ROZDZIAŁ IV SPACERY PO MIEŚCIE

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ IV SPACERY PO MIEŚCIE Jedno miasto, wiele religii Kościół luterański sobór Święto- -Pokrowski kościół i klasztor Brygidek bazylika katedralna św. Franciszka Ksawerego kościół i klasztor Bernardynów kościół i klasztor Franciszkanów cerkiew Narodzenia Bogurodzicy (dawna cerkiew i klasztor Bazylianek) synagoga cerkiew św.św. Borysa i Gleba (kołożska) Pierwsza trasa wiedzie nas śladem najstarszych zabytków architektury i sztuki sakralnej Grodna, świadectw wspólnego życia w jednym mieście katolików, prawosławnych i Żydów, mozaiki wyznaniowej, tak charakterystycznej dla wszystkich miast znajdujących się na styku oddziaływań i wpływów różnych kultur oraz państw. Większość z odwiedzanych przez nas świątyń pochodzi z czasów największego rozkwitu miasta w dobie renesansu i baroku. Na trasie spotkamy jednak także świadków zarówno najdawniejszej, jak i dużo mniej dla nas odległej historii Grodna. Jedno miasto, wiele religii jest najdłuższą z proponowanych przez nas tras. Jej przejście może nam zabrać ponad pół dnia. Po przybyciu pociągiem do Grodna i przejściu kilkuset metrów ul. Orzeszkowej (Ожешко, Ажешкі) w kierunku centrum, oczom naszym, po prawej stronie, ukaże się strzelista wieża neogotyckiego luterańskiego kościoła (po lewej zaś ręce ujrzymy bryłę kościoła prawosławnego, ale do niego wstąpimy dopiero za chwilę, ponieważ najpierw kierujemy się do kirchy). K 1 (Лютеранская Кирха) znajduje się na rogu ul. 1 Maja (1 Мая) i Akademickiej (Академическая). Został wzniesiony na początku XX w., w miejscu drewnianego kościoła protestanckiego z XVIII w. (za czasów Tyzenhauza do Grodna przybyło wielu niemieckich rzemieślników). Strzelista wieża-dzwonnica góruje nad okolicą, nadając świątyni monumentalności. Fasadę zdobi rozeta z zachowanym witrażem. Niestety, kościół jest zamknięty na cztery spusty i powoli zamienia się w ruinę. Nie odprawia się tu już nabożeństw, nie można także zwiedzić jego wnętrza. Spod luterańskiego kościoła przez park dochodzimy do ulicy Orzeszkowej, wprost na okazałych rozmiarów Ś -P Trasa 1 2 (Свято-Покровсий Собор). Podobnie, jak znajdujący się nieopodal oddalony kościół luterański, prawosławna świątynia była wznoszona również na początku XX w., zacho- Jedno miasto, wiele religii 47

2 Jedno miasto, wiele religii 48 Oprac. B. Cisowski

3 wała się jednak w doskonałym stanie. Zwieńczona kilkoma kopulastymi wieżyczkami, swoim stylem nawiązuje do rosyjskich cerkwi. Została zbudowana na cześć żołnierzy poległych na wojnie rosyjsko-japońskiej ( ) i pełniła funkcje garnizonowej cerkwi. W 1961 r. otrzymała status soboru, codziennie odbywają się w niej nabożeństwa. W cerkwi przechowywana jest słynąca z cudów ikona Matki Bożej Kazańskiej. Aby dotrzeć do kolejnych zabytków architektury sakralnej Grodna, musimy odbyć piętnastominutowy spacer ul. Lenina (Ленина), z której zaraz skręcamy w prawo w ul. Tielegrafnyj (Телеграфный), a następnie w lewo, w ul. Wasilka (Василька) u jej skrzyżowania z ul. Marksa (Маркса) ukażą się nam B - 3 (Костел и монастырь св. Бригитты). Zespół otoczony wysokim murem z narożnymi basztami stoi przy ul. Marksa (Маркса). Zakonnice reguły św. Brygidy Szwedzkiej przybyły do Grodna w latach 30. XVII w. Sprowadziła je magnacka rodzina Wiesiołowskich. Wybudowany w latach 40. XVII w. jednonawowy, barokowy kościół otrzymał wezwanie Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. Do dzisiaj zachował on swój pierwotny wygląd. Dwukondygnacyjną fasadę zdobią pilastry, górną jej część wieńczą dwie narożne wieżyczki ozdobione kutymi krzyżami. Jednonawowe wnętrze kościoła przypomina salę z zamkniętym półokrągło prezbiterium. Niestety, z bogato zdobionego, barokowego wystroju świątyni do naszych czasów przetrwało bardzo niewiele. Na uwagę zasługują noszące datę 1642 r., pięknie zdobione portale wejściowe do kościoła główny i boczny. Do świątyni przylega kompleks zabudowań klasztornych, otoczony ogrodem, który wygląda jakby od kasaty zakonu przez Rosjan w 1842 r. nie dotknęła go ręka ogrodnika. Od poł. XIX w. nakazem władz zaborcy w klasztorze mieszkały siostry z różnych zakonów. W latach budynki klasztorne padły ofiarą pożaru. Pod koniec XIX w. żyło tu tylko pięć sióstr. Na początku XX w. brygidki przekazały klasztor zgromadzeniu sióstr nazaretanek, które w okresie międzywojennym prowadziło tu prężnie działającą szkołę. Podczas II wojny światowej Sowieci deportowali zakonnice do Starobielska i za Ural, same zabudowania ucierpiały natomiast od bombardowań. Po wojnie kościół zamknięto, a w klasztorze władza radziecka urządziła szpital psychiatryczny. W 1991 r. budynki klasztorne zostały zwrócone nazaretankom. We wnętrzu zachowanego, zaniedbanego, dwukondygnacyjnego, głównego budynku klasztoru znajdują się dwie duże sale refektarz na parterze i biblioteka na piętrze. Na terenie klasztornego ogrodu brygidkowskiego przetrwał piękny drewniany lamus (лямус) z XVII w., zbudowany bez użycia jednego gwoździa. Jedno miasto, wiele religii 49

4 Jedno miasto, wiele religii Dwukondygnacyjna budowla została wzniesiona na planie prostokąta z masywnych belek. Lamus, nakryty czterospadowym, gontowym dachem z galerią arkadową od frontu, ukryty wśród drzew zapuszczonego ogrodu, robi niesamowite wrażenie. Legenda mówi, że miały w nim mieszkać pierwsze brygidki przybyłe do Grodna. Aby móc zobaczyć lamus, trzeba skręcić z ul. Marksa za murem klasztoru, wejść w wąską uliczkę, przejść nią kilkadziesiąt metrów do bramy, przy której stróżuje portier i poprosić go o wpuszczenie na teren opuszczonego klasztoru. Dozorujący klasztornym mieniem nie stwarza żadnych problemów wręcz przeciwnie, wydaje się być zadowolony z funkcji kustosza i służy odwiedzającym opowieścią o losach zespołu budowli. Nie oczekuje też żadnego napiwku. Spod kościoła Brygidek, patrząc w kierunku placu Sowieckiego (Советская площад), rozpościera się jeden z najbardziej kanonicznych za sprawą utrwalonych w międzywojniu przez fotografa Jan Bułhaka widoków Grodna: ulicy, wówczas Brygidzkiej, dziś Marksa, u wylotu której dostrzegamy mury, wieże i kopułę kościoła pojezuickiego. Naprawdę warto na chwilę przystanąć. Kierując się w stronę wspomnianej świątyni, po prawej stronie mijamy siedzibę władz kościelnych diecezji grodzieńskiej i po kilku minutach dochodzimy do najcenniejszego zabytku sakralnego Grodna. Nad dawnym rynkiem, obecnie plac Sowiecki, górują zatem dwie wieże i kopuła wznoszącej się na rogu ul. Karola Marksa (Маркса). F K - 50 Oprac. A. Styrska

5 Jedno miasto, wiele religii 4 (Кафедральный костел). Pierwotnie należała ona do jezuitów, w 1782 r. stała się kościołem farnym, a od 1991 r. jest grodzieńską bazyliką katedralną (msze w języku polskim: 7.30, 9.00, 10.30, 12.00, 15.30, 19.00, 21.00; po białorusku: 15.00). Swoim wyglądem przypominająca kościół Il Gesù w Rzymie, jest jedną z największych świątyń barokowych wzniesionych na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Swoimi rozmiarami (60 m długości i 30 m szerokości) oraz pięknem założeń architektonicznych dorównuje barokowym kościołom św. Piotra w Krakowie i św. Kazimierza w Wilnie. Rynek z Ratuszem i kościołem farnym, , rys. Napoleon Orda Inicjatorem powstania świątyni był Stefan Batory. Jego śmierć (1586) przerwała jednak dzieło fundacji na kilkadziesiąt lat. Budowę podjęto dopiero za rządów króla Władysława IV ( ), a jej konsekracja odbyła się dopiero w 1667 r. Powstający przez kilkadziesiąt lat kościół jest trójnawową bazyliką na przecięciu nawy głównej z poprzeczną wznosi się okazała kopuła. Płaską fasadę zdobioną pilastrami flankują dwie wysokie wieże z hełmami. Zaraz po wejściu do świątyni dostrzegamy imponujący barokowy ołtarz główny, który wypełnia całe prezbiterium. Las kolumn dzieli go na dwie kondygnacje, pomiędzy który- 51