2. GEODEZYJNE OPRACOWANIE PROJEKTU INWESTYCJI BUDOWLANEJ

Transkrypt

1 2. GEODEZYJNE ORCOWNIE ROJEKTU INWESTYCJI BUDOWLNEJ rchitektoniczne i urbanistyczne zagospodarowanie terenu lub działki budowlanej przedstawia plan realizacyjny. W rozumieniu literatury geodezyjnej jest to plan zagospodarowania terenu, projekt inwestycji, plan generalny zakładu przemysłowego lub projekty wszelkiego rodzaju obiektów inżynierskich. rojektowany obiekt posiada określony kształt i wymiary oraz powinien być zrealizowany w określonym miejscu z wymaganą dokładnością. lan realizacyjny to zespół dokumentów w postaci map, rysunków, szkiców, danych liczbowych. odstawowym składnikiem planu realizacyjnego jest mapa do celów projektowych. lan realizacyjny stanowi podstawę następujących prac geodezyjnych: 1. wykonanie projektu osnowy realizacyjnej, 2. przygotowanie danych geodezyjnych potrzebnych do wyznaczenia w terenie projektowanych budowli i urządzeń Geodezyjne osnowy realizacyjne. omiary geodezyjne związane z tyczeniem projektów w terenie oraz robotami budowlanymi i montażowymi należy opierać na geodezyjnej osnowie realizacyjnej. Jest to osnowa geodezyjna przeznaczona do wykonywania pomiarów realizacyjnych, za pomocą których są wyznaczane w terenie zaprojektowane obiekty. Osnowy realizacyjne dzielą się na sytuacyjne (poziome), z których jest wykonywane tyczenie sytuacyjne obiektów, i wysokościowe, do których nawiązuje się realizacyjne pomiary wysokościowe. Osnowę realizacyjną poziomą i wysokościową dzieli się na podstawową i szczegółową. Realizacyjna osnowa podstawowa służy do powiązania tyczonego obiektu z otaczającym go terenem i jego uzbrojeniem, wyznaczeniem szczegółowej osnowy realizacyjnej oraz w miarę możliwości bezpośredniego wykonywania pomiarów realizacyjnych. Szczegółowa osnowa realizacyjna służy do bezpośredniego oparcia pomiarów realizacyjnych.

2 ozioma osnowa realizacyjna ze względu na geometrię sieci dzieli się na następujące typy: 1. sieć dowolnego kształtu punkty położone w większości poza terenem obiektu (rys.2.1.) Rys sieć regularna punkty rozmieszczone regularnie (siatka prostokątów lub kwadratów) mają nominalne współrzędne, stabilizacja głównie słupami z płytkami metalowymi (rys.2.2.) Rys. 2.2

3 3. szczególne rodzaje osnów czworoboki geodezyjne, układy linii pomiarowych, itd.. Wybór odpowiedniego rodzaju osnowy należy uzależnić od: rodzaju obiektu, posiadanego sprzętu, harmonogramu robót budowlano-montażowych. Wysokościowa osnowa realizacyjna służy do następujących celów: - wyznaczenia wysokości charakterystycznych punktów realizowanych obiektów, - wyznaczenia wysokości reperów roboczych, - pomiarów kontrolnych, - pomiarów inwentaryzacyjnych - pomiarów przemieszczeń i odkształceń budowli i jej elementów konstrukcyjnych oraz podłoża. odstawową wysokościową osnową realizacyjną stanowią punkty wysokościowej osnowy geodezyjnej, podstawowej lub szczegółowej w zależności od rodzaju obiektu i wymaganej dokładności jego realizacji. Szczegółową wysokościową osnowę realizacyjną stanowią punkty sieci niwelacyjnej nawiązane do osnowy podstawowej. Robocze punkty wysokościowe należą do osnowy budowlano-montażowej i mogą być wyznaczane z osnowy realizacyjnej. rojektując osnowy realizacyjne, dąży się przede wszystkim do zapewnienia odpowiedniej dokładności wyznaczania punktów. Jako główne kryterium oceny dokładności osnowy poziomej przyjmuje się średni błąd po wyrównaniu długości najsłabiej wyznaczonego boku sieci. Kryteriami pomocniczymi mogą być: - średnie błędy boków po wyrównaniu (m d ), - średnie błędy kątów lub kierunków po wyrównaniu (m α ) - średnie błędy podłużne i poprzeczne punktów ( m x i m y ) - parametry geometryczne elips błędów średnich położeń punktów (a, b, φ ) rojektując osnowę realizacyjną ustala się: - sposoby stabilizacji punktów, - sposoby pomiaru oraz dowiązania do osnowy państwowej, - dokładność wykonania pomiarów, - sposoby wyrównania sieci wraz z oceną dokładności.

4 oziomą osnowę realizacyjną mierzy się typowymi w geodezji metodami. Obecnie powszechnie stosuje się tachimetry elektroniczne i coraz częściej technikę GS. Dzięki wspomnianym wyżej metodom możemy z większą swobodą dobierać kształt sieci. W sieciach liniowo-kątowych mierzone są boki i kąty nie tylko między sąsiednimi stanowiskami, ale również między innymi punktami osnowy widocznymi z danego stanowiska. Natomiast sieci modularne zawierają powiązane ze sobą różne konstrukcje geodezyjne ciągi, wcięcia, itp. Jak było już wspomniane kształty osnów mogą być bardzo różne, nieraz bardzo nieregularne. Jednakże dla obiektów, których urządzenia i budowle są projektowane w układzie prostokątnym, zazwyczaj stosuje się osnowę regularną w formie sieci prostokątów. Szczególnym typem (rodzajem) takiej osnowy realizacyjnej jest rama geodezyjna. Rama geodezyjna jest osnową realizacyjną w postaci prostokąta związanego geometrycznie z układem osi konstrukcyjnych obiektu budowlanego. Wymiary i kształt ramy geodezyjnej zależą od: - wymiarów, kształtu i wysokości obiektu budowlanego, - przeznaczenia metody tyczenia, zakresu i metod pomiarów powykonawczych, - warunków terenowych na placu budowy. Linie ramy geodezyjnej powinny być odsunięte na zewnątrz od skrajnych osi realizowanego obiektu od kilkudziesięciu centymetrów, przy realizacji obiektu metodą tyczenia od stałej prostej, do kilkunastu metrów przy realizacji obiektu metodą rzutowania lub biegunową. unkty główne powinno się stabilizować słupami betonowymi z metalowymi płytkami na głowicach. Tyczenie ramy geodezyjnej realizuje się w dwóch etapach (RZEWŁOCKI 2002). Etap pierwszy polega na przybliżonym wytyczeniu punktów ramy. Etap drugi polega na precyzyjnym pomiarze boków i kątów, obliczeniu poprawek i po ich odłożeniu, na wyznaczeniu ostatecznego położenia wierzchołków ramy. W większości przypadków stosowany jest uproszczony sposób wyznaczania poprawek do położenia wstępnie wytyczonych punktów głównych ramy. Obliczone poprawki (trasowania) odkłada się na płytkach i stabilizuje nacięciami jako ostateczne punkty główne ramy (RZEWŁOCKI 2002). Do tyczenia ramy przystępujemy, gdy znamy (rys. 2.3.): - położenie w terenie jednego z punktów prostokąta; punkt ten będzie określany dalej jako punkt wyjściowy,

5 - kierunek z punktu, przeważnie wzdłuż dłuższego boku prostokąta, przechodzący, np. przez punkt K, nazywamy dalej kierunkiem wyjściowym, - długości boków prostokąta a i b zgodnie z projektem osnowy. x D dy D D dx D C dy C dx C C D C b a B B dy B y Rys. 2.3 Wstępne (przybliżone) wyznaczenia położenia wierzchołków ramy geodezyjnej (rys. 2.3.) przeprowadza się w następujący sposób (RZEWŁOCKI 2002): - z przyjętego (wyznaczonego) początkowego wierzchołka tyczonej ramy geodezyjnej (punktu ) należy odłożyć projektowaną długość wzdłuż przyjętego (zadanego) kierunku głównego K; w ten sposób wyznaczamy wstępne położenie drugiego wierzchołka ramy (punkt B ). Wartość poprawki tyczenia (trasowania) dy B dla punktu B wyznaczamy (obliczamy) na podstawie miar polowych, które uzyskuje się z pomiaru precyzyjnego odłożonej wielkości B. Zgodnie z rys poprawka trasowania dla punktu B wynosi dy B a B Następnie z wierzchołków ramy, tj. punktów i B, odkładamy kąty proste. W ten sposób otrzymujemy przybliżone położenie punktów C i D, tj. C i D. Teraz starannie mierzymy odłożone kąty i wyznaczamy różnice 90 90

6 oprawki liniowe dy C i D wyznaczamy ze wzorów: dy D położenia przybliżonego punktu C i D, tj. C i dy C b, dy D b. Następnie mierzymy odległość BC i D. oprawki do przybliżonego położenia punktów C i D wynoszą dx dx o odłożeniu w terenie poprawek C D b BC b D dxc i dxd otrzymujemy właściwe położenie wierzchołków ramy C i D. Kontrola poprawności tyczenia (trasowania) polega na porównaniu wielkości CD i przekątnych C oraz BD. W przypadku, gdy jest wymagana duża dokładność, wyrównanie obserwacji realizuje się metodą ścisłą. W wyrównaniu sieci metodą parametryczną za współrzędne przybliżone przyjmuje się współrzędne projektowane punktów, a uzyskane z wyrównania poprawki są poprawkami (trasowania) do tychże współrzędnych projektowanych. oprawki tyczenia (trasowania) mają jednak korygować współrzędne punktu tymczasowego tak, aby otrzymać współrzędne projektowane, zmienia się więc znaki poprawek uzyskane z tak przeprowadzonego wyrównania. o wprowadzeniu tych poprawek do punktu wstępnie wytyczonego na płytce znaku, uzyskuje się punkt o współrzędnych projektowanych Geodezyjne opracowanie planu zagospodarowania terenu. Geodezyjne opracowanie planu zagospodarowania (realizacyjnego) terenu polega na: - ustaleniu układu współrzędnych osnowy realizacyjnej, - ustaleniu danych geodezyjnych do lokalizacji punktów osnowy realizacyjnej, - przeniesieniu z planu realizacyjnego i projektów technicznych na szkice dokumentacyjne miar i współrzędnych elementów obiektów budowlanych podlegających wytyczeniu, - sprawdzeniu wewnętrznej zgodności miar i współrzędnych,

7 - obliczeniu współrzędnych głównych punktów budowli (punkty granic, naroża budynków, punkty załamania osi i inne), - obliczeniu elementów pomiarowych, tzw. miar realizacyjnych (długości, kąty, wysokości, spadki), służących do wytyczenia punktów w terenie, - obliczeniu miar kontrolnych niezbędnych do kontroli usytuowania, kształtu i wymiarów obiektów. W trakcie geodezyjnego opracowania projektu realizacyjnego należy: - sprawdzić, czy projekt nie koliduje z obiektami istniejącymi, szczególnie z urządzeniami podziemnymi, naniesionymi na mapę do celów projektowych, - sprawdzić jednoznaczność wymiarową i geometryczną projektu. W trakcie opracowania projektu oblicza się: - współrzędne charakterystycznych punktów obiektu w układzie osnowy realizacyjnej, - elementy tyczenia (miary) dla przyjętej metody tyczenia, - miary kontrolne. Dokumentem powstałym w wyniku geodezyjnego opracowania obiektu i będącym podstawą do wykonania tyczenia lokalizującego jest szkic dokumentacyjny (rys. 2.4.). Szkic dokumentacyjny jest szkicem zawierającym dane z geodezyjnego opracowania planu realizacyjnego lub projektu technicznego, określające lokalizację obiektu lub wzajemne rozmieszczenie osi konstrukcyjnych i charakterystycznych elementów obiektu budowlanego oraz ich położenia względem geodezyjnej osnowy budowlano-montażowej. Szkic dokumentacyjny dokumentuje geodezyjne opracowanie projektu. Wykonuje się go bez obowiązku zachowania jakichkolwiek skali i proporcji, w dwóch kolorach, czarnym i czerwonym. Zawiera on: a) rysunek istniejących w terenie obiektów powierzchniowych (czarny), b) rysunek istniejących w terenie obiektów podziemnego uzbrojenia (czarny), c) dane dotyczące położenia osnów i innych punktów oparcia (czarny), d) rysunek obiektów projektowanych (czerwony), e) obliczone miary konieczne do wytyczenia projektu w terenie (czerwony), f) obliczone miary kontrolne (czerwony).

8 x ppp ,10 19, ppp ,10 76, d d y St. Cel Kąt d St. Cel Kąt d Rys. 2.4 Szkic dokumentacyjny musi zawierać obliczone miary kontrolne dwóch rodzajów: a) pozwalające dodatkowo (niezależnie od miar do wytyczenia) wytyczyć główne punkty obiektu, b) pozwalające sprawdzić położenie wytyczonego punktu przez pomiar wielkości nie użytej do tyczenia.

9 Dane do tyczenia i szkice dokumentacyjne można sporządzić techniką cyfrową. W przypadku kiedy osnowa realizacyjna jest zakładana w postaci sieci odniesienia, a stanowiska instrumentu, z których będzie wykonywane tyczenie nie są stabilizowane, elementy tyczenia oblicza się bezpośrednio w terenie po wykonaniu pomiarów (wcięcie wstecz) na tych stanowiskach i wyliczeniu ich współrzędnych. 2.3.Tyczenie projektu Tyczenie jest to zespół czynności pomiarowych i obliczeniowych, mających na celu wskazanie w terenie lub w realizowanym obiekcie punktów o założonych z góry położeniach względem określonego układu odniesienia oraz zaznaczenie tych punktów w sposób trwały lub tymczasowy. Tyczenie lokalizacyjne budowli polega na wyznaczaniu w terenie miejsc usytuowania nowo wznoszonych obiektów budowlanych i urządzeń, zgodnie z projektem zagospodarowania terenu. Dla dużych inwestycji lokalizację budowli w terenie wyznacza się na ogół z dokładnością do kilku centymetrów. Następnie dla każdego obiektu zakłada się ramę geodezyjną i od tej ramy tyczy się z odpowiednio dużą dokładnością układ głównych osi obiektu stanowiący tzw. osnowę budowlano-montażową. oszczególne punkty budowli i urządzeń tyczy się z żądaną dokładnością względem osi obiektu lub wprost z ramy geodezyjnej. (RZEWŁOCKI 2002) W instrukcji G-3 (Geodezyjna obsługa inwestycji) wymienia się pięć zasad tyczenia projektu. 1. rzez wytyczenie rozumie się umiejscowienie elementów projektu w przestrzeni. Na wytyczenie składa się tyczenie (znalezienie miejsca) i utrwalenie. 2. rzez utrwalenie rozumie się zaznaczenie miejsca położenia przy pomocy znaku materialnego trwałego odpowiednio do potrzeb (znak osi, znak wysokości), a także ustabilizowanie podczas montażu położenia elementu konstrukcyjnego. 3. Wytyczeniu podlegają podstawowe osie konstrukcyjne i podstawowe wysokości (położenie projektowanych poziomów). 4. Tyczenie wykonuje się odpowiednimi do zadania metodami i sprzętem, których dobór należy do zakresu wiedzy geodezyjnej, a jest funkcją założonej dokładności tyczenia.

10 5. Na obszarach znajdujących się w zasięgu stacji permanentnych DGS zaleca się rozważenie użycia do tyczenia metod satelitarnych, w tym RTK, bowiem w bardzo wielu przypadkach może być to wystarczająco precyzyjne i opłacalne. rzedmiotem wytyczania punktów standardowych są: 1. w odniesieniu do zakładu przemysłowego punkty granic zewnętrznych zakładu, punkty granic strefy ochronnej, punkty granic obszarów przeznaczonych dla poszczególnych wykonawców budowy, 2. w odniesieniu do kolei punkty granic obszarów działek kolejowych, punkty osi torów, punkty rozjazdów i skrzyżowań torów oraz innych urządzeń i towarzyszących obiektów inżynierskich, 2. w odniesieniu do dróg charakterystyczne punkty osi i korony drogi, skrzyżowań dróg, punkty drogowych obiektów inżynierskich i urządzeń technicznych, 3. w odniesieniu do cieków wodnych punkty granic pasa cieku, punkty osi i linii brzegowej kanału, linii zalewowych zbiorników wodnych, punkty linii brzegowych w przypadku regulacji rzeki, punkty wodnych budowli inżynierskich, 4. w odniesieniu do robót ziemnych punkty granic robót i poszczególnych działek, punkty granic tarasów, punkty charakterystyczne skarp, punkty wysokościowe, 5. w odniesieniu do przewodów podziemnych, naziemnych i napowietrznych punkty załamania osi tras w płaszczyźnie poziomej i pionowej, punkty rozgałęzień i podłączeń, punkty osiowe podpór, 6. w odniesieniu do budynków oraz budowli i urządzeń przemysłowych punkty główne obiektów, punkty głównych osi obiektu i osie elementów łączących z innymi obiektami, punkty wysokościowe wyznaczające jednoznacznie poziom zerowy budowli. odczas tyczenia odkładane są w terenie kąty i długości zgodnie z projektami i ustaloną dokładnością. Można wyróżnić dwa rodzaje tyczenia: - tyczenie jednoetapowe, polegające na wyznaczaniu elementu (długości, kąta, różnicy wysokości) bez korzystania z wcześniej utrwalonych pozycji przybliżonych,

11 - tyczenie dwuetapowe, polegające na wyznaczeniu w terenie przybliżonych pozycji punktów, a następnie na znalezieniu pozycji nominalnych (projektowych) tych punktów na podstawie wyników odpowiednio dokładnego pomiaru pozycji przybliżonych. Jeśli dany element wytyczymy wielokrotnie, to otrzymamy kilka położeń punktu końcowego odcinka lub punktu obrazującego ramię kąta, z których ostateczne położenie jest średnią z tych położeń. rzykłady konstrukcji tyczenia jedno- i dwuetapowego przedstawiono na rysunkach nr 2.5. i 2.6. (RÓSZYŃSKI 1990). const. a) b) L L B B Rys. 2.5 dy a) L 0 dx b) L 0 B B Rys. 2.6 W tyczeniu jednoetapowym poszukiwaną pozycję punktu znajdujemy na przecięciu odcinków linii pozycyjnych wyznaczonych przez realizację wielkości geometrycznych, np. kąta i długości, stanowiących elementy konstrukcji tyczenia

12 (rys. 2.5a). Konstrukcja tyczenia pokazana na rysunku 2.5b stanowi rozwinięcie technologiczne przypadku z rysunku 2.5a i wynika z możliwości zastosowania nowoczesnych tachimetrów elektronicznych, pozwalających wykonywać pomiar odległości do wolno przesuwającego się lustra pryzmatycznego. W tyczeniu dwuetapowym poszukiwaną pozycję nominalną punktu znajdujemy przez wprowadzenie poprawek tyczenia dx, dy (rys.2.6a) lub, (rys. 2.6b). W praktyce przy realizacji wielkości geometrycznych, takich jak długość, kąt, a także wysokość, na ogół stosuje się następujący sposób postępowania (RZEWŁOCKI 2002): a) odłożenie wstępne wielkości projektowanej w proj., b) wielokrotny pomiar wstępnie odłożonej wielkości, c) obliczenie najprawdopodobniejszej wartości wielkości odłożonej w i jej średniego błędu m, w d) gdy mw jest równe lub mniejsze niż założona dopuszczalna wartość błędu m dop., wówczas wykonuje się czynności dalsze; jeśli warunek ten nie jest spełniony, tj. błąd jest większy niż założony w projekcie, wówczas należy obliczyć liczbę dodatkowych pomiarów, wykonać je, a następnie traktując wszystkie wyniki jako jeden szereg obserwacyjny ponownie wykonać czynności wg punktów c i d; e) obliczenie poprawki do wartości wstępnie odłożonej d w. w ; proj f) odłożenie poprawki, czyli poprawienie położenia znaku określającego wielkość realizowaną (odłożoną); g) pomiar kontrolny wielkości zrealizowanej i ostateczne utrwalenie tyczonego punktu. R e a l i z a c j a z a d a n e j d ł u g o ś c i

13 Realizacja zadanej długości L z dokładnością określoną błędem średnim m L, liczonej od ustalonego punktu i skierowanej pod ustalonym kątem względem kierunku wyjściowego, polega na (rys. 2.7): dl L 0 L Rys odłożeniu długości L0 bliskiej wartości L i zaznaczeniu końca odcinka punktem tymczasowym, - pomierzeniu tego odcinka z dokładnością określoną średnim błędem ml m 0 L i obliczeniu poprawki dl L L0, - odłożeniu wielkości poprawki dl, wzdłuż realizowanej długości od punktu tymczasowego i wyznaczeniu w ten sposób położenia punktu tyczonego, - pomiarze zrealizowanej długości i porównaniu jej z wielkością zadaną L oraz ostatecznym utrwaleniu wytyczonego punktu, co jest już ostatnią czynnością. Warunek m L m 0 L oznacza przyjęcie założenia o bezbłędności wprowadzenia poprawki dl. Założenie takie nie zawsze jest jednak słuszne, zwłaszcza wtedy, gdy chodzi o realizację długości ze szczególnie wysoką dokładnością. Wówczas przy praktycznie bezbłędnym pomiarze krótkiej odległości dl sama niedoskonałość utrwalenia punktów i wpływa znacząco na dokładność zadanej długości. R e a l i z a c j a z a d a n e g o k ą t a Realizacja zadanego kąta z dokładnością określoną błędem średnim liczonego od ustalonego kierunku wyjściowego, polega na (rys.2.8): m

14 0 d -p- Rys odłożeniu z punktu, jako wierzchołka, kąta 0 o wartości bliskiej i oznaczeniu jego ramienia punktem tymczasowym, - zmierzeniu tego kąta z dokładnością określoną błędem m m 0 i obliczeniu różnicy d 0, a następnie mierzeniu odległości, - obliczeniu poprawki wyrażonej przez przesunięcie poprzeczne d p na podstawie znanej różnicy między wartością kąta zadanego a wartością kąta wstępnie zrealizowanego oraz odległości, - odłożeniu poprawki, tj. sprowadzeniu tymczasowego punktu do położenia ; - pomiarze zrealizowanego kąta i porównaniu wyniku z wielkością zadaną oraz ostatecznym utrwaleniu wytyczonego punktu. R e a l i z a c j a z a d a n e j w y s o k o ś c i p u n k t u. Korzystając z reperów stanowiących wysokościową osnowę realizacyjną, nadaje się tyczonym punktom rzędne projektowe. Wykonuje się to z reguły metodą niwelacji geometrycznej. odobnie jak przy wytyczaniu zadanej długości i kąta w realizacji zadanej wysokości wyróżnia się następujące etapy: - przybliżone (jednokrotne) odłożenie zadanej wysokości i tymczasowe oznaczenie punktu, - pomiar zrealizowanej różnicy wysokości H ze średnim błędem m H, nie większym od wynikającego z warunków dokładnościowych, - obliczenie poprawki do rzędnej: dh H proj. Htycz. oraz wniesienie tej poprawki przez odmierzenie od punktu tymczasowego w odpowiednim kierunku (w górę lub w dół) za pomocą podziałki milimetrowej wielkości dh i wyznaczenie w ten sposób położenia punktu tyczonego,

15 - ostatnią czynnością jest pomiar zrealizowanej wysokości punktu i porównanie wyniku z wysokością zadaną, a następnie ostateczne utrwalenie wytyczonego punktu. - H rp a b H p Rys. 2.9 Jeżeli wymagana dokładność realizacji zadanej wysokości jest niewielka, wówczas postępowanie upraszcza się do etapu pierwszego. Taki przypadek występuje w wypadku robót ziemnych, tyczenia przewodów podziemnych, zera budowlanego (rys. 2.9). Korzystając ze wzoru na obliczenie wysokości realizowanej H H Rp a b obliczamy wartość odczytu b, jaką powinniśmy otrzymać na łacie ustawionej w punkcie o zadanej wysokości H b ( H a) Rp H W budownictwie zdarzają się przypadki przenoszenia wysokości z jednego poziomu na drugi tj. przeniesienie wysokości do wykopu lub na wyższe poziomy budowli, przy czym różnica wysokości między tymi poziomami jest tak duża, że nie można stosować zwykłego sposobu niwelowania. omiar przeprowadza się dwoma niwelatorami, korzystając dodatkowo z pionowo zawieszonej i odpowiednio obciążonej taśmy mierniczej (rys. 2.10). rzeniesienie wysokości z reperu R na reper wewnątrz wykopu lub na stropie budynku zostało wyjaśnione na rysunku Nad brzegiem wykopu lub na stropie budynku ustawia się specjalne rusztowanie (kozioł), na którym zawiesza się obciążoną taśmę mierniczą.

16 a) b N 1 t 1 a t 2 R c N 2 d HR-H b) t 2 d c b a t 1 R Rys wzoru Korzystając z odczytów a, b, c i d obliczamy wysokość H H a ( b c) d R H reperu według rzeniesienie wysokości wykonuje się więc z zastosowaniem dwóch horyzontów, wyznaczonych przez dwa niwelatory. Różnicę wysokości między tymi horyzontami oblicza się z odczytów na taśmie. W trudnych warunkach terenowych tyczenie wysokościowe można wykonać metodą trygonometryczną wykorzystując tachimetry elektrooptyczne. rzy tyczeniu wysokościowym elementów urządzeń technicznych można stosować metodę niwelacji hydrostatycznej.

17 (rys ). Niekiedy zachodzi potrzeba wytyczenia linii o zadanym nachyleniu (spadku) d p-k K d n n H K H H n Rys Zadanie to należy rozpocząć od wytyczenia odpowiedniej liczby punktów pośrednich leżących na tej linii i pomierzenia odległości d n n-tego punktu od punktu początkowego. Jeżeli projektowana rzędna początkowego punktu tej prostej wynosi H p, to rzędna dowolnego n-tego punktu będzie równa: H n H p id n Nachylenie prostej (spadek) i wyznacza się z zależności: gdzie H k - rzędna punktu końcowego, początkowego. H k H i d p pk k p d - odległość tego punktu od punktu nalogicznie przebiega również tyczenie płaszczyzny o zadanym nachyleniu. Mając dany kierunek nachylenia oraz projektowaną jego wartość, oblicza się rzędne poszczególnych punktów płaszczyzny, które to punkty obiera się najczęściej jako naroża siatki kwadratów. M e t o d y t y c z e n i a l o k a l i z u j ą c e g o. Tyczenie elementów projektowanego obiektu wykonuje się tymi samymi metodami, które są stosowane w innych pracach geodezyjnych na podstawie punktów poziomej osnowy realizacyjnej, a więc punktów o znanych

18 współrzędnych. unkty sytuacyjne można lokalizować jedną z następujących metod tyczenia: - metodą ortogonalną, - metodą biegunową, - metodą wcięcia kątowego w przód, - metodą przecięć kierunków, - metodą trygonometryczną. Metoda ortogonalna polega na odmierzaniu wzdłuż znanego boku wartości odciętych, a następnie wyznaczaniu w tak określonych punktach kierunków prostopadłych i odmierzeniu na nich rzędnych (rys. 2.12) S 1 S 2 S 3 B Rys Metoda ta wymaga 2-krotnego ustawienia teodolitu i odłożenia dwóch kątów (, ) i dwóch odległości ( S i, Sii ). Stosowana jest najczęściej w przypadku osnów regularnych ze względu na łatwość obliczenia danych do tyczenia. Metoda biegunowa polega na odłożeniu odległości d wzdłuż kierunku wyznaczonego przez odłożenie kąta lub od prostych odniesienia (rys ). Stanowiskiem instrumentu do pomiaru jest najczęściej punkt osnowy realizacyjnej lub punkt leżący na boku osnowy. B C Rys. 2.13

19 Odległość między stanowiskiem i punktem osnowy realizacyjnej wyznaczającym prostą odniesienia nie powinna być mniejsza od połowy odległości dzielącej stanowisko od lokalizowanych punktów. B Rys Metoda wcięcia kątowego w przód z dwóch punktów i B o znanych współrzędnych polega na odłożeniu z tych stanowisk kątów wcinających i, obliczonych ze współrzędnych (rys ). Metoda ta może być stosowana w przypadku znacznej odległości tyczonych punktów od bazy. Ze względów dokładnościowych celowe powinny przecinać się pod kątem bliskim 90. Metoda przecięć kierunków polega na określeniu czterech punktów wyznaczających proste (kierunki) przecinające się w tyczonym punkcie (rys ). Kierunki wyznaczające tyczony punkt powinny przecinać się pod kątem bliskim 90. D C 1 2 B Rys. 2.15

20 Metodę trygonometryczną stosuje się wówczas, gdy wymagana jest duża dokładność i duża pewność tyczenia. Metoda ta polega na wstępnym wyznaczeniu punktu tyczonego i późniejszym pomiarze kątów i odległości w trójkącie, którego jednym z wierzchołków jest tyczony punkt, a dwa pozostałe punktami osnowy realizacyjnej (rys ). x dy dx B y Rys Na podstawie pomierzonych kątów i długości oraz współrzędnych punktów osnowy oblicza się współrzędne wstępnie wytyczonego punktu, który przez wprowadzenie poprawek trasowania przesuwa się w położenie zgodnie z projektowanym. Dokumentem technicznym wykonanego tyczenia jest szkic tyczenia, na którym uwidacznia się wszystkie dane liczbowe uzyskiwane w toku prac tyczeniowych wraz z miarami kontrolnymi. Jest to szkic przedstawiający położenie wytyczonych punktów, zawierający miary pobrane ze szkicu dokumentacyjnego oraz miary uzyskane w wyniku kontroli, mające na celu udokumentowanie poprawności wykonanego tyczenia. Szkic tyczenia dokumentuje wykonane umiejscowienie elementów projektu w przestrzeni. Wykonuje się go bez obowiązku zachowania jakiejkolwiek skali i proporcji, w dwóch kolorach, czarnym i czerwonym. Do jego sporządzenia można użyć kopii szkicu dokumentacyjnego. Szkic tyczenia zawiera (Instrukcja G-3): a) rysunek obiektów projektowanych (czerwony), b) miary konieczne do wytyczenia projektu w terenie (czerwony), c) miary w trakcie tyczenia rzeczywiście w terenie odłożone i pomierzone (czarny), d) obliczone miary kontrolne (czerwony),

21 e) wyniki pomiaru miar kontrolnych (czarny) f) podpisaną przez wykonawcę prac geodezyjnych i kierownika budowy adnotację o przyjęciu przez kierownika budowy zastabilizowanych znaków osi, znaków wysokości itp. lub ustabilizowaniu położenia elementów konstrukcyjnych wedle wskazań geodety. Szkic tyczenia wykonuje się w dwóch identycznych egzemplarzach, z których jeden dołączony jest do dziennika budowy, drugi do dziennika robót geodezyjnych. Gdy na tym samym szkicu umieszczenie miar do tyczenia i miar kontrolnych (każda z miar w dwóch wersjach, czerwonej i czarnej) nie jest możliwe, lub powoduje zbytni stopień komplikacji szkicu tyczenia, dopuszcza się rozdzielenie go na dwa szkice: szkic tyczenia i odpowiadający mu szkic sprawdzenia tyczenia. Na szkicu sprawdzenia tyczenia nie występują miary do tyczenia. Natomiast szkic pomiaru kontrolnego dokumentuje pomiar kontrolny położenia i wymiarów zrealizowanych elementów konstrukcji. Szkic pomiaru kontrolnego różni się od szkicu sprawdzenia tyczenia tym, że zawiera miary określające położenie nie tyczonych punktów, a zrealizowanych punktów konstrukcji.