KOMISJA DS. SANKTUARIÓW I DUSZPASTERSTWA PIELGRZYMKOWEGO

Transkrypt

1 KOMISJA DS. SANKTUARIÓW I DUSZPASTERSTWA PIELGRZYMKOWEGO (projekt dokumentu) Chrześcijanie pielgrzymowali najpierw do grobów męczenników, by uczcić doczesne szczątki świadków Chrystusa. Po pokoju Konstantyna Wielkiego oraz po identyfikacji miejsc i odnalezieniu relikwii męki Pańskiej pielgrzymowanie chrześcijańskie znacznie się rozwinęło. Jest to przede wszystkim pielgrzymowanie do Palestyny, która ze względu na istniejące tam miejsca święte, począwszy od Jerozolimy, staje się Ziemią Świętą. Wieki średnie stały się złotym okresem dla pielgrzymowania. Ośrodki pielgrzymowania były liczne. Oprócz Jerozolimy pielgrzymowano także do Rzymu. Udawali się tam przede wszystkim biskupi, by uczcić relikwie świętych Piotra i Pawła (ad limina Apostolorum). W wiekach IX XVI najczęściej nawiedzanym miejscem było Santiago de Compostela, gdzie do dzisiaj czci się św. Jakuba Apostoła. Pielgrzymowano także do Tours, gdzie znajduje się grób św. Marcina, do Canterbury, gdzie św. Tomasz Becket poniósł śmierć męczeńską, do Monte Gargano w Puglii i Mont Saint-Michel w Normandii dla uczczenia Michała Archanioła, do takich sanktuariów maryjnych jak: Walsingham, Rocamadour, Loreto. W czasach nowożytnych pielgrzymowanie zostało mocno zahamowane, min. z powodu wpływów protestanckich. Ożywia się ono od drugiej połowy XVIII wieku. Zmienia jednak swój charakter. Odtąd celem pielgrzymek będą sanktuaria o szczególnym wyrazie tożsamości wiary i kultury danego narodu, np. sanktuaria w Altőtting, Asyż, Częstochowa, Fatima, Guadalupe, Knock, Loreto, Lourdes, Mariazell, Montserrat, Nagasaki, Padwa Pompea, San Giovanni Rotondo i inne (por. DPLL ). I. Aktualna sytuacja w Archidiecezji Poznańskiej Sanktuaria W Archidiecezji Poznańskiej znajdują się liczne sanktuaria, które można podzielić na Pańskie, maryjne i świętych. Pańskie Sanktuariami Pańskimi są: sanktuarium diecezjalne Miłosierdzia Bożego w Poznaniu, Świętego Krzyża w Bazylice Katedralnej w Poznaniu, Świętego Krzyża w Biezdrowie i Najświętszej Krwi Pana Jezusa w Poznaniu. Godne zauważenia jest także sanktuarium na Borku w parafii Dubin. Dawniej ośrodkami pielgrzymkowymi w Poznaniu były także kościoły Bożego Ciała i Przemienienia Pańskiego. maryjne Jest dziewięć sanktuariów Matki Bożej z koronami na prawie papieskim: Borek Wlkp., Gostyń Święta Góra, Górka Duchowna, Osieczna, Poznań Fara, Poznań OO. Franciszkanie Conv., Poznań Jezuici, Szamotuły i Tulce. Są dwa sanktuaria maryjne, gdzie miała miejsce koronacja na prawie diecezjalnym: Wieleń Zaobrzański i Lubasz. Jest także wiele innych parafii w Archidiecezji, chociaż nie wyróżnionych kanoniczną koronacją, to jednak cieszących się rangą sanktuarium maryjnego i mających 1

2 swoje znaczenie w duszpasterstwie pielgrzymkowym. Wśród nich wyróżniają się sanktuaria w Charbielinie, Zakrzewie i Starych Oborzyskach. Inne to: Białcz Stary, Grodziszczko, Kolniczki, Obra, Otorowo, Owińska, Rogalinek, Sobota, Stęszew, Świerczyna, Włościejewki, Zbąszyń. Są i takie miejsca, które dawniej również miały rangę sanktuarium ze względu na kult maryjny: Buk, Czacz, Czempiń, Gostyń Stary, Kaźmierz, Kołaczkowice, Lutom, Maniewo, Mądre, Oporowo, Smolice, Święciechowa, Wilkowo Leszczyńskie. Diecezjalnym sanktuarium maryjnym jest Święta Góra w Gostyniu, gdzie w pięknej bazylice czczona jest Najświętsza Maryja Panna Świętogórska Róża Duchowna. Sanktuarium Świętogórskie, w którym posługę duszpasterską pełnią Księża Filipini, jest równocześnie ważnym ośrodkiem rekolekcyjnym, nie tylko dla naszej diecezji. świętych Wśród sanktuariów świętych należy wymienić przede wszystkim: Św. Urszuli Ledóchowskiej w Pniewach, Bł. Edmunda Bojanowskiego w Luboniu i Bł. Sancji Szymkowiak w Poznaniu. Ponadto w Krobi czczony jest w sposób szczególny św. Walenty a w Dolsku św. Wawrzyniec. Terminy uroczystości odpustowych W sanktuariach koronowanych Archidiecezji Poznańskiej uroczystości odpustowe odbywają się w następujących terminach: - Borek Wlkp. Matki Bożej Pocieszenia na przełomie czerwca i lipca - Gostyń - Święta Góra - Świętogórskiej Róży Duchownej zawsze od niedzieli Zesłania Ducha Świętego do niedzieli Trójcy Świętej - Górka Duchowna Matki Bożej Pocieszenia ostatni tydzień sierpnia - Osieczna Matki Bożej Bolesnej początek sierpnia - Poznań Matki Bożej Nieustającej Pomocy połowa października - Poznań Matki Bożej w Cudy Wielmożnej - zawsze 12 września - Poznań Matki Bożej Różańcowej zawsze 7 października - Szamotuły Matki Bożej Pocieszycielki Strapionych ostatni tydzień sierpnia - Tulce - Narodzenia Najświętszej Maryi Panny pierwszy tydzień września - Wieleń Zaobrzański Matki Bożej Ucieczki Grzeszników na przełomie czerwca i lipca - Lubasz Narodzenia Najświętszej Maryi Panny na początku września Duszpasterstwo pielgrzymów Z sanktuarium związani są pielgrzymi. Można powiedzieć, że pielgrzymi potrzebują sanktuarium, a sanktuarium potrzebuje pielgrzymów. Cieszy, że duch ten nie słabnie. Nabiera on jednak nowego charakteru. Oprócz pieszych, rozwijają się intensywnie pielgrzymki autokarowe i lotnicze, rowerowe, motocyklowe a nawet w formie biegu sztafetowego. Oprócz form organizowanych przez parafie są także takie, które odbywają rodziny. Wówczas często pielgrzymującym nie towarzyszy kapłan a wyjazd ma także charakter wycieczkowy. Oprócz pielgrzymek do sanktuariów położonych blisko miejsca zamieszkania, nie ustają i te do miejsc odleglejszych jak Częstochowa, Licheń a także zagranicznych: do Rzymu, Lourdes, Fatimy, Wilna, Lwowa i innych. Poznańska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę Największą w Archidiecezji jest Poznańska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę, w której uczestniczy ponad 3 tysiące pątników. Pielgrzymi podzieleni na grupy, którym przewodzą kapłani, wspierani przez kleryków i odpowiednie służby porządkowe 2

3 i drogowe, udają się do Częstochowy tradycyjnie w lipcu, aby uczestniczyć w uroczystościach odpustowych ku czci Matki Bożej z Góry Karmel w dniu 16 lipca. Wśród pątników najliczniejszą grupę stanowią ludzie młodzi. Pielgrzymka to swego rodzaju rekolekcje w drodze. Każdego dnia głoszone są przynajmniej dwie konferencje, powiązane tematycznie, adekwatne do aktualnego programu duszpasterskiego i ważnych wydarzeń religijnych Archidiecezji. Najważniejsza każdego dnia jest Eucharystia z homilią. Okazja do sakramentu pokuty, wspólna modlitwa i śpiewy sprawiają, że wspólne wędrowanie zbliża ludzi do Boga i do siebie. Tworzy się wielka rodzina wiary. To wspólne przeżywanie wiary jest kontynuowane w czasie spotkań poszczególnych grup w ciągu roku. Pielgrzymka ta zatem jest szczególną okazją dla ludzi poszukujących sensu życia i daje możliwość pogłębienia wiary, wiedzy religijnej i dania świadectwa. II. Nauczanie Kościoła Pielgrzymki biblijne Pielgrzymowanie należy do natury Ludu Bożego. Przejście Izraela przez Morze Czerwone i pustynię jest zapowiedzią pielgrzymki każdego człowieka do nieba. Ma się on odrywać od różnych bożków i przechodzić do Boga Jedynego. Najbardziej znane są biblijne pielgrzymki: Abrahama, Izaaka i Jakuba idących do Sychem (por. Rdz 12, 6-7; 33,18-20), Betel (por. Rdz 28, 10-22; 35,1-15) i Mamre (por. Rdz. 13, 18; 18, 1-15), gdzie Bóg ukazał się im i dał obietnice osiągnięcia ziemi obiecanej. Dla pokoleń Izraela, które wyszły z Egiptu, góra Synaj stała się miejscem świętym (por. Wj 19, 20). Później miastem-sanktuarium i celem upragnionej świętej podróży (Ps 84,6) dla Hebrajczyków była Jerozolima. Trzy razy w roku każdy mężczyzna Izraela powinien stawić się przed Panem (por. Wj 23, 17), tzn. udać się do świątyni jerozolimskiej. Dało to początek trzem dorocznym pielgrzymkom z okazji: święta Nowych Zbóż (Paschy),święta Tygodni (Pięćdziesiątnicy) i święta Namiotów. Każda pobożna rodzina żydowska udawała się, podobnie jak Rodzina Jezusa (por. Łk 2, 41), do Miasta świętego na doroczne obchodzenia Paschy. W czasie swej publicznej działalności także Jezus udawał się jako pielgrzym do Jerozolimy (por. J 11, 55-56). Chrystus najwyższym i jedynym sanktuarium Według chrześcijańskiego objawienia najwyższym i jedynym sanktuarium jest Chrystus zmartwychwstały (por. J 2,18-21; Ap 21,22), wokół którego jednoczy się i zbiera społeczność uczniów stanowiąca także nowy dom Pana (por. l P 2,5; Ef 2,19-22). W aspekcie teologicznym zatem, sanktuarium jest znakiem czynnej i zbawczej obecności Pana w historii oraz miejscem odpoczynku, w którym lud Boży, pielgrzymujący po drogach tego świata ku Miastu przyszłemu (por. Hbr 13,14), nabiera sił na dalszą drogę. Jest ono jakby ikoną zamieszkiwania Boga wśród ludzi (Ap 21,3). Sanktuaria w świetle wiary W świetle wiary sanktuaria są pamiątką wydarzeń uważanych za nadzwyczajne, a także świadectwem pobożności i wdzięczności ludu za otrzymane dobrodziejstwa. Są uprzywilejowanymi miejscami Bożej obecności oraz wstawiennictwa Najświętszej Dziewicy, aniołów, świętych i błogosławionych, a zarazem ośrodkiem umacniania wiary i wzrastania w łasce. Stanowią zachętę do prawdziwego nawrócenia i są zaproszeniem do życia w miłości, do liczniejszych dzieł miłosierdzia, do prowadzenia życia 3

4 odznaczającego się naśladowaniem Chrystusa. Ze względu na charakter przesłania ewangelicznego, sanktuaria są szczególną interpretacją i jakby przedłużeniem słowa Bożego. Mają też charakter eschatologiczny, bowiem prowadzą drogami codziennego życia do sanktuarium w niebie. Pielgrzymka wyrazem religijności ludowej Pielgrzymka jest typowym wyrazem religijności ludowej, ściśle związanej z sanktuarium. Chociaż chrześcijanie nie mają obowiązku odbywania pielgrzymek, to jednak zawsze w historii Kościoła pielgrzymowanie odgrywało i nadal odgrywa ważną rolę uświęcania i pogłębiania wiary. Dlatego Kościół nie tylko zachował tę uznaną formę pobożności, ale do niej także zachęca. Całe bowiem życie chrześcijanina jest drogą do sanktuarium niebieskiego. Jest on pielgrzymem na ziemi. III. Zadania stojące przed Archidiecezją Poznańską Program duszpasterski sanktuarium Duszpasterstwo w sanktuariach dzieli się na całoroczne, specjalne i odpustowe. Sanktuaria o większym zasięgu oddziaływania winny przez cały rok prowadzić duszpasterstwo sanktuaryjne. Plan rocznej działalności powinien być uzgodniony z Wydziałem Duszpasterskim Kurii, albo przynajmniej przedstawiony do zatwierdzenia przez Kurię. Sanktuaria, gdy tylko dysponują odpowiednimi warunkami, powinny rozwijać w ciągu roku również duszpasterstwo specjalne poprzez urządzanie rekolekcji i dni skupienia dla różnych stanów czy innych grup duszpasterskich. Uroczystości odpustowe w sanktuariach, gromadzące znacznie więcej wiernych są szczególną okazją do owocnego duszpasterstwa o zasięgu nie tylko parafialnym, ale dekanalnym i ogólnodiecezjalnym, co nakłada na kustoszy szczególną odpowiedzialność. Szczegółowe wskazania dla uroczystości odpustowych w sanktuariach zawarte są w osobnym dokumencie: Wskazania duszpasterskie dla uroczystości odpustowych w sanktuariach (por. Załączniki) Znaczenie religijne sanktuarium Sanktuarium ma wyjątkowe zadanie religijne. Wierni udają się tam przede wszystkim w celu uczestniczenia w celebracjach liturgicznych i w odprawianych nabożeństwach. Stąd też odpowiedzialni za sanktuaria powinni uczynić wszystko, by sprawowana tam liturgia była poprawna. Do nich należy także troska o piękno liturgii w sanktuarium. Nie chodzi tutaj o zwiększenie częstotliwości obrzędów, ale o coraz lepszy sposób ich sprawowania. Chodzi o to, aby wierni przybywający do sanktuarium, wracali umocnieni duchowo i zbudowani sprawowaną tam liturgią. Sanktuarium miejscem głoszenia Dobrej Nowiny Sanktuarium winno być miejscem, w którym stale głosi się orędzie życia: Dobrą Nowinę, która pochodzi od Boga, a jej treścią jest Jezus Chrystus. Dlatego wiernym, którzy przybywają do sanktuarium, trzeba przedstawiać podstawowe elementy przesłania ewangelicznego: Kazanie na Górze, radosną nowinę o dobroci i ojcostwie Boga, Jego miłościwą Opatrzność, przykazanie miłości, zbawcze znaczenie krzyża, transcendentne przeznaczenie życia ludzkiego. Z prawd tych zaś wynika konieczność nawrócenia, 4

5 zachęta do naśladowania Chrystusa i do wytrwałości na drodze sprawiedliwości i miłosierdzia. Celebracja Eucharystii w sanktuarium Szczytem i punktem centralnym całego duszpasterstwa w sanktuariach jest celebracja Eucharystii. Jej zatem należy poświęcić najwięcej uwagi, by była przykładnie sprawowana i prowadziła wiernych do głębokiego spotkania z Chrystusem. Dlatego też przybywających do sanktuarium kapłanów ze swymi grupami oraz innych przewodników grup pielgrzymkowych należy zachęcać do wspólnotowego uczestnictwa we Mszy św., która stanowi wyraz jedności i braterstwa w Kościele Chrystusowym. W sanktuarium, tam gdzie to możliwe, dla pogłębienia wiary i miłości powinny znaleźć się odpowiednie miejsca przeznaczone dla stałej adoracji Najświętszego Sakramentu, medytacji i wyciszenia duchowego. Sanktuarium miejscem sprawowania sakramentu pokuty Dla wielu wiernych pielgrzymka do sanktuarium stanowi dogodną okazję, często oczekiwaną, do skorzystania z sakramentu pokuty. Konieczne więc jest, by zadbać o odpowiednie miejsce sprawowania tego sakramentu. Byłoby dobrze, gdyby w każdym sanktuarium było odpowiednio wydzielone miejsce na sprawowanie sakramentu pokuty, w taki sposób, by pozwalało na wspólnotowe przygotowanie się do spowiedzi oraz na niezakłócone sprawowanie tego sakramentu, zawsze z zachowaniem przepisów kanonicznych i tajemnicy spowiedzi (to miejsce ma umożliwić penitentowi rozmowę ze spowiednikiem). W miarę możliwości należy stosować wspólny rachunek sumienia i żal za grzechy wielu penitentów, z indywidualną spowiedzią i rozgrzeszeniem. Stąd też, bardzo ważne jest zapewnienie dostatecznej ilości spowiedników. Sakrament namaszczenia chorych w sanktuarium Sanktuarium jest także stosownym miejscem do celebracji sakramentu namaszczenia chorych. Winno ono odbywać się w sposób wspólnotowy, przede wszystkim przy okazji pielgrzymek osób chorych i w podeszłym wieku. Całkowicie odpowiada to naturze tego sakramentu i roli sanktuariów. Jest bowiem słuszne, że tam, gdzie prośba o miłosierdzie Boże jest szczególnie intensywna, tam też powinna być szczególnie widoczna macierzyńska troska Kościoła o swoje chore i starsze dzieci. Kustosze powinni przygotować dla nich odpowiednie miejsca dla modlitwy i pobytu. Specjalne nabożeństwa dla tego rodzaju grup powinny być uwzględnione w stałym i okazjonalnym programie nabożeństw w sanktuarium. Inne sakramenty w sanktuarium W sanktuariach oprócz Eucharystii, pokuty i namaszczenia chorych z różną częstotliwością są także udzielane inne sakramenty. Wymaga to od odpowiedzialnych za sanktuaria, oprócz przestrzegania zaleceń biskupa diecezjalnego, wypełnienia następujących wskazań: szukania szczerego porozumienia i pożytecznej współpracy między sanktuarium i wspólnotą parafialną; zwracania uwagi na naturę każdego sakramentu, np. sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, które wymagają dłuższego przygotowania, by wprowadzić ochrzczonego we wspólnotę Kościoła, powinny być z zasady udzielane w parafii; upewnienia się, czy udzielanie każdego sakramentu zostało poprzedzone odpowiednim przygotowaniem (tak np. odpowiedzialni za sanktuarium powinni przystąpić do celebracji sakramentu małżeństwa tylko wtedy, gdy będą pewni, że mają na to zgodę ordynariusza lub proboszcza por. KPK, kan. 1115). 5

6 Uzyskiwanie odpustu zupełnego w sanktuarium Sanktuarium jest uprzywilejowanym miejscem uzyskiwania odpustu zupełnego. Według nauki Kościoła tego odpustu udziela się wiernemu, który nawiedzi i pobożnie odmówi Ojcze nasz i Wierzę w sanktuarium ustanowionym przez kompetentną władzę: a) w uroczystość tytułu; b) raz w roku w dniu wybranym przez wiernego; c) ilekroć uczestniczy w pielgrzymce, która odbywa się w sanktuarium przy licznym udziale wiernych, spełniając także zwykłe warunki do zyskania odpustu, jakimi są oprócz wykluczenia wszelkiego przywiązania do grzechu, nawet powszedniego, spowiedź sakramentalna, Komunia eucharystyczna i modlitwa w intencjach Ojca Świętego (Enchiridion indulgentiarum, Wydanie wzorcowe według wydania łacińskiego z 1999 r.). Kustosze sanktuariów powinni przypominać pielgrzymom o możliwości zyskania odpustu zupełnego w miejscu, które nawiedzają, a także ich do tej praktyki zachęcać, wyjaśniając równocześnie warunki konieczne do uzyskania odpustu. Liturgia Godzin w sanktuarium Zatrzymanie się w sanktuarium, sprzyjający czas i miejsce na modlitwę indywidualną i wspólnotową są doskonałą okazją, by pomóc wiernym w odkryciu piękna Liturgii Godzin. Niech więc kustosze sanktuariów, jeśli to możliwe, do programu nabożeństw w sanktuarium starają się włączyć godną i uroczystą celebrację godzin, a szczególnie Jutrzni i Nieszporów, sugerując czasem odmówienie w całości lub w części także Oficjum wotywnego związanego z sanktuarium. Udzielanie błogosławieństw w sanktuarium Od najdawniejszych czasów istnieje w Kościele zwyczaj błogosławienia osób, miejsc, pokarmów lub przedmiotów. Jest to także ważny aspekt duszpasterski w sanktuariach, w których wierni, by wypraszać łaskę i pomoc Pana, wstawiennictwo Matki miłosierdzia lub świętych, często proszą kapłanów o różne błogosławieństwa. W celu właściwego udzielania błogosławieństw kustosze sanktuariów powinni wprowadzać zasady zamieszczone w Rytuale rzymskim, tak, aby błogosławieństwo stanowiło prawdziwy wyraz wiary w Boga, Dawcę wszelkiego dobra. Należy zatem posługiwać się księgą Obrzędy błogosławieństw, zawierającą dużą ilość rodzajów błogosławieństw oraz wielość bogatych treściowo form modlitewnych. Wybierać należy raczej celebrację wspólnotową, a nie indywidualną lub prywatną, i zachęcać wiernych do czynnego i świadomego uczestnictwa. W okresie większego napływu wiernych byłoby wskazane, aby kustosze sanktuariów wyznaczyli odpowiednie godziny udzielania błogosławieństw w ciągu dnia. Przypomina się, że zostały zniesione wszelkie indulty i przywileje publicznego błogosławienia dewocjonaliów jednym znakiem krzyża (por. Obrzędy błogosławieństw, I, 27). Świadczenie miłości miłosiernej w sanktuarium Zadanie sanktuarium wyraża się także w świadczeniu miłości miłosiernej. Każde sanktuarium bowiem, celebrując miłosierną obecność Pana, przykład i wstawiennictwo Maryi oraz świętych, ze swego założenia jest ogniskiem, które promieniuje światłem i ciepłem miłości, co wyraża się np. w organizowaniu i stałym utrzymywaniu centrów opieki społecznej, jak szpitale, instytuty wychowawcze dla biednych dzieci, domy starców; w przyjmowaniu i udzielaniu gościny pielgrzymom, zwłaszcza najbiedniejszym, przez stwarzanie im, zależnie od możliwości, warunków do chwil godziwego odpoczynku; w trosce i pomocy pielgrzymom starszym, chorym i upośledzonym, na których zwraca się baczniejszą uwagę i rezerwuje się im najlepsze miejsca w sanktuarium. Dla nich urządza się w godzinach najbardziej odpowiadających ich 6

7 szczególnym warunkom specjalne nabożeństwa, nie izolując ich jednak od pozostałych wiernych. Dla nich organizuje się współpracę ze stowarzyszeniami, które wspaniałomyślnie pomagają przede wszystkim w sprawnym przebiegu ich transportu; w dyspozycyjności i posłudze wszystkim pielgrzymom, którzy przybywają do sanktuarium, prostym i wykształconym, biednym i bogatym, rodakom i obcokrajowcom. Sanktuarium ośrodkiem kultury Często sanktuarium staje się specyficznym centrum kultury, miejscem, w którym organizuje się wykłady i konferencje, podejmuje się interesujące inicjatywy wydawnicze, realizuje się przedstawienia, koncerty, wystawy i inne działania artystyczne i literackie. W pozytywny sposób łączy się ona bowiem z pierwszorzędnym zadaniem sanktuarium, jakim jest chwała Boga, dzieło ewangelizacji i świadczenie miłosierdzia. W takim kontekście odpowiedzialni za sanktuaria powinni czuwać nad tym, by element kulturowy nie górował nad elementem kultycznym. Sanktuarium miejscem działalności ekumenicznej Sanktuarium powinno być także miejscem działalności ekumenicznej wyczulonej na poważny i pilny problem jedności wszystkich wierzących w Chrystusa, jedynego Pana i Zbawiciela. Kustosze sanktuariów powinni zatem pomagać pielgrzymom w uświadomieniu sobie tego ekumenizmu duchowego, o którym mówi soborowy dekret Unitatis reintegratio, według którego chrześcijanie muszą mieć stale na uwadze dążenie do jedności, i to zarówno w modlitwach, w celebrowaniu Eucharystii, jak i w całym ich codziennym życiu. Dlatego modlitwa o jedność chrześcijan w sanktuariach powinna być szczególnie intensywna w takich okresach, jak tydzień między 18 i 25 stycznia oraz w dniach między Wniebowstąpieniem Pańskim a Zesłaniem Ducha Świętego, w których wspomina się wspólnotę w Jerozolimie zgromadzoną na modlitwie w oczekiwaniu na przyjście Ducha Świętego, który ją umocni w jedności i w misji uniwersalnej. Ponadto kustosze sanktuariów winni starać się o to, jeśli to tylko jest możliwe, by organizować spotkania modlitewne chrześcijan różnych wyznań. W czasie takich spotkań, dobrze i wspólnie przygotowanych, na pierwszym miejscu musi znajdować się słowo Boże i tak odpowiednio dobrane modlitwy, by były one przyjęte przez wszystkie wyznania chrześcijańskie. Duchowość pielgrzymowania Pielgrzymowanie powinno zachowywać podstawowe wymiary, które określają jego duchowość. Są nimi: a) wymiar świąteczny pielgrzymowanie jest oderwaniem się od codzienności, jest okazją do spontanicznego i radosnego przeżywania spotkania z Panem; b) wymiar religijny pielgrzymka jest aktem religijnym: pątnik spotyka się z Bogiem i przeżywa Jego obecność, oddaje mu cześć i otwiera przed Nim swoje serce; c) wymiar pokutny pielgrzymka jest drogą nawrócenia, winna prowadzić do przemiany życia ; d) wymiar wspólnototwórczy pielgrzymi udający się do sanktuarium wędrują we wspólnocie wiary, nadziei i miłości. Ta wspólnota powstaje między wędrującymi, między nimi a Bogiem, jak również z tymi, których spotykają w drodze. 7

8 e) wymiar apostolski podróżowanie pielgrzymów przypomina i w pewnym sensie uobecnia, a także kontynuuje działalność Jezusa i apostołów przemierzających Ziemię Palestyńską i głoszących Dobrą Nowinę; f) wymiar eschatologiczny pielgrzymowanie jest znakiem i odzwierciedleniem drogi jaką przebywamy przez całe nasze życie do Królestwa Niebieskiego; Przygotowanie pielgrzymki Każdą pielgrzymkę należy odpowiednio przygotować. W miarę możliwości, powinien jej duchowo przewodniczyć kapłan. Należy także powiadomić kustosza sanktuarium, do którego udają się pielgrzymi o czasie przybycia pielgrzymki. W sytuacji organizowania pielgrzymki pieszej, rowerowej, sztafety, należy powiadomić odpowiedni organ administracji państwowej, w celu uzgodnienia trasy pielgrzymki. Należy przy tym zatroszczyć się o odpowiednie służby porządkowe, drogowe i medyczne, a także wcześniej sprawdzić całą trasę pielgrzymki w celu zapewnienia sprawnego jej przebiegu (posiłki, miejsca noclegowe, powiadomienie proboszczów). Należy również określić tematy pielgrzymki i konferencji, które będą głoszone w czasie drogi. Przebieg pielgrzymki Zasadniczo pielgrzymka składa się z następujących etapów: a) przygotowanie spotkania organizacyjno-modlitewne, b) wyjście powinno się odbywać w sposób uroczysty ze świątyni, najlepiej po Eucharystii i odpowiednim błogosławieństwie dla pielgrzymów, c) przejście w zależności od charakteru pielgrzymki i długości trasy, powinny być głoszone konferencje, nauki, wspólny śpiew, a także cisza na chwile refleksji. Centralnym punktem powinna być zawsze Eucharystia, sprawowana z szacunkiem i czcią. Pątnicy powinni mieć także okazję do skorzystania z sakramentu pokuty, d) dojście i pobyt to punk kulminacyjny pielgrzymki, charakteryzujący się uroczystym wejściem ze śpiewem. W sanktuarium powinien być również czas ciszy na osobistą modlitwę. W zależności od charakteru pielgrzymki i możliwości pobyt w sanktuarium powinien trwać jak najdłużej, e) zakończenie powinno nastąpić w sanktuarium docelowym pielgrzymki lub w miejscu, z którego pielgrzyma wyruszyła. Temu wydarzeniu powinien towarzyszyć duch dziękczynienia za pielgrzymkę, a równocześnie prośba o wytrwanie w podjętych postanowieniach. Pamiątki z sanktuarium Pielgrzymi pragną nabyć w odwiedzanym sanktuarium pamiątki związane z tym świętym miejscem. Trzeba zatem zadbać o to, aby miały one charakter religijny, pogłębiający ducha pielgrzymów. Równocześnie należy pilnować, aby sprzedaż pamiątek nie zakłócała modlitwy w sanktuarium i nie miała charakteru wyłącznie handlowego. 8

9 Wykaz dokumentów: DPLL Kongregacja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Zasady i wskazania, Pallottinum, Poznań PAS Archidiecezjalnego Synodu Poznańskiego z Statuty. Poznań KPK Kodeks Prawa Kanonicznego. Pallottinum 1984 Załączniki: 1. Projekt Dekretu Wykaz sanktuariów w Archidiecezji Poznańskiej. 2. Projekt Dekretu Uwarunkowania prawne sanktuarium i jego kustosza. 3. Projekt Dekretu Wskazania duszpasterskie dla uroczystości odpustowych w sanktuariach. 9

10 I. Sanktuaria Pańskie Dekret Wykaz sanktuariów w Archidiecezji Poznańskiej (projekt) 1. Bożego Ciała Poznań Stare Miasto 2. Miłosierdzia Bożego Poznań 3. Najświętszej Krwi Pana Jezusa - Poznań 4. Przemienienia Pańskiego - Poznań 5. Świętego Krzyża Biezdrowo 6. Świętego Krzyża Poznań - Katedra II. Sanktuaria maryjne: a) koronowane - na prawie papieskim: 1. Matki Bożej Bolesnej - Osieczna 2. Matki Bożej Nieustającej Pomocy - Poznań-Fara 3. Matki Bożej Pocieszenia - Borek Wlkp. 4. Matki Bożej Pocieszenia - Górka Duchowna 5. Matki Bożej Pocieszenia - Szamotuły 6. Matki Bożej Różańcowej Poznań Ojcowie Jezuici 7. Matki Bożej Świętogórskiej Róży Duchownej - Gostyń - Święta Góra 8. Matki Bożej w Cudy Wielmożnej Pani Poznania - Poznań - Ojcowie Franciszkanie 9. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny - Tulce - na prawie diecezjalnym: 10. Matki Bożej Ucieczki Grzeszników - Wieleń 11. Narodzenia NMP Królowej Rodziny - Lubasz 10

11 b) nie koronowane 12. Matki Bożej Fatimskiej Owińska 13. Matki Boskiej Otorowska - Otorowo 14. Matki Bożej Pocieszenia - Grodziszczko 15. Matki Bożej Pocieszenia - Obra 16. Matki Bożej Pocieszenia - Stare Oborzyska 17. Matki Bożej Pocieszenia - Zakrzewo 18. Matki Bożej Różańcowej - Zbąszyń 19. Matki Bożej Szkaplerznej - Włościejewki 20. Matki Bożej Stęszewskiej - Stęszew 21. Matki Bożej Świerczyńskiej - Świerczyna 22. Matki Bożej Wspomożycielki Wiernych - Rogalinek 23. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny - Kolniczki 24. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny - Sobota 25. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny - Charbielin III. Sanktuaria świętych 1. Św. Urszuli Ledóchowskiej - Pniewy (Dom Macierzysty Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego) 2. Św. Walentego - Krobia 3. Św. Wawrzyńca - Dolsk 4. Bł. Edmunda Bojanowskiego - Luboń - Żabikowo (Dom Generalny Sióstr Służebniczek Niepokalanego Poczęcia NMP) 5. Bł. Sancji Szymkowiak Poznań Rataje 11

12 Dekret Uwarunkowania prawne sanktuarium i jego kustosza (projekt) 1. Przez sanktuarium rozumie się kościół lub inne miejsce święte, do którego, za aprobatą ordynariusza miejscowego pielgrzymują liczni wierni, z powodu szczególnej pobożności (kan KPK). Zatwierdzenie kanoniczne, dokonane specjalnym dekretem określającym urzędową nazwę i stopień sanktuarium, stanowi oficjalne uznanie miejsca świętego i jego specyficznego przeznaczenia, upoważnia je do przyjmowania pielgrzymów, którzy się tam udają, by wielbić Ojca, wyznawać swoją wiarę, pojednać się z Bogiem, z Kościołem i z bliźnimi oraz błagać o wstawiennictwo Matkę Bożą lub świętego. Każde z sanktuarium posiada własne oblicze, ukształtowane przez przedmiot kultu, charakter okolicy, potrzeby mieszkańców i inne czynniki, oraz spełnia ważną rolę w życiu parafii, okolicy, regionu i diecezji. 2. Sanktuarium, w którym kult Najświętszej Maryi Panny jest głęboko zakorzeniony i jest celem licznych pielgrzymek, tak diecezjalnych, jak też parafialnych i prywatnych, w którym Maryja występuje przede wszystkim jako pośredniczka i pomoc w drodze do Boga, a także jako Matka bliska ludzkiej niedoli, może, przy zachowaniu innych przepisów Kościoła, ubiegać się o koronację wizerunku. Koronacja stanowi uroczysty akt czci i wdzięczności dla Bogurodzicy, szczególne uznanie Kościoła dla świętego miejsca oraz wezwanie do dalszego rozwoju kultu. 3. Osobą kompetentną do ustanowienia sanktuarium diecezjalnego i zatwierdzenia jego statutów jest Arcybiskup Metropolita Poznański. W statutach należy określić zwłaszcza cel i władzę kustosza, prawo własności i zarząd majątkiem (por. kan KPK). Jeżeli sanktuarium przynależy do parafii, wówczas kustoszem sanktuarium jest proboszcz tejże parafii. W przypadku kościoła rektorskiego, kustoszem jest rektor tego kościoła. Jeżeli sanktuarium znajduje się na terytorium domu zakonnego, wówczas kustoszem sanktuarium jest przełożony lub przełożona tego domu. W każdej zatem sytuacji, kiedy sanktuarium nie przynależy do parafii, a jedynie znajduje się na terenie parafii, w jego statutach należy określić wzajemne relacje między parafią a sanktuarium. 4. Kustosz winien odznaczać się szczególnym oddaniem dla duszpasterstwa sanktuaryjnego, jak też stale pogłębianą wiedzą teologiczną i wybitnymi uzdolnieniami duszpasterskimi. Kustosze sanktuariów winni spotykać się ze sobą w celu pogłębienia ich wiedzy teologicznej, doskonalenia metod pracy i wymiany doświadczeń. Zorganizowanie takich spotkań należy do obowiązków archidiecezjalnego referenta ds. sanktuariów i pielgrzymek. 12

13 5. Ważnym obowiązkiem kustosza jest odpowiednie zabezpieczenie kościoła, a zwłaszcza Najświętszego Sakramentu. W tym względzie winien zachowywać zasady podane w Instrukcji dotyczącej zabezpieczenia obiektów sakralnych przed włamaniem i kradzieżą, a zwłaszcza ochronienia Najświętszego Sakramentu przed profanacją (MK nr 8/2004, s.36-38). 6. Zadaniem kustoszy sanktuarium jest także gromadzenie danych historycznych dotyczących świętego miejsca, opracowanie jego dziejów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na historię kultu i znaczniejszych łask w nim otrzymanych, prowadzenie na bieżąco dokładnej kroniki oraz przechowywanie pamiątek z nim związanych, jak dokumenty, wota itp. Historia sanktuarium i zapisy kronikarskie winny być udostępniane zainteresowanym, głównie pielgrzymom, celem zapoznania ich z przeszłością i specyfiką świętego miejsca. 7. Kustosze sanktuarium obowiązani są zapewnić wiernym odpowiednie środki służące rozwojowi życia duchowego przez gorliwe głoszenie słowa Bożego i odpowiednie ożywienie życia liturgicznego, zwłaszcza przez sprawowanie Eucharystii i pokuty oraz przez kultywowanie zatwierdzonych form pobożności ludowej (por. kan. 1234, 1 KPK). 8. Kustosze powinni też włączać swoich parafian do współpracy i działań apostolskich w duszpasterstwie sanktuaryjnym. Ważne jest takie formowanie parafian, aby ich życie w rodzinach i we wspólnocie parafialnej, jak też służenie pielgrzymom w różnorakiej formie oraz apostolskie oddziaływanie, było świadectwem ich wiary dla pielgrzymów przybywających do sanktuarium. 13

14 Dekret Wskazania duszpasterskie dla uroczystości odpustowych w sanktuariach (projekt) 1. Celem religijnym i duszpasterskim uroczystości odpustowych jest większa chwała Boża oraz nadprzyrodzone dobro ludzi, osiągane dzięki: a) uzyskaniu odpustu zupełnego, do czego należy zachęcać wiernych podczas pobytu w sanktuarium, pouczając o warunkach, które w tym celu należy spełnić. b) religijnemu i moralnemu odrodzeniu uczestnikó w w wyniku pogłębienia świadomości religijnej, aktów życia sakramentalnego i liturgicznego w dobrze zorganizowanych nabożeństwach oraz wzrostu pobożności i nadprzyrodzonego ducha ofiary, przez sposobność do modlitwy osobistej i wspólnotowej oraz do czynów pokutnych. c) pogłębieniu świadomości kościelnej i życia kościelnego przez wzrost poczucia odpowiedzialności za Kościół, rozwój wspólnoty Ludu Bożego i kultury chrześcijańskiego życia oraz przez bliższy związek wiernych z kapłanami. 2. Biorąc pod uwagę powyższy cel kustosz wraz z dobranym gronem kapłanów i ludzi świeckich powinien: a) przygotować dokładny program nabożeństw i działań duszpasterskich oraz postarać się o ogłoszenie go w zainteresowanych parafiach; b) wyznaczyć głównego duszpasterza obchodów odpustowych, przy czym funkcję tę może pełnić osobiście; c) zapewnić sobie pomoc kapłanów diecezjalnych i zakonnych, zapoznać ich z programem i przydzielić im konkretne zadania (celebrę, kazania, przewodnictwo liturgiczne, spowiadanie, udzielanie Komunii św., poświęcanie dewocjonaliów itp.). Należy postarać się o dobrego kaznodzieję i wystarczającą ilość spowiedników. d) uzyskać niezbędną współpracę i pomoc osób świeckich dla utrzymania porządku i bezpieczeństwa (straż porządkowa, obsługa radiofonizacji, itp.). Owoce uroczystości zależą w dużej mierze od tego, czy kapłani i świeccy zaproszeni do współpracy chętnie wypełnią zadania podane przez głównego duszpasterza. 3. Na uroczystości odpustowe należy odpowiednio przygotować sanktuarium: a) w świątyni sanktuaryjnej należy zapewnić łatwość przechodzenia do świętego wizerunku przez pokierowanie ruchem i odpowiednie rozmieszczenie bram wejściowych i wyjściowych. b) sanktuarium powinno posiadać plac kościelny odpowiednio przygotowany do sprawowania nabożeństw dla licznie zgromadzonych wiernych. Na wywyższeniu i pod zadaszeniem należy ustawić ołtarz i ambonę, wyznaczyć miejsce przewodniczenia, miejsca dla koncelebransów i szafarzy nadzwyczajnych, ustawić podium dla chóru i scholi oraz dla komentatora. Ważne jest także odpowiednie nagłośnienie. c) w miarę potrzeby i możności należy urządzić na zewnątrz świątyni stacje Drogi Krzyżowej, odpowiednio spokojne miejsca dla słuchania spowiedzi, udzielania Komunii św., święcenia dewocjonaliów oraz trasę dla uroczystych procesji. 14

15 d) uroczysty nastrój dnia odpustu należy podkreślić przez uporządkowanie terenów przykościelnych, dróg i obejść domowych, przez ozdobienie wnętrza, fasady i otoczenia kościoła oraz przydrożnych krzyży, figur i kaplic. e) w widocznym miejscu należy umieścić hasło odpustu, a także program uroczystości i tablice informacyjne. f) wskazane jest wykorzystać dni odpustu dla kolportażu dobrej książki religijnej, zwłaszcza Pisma św. i modlitewników oraz prasy religijnej. g) warto urządzić estetyczną wystawę religijną o odpowiedniej tematyce, z fotografiami, ilustracjami, afiszami itp. 4. Pielgrzymom przybywającym do sanktuarium należy zapewnić odpowiednie warunki bytowe i sanitarne, a mianowicie: noclegi, wyżywienie, punkty z wodą do picia, punkt informacyjny, sanitariaty. 5. Na czas wielkich uroczystości szczególnie troskliwie należy zagwarantować porządek i bezpieczeństwo. W tym celu kustosz powinien: a) zapewnić pomoc medyczną z fachową obsługą, a w razie potrzeby pogotowie ratunkowe; b) zorganizować straż porządkową, która będzie czuwać nad ruchem wewnątrz świątyni oraz nad ładem i bezpieczeństwem w obrębie świętego miejsca; c) przygotować odpowiednią ilość miejsc parkingowych; d) zapewnić odpowiednie oddalenie od miejsca kultu kiosków i innych punktów sprzedaży oraz miejsc rozrywki i w żadnym wypadku nie dopuścić do sprzedaży na terenie przykościelnym napojów alkoholowych; e) w miarę potrzeby wezwać pielgrzymów do zachowania ciszy, ładu, pobożności i trzeźwości. 6. Pomocą w przeżywaniu wiary w sanktuarium powinna być liturgia celebrowana według prawa liturgicznego. Modlitwy, śpiewy, czytania, modlitwa wiernych, ofiarowanie darów, estetyczne i czyste szaty liturgiczne, procesje są to nieodzowne warunki wytworzenia atmosfery skupienia i uroczystego nastroju. W szczególności zaś należy przestrzegać następujących zasad: a) kiedy sprawowane jest centralne nabożeństwo, w tym samym czasie nie mogą być odprawiane inne nabożeństwa; b) kapłanów należy zachęcać do udziału w koncelebrze. Wszyscy koncelebransi powinni mieć zabezpieczone miejsca siedzące; c) kustosz sanktuarium powinien zwrócić się do wszystkich zgromadzonych z krótkim przemówieniem powitalnym wprowadzającym w liturgię; d) udzielanie Komunii św. w czasie Mszy św. ze względu na duży udział wiernych winno być sprawne, godne i organizacyjnie dobrze przygotowane (nie wolno rozpoczynać rozdawania Komunii św. przed przepisanym czasem, wyznaczonym w mszale); e) jeśli brakuje zwyczajnych szafarzy Komunii św., wskazane jest, aby kustosz sanktuarium zaprosił nadzwyczajnych szafarzy Komunii św. z parafii własnej i z sąsiednich parafii do wzięcia udziału we Mszy św. i do udzielania Komunii św.; f) służba ołtarza winna być dobrze przygotowana. 15

16 7. Główny odpust sanktuaryjny, w miarę możliwości, powinien być przygotowany nowenną, a przynajmniej triduum, odprawianym przez całą parafię dla uproszenia błogosławieństwa Bożego na święty czas odpustu. 8. Odpust należy zainaugurować uroczyście przez bicie w dzwony, odprawienie nieszporów lub Mszy św. wieczornej z kazaniem i powitaniem przybyłych pielgrzymów. Centralnym nabożeństwem dnia odpustowego powinna być uroczysta suma. Należy jej zagwarantować wzorową i piękną oprawę muzyczną a pątników umiejętnie wprowadzić w tajemnicę Najświętszej Ofiary przez śpiewy, recytacje i gesty liturgiczne. Po sumie i po nieszporach, jeśli warunki na to pozwalają, może odbyć się procesja eucharystyczna na zewnątrz kościoła, która powinna być starannie przygotowana, z odpowiednio ustawionymi pocztami sztandarowymi, feretronami, ministrantami, dziewczynkami sypiącymi kwiaty. Nad sprawnością procesji powinni czuwać przygotowani ceremoniarze i porządkowi. Należy także, w miarę możliwości, za pomocą stosownego nagłośnienia, zapewnić odpowiednie prowadzenie śpiewów. Dzień odpustowy można zakończyć wieczorną Mszą św. z kazaniem, modlitwami wieczornymi i Apelem Jasnogórskim. Pielgrzymów należy serdecznie pożegnać, zapraszając ich na następne uroczystości sanktuaryjne. 9. W większych sanktuariach główny odpust można odprawiać nawet przez całą oktawę. W ten sposób uniknie się natłoku i spiętrzenia pracy oraz zapewni się wiernym owocniejszy pobyt w miejscu świętym. Poszczególne dni tygodnia można przeznaczyć na duszpasterstwo specjalne różnych grup wiernych, jak stany, zawody, chorzy, ministranci, ruchy katolickie, młode małżeństwa itp. W tym celu kustosz powinien uzgodnić z zainteresowanymi duszpasterzami terminy ich pielgrzymek i nabożeństw specjalnych. 10. Po odpuście kustosz z pomagającymi mu kapłanami powinien dokonać duszpasterskiego podsumowania i oceny pracy zespołowej. Spostrzeżenia, jak też nowe inicjatywy i pomysły warto zanotować na przyszłość. 16