KATOWICKI HOLDING WĘGLOWY S.A. wielozakładowe przedsiębiorstwo na Konkurencyjnym Rynku Energii Elektrycznej

Transkrypt

1 Daniel BORSUCKI Główny Specjalista ds. Energetycznych Katowicki Holding Węglowy S.A Katowice ul. Damrota tel. (032) KATOWICKI HOLDING WĘGLOWY S.A. wielozakładowe przedsiębiorstwo na Konkurencyjnym Rynku Energii Elektrycznej Na początku artykułu spróbuję w kilku zaledwie zdaniach scharakteryzować i przedstawić firmę Katowicki Holding Węglowy S.A., gdyż pozwoli to lepiej zrozumieć złożoność tematu - odbiorcy uprawnionego do TPA na Konkurencyjnym Rynku Energii Elektrycznej. 1. KHW S.A. wielozakładowe przedsiębiorstwo Katowicki Holding Węglowy S.A. z siedzibą w Katowicach powstał w dniu 29 czerwca 1993 jako jednoosobowa spółka skarbu państwa z połączenia 11 kopalń. W wyniku przeprowadzonych zmian strukturalnych, w skład KHW S.A. wchodzi obecnie 8 kopalń: Katowice-Kleofas, Wieczorek, Staszic, Murcki, Wujek, Mysłowice, Wesoła, Śląsk. Kopalnie ww. oraz kopalnia Kazimierz-Juliusz Sp. z o.o., tworzą razem tzw. Katowicką Grupę Kapitałową. Obszary górnicze kopalń zajmują powierzchnię 227 km 2 w obrębie miast: Katowice, Mysłowice, Jaworzno, Tychy, Mikołów, Ruda Śląska, Chorzów, Sosnowiec i Dąbrowa Górnicza. Kopalnie funkcjonują w ramach Holdingu, jako odrębne zakłady górnicze o bardzo dużym stopniu samodzielności gospodarczej i finansowej, na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym, nie posiadając jednak osobowości prawnej. Według stanu na dzień r. KHW S.A. zatrudniał łącznie około 26 tyś. osób. KHW S.A. na potrzeby produkcyjne i około 1000 odbiorców zewnętrznych, obsługiwanych w ramach posiadanych koncesji na obrót i przesył, kupuje około 650 GWh energii elektrycznej na rok. Jest, więc od szeregu lat odbiorcą uprawnionym do TPA. Zakłady górnicze wchodzące w skład firmy przyłączone są do sieci rozdzielczych dwóch operatorów, a mianowicie Będzińskiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. i Górnośląskiego Zakładu Elektroenergetycznego S.A. (24 przyłącza energetyczne na 110 kv oraz 6 kv). Każda kopalnia jest niestety odbiorcą o dynamicznie zmiennym zapotrzebowaniu na energię elektryczną. Trudno jest, więc bez specjalnie opracowanych procedur i inteligentnego oprogramowania czerpiącego z doświadczeń historycznych tworzyć trafne grafiki dobowo-godzinowe. W trakcie transformacji górnictwa węgla kamiennego, zmian strukturalnych i technicznych powstały ogromne ścianowe kompleksy wydobywcze węgla. Awaria któregokolwiek urządzenia z ciągu produkcyjnego, to wypadnięcie z poboru energii mocy rzędu 8 MW, a jaki to ma skutek finansowy na

2 konkurencyjnym rynku energii nie trudno przewidzieć. Dodatkowa trudność grafikowania to posiadanie w ramach wewnętrznej sieci dwóch generatorów, których produkcja energii dotychczas nie była planowana i w pełni zależna od wielkości poboru energii cieplnej przez zakłady górnicze. 2. Przyczyny i chronologiczne działania w kierunku wejścia KHW S.A. na konkurencyjny rynek energii elektrycznej Wzrost cen i stawek w opłatach za media energetyczne w latach znacznie powyżej inflacji, wpływał na podjęcie szeregu decyzji Zarządu KHW S.A. w sprawie racjonalnego zarządzania nośnikami energii jako składnikami produkcji generującymi koszty. W pierwszej kolejności uruchomiono tzw. rezerwy proste, szczególnie w zakresie racjonalnego popytu na energię elektryczną (obniżenia jednostkowego zużycia na tonę produkowanego węgla). W drugiej kolejności w ramach prowadzonej polityki redukcji kosztów produkcji, rozważono zakup energii dla KHW S.A. w różnych segmentach rynku. Złożoność tematyczna powoduje, że firmy nie energetyczne nie są w stanie samodzielnie ocenić opłacalności swego udziału w konkurencyjnym rynku energii, a już tym bardziej wyznaczyć długofalową strategię energetyczną firmy. KHW S.A. świadom tego faktu zlecił zewnętrznej firmie consultingowej kompleksową ocenę zagadnień związanych z możliwością wejścia w rynek energii oraz wyznaczenie długofalowej strategii postępowania firmy w dziedzinie energetycznej. Firma consultingowa podeszła niezwykle profesjonalnie do zagadnienia uwzględniając w opracowaniu całą złożoność strukturalną i prawną hurtowego rynku energii elektrycznej, łącznie z wielowariantowym wskazaniem koniecznych zmian struktury zarządzania mediami energetycznymi i schematem modernizacji systemu pomiarowo-rozliczeniowego, teleinformatycznego oraz przekazaniem bardzo skutecznych podwalin w negocjacjach z operatorami warunków udziału w rynku w postaci szczegółowo opracowanych wzorcowych umów na przesył i obrót energii z zasadą TPA. Opracowana przez fachowców na potrzeby KHW S.A. strategia wykazała przede wszystkim, że w przypadku takiej struktury i wielkości poboru energii elektrycznej, przy aktualnie istniejących uwarunkowaniach rynkowych, bierne wyczekiwanie firmy, to pozbawienie się możliwości wpływu na ewoluujący rynek energii, zaś uzyskanie prawa do korzystania z usług przesyłowych nie oznacza w przypadku KHW S.A., jako odbiorcy końcowego, automatycznego przejęcia odpowiedzialności za własne zasilanie. Ponadto wykazała, że aktywny udział w rynku dać powinien znaczące korzyści ekonomiczne, choć wygeneruje pewne ryzyka, jako nieodłączne składniki wszelkiego rodzaju działalności gospodarczej. Ograniczenie ryzyka firmy na konkurencyjnym rynku energii to wyłącznie trafne grafikowanie godzinowego poboru energii elektrycznej skorelowane z codziennym planowaniem produkcji węgla. W konsekwencji analizy tegoż opracowania Zarząd KHW S.A. podjął decyzję o wariancie uczestnictwa firmy w konkurencyjnym rynku energii elektrycznej. Przyjęto, że dokona się wyboru dostawcy energii - Operatora Handlowego, który będzie obsługiwać dostawę całej ilości energii elektrycznej, łącznie z rozliczeniem firmy z energii Rynku Bilansującego. Realizacja powyższego wariantu wejścia na rynek konkurencyjny, w świetle barier stawianych klientom próbującym wyjść z Taryfy, czyli bardzo ostro zarysowanych wymogów Instrukcji Ruchu i Eksploatacji Sieci Rozdzielczych (IRiESR) ( dla KHW S.A. to BZE S.A. i GZE S.A.), wymagała natychmiastowego wykonania we wszystkich kopalniach KHW S.A. kosztownej i trudnej technicznie modernizacji układów pomiarowo rozliczeniowych, z systemem online transmisji danych oraz budowy złożonego systemu informatycznego wraz z uruchomieniem Centralnej Dyspozytorni Energetycznej,

3 z grupą pracowników tworzących Zespół Obsługi Energii (patrz zdjęcie 1). Zabudowana w niej aparatura pomiarowo-rejestrująca i sprzęt komputerowy ze specjalistycznym oprogramowaniem pozwala na to, że zatrudnieni w niej pracownicy w sposób ciągły, poprzez wdrożone procedury współdziałania z dyspozytorami poszczególnych kopalń, modelują (w technicznie i ekonomicznie uzasadnionym zakresie) pobór energii w poszczególnych godzinach doby w odniesieniu do zgłoszonego w grafiku Operatorowi Handlowemu zapotrzebowaniu na energię elektryczną w danej godzinie. Pewność ruchową i dokładność pomiaru zapewniają zabudowane na każdej z Kopalń dwa równoważne wysokiej klasy elektroniczne systemy pomiarowo-rozliczeniowe, z niezależnymi koncentratorami-rejestratorami danych. W drugiej połowie 2002 roku ukończono proces dostosowawczy systemów kopalń KHW S.A. i wszystkie zakłady górnicze przedsiębiorstwa weszły na Konkurencyjny Rynek Energii Elektrycznej, jako jeden z nielicznych odbiorców energii elektrycznej w Polsce korzystający z nadanych uprawnień do TPA. Zdjęcie 1 Dyspozytornia Energetyczna KHW S.A. 3. Racjonalizacja gospodarki energią elektryczną firmy poprzez godzinowe grafiki zapotrzebowania rynek zewnętrzny KHW S.A. wkroczył na rynek w najtrudniejszym okresie, po znaczącej transformacji rynku energii elektrycznej w Polsce. Wszystkie wcześniej wykonane analizy ekonomiczne w aspekcie zagrożeń i szans na rynku energii legły w gruzach. Wszak od 1 lipca 2002 roku wprowadzono drakońskie, jak na możliwości techniczne i organizacyjne każdego odbiorcy końcowego energii, reguły działania Rynku Bilansującego. Poddano, więc analizie podstawowy aspekt strategii, czy prowadzić, agresywną grę rynkową, nastawioną na osiąganie oszczędności przy dużym ryzyku lub ostrożną zakładającą tworzenie portfela wolnego od ryzyka np. poprzez pozostanie odbiorcą Taryfowym. Analiza wykazała, że dobrze zorganizowane służby marketingowe i analityczne firmy, posiadające znajomość kontraktów handlowych i instrumentów finansowych dla trafnego prognozowania cen w podstawowych transakcjach bieżących oraz umiejących przewidywać skalę ryzyka finansowego, dają dużą pewność osiągnięcia zysku z aktywnego uczestnictwa firmy w rynku energii. Po raz kolejny przyszło, więc Zarządowi KHW S.A. opuścić przysłowiową

4 przyłbicę i podjąć trudną walkę o uzyskanie pozytywnego wyniku ekonomicznego z udziału firmy w konkurencyjnym rynku energii. Uzyskany przez KHW S.A. w kolejnych ośmiu miesiącach spory zysk z zakupu energii z rynku, przy realiach obecnego rynku, nierozerwalnie związany jest z podjętą totalną walką o dokładność planowania energii w poszczególnych godzinach doby, sporządzanego na bazie godzinowego planu produkcji węgla w poszczególnych zakładach górniczych. Prawidłowe sporządzenie grafiku potrzeb energetycznych na następne okresy dobowo-godzinowe wspomagać, więc musiało w firmie: - szereg wdrożonych dyrektyw wewnętrznych w zakładach górniczych; - coraz bogatsza baza historyczna danych pomiarowych; - specjalne oprogramowanie prognostyczne modelowane online do aktualnych potrzeb. Ważnym elementem niwelującym negatywne skutki uczestnictwa firmy w Rynku Bilansującym stało się wspólne zamawianie energii dla grupy Kopalń tworzących u Operatorów jednostki grafikowe. Szkoda, że z przyczyn formalnych nie udało się nam do chwili obecnej uruchomić całej firmy na rynku energii w ramach jednej jednostki grafikowej. Jak utworzenie jednostki grafitowej z kilku zakładów wpływa na poziom odchyłki do wyliczenia kosztu z rynku bilansującego bardzo dobrze widać z poniższego wykresu % 18.00% 16.00% 14.00% 12.00% 10.00% 8.00% 6.00% 4.00% 2.00% Średnio ważone odchyłki dekadowe [%] I.XI II.XI III.XI I.XII II.XII III.XII I.I II.I III.I I.II II.II III.II zakład I zaklad II zaklad III zakład IV zakład V zakład VI zakład VII FIRMA Wykres 1 - Procentowe średnio ważone dekadowe odchyłki od kontraktu W każdej godzinie suma odchyleń poszczególnych Kopalń jest znacznie większa od odchylenia utworzonej z nich jednostki grafikowej. Udział finansowy jednostki grafikowej Kopalń KHW S.A. w Rynku Bilansującym jest o prawie 65 % mniejszy od tego jaki byłby przy samodzielnie uczestniczących w rynku zakładach górniczych. Dynamicznie zmienne ceny Rynku Bilansującego powodują, że koszt uczestnictwa w Rynku Bilansującym znany jest praktycznie dopiero po 2 -ch dniach. Opłacalność zakupu energii na konkurencyjnym rynku energii zaś to, ciągła ocena kosztów finansowych wynikających z uczestnictwa w Rynku Bilansującym i cen zawartych kontraktów na energię elektryczną w odniesieniu do kosztu, jaki poniesiono by przy cenach z Taryfy

5 OSR. Wprowadzić trzeba było, więc zasadę, że pracownicy Zespołu Obsługi Energii KHW S.A. przy modelowaniu z wyprzedzeniem dwóch dób planu godzinowego i faktycznego na bieżąco ilościowego zużycia energii kopalń do wcześniej zgłoszonego grafiku, oszacowują wstępnie poziom cen na Rynku Bilansującym na bazie historycznie powstałych cen na tym rynku i zachowań uczestników rynku. Efektem tego jest, że ta sama wielkość odchyłki energii, raz powoduje szybką ingerencję pracownika Zespołu Obsługi Energii w proces produkcyjny kopalń, drugim zaś razem jest przez niego pomijana, jako nie warta zaburzania cyklu produkcyjnego tak złożonych organizmów, jakimi są zakłady górnicze. Controlling zewnętrznego poboru energii w sposób online przynosi firmie pozytywne efekty finansowe. 4. Racjonalizacja gospodarki energią elektryczną zakładów górniczych firmy poprzez Wewnętrzny Rynek Bilansujący rynek wewnętrzny Jak już wspomniano wdrożony w KHW S.A. wariant uczestnictwa w rynku przynosi przedsiębiorstwu konkretne korzyści ekonomiczne. Samodzielność finansowa zakładów górniczych KHW S.A. wymusiła jednak stworzenie wewnętrznego rynku energii ze złożonymi mechanizmami rozliczeń - Rynkiem Bilansującym Wewnętrznym i Wewnętrzną Giełdą Energii, opracowanych w taki sposób, aby na każdy zakład przeniesiony został tylko taki procent kosztów z uczestnictwa w danej godzinie na rynku bilansującym przedsiębiorstwa w jakim procencie zawinił w powstaniu odchyłki od zgłoszenia. Zakład górniczy, który w danej godzinie doby wspierał aktywnie Dyspozytora w modelowaniu zapotrzebowania firmy do złożonego grafiku jest gratyfikowany poprzez nie uczestniczenie w tej godzinie w rozdziale kosztów powstałych dla firmy na rynku zewnętrznym. Dyspozytorzy prowadzą dla każdej godziny pełne rozliczenia kosztów rynku wewnętrznego z trzema cenami CROW, CROWs i CROWz. ustalanymi na zasadzie zbilansowania energii i odchyłek wszystkich zakładów górniczych uczestniczących w zgłoszonej jednostce grafikowej danej godziny (łącznie z produkcją energii z generatorów przyłączonych do sieci wewnętrznej) oraz energii zgłoszonej do wewnętrznej giełdy energii z zakładów górniczych nie mogących zagospodarować zamówionej przez siebie energii z powodu awarii zaistniałej już po zatwierdzeniu do realizacji grafiku. Kilka miesięcy doświadczeń pozwoliło nam dopracować się w tej materii szeregu usprawnień technicznych, informatycznych w zarządzaniu wewnętrznym rynkiem energii i systemów informatycznych wspomagających rozliczenia wg przyjętych na nim reguł. Każdy zakład jest ściśle rozliczany (gratyfikowany bądź karany) wg własnych poczynań z tym, że ze spłaszczonym kosztem Rynku Zewnętrznego poprzez zgłoszenie kilku zakładów, jako jedna jednostka grafikowa. Nie ma, więc w żadnym momencie miejsca na spekulacje i wzajemne oskarżanie się poszczególnych zakładów o skutki finansowe z udziału przedsiębiorstwa wielozakładowego w konkurencyjnym rynku energii elektrycznej. 5. Podsumowanie Dobrze i profesjonalnie wykonana przez specjalistyczną firmę consultingową długofalowa strategia firmy to jednoznaczne wskazanie Zarządowi momentu wejścia na rynek, schematu postępowania, zaś determinacja i konsekwencja w działaniu przy jej wdrażaniu daje gwarancje na korzyści ekonomiczne. Na rynku energii jest obecnie sporo barier techniczno-prawnych oddzielających Spółki Dystrybucyjne - Operatorów Sieci Przesyłowej i Rozdzielczych od odbiorcy końcowego, które trzeba wspólnymi siłami uprawnionych odbiorców i firm obrotu energią zniwelować.

6 Nas jak na razie we wszystkich działaniach przy usuwaniu tych barier bardzo aktywnie wspiera nasz Operator Handlowy energii elektrycznej. Dynamicznie zmienny rynek wymusza na KHW S.A. w 2003 roku dalszą optymalizację portfela zakupu energii elektrycznej. Wymagać to będzie ciągłego śledzenia zmian zachodzących na rynku konkurencyjnym oraz oceny ryzyka dla firmy na tym rynku, a to jest możliwe przy obecnie zmodernizowanej infrastrukturze techniczno-organizacyjnej i współpracy z doradcami. Mam nadzieję, że treść artykułu zachęci innych uprawnionych do TPA odbiorców energii do aktywnego uczestnictwa w konkurencyjnym rynku energii. Jest to jednak zadanie trudne, wymagające konsultacji, zaangażowania środków technicznych i finansowych.