Załącznik do Uchwały Nr... Rady Powiatu Pruszkowskiego

Transkrypt

1 Załącznik do Uchwały Nr... Rady Powiatu Pruszkowskiego z dnia POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ PROFILAKTYCZNYCH W ZAKRESIE PROMOWANIA I WDRAŻANIA PRAWIDŁOWYCH METOD WYCHOWAWCZYCH W STOSUNKU DO DZIECI W RODZINACH ZAGROŻONYCH PRZEMOCĄ W RODZINIE, NA LATA Piastów, 2017

2 SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie 3 II. Prawo polskie przemoc wobec dziecka... 5 III. Adresaci programu.. 20 IV. Realizatorzy programu V. Cele Programu VI. Diagnoza zjawiska przemocy wobec dzieci VII. Diagnoza zjawiska przemocy Analiza SWOT.. 60 VIII. Harmonogram.. 75 IX. Przewidywane rezultaty X. Finansowanie projektu. 85 XI. Monitoring i ewaluacja 85 XII. Bibliografia. 85 XIII. Załącznik nr 1 (Kosztorys Programu) 2 S t r o n a

3 I. WPROWADZENIE. Rodzina jako jednostka społeczna pełni najważniejszą rolę w kształtowaniu osobowości człowieka, będąc przy tym pierwszym środowiskiem wychowawczym oraz najbardziej znaczącym wzorcem zachowań, postaw, czy też relacji. Dzieciństwo to czas nauki zachowań, przede wszystkim poprzez naśladowanie osób dla nas ważnych. Psychika dziecka jest niezwykle plastyczna, przez co chłonie ona wszystko co ją otacza, często podchodząc do świata dosyć bezkrytycznie. To właśnie w okresie dzieciństwie uczymy się od naszych najbliższych reakcji, utrwalamy je, a następnie w przyszłości sami reagujemy w podobny sposób. Dziecko widząc emocje i postawy dorosłego powiela te zachowania, uznając je jako coś pożądanego, skutecznego i właściwego, czyli odbierając je jako prawidłowy wzór do naśladowania. Natomiast później przez następne lata jako dojrzała jednostka żyje według tego wzoru, który nabył w dzieciństwie. Właśnie z tego powodu powielamy nie tylko dobre zachowania, ale również i te złe. Szczególnie trudna jest sytuacja, gdy w rodzinie występuje przemoc i dodatkowo przechodzi ona z pokolenia na pokolenie jako coś godnego powielenia. W takim przypadku ma ona niezwykle silne korzenie i należy podjąć wiele działań, aby ją zakończyć. Przemoc dla osoby ją stosującej może stać się formą uzależnienia. Dzieje się tak w sytuacji, gdy zachowanie agresywne stosowane jest jako sposób rozładowania napięcia emocjonalnego, który jest powtarzany w celu uzyskania ulgi. Uzależnienie od przemocy może również spotkać osoby jej doznające i wtedy przyjmują one rolę ofiary również w innych relacjach, jak np. w związku, w pracy, w szkole, czy w drużynie sportowej. Zjawisko przemocy w rodzinie pozostawia niezwykle trwałe ślady w psychice człowieka i przynosi bardzo wiele negatywnych konsekwencji w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym. Przemoc jest nie tylko na tu i teraz, lecz zostawia swoje piętno na przyszłe lata, przez co negatywnie wpływa na to kim się jest i co się myśli o samym sobie, ale także na to kim się człowiek staje, lub też kim mógłby się stać, gdyby zamiast krytyki otrzymywał od bliskich wsparcie. Częstokroć rodzice po prostu nie wiedzą, że można wychowywać dzieci inaczej, jak tylko poprzez zachowania przemocowe, bo sami jako dzieci doświadczyli przemocy od własnych rodziców. Dorośli nie zdają sobie też sprawy, że robią coś złego krzywdząc swoje dzieci, bo nie są świadomi jakie następstwa niesie za sobą doświadczanie przemocy. Często wręcz myślą, że robią słusznie, kierując się ideą ja byłem bity i wyrosłem na porządnego 3 S t r o n a

4 człowieka, więc i moje dziecko musi swoje dostać. Z tego też powodu należy jak najszybciej przerwać przemoc i pomóc rodzinie poprawić jej funkcjonowanie. Jedynie podniesienie świadomości rodziny zagrożonej przemocą na temat alternatywnych metod wychowawczych może przyczynić się pozytywnie do zaprzestania dalszego powielania niewłaściwych wzorców. Wysoka świadomość rodziców oraz doszkolenie umiejętności wychowawczych jest najważniejszym krokiem do budowania prawidłowych relacji, które będą wspierały indywidualny rozwój dzieci, ale także rodziny jako całości. Każde dziecko potrzebuje wsparcia rodziców oraz zapewnienia przez nich niezbędnej atmosfery akceptacji, ciepła i miłości. Rodzice są odpowiedzialni, a nawet mają obowiązek zapewnić dzieciom ochronę i opiekę, tak aby wytworzyć pełne poczucie bezpieczeństwa. Pojawienie się zjawisk społecznych związanych z ubóstwem, uzależnieniem, czy też bezrobociem znacząco utrudnia stworzenie właściwych i sprzyjających rozwojowi dziecka warunków. U rodziców występują wtedy silne emocje przyczyniające się do przyjmowania nieprawidłowych postaw rodzicielskich i stosowania przemocowych metod wychowawczych. W związku z powyższym istnieje znacząca potrzeba podejmowania działań profilaktycznych w zakresie wspierania rodziny w pełnieniu przez nią funkcji opiekuńczej oraz wychowawczej. Podejmowanie działań na rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie jest niezwykle ważne ze względu na wieloaspektowość zjawiska i negatywne następstwa doświadczania przemocy. Przeciwdziałanie przemocy wobec dzieci to zadanie realizowane przez administrację rządową, ale także samorządową. Niniejszy Program ma za zadanie wskazać na rozwiązania służące zmniejszeniu zjawiska przemocy w Powiecie Pruszkowskim i przyczynić się do wypromowania oraz wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych, szczególnie w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. Zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie związane z udzielaniem schronienia, ale także z udzielaniem pomocy psychologicznej, pedagogicznej, prawnej, socjalnej, psychiatrycznej realizuje przede wszystkim Zespół Ośrodków Wsparcia w Piastowie. Doświadczenie, wiedza i umiejętności zdobyte w ramach działań statutowych Ośrodka oraz w oparciu o realizację zadań Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie w aspekcie pomocy osobom doświadczającym przemocy, jak i również pracy z osobami stosującymi przemoc, w ramach Powiatowego Programu Korekcyjno Edukacyjnego, umożliwiają Zespołowi Ośrodków Wsparcia w Piastowie opracowanie programu, który skutecznie przyczyni się do zmniejszenia skali zjawiska przemocy w rodzinie w Powiecie Pruszkowskim. Dodatkowo w celu optymalnej realizacji działań 4 S t r o n a

5 Powiatowy program działań profilaktycznych w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, na lata został opracowany we współpracy z Wydziałem Oświaty Starostwa Powiatowego w Pruszkowie. Realizowane zadania Ośrodka skupiają się głównie na podejmowaniu interwencji w każdej sytuacji kryzysowej, również związanej z przemocą w rodzinie. Analizę badań z danych do diagnozy na temat zjawiska przemocy w środowisku szkolnym i przedszkolnym opracowała Joanna Kaczanowska psycholog Zespołu Ośrodków Wsparcia w Piastowie. Analizę do diagnozy SWOT opracowała Katarzyna Wiśniewska Dyrektor Zespołu Ośrodków Wsparcia w Piastowie. Nad opracowaniem harmonogramu działań pracowali członkowie Zespołu do spraw Wdrażania Powiatowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. W celu zminimalizowania potrzeby udzielania pomocy interwencyjnej, należy przede wszystkim zidentyfikować działania o charakterze profilaktycznym. Zgodnie z zasadą zamiast leczyć, zapobiegać. II. PRAWO POLSKIE PRZEMOC WOBEC DZIECKA Powiatowy program działań profilaktycznych w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, na lata został opracowany z uwagi na zapis Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z dnia 29 lipca 2005r. oraz Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata , które to dokumenty nakładają na samorząd powiatowy między innymi następujące obowiązki: - opracowanie i realizacja powiatowego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, - zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia, - zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach interwencji kryzysowej. - opracowanie i realizacja programów służących działaniom profilaktycznym mającym na celu udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 29 lipca 2005 roku (Dz.U. z 2015, poz z późn. zm.) określa przemoc w rodzinie jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób 5 S t r o n a

6 wymienionych w pkt 1, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (Za Ewa Jarosz, Anna Nowak Dzieci Ofiary Przemocy w Rodzinie Raport Rzecznika Praw Dziecka Funkcjonowanie Znowelizowanej Ustawy o Przeciwdziałaniu Przemocy w Rodzinie Warszawa 2012) Definiując przemoc w rodzinie warto zwrócić uwagę na złożoność tego zjawiska, gdyż na samo pojęcie przemocy w rodzinie nakładają się następujące elementy: a) Przemoc psychiczna - obejmuje wszelkie zachowania i zaniechania (brak zachowań), które mogą spowodować u dziecka bezpośrednie lub odległe w czasie zaburzenia emocjonalne, poznawcze, zaburzone zachowania oraz problemy psychiczne i tendencje destrukcyjne. W gruncie rzeczy przemoc psychiczna oznacza niszczenie godności dziecka, to wszelkie zachowania lub zaniedbania i odrzucenia, prowadzące lub zagrażające wystąpieniem u dziecka zaburzeń konstruktywnego obrazu własnej osoby, wywołujące lub zagrażające rozwojem poczucia bezwartościowości, bycia niekochanym, niechcianym itp. Przemoc psychiczna może przybierać postać powtarzających się wzorów zachowań rodziców (postaw), ale też pojedynczych aktów. Badacze wyodrębnili dotychczas szeroki zakres zachowań traktowanych jako przemoc psychiczna, do którego jak dotychczas włączono następujące kategorie zachowań: wyzwiska, groźby i inne formy werbalnej agresji, terroryzowanie, straszenie, izolowanie, szantażowanie (czymś, czego dziecko się boi w tym np. własnym samobójstwem), nadmierne wymagania, nieliczenie się z możliwościami rozwojowymi dziecka, nadmierna kontrola, nadmierne ograniczanie swobody, wzbudzanie poczucia winy, stałe obwinianie i krytykowanie, czynienie z dziecka kozła ofiarnego, upokarzanie, stawianie w sytuacji sprzecznych wymagań, emocjonalne odrzucenie i zaniedbywanie jego potrzeb emocjonalnych, korumpowanie, prowadzenie do dyssocjalizacji (socjalizacji podkulturowej). W zakresie głównych kategorii przemocy psychicznej w literaturze znaleźć można kilka jej głównych typów: odrzucenie i degradowanie, terroryzowanie i straszenie, izolowanie oraz eksploatowanie i korumpowanie. Poza występowaniem jako specyficzna forma przemocy wobec dziecka przemoc psychiczna stanowi komponent pozostałych form przemoc. b) Przemoc fizyczna - obejmuje każde nieprzypadkowe użycie siły fizycznej wobec dziecka, w wyniku czego doznaje ono bólu fizycznego i (ewentualnie) urazów, ale też zachowania, które mogą spowodować takie konsekwencje, nawet jeśli w istocie one nie wystąpiły. Poza powszechnie rozumianymi zachowaniami, jak uderzenie dziecka, postaciami przemocy fizycznej są także zatruwanie, wprowadzanie obcych ciał w ciało dziecka czy 6 S t r o n a

7 krępowanie swobody fizycznej (np. przywiązywanie do sprzętów). W kategorię przemocy włączana jest kara fizyczna, w zakres której wchodzą tzw. klapsy. Jakkolwiek ujęcie to spotyka się często ze społecznym protestem, wyrażanym m.in. twierdzeniem, iż klapsy to nie przemoc, stanowisko naukowe w tej mierze, ale też i stanowisko polityczne, jest dość jednoznaczne. Kara fizyczna została wręcz zdefiniowana przez Komitet Praw Dziecka ONZ (General Comment No 8, 2006) jako: jakiekolwiek karanie z użyciem siły fizycznej, które ma na celu spowodowanie pewnego bólu lub dyskomfortu. W szczegółowej interpretacji kara fizyczna obejmuje wszelkie uderzanie dziecka ręką lub jakimkolwiek innym przedmiotem, kopanie dziecka, potrząsanie dzieckiem, rzucanie w niego przedmiotami, drapanie go, szczypanie, gryzienie, ciągnięcie za włosy lub uszy, nakazywanie utrzymywania jakiejś niewygodnej pozycji (np. klęczenie, stanie z podniesionymi rękami), oparzanie czy przypalanie, wykonywanie bolesnych czynności (mycie mydłem ust, zmuszanie do połykania gorących potraw, karmienie na siłę) i inne podobne akty. c) Zaniedbywanie i niedbałe traktowanie - to niezaspokajanie niezbędnych dla prawidłowego rozwoju dziecka jego potrzeb egzystencjalnych związanych z odżywianiem, ubiorem, schronieniem, higieną, opieką medyczną oraz kształceniem, ale też narażanie dziecka na jakiekolwiek niebezpieczeństwo przez osoby odpowiedzialne za dobro dziecka. Zaniedbywanie może dotyczyć różnych potrzeb rozwojowych dziecka. Wyróżnia się kilka odmian zaniedbywania: - fizyczne: nieodpowiednie odżywianie, ubiór, higiena, schronienie oraz brak nadzoru i opieki, a także narażanie zdrowia i życia dziecka na niebezpieczeństwo swoim zachowaniem lub stwarzanymi dziecku warunkami; - medyczne: nieszukanie pomocy medycznej lub znaczne opóźnienie w jej szukaniu w sytuacji poważnych urazów czy chorób lub problemów zdrowotnych dziecka, brak podejmowania czynności zalecanych w leczeniu dziecka na bazie wiedzy medycznej; - porzucanie: pozostawienie dziecka bez opieki i nadzoru na długi czas lub z intencją pozbycia się dziecka, w tym wyrzucanie (z domu lub odmowa przyjęcia po ucieczce); - edukacyjne: brak stymulacji poznawczej małego dziecka, brak realizacji obowiązku szkolnego, przyzwolenie na wagarowanie, przyzwalanie na nieuzasadnione opuszczanie szkoły, brak dbałości o zapewnienie specjalnych działań edukacyjnych dziecku, które takie wskazania ma, brak zainteresowania sytuacją szkolną dziecka oraz brak współpracy rodziców ze szkołą; - wychowawcze: brak przyzwolenia i/lub brak działań w sytuacji występowania u dziecka zachowań problemowych; brak zapewnienia pomocy psychopedagogicznej, odmowa 7 S t r o n a

8 poddania dziecka zabiegom korekcyjnym, terapeutycznym w sytuacjach występowania u dziecka problemów zachowania, zaburzeń emocjonalnych itp.; - emocjonalne: brak wsparcia dziecka w sytuacjach trudnych dla niego, brak zainteresowania dzieckiem, niezwracanie uwagi na dziecko, brak zachowań nawiązywania z małym dzieckiem kontaktu, dopuszczanie do przebywania przez dziecko w sytuacjach, które są dla niego szkodliwe w sensie psychologicznym (akty przemocy pomiędzy rodzicami, przemoc w mediach itp.) d) Wykorzystywanie seksualne - obejmuje jakikolwiek typ zachowań wykorzystujących dziecko do stymulacji i satysfakcji seksualnej przez osobę dorosłą lub znacznie starszą, które mogą przyjmować postaci od ekshibicjonizmu lub wciągania w pornografię, po pełny kontakt seksualny. Wykorzystywanie seksualne oznacza więc wciąganie dziecka w aktywność seksualną, na którą nie może ono lub nie chce wyrazić zgody, której nie rozumie, ale którą odbiera jako krzywdzącą w chwili zajścia lub później. W nowszych propozycjach ujęcia terminu przemoc seksualna wskazuje się też na sytuacje, gdy osoba dojrzała, czy to przez świadome działanie, czy przez zaniedbanie swoich społecznych obowiązków, czy też obowiązków wynikających ze specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza do zaangażowania dziecka w jakąkolwiek aktywność mającą na celu seksualne zaspokojenie osoby dorosłej. (Za PRZEMOC WOBEC DZIECI. SPECYFIKA POMOCY DZIECKU KRZYWDZONEMU (Szkolenie realizowane przez ROPS Kraków z udziałem dofinansowania ze środków otrzymanych od Wojewody Małopolskiego) Akty prawa krajowego i inne dokumenty Podstawą prawną do stworzenia Programu profilaktycznego w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie na lata są: 1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. 2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. 3. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks postępowania karnego. 4. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny. 5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. 6. Ustawa z dnia 10 czerwca 2010 roku o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw. 7. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. 8 S t r o n a

9 8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2010 roku w sprawie wzoru zaświadczenia lekarskiego. 9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 marca 2011 roku w sprawie procedury postepowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny. 10. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 3 czerwca 2011 r. w sprawie nadzoru i kontroli nad realizacją zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie 11. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 września 2011 roku w sprawie Procedury Niebieskie Karty oraz wzorów formularzy Niebieska Karta. 12. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie postępowania mediacyjnego w sprawach nieletnich z dnia 18 maja 2001 r. (Dz.U. Nr 56, poz. 591). 13. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 września 2012 r. w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku dla celów procesowych oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów. 14. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz ustawy Kodeks postępowania karnego o zmianie ustawy. 15. Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 grudnia 2013 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a 185c Kodeksu postępowania karnego. 16. Standardy i procedury rekomendowane przy tworzeniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 17. Wytyczne Prokuratora Generalnego z dnia r. dotyczące zasad postępowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie ). 18. Wytyczne nr 2 Komendanta Głównego Policji z dnia 7 grudnia 2011 r. w sprawie sposobu postępowania policjantów podczas realizacji procedury Niebieskie Karty. 19. Krajowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata Powiatowy Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ofiar Przemocy w Rodzinie na lata przyjęty Uchwała Nr XIX/191/2012 Rady Powiatu Pruszkowskiego z dnia roku. Dokumentami międzynarodowymi związanymi ze zjawiskiem przemocy są: ONZ: 1. Deklaracja Praw Dziecka. 2. Deklaracja ONZ o podstawowych zasadach sprawiedliwości dla ofiar przestępstw. 3. Konwencja o prawach dziecka. Art. 1-5: Dziecko jest człowiekiem, Art. 6-11: Dziecko ma prawo do życia, Art : Dziecko ma prawo do wyrażania własnych poglądów, Art : Dziecko ma prawo do prywatności, Art. 18: Dziecko ma prawo do wychowania w rodzinie, Art : Dziecko należy chronić przed złym traktowaniem, Art : Dobro dziecka jest najwyższym celem, Art : Dziecko ma prawo do ochrony zdrowia, Art : Dziecko ma prawo do godziwych warunków socjalnych, Art : Dziecko ma prawo do nauki, Art : Dziecko należy chronić przed wyzyskiem, 9 S t r o n a

10 Art : Dziecko należy chronić przed nieludzkim traktowaniem i wojną, Art : Dziecku przysługuje specjalna ochrona w procesie karnym. 4. Konwencja o zwalczaniu handlu ludźmi. 5. Oświadczenie Rządowe z dnia 8 września 1922 r. w przedmiocie przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Międzynarodowego Porozumienia z dn. 18 maja 1904 roku i do Międzynarodowej Konwencji z dn. 4 maja 1910 roku, podpisanych w Paryżu, dotyczących zwalczania handlu żywym towarem. 6. Protokół o zapobieganiu, zwalczaniu oraz karaniu za handel ludźmi, w szczególności kobietami i dziećmi, uzupełniający Konwencję Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej, przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 15 listopada 2000 r. 7. Protokół o zmianie Konwencji o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi, zawartej w Genewie dnia 30 września 1921 r. oraz Konwencji o zwalczaniu handlu kobietami pełnoletnimi, zawartej w Genewie dnia 11 października 1933 r. podpisany w Lake Success dnia 12 listopada 1947 r. Rada Europy 1. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. 2. Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze dnia 25 października 1980 r. (Dz. U. z dnia 25 września 1995 r.) 3. Konwencja Rady Europy o ochronie dzieci przed seksualnym wykorzystywaniem i niegodziwym traktowaniem w celach seksualnych. 4. Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, sporządzona w Strasburgu w dniu 26 listopada 1987 r. 5. Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, sporządzona w Strasburgu dnia 25 stycznia 1996 r. 6. Międzynarodowa Konwencja o zwalczaniu handlu kobietami i dziećmi, podpisana w Genewie dnia 30 września 1921 roku 7. Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie handlu dziećmi, dziecięcej prostytucji i dziecięcej pornografii, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000 r. 8. Protokół Fakultatywny do Konwencji o prawach dziecka w sprawie angażowania dzieci w konflikty zbrojne, przyjęty w Nowym Jorku dnia 25 maja 2000r. 9. Konwencja w sprawie zwalczania handlu ludźmi i eksploatacji prostytucji. (Dz. U. z dnia 21 października 1952 r.) Inne 1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie zwalczania niegodziwego traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej 10 S t r o n a

11 2. Konwencja Nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, przyjęta w Genewie dnia 17 czerwca 1999 r. 3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiająca normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/2200/WSiSW 4. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskiego nakazu ochrony Warto zwrócić uwagę jak rozumiane jest pojęcia dziecka w zależności od rodzaju prawa, jakie dziecko posiada prawa, jakie obowiązki spoczywają na rodzicach jako opiekunach dziecka oraz jakie są konsekwencje prawne stosowania przemocy wobec dziecka. Szczegółowy rozumienie pokazuje poniższe przedstawienie: DZIECKO W PRAWIE POLSKIM 1. Kodeks cywilny posługuje się pojęciem małoletni. Wyjątkowo w kilku przypadkach kc używa określenia dziecko ( Art. 9., art. 26, art , art. 927, art. 931, art. 936). 2. Kodeks karny rozróżnia nieletniego (przed ukończeniem 17 lat) i młodocianego (popełnia czyn zabroniony przed ukończeniem 21 lat i nie ukończył 24 lat w czasie orzekania w pierwszej instancji). 3. Kodeks pracy posługuje się pojęciem dziecko min. w odniesieniu do osoby do ukończenia 16 roku życia, a w odniesieniu do osoby między 16 a 18 rokiem życia pojęciem młodociany. 4. Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługuje się pojęciem dziecko a wyjątkowo tylko pojęciem małoletni Kodeks cywilny posługuje się pojęciem małoletni. Jest to osoba od urodzenia do 18 roku życia, czyli do uzyskania pełnoletności. Kodeks wyróżnia w zasadzie dwie kategorie małoletnich: - przed ukończeniem 13 roku życia, - pomiędzy 13 a 18 rokiem życia. Wyjątek stanowi małoletni, który zawarł związek małżeński, który przez ten fakt uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. (art.10 2 kc). 5. Zdolność prawna dziecka i jego zdolność dziecka do czynności prawnych. Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków. Zdolność prawną posiada każdy człowiek od chwili urodzenia (art.8 k.c.) a traci ja wyłącznie na skutek śmierci lub uznania za zmarłego. Także dziecko poczęte ale jeszcze nie narodzone ma zdolność prawną. Jest to zdolność warunkowa gdyż dziecko aby móc z tej zdolności korzystać musi urodzić się żywe. Zdolność prawna oznacza, że człowiek może być obdarowany (nawet ten jeszcze nie narodzony) lub ustanowiony spadkobiercą (nawet jeszcze przed przyjściem na świat). Wobec osoby fizycznej inni, a także państwo, mają pewne obowiązki np. obowiązki rodzicielskie. Zdolność do czynności prawnych to zdolność do dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych takich jak przyjmowania i składania oświadczeń woli mających na celu wywołanie powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Innymi słowy, jest to zdolność 11 S t r o n a

12 do samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej - nabywania praw i zaciągania zobowiązań. DZIECKO A PRAWO RODZINNE I OPIEKUŃCZE 1. Władza rodzicielska. Dziecko od chwili urodzenia aż do pełnoletności pozostaje po władzą rodzicielską, najczęściej obojga rodziców. Bywają jednak takie sytuacje, kiedy władzę tę wykonuje tylko jeden rodzic, bo drugi nie żyje, nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie jest znany albo został władzy rodzicielskiej pozbawiony lub też władza ta została zawieszona. Niekiedy rodzice dziecka uzyskują wyrok rozwodowy lub separacyjny. Sąd z urzędu rozstrzyga o najważniejszych kwestiach dotyczących dziecka: - sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej, - kontaktach dziecka i rodzica, - miejscu pobytu dziecka, - wysokości alimentów. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności: - obowiązek i prawo do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, - wychowywanie dziecka, - kierowanie dzieckiem, - obowiązek troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka, - przygotowywanie dziecka do życia w społeczeństwie odpowiednio do jego uzdolnień. Jeśli sąd opiekuńczy uzna, że w jakiś sposób dobro dziecka jest zagrożone, może on w szczególności: - zobowiązać rodziców lub dziecko do określonego postępowania, - ograniczyć rodziców w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, na przykład poprzez określenie czynności jakie mogą być przez nich dokonywane, - zarządzić stały nadzór kuratora nad rodziną, - zobowiązać rodzinę do pracy z asystentem rodziny, - skierować dziecko do organizacji lub instytucji, która zapewni mu przygotowywanie do wykonywania zawodu, albo do innej placówki, która będzie sprawować częściową pieczę nad dzieckiem - zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo wychowawczej. - zakazać rodzicom osobistej styczności z dzieckiem, jeżeli wymaga tego dobro dziecka. Bardzo istotną zmianą jest wprowadzenie do kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakazu stosowania kar cielesnych. Art.96(1) kriop: Osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych. Takie rozwiązanie jest bardzo istotne ze względu na niemożność powoływania się przez sąd na okoliczność wyłączającą bezprawność czynu. Zmiana dokonana w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym została wprowadzona ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, 12 S t r o n a

13 2. Zarządzenia opiekuńcze. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone sąd opiekuńczy może wydać zarządzenia opiekuńcze polegające w szczególności na zobowiązaniu rodziców i małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodzinnym, realizowania planu pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, albo skierować do placówki lub specjalisty zajmującego się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną pomoc. 3. Ograniczenia władzy rodzicielskiej. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską poddać pewnym ograniczeniom określając: - jakie czynności nie mogą być wykonywane bez zgody sądu, - skierować małoletniego do instytucji lub organizacji powołanej do przygotowania zawodowego albo do placówki sprawującej pieczę nad dzieckiem, - zarządzić umieszczenie małoletniego w pieczy zastępczej. 4. Pozbawienie władzy rodzicielskiej. Jeśli władza rodzicielska nie może być wykonywana albo jest ona nadużywana lub też rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może zostać orzeczone względem tylko jednego rodziców, wówczas wszystkie czynności i decyzje dotyczące dziecka podejmuje rodzic, który władzy rodzicielskiej nie został pozbawiony. Sąd może również pozbawić władzy rodzicielskiej jeśli mimo umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej nie ustały przyczyny, dla których dziecko zostało tam umieszczone, w szczególności gdy rodzice nie wykazują zainteresowania dzieckiem. Jeśli ustaną przyczyny, dla których rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, może ona zostać ona im przywrócona na ich wniosek, po zbadaniu przez sąd czy nie przyniesie to szkody dziecku. 5. Zawieszenie władzy rodzicielskiej Może się zdarzyć, że władza rodzicielska na jakiś czas nie może być wykonywana bo np. rodzice lub rodzic przebywają w zakładzie karnym lub leczniczym albo są za granicą. Wobec tego, że jest to przemijająca przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, sąd nie pozbawia rodziców władzy nad dzieckiem ale ją zawiesza na czas niemożności jej wykonywania. 6. Kontakty rodziców z dziećmi Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice i dzieci mają prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów ze sobą. Jeżeli rodzice nie zamieszkują wspólnie i nie potrafią porozumieć się co do kontaktów z dzieckiem, wówczas rozstrzyga o tym sąd. Jeżeli kontaktowanie się z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka wówczas sąd zakaże tych kontaktów. 13 S t r o n a

14 DZIECKO A PRAWO KARNE Podstawą wszelkich działań prawno-karnych służących ochronie dziecka jest art.72 Konstytucji R.P.-,, Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją". 1. Ochrona dziecka poczętego oraz w okresie porodu. Kodeks karny w sposób szczególny chroni dziecko, nawet nie narodzone, wyznaczając karę - za przerwanie ciąży za zgodą kobiety (art.152kk), - za zabicie dziecka przez matkę w okresie porodu (art.149kk), - za przerwanie ciąży z użyciem przemocy wobec kobiety albo doprowadzenie kobiety ciężarnej do przerwania ciąży podstępem, groźbą bezprawną albo przemocą (art.153kk), - za uszkodzenie ciała dziecka poczętego lub rozstrój zdrowia zagrażający jego życiu (art.157a kk). 2. Ochrona życia i zdrowia dziecka. Życie i zdrowie człowieka pozostaje pod ochroną prawa, bez względu na wiek osoby, która ostała pokrzywdzona: - zabicie człowieka (art.149kk), - zabicie człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego (art.150kk), - doprowadzenie człowieka do targnięcia się na własne życie (art.151 kk), - nieumyślne spowodowanie śmierci człowieka (art.155 kk), - spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art.156 kk), spowodowanie naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia (art.157 kk), - udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia (art.158 kk), - narażanie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art160 kk), - nieudzielenie pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art.162 kk), 3. Ochrona wolności seksualnej dziecka. Przestępstwo zgwałcenia (art.197 kk) oraz inne czyny seksualne są od 17 stycznia 2014 roku ścigane z urzędu a nie jak dotąd na wniosek osoby pokrzywdzonej. To nowe rozwiązanie powoduje, że to już nie od woli rodzica dziecka gwałconego zależy prowadzenie postępowania karnego. Wcześniej, jeśli ofiarą gwałtu było dziecko, do ukończenia 13 roku życia, pozostające pod władzą rodzicielską, wniosek o ściganie sprawcy musiał złożyć rodzic. Oczywiście w szczególnych wypadkach rodzic dziecka, który nie chciał złożyć wniosku mógł zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej, mogła ona podlegać ograniczeniu i wówczas wniosek mógł złożyć kurator lub opiekun dziecka. Obecne rozwiązania mają umożliwić w szerszym zakresie prowadzenie postępowań zmierzających do ukarania sprawców przestępstw przeciwko wolności seksualnej. W sposób szczególny kodeks określa 14 S t r o n a

15 odpowiedzialność sprawcy czynów seksualnych, których dopuścił wobec dziecka, które nie ukończyło 15 roku życia. 4. Ochrona pozostałych praw dziecka. W prawie polskim karany jest również ten, kto: - uporczywie uchyla się od obowiązku alimentacyjnego (art.209 kk). - rozpija małoletniego (art.208 kk), - porzuca małoletniego poniżej 15 roku życia(art.210 kk), - uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej 15 oku życia (at.211 kk), - organizuje adopcję wbrew przepisom ustawy (art. 211a kk), 5. Ochrona dziecka przed demoralizacją. Odmiennie polskie prawo traktuje osoby małoletnie, które popełniają czyny zabronione. Regułą jest, że osoby te podlegają ustawie o postępowaniu wobec nieletnich i orzeka w ich sprawie sąd rodzinny ale w wyjątkowych wypadkach, kiedy sprawca ma ukończone 15 lat może podlegać odpowiedzialności karnej jak osoba, która ma ukończony 17 rok życia, wobec której zastosowanie mają przepisy kodeksu karnego. OCHRONA DZIECKA PRZED PRZEMOCĄ 1. Przemoc w perspektywie prawnej Z perspektywy prawnej przemoc jest przestępstwem. W art. 207 k.k. użyto wprawdzie określenia kto znęca się nad osoba najbliższą ale w gruncie rzeczy chodzi o to samo, co z perspektywy psychologicznej czyli o czyn szkodliwy, wymagający reakcji, ścigany i zagrożony karą dla jego sprawcy. Artykuł 207 kodeksu karnego. 1. Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, 2. Jeżeli czyn określony w 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10., 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. Wedle prawa polskiego przemoc jest występkiem. Co to oznacza? W naszym prawie przestępstwa, ze względu na wymiar kary dzielimy na zbrodnie i występki. Występek to czyn karalny zagrożone karą od 3 miesięcy do lat 5 i takim właśnie czynem jest przestępstwo opisane w art. 207 k.k. Zbrodnią zaś jest czyn karalny zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 3 albo karą surowszą. Aby korzystać z możliwości prawa trzeba znać jego specyfikę i określone przepisy prawa materialnego a więc tego, które zostało zawarte w kodeksach: karnym, rodzinnym, cywilnym ale także przepisy procesowe czyli te, które regulują sposób postępowania zanim sprawa trafi osądu i sposób postępowania od momentu wniesienia jej do sądu. Nie zapominając, że na przemoc można i trzeba spojrzeć również z perspektywy 15 S t r o n a

16 społecznej i moralnej, bardzo istotna wydaje się jednak perspektywa prawna, dzięki której możemy sprawcę doprowadzić do odpowiedzialności, do tego by poniósł karę za swoje czyny. Art. 2 Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Przez przemoc w rodzinie należy rozumieć jednorazowe lub powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób, w szczególności narażające na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, naruszające godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą. 2. Osoby pokrzywdzone przemocą w rodzinie to. - osoby najbliższe a także inne osoby wspólnie zamieszkujące lub gospodarujące (osoby najbliższe w rozumieniu art a więc: - małżonek, - wstępny, - zstępny, - rodzeństwo, - powinowaty w tej samej linii lub stopniu (potocznie: zięć, synowa, teść i teściowa, szwagier, szwagierka), Zarówno kodeks karny jak i ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie dokładnie określa kręg osób doznających przemocy wymieniając wśród nich właśnie dzieci. Sposób postępowania, gdy ktoś dowiaduje się o krzywdzeniu dziecka regulują różne przepisy ale niezmiernie ważna jest postawa dorosłych, 3. Obowiązek powiadomienia o przemocy stosowanej wobec dziecka. - Kodeks postępowania karnego w art określa, że każdy kto dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub policję. Jest to moralny obowiązek każdego praworządnego człowieka. Za nie zgłoszenie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa nie grozi żadna kara, za wyjątkiem wyraźnie prawem przewidzianych szczególnych sytuacji. - Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy, w art określa, że osoby, które w związku z wykonywaniem swoich obowiązków służbowych lub zawodowych powzięły podejrzenie o popełnieniu ściganego z urzędu przestępstwa z użyciem przemocy w rodzinie, niezwłocznie zawiadamiają o tym Policję lub prokuratora. - Art. 23 Kodeksu postępowania karnego: W sprawie o przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego, we współdziałaniu z małoletnim lub w okolicznościach, które mogą świadczyć o demoralizacji małoletniego albo o gorszącym wpływie na niego, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia sąd rodzinny w celu rozważenia środków przewidzianych w przepisach o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. 4. Procedura Niebieskie Karty w sytuacji przemocy wobec dziecka. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie upoważniła Radę Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia procedury Niebieskiej Karty. Rozporządzenie jest bardzo ważnym dokumentem określającym sposób postępowania wobec przemocy w rodzinie, w tym przemocy wobec dzieci. Mimo, że w prawie karnym ani cywilnym nie ma definicji opiekuna faktycznego, rozporządzenie takim pojęciem się posługuje. Nie wiedząc kto to taki opiekun faktyczny wiemy z rozporządzenia, że jeśli dziecko w rodzinie doznaje przemocy to czynności z udziałem dziecka w ramach procedury NK przeprowadza się w obecności rodzica, opiekuna prawnego lub faktycznego. ( 5.1 rozporządzenia). W związku z tym, że 16 S t r o n a

17 ani prawo cywilne ani karne nie zawiera definicji opiekuna faktycznego posiłkować się można jedynie definicją, jaką znajdujemy w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 3 ust.1) Opiekun faktyczny - jest to osoba sprawująca, bez obowiązku ustawowego, stałą opiekę nad pacjentem, który ze względu na wiek, stan zdrowia albo stan psychiczny opieki takiej wymaga. W literaturze prawniczej uważa się, że za opiekuna faktycznego nie można uznać małżonka, rodziców lub dzieci pacjenta, gdyż sprawują oni opiekę nad nim w ramach obowiązku ustawowego. Na gruncie prawa medycznego (ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty, ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej) wymaga to niewątpliwie odpowiedniej ingerencji ustawodawcy, albowiem kwestia uprawnień opiekuna faktycznego nie jest w żadnym akcie prawny szczegółowo uregulowana. Z drugiej strony jeśli osoby nie są przedstawicielami ustawowymi, a spełniają kryteria opiekuna faktycznego, czyli sprawują stałą opiekę nad pacjentem, to mogą być uznane za takiego. W myśl ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, z uwzględnieniem ust. 14, pojęcie opiekuna faktycznego oznacza osobę faktycznie opiekującą się dzieckiem jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka. Tak więc nie ma łatwości w zinterpretowaniu opiekuna faktycznego, tym bardziej, że art 115 par.11 k.k. wskazuje jedynie osoby, które prawo uznaje za najbliższe i jest to katalog zamknięty nie pozwalający na jego rozszerzenie. Wśród osób, które wymienia kodeks karny nie ma opiekuna faktycznego. Żaden przepis prawa nie zezwala też na uznawanie za opiekuna faktycznego osobę, która faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem, choć posługując się potocznym rozumieniem tego słowa byłby to właśnie opiekun faktyczny. Jeśli mamy do czynienia przemocą stosowana wobec dziecka należy działać niezwłocznie i od razu występować do sądu rodzinnego z wnioskiem o ustanowienie odpowiedniego reprezentanta dla dziecka. Mimo że regulamin urzędowania sądów powszechnych wskazuje, że kuratorem w miarę możliwości należy ustanawiać osobę bliską, to wydaje się, że w tego typu sprawach należy odstępować od wskazania członka rodziny na rzecz wskazania profesjonalnego pełnomocnika, który w sposób realny będzie bronił interesów dziecka. Nie ma też żadnych podstaw do wszczęcia procedury NK w przypadku, gdy przemocą dotknięte jest dziecko i nie ma swojego właściwego reprezentanta. Błędem jest wszczęcie procedury np. przez pedagoga szkolnego w obecności np. wychowawcy klasy i zatrzymanie formularza NK, choć i takie rozumienie przepisów rozporządzenia się pojawia. Oczywiście obowiązkiem dorosłych jest zapewnienie bezpieczeństwa dziecku i podejmowanie działań, które do tego zmierzają. Jeśli nie można wszcząć procedury NK trzeba natychmiast rozważyć możliwość odebrania dziecka a jeśli sytuacja tego nie wymaga trzeba bez żadnej zwłoki wystąpić do sądu rodzinnego o ustanowienie kuratora i bezwzględnie powiadomić organy ścigania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa. 5. Odebranie dziecka. Kto i w jakich sytuacjach może odebrać dziecko? Mimo że dobro dziecka leży na sercu bardzo wielu osobom, w tym spokrewnionym z dzieckiem nie mogą oni odebrać dziecka 17 S t r o n a

18 rodzicom, którzy stosują wobec niego przemoc chyba, że jednocześnie wystąpią do sądu o przysposobienie dziecka. Odbierając dziecko w tym trybie pracownik socjalny ma obowiązek powiadomienia niezwłocznego sądu opiekuńczego (nie później jednak niż w przeciągu 24 godzin) Rodzice mają prawo do wniesienia zażalenia na odebranie dziecka do sądu, który rozpatruje je niezwłocznie, nie później niż w przeciągu 24 godzin. Decyzję o odebraniu dziecka pracownik socjalny podejmuje wspólnie z funkcjonariuszem policji a także lekarzem lub ratownikiem medycznym lub pielęgniarką. Udział Policji przy odebraniu dziecka. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i administracji z 31 marca 2011 roku w sprawie procedury postępowania przy wykonywaniu czynności odebrania dziecka ( ) udział funkcjonariusza Policji odbywa się na wniosek pracownika socjalnego. Policjant biorący udział w odebraniu dziecka ma obowiązek: - zażądać legitymacji służbowej od pracownika socjalnego, - sprawdzić dane dziecka, rodziców, opiekunów prawnych i faktycznych, lekarza lub ratownika medycznego, - zapoznania się z informacjami dotyczącymi dziecka, będącymi w posiadaniu pracownika socjalnego, Procedura postępowania funkcjonariusza Policji obejmuje zapewnienie bezpieczeństwa dziecku i pracownikowi socjalnemu, w razie potrzeby udzielenia pierwszej pomocy i wezwania pogotowia. Funkcjonariusz Policji: przedstawia swoje stanowisko co do zasadności odebrania dziecka, wręcza rodzicom lub opiekunom pouczenie o prawie złożenia zażalenia, na wniosek pracownika socjalnego udziela niezbędnej pomocy w umieszczeniu dziecka u innej osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub innej placówce, zapewnia bezpieczeństwo dziecku, pracownikowi socjalnemu i innym osobom uczestniczącym w odebraniu dziecka, ustala tożsamość osoby, rodziny lub placówki, w której ma być umieszczone dziecko, z przeprowadzonych czynności funkcjonariusz Policji sporządza notatkę urzędową, kopię notatki przekazuje sądowi opiekuńczemu oraz jednostce pomocy społecznej, Uprawnionym do odebrania dziecka jest pracownik socjalny, którego w takie narzędzie wyposażyła zmieniona ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Zgodnie bowiem z art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie pracownik socjalny, wykonujący obowiązki służbowe ma prawo odebrać dziecko z rodziny i umieścić je u innej niezamieszkującej wspólnie osoby najbliższej, którą jest w myśl przepisów prawa karnego małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo,- powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu. Jeśli nie ma takich osób, to dziecko umieszcza się w rodzinie zastępczej lub innej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Ważne jest, że pracownik socjalny ma uprawnienie do odebrania dziecka tylko: - w razie bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie, - w czasie wykonywania obowiązków służbowych. Tak więc pozyskanie informacji o niebezpieczeństwie grożącym dziecku, które poddawane jest przemocy, musi za skutkować podjęciem działań przez pracownika socjalnego. Może np. udać się do rodziny w celu sporządzenia wywiadu środowiskowego i jeśli w jego ocenie sytuacja tego wymaga powinien podjąć działania, o których mowa w ustawie 18 S t r o n a

19 o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Jeśli np. pracownik socjalny jest świadkiem sytuacji zagrażającej życiu lub zdrowiu dziecka, np. opiekunowie są niezdolni do opieki nad dzieckiem z uwagi na nietrzeźwość lub wykazują agresję w stosunku do dziecka, albo też opiekunów dziecka po prostu w mieszkaniu nie ma. W takich sytuacjach istnieje obawa, że brak interwencji spowoduje nieodwracalne w konsekwencji skutki, które mogą doprowadzić do tragedii. Słuszniejszym, z punktu widzenia bezpieczeństwa dziecka, byłoby wezwanie Policji na interwencję a tylko gdyby to z jakichś powodów nie było możliwe, pracownik socjalny na początek może podjąć działania w pojedynkę. Oczywistym jest, że przemoc w rodzinie jest skomplikowanym zjawiskiem społecznym, do wyeliminowania którego potrzebna jest interdyscyplinarność i współpraca. Z tych też względów decyzję o odebraniu dziecka podejmuje pracownik socjalny nie sam ale wspólnie z funkcjonariuszem Policji i lekarzem/ratownikiem medycznym/pielęgniarką. Na pracowniku socjalnym ciąży też obowiązek powiadomienia sądu opiekuńczego o odebraniu dziecka z rodziny. Musi to uczynić w ciągu 24 godzin. Na pracowniku socjalnym i policjancie spoczywa nadto obowiązek powiadomienia rodziców i opiekunów o służącym im prawie zażalenia na odebranie dziecka. Sąd nie później niż w ciągu 24 godzin wydaje orzeczenie o umieszczeniu dziecka w pieczy zastępczej, jeśli nie stwierdzi bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości w dokonaniu tej czynności. Nie można jednak w żadnym przypadku zapominać, że uprawnienia pracownika socjalnego, nie ostały mu przekazane od policjanta. Art 12a ustawy ma zastosowanie w bardzo szczególnych przypadkach. Wobec tego, że przepisy nie regulują wprost sposobu doprowadzenia dziecka, należy przyjąć za zasadę, że za kompleksowe zabezpieczenie sytuacji dziecka, odpowiadają trzy służby biorące udział w procedurze odbierania dziecka z rodziny. Niemniej jednak, jeżeli po uzgodnieniu z pozostałymi służbami, obowiązku przewiezienia dziecka podejmie się pracownik socjalny, to obowiązek ten spoczywa na samorządzie gminnym lub powiatowym jako organie odpowiedzialnym za realizację wszystkich zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W takim przypadku to samorząd gminny lub powiatowy będzie zobowiązany do zorganizowania dowiezienia dziecka do określonego miejsca w celu zabezpieczenia jego sytuacji lub do pokrycia kosztów zorganizowania transportu. Należy też pamiętać, że bez względu na treść art. 12a ustawy, obowiązuje ustawa o Policji, zgodnie z którą, do podstawowych zadań Policji należy ochrona życia i zdrowia ludzi przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra. Realizując to zadanie Policja ma prawo zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego. Należy także mieć na uwadze, że na żądanie pracownika socjalnego Policja jest zobowiązana do udzielenia mu pomocy przy czynnościach związanych z przymusowym odebraniem osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką (art. 598 kpc w związku z art. 12a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Niezależnie o zapisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji wydał rozporządzenie, które określa procedurę postępowania Policji przy: - wykonywaniu czynności odebrania dziecka z rodziny przez pracownika socjalnego, - 19 S t r o n a

20 podejmowania decyzji o odebraniu dziecka z rodziny, - sposób dokumentowania czynności odebrania dziecka. III. ADRESACI PROGRAMU Adresatami Powiatowego programu działań profilaktycznych w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, na lata są rodziny zagrożone wystąpieniem przemocy, niewydolne wychowawczo, doświadczające sytuacji kryzysowych, jak i te w których już zdiagnozowano przemoc. Działania Programu dedykowane są do osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, zagrożonych niedostosowaniem społecznym, doświadczających przemocy, osób stosujących przemoc oraz świadków. Program ukierunkowuje działania placówek oświatowych, instytucji zajmujących się wspieraniem dzieci i rodzin oraz przeciwdziałaniem przemocy. Zakłada też edukowanie i uaktywnianie społeczności lokalnej. IV. REALIZATORZY PROGRAMU Dbając o wysoką jakość merytoryczną, jak i organizacyjną szkoleń odbywających się w ramach Powiatowego programu działań profilaktycznych w zakresie promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie, na lata zadbaliśmy o to, aby realizatorami byli specjaliści pracujący w placówkach, które na co dzień mają do czynienia z dziećmi i młodzieżą oraz osobami dorosłymi i znają potrzeby tej wymagającej grupy odbiorców. Szczególną uwagę należy tu zwrócić na odpowiednie przygotowanie do pracy z grupą odbiorców bardzo zróżnicowaną pod względem rozwojowym, gdyż inne są potrzeby dzieci w wieku szkolnym, a inne młodzieży gimnazjalnej. W związku z powyższym za realizację programu będą odpowiadać specjaliści pracujący na co dzień w placówkach zlokalizowanych na terenie Powiatu Pruszkowskiego, które mają do czynienia z szeroko pojętym tematem przemocy w rodzinie, czyli m.in. w : - Szkołach, - Policji, - Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, - Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych, - Sądzie, - Prokuraturze, - Ochrona Zdrowia, 20 S t r o n a

21 - Zespole Ośrodków Wsparcia, - Ośrodkach Pomocy Społecznej, - Świetlicy Środowiskowo-Integracyjnej. Połączenie sił kilku placówek z terenu Powiatu Pruszkowskiego ma zapewnić wieloaspektowe, interdyscyplinarne i kompleksowe podejście do realizacji założeń zawartych w programie. Formuła ta stwarza również szansę na wymianę doświadczeń miedzy pracownikami poszczególnych instytucji i wyciąganie wniosków na poczet przyszłych przedsięwzięć. V. CELE PROGRAMU Cel główny: Zmniejszenie skali przemocy w rodzinie w Powiecie Pruszkowskim poprzez wspieranie i podejmowanie działań profilaktycznych wobec rodzin zagrożonych zjawiskiem przemocy, w szczególności w zakresie promowania i wdrożenia prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie. Cele szczegółowe: 1. Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej zjawiska przemocy w rodzinie 2. Udzielanie wsparcia i pomocy rodzinom, szczególnie doświadczającym przemocy w rodzinie lub zagrożonym występowaniem przemocy. 3. Edukacja i promowanie prawidłowych metod wychowawczych i postaw rodzicielskich wzmacniających pozytywne relacje rodzinne. 4. Pomoc rodzinom dysfunkcyjnym, w których występują trudności opiekuńczowychowawcze oraz które są zagrożone przemocą w rodzinie 5. Podniesienie kompetencji osób zajmujących się problemem przemocy w rodzinie w Powiecie Pruszkowskim. 21 S t r o n a

22 VI. DIAGNOZA ZJAWISKA PRZEMOCY WOBEC DZIECI DIAGNOZA SPOŁECZNA NA TEMAT PRZEMOCY W ŚRODOWISKU SZKOLNYM I PRZEDSZKOLNYM Sygnały płynące z wielu źródeł potwierdzają istnienie zjawiska przemocy w placówkach oświatowych. Jest to zjawisko występujące coraz powszechniej w kontaktach z rówieśnikami. Tymczasem uczestniczenie w aktach przemocy niezależnie od tego, czy po stronie ofiary czy sprawcy powoduje długotrwałe negatywne konsekwencje dla funkcjonowania psychospołecznego. Następuje obniżenie jakości życia, która w sferze psychicznej zależna jest od zaspokojenia podstawowych potrzeb tj. poczucie bezpieczeństwa, miłości czy samorealizacji. Natomiast w sferze społecznej zależna jest od relacji interpersonalnych. Wzrost częstotliwości zjawiska przemocy rozpatrywać można zarówno z perspektywy globalnej - jako istniejący problem społeczny, jak również z perspektywy jednostkowej - jako zaburzenie psychospołeczne. Przeprowadzone badanie za pomocą ankiety skierowane było do ośrodków oświatowych na terenie powiatu pruszkowskiego. Badanie to było przeprowadzone na potrzeby poszukiwania lepszych dróg prowadzących do podniesienia świadomości społecznej na temat zjawiska przemocy oraz wypracowania lepszych programów pomocowych jednostkom jej doświadczającym. Problematyka podjętego tematu wymaga przyjęcia odpowiedniej strategii badawczej opierającej się na doborze technik i narzędzi badawczych, które pozwolą na realizację celów postawionych w diagnozie. Celem badania było: 1. Rozpoznanie rozumienia zjawiska przemocy w rodzinie 2. Zbadanie realizacji w placówkach oświatowych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie. 3. Zgromadzenie bezpośrednich doświadczeń na temat zjawiska przemocy. 4. Poszukiwanie lepszych dróg przeciwdziałania przemocy w środowisku szkolnym. 22 S t r o n a

23 Opis prowadzenia badań: W badaniu zastosowano narzędzie badawcze w postaci 2 ankiet zawierających pytania zamknięte i otwarte. Każda z ankiet zawierała preambułę dotyczącą zasad jej wypełnienia. Przed przystąpieniem do badań respondenci zostali poinformowani o zasadach i formach wypełniania ankiet tj. anonimowości, celach, jak również badani zostali poproszeni o wiarygodność i odpowiedzi. Czas wypełniania ankiety był nieograniczony. Nikt z badanych nie zgłaszał problemów ze zrozumieniem pytań. Badaniem objęte zostały placówki oświatowe tj. Liceum Ogólnokształcące, Specjalne Ośrodki Szkolno-Wychowawcze, Zespoły Szkół Ogólnokształcących, Gimnazja, Szkoły Ponadgimnazjalne, Szkoły Podstawowe z oddziałami przedszkolnymi oraz Poradnia Psychologiczno - Pedagogiczne. Wśród pracowników placówek oświatowych, którzy wypełniali ankietę byli: nauczyciele, kierownicy i pedagodzy. Były to kobiety w różnym przedziale wiekowym, ze stażem pracy mieszczącym się w granicach lat, tylko jedna kobieta posiadała staż pracy 6 lat oraz jedna kobieta miała 45 lat stażu pracy. Ankiety zostały wypełnione indywidualnie przez każdego badanego. Badania do programu zostały przeprowadzone w dwóch etapach. Pierwszy miał miejsce w okresie IX-X.2016 r., drugi III-IV.2017r. Pierwsza ankieta składała się z czterech bloków tematycznych. Pierwszy dotyczył zakresu wiedzy na temat zjawiska przemocy i składał się z 4 pytań otwartych. Drugi blok tematyczny poświęcony został badaniu zjawiska przemocy w szkole przyczyn i mechanizmów ich powstawania. Blok ten składał się z 30 pytań, w tym było 8 pytań zamkniętych. Trzeci blok dotyczył działających programów anty-przemocowych istniejących w placówkach oświatowych. Blok ten składał się z 17 pytań, w tym również wystąpiło 8 pytań zamkniętych. Ostatni czwarty blok tematyczny poświęcony został badaniu świadomości i edukacji społecznej. Składał się z 29 pytań, w tym wystąpiły 4 pytania zamknięte. Druga ankieta składała się z 20 pytań, w tym było 17 pytań zamkniętych i 3 pytania otwarte. Jedna z dwóch przygotowanych ankiet została przekazana droga mailową, jak i osobiście. Drugą ankietę wypełniali przedstawiciele biorący udział w konferencji zorganizowanej w Starostwie Powiatowym w Pruszkowie w dniu 8 marca 2017, jak również została przekazana droga mailową 23 S t r o n a

24 Zakres badania: Zostały przeprowadzone dwie próby badawcze. Pierwsza objęła 10 placówek oświatowych znajdujących się na terenie Powiatu Pruszkowskiego. Druga próba badawcza objęła 6 placówek oświatowych znajdujących się również na terenie Powiatu Pruszkowskiego. Łącznie analizie poddano 16 ankiet. Badanie objęło: - analizę definiowania zjawiska przemocy w zakresie zdobytej wiedzy i doświadczenia pracy z uczniami placówek oświatowych, - identyfikację zjawiska przemocy w środowisku szkolnym, - mocne i słabe strony przeciwdziałania przemocy w placówkach oświatowych, - identyfikację czynników sprzyjających zjawisku przemocy w placówkach oświatowych, - identyfikację czynników minimalizujących wzrost zjawiska przemocy w placówkach oświatowych w aspekcie istniejących programów anty-przemocowych oraz ilość występowania tych programów, - określenie rodzaju i rozmiaru zjawiska przemocy występującego wśród uczniów, - analizę pośrednich danych odnośnie najczęściej spotykanych zjawisk przemocy oraz przyczyn i mechanizmów ich powstawania Spodziewane rezultaty: Placówki oświatowe posiadają ogólną wiedzę z zakresu przeciwdziałania przemocy potrafią zdefiniować i wymienić podstawowe czynniki występujące przy zjawisku przemocy. Posiadają doświadczenie w zakresie pracy z uczniem doświadczającym przemocy oraz wdrażają programy przeciwdziałające przemocy w swoich placówkach w celu zwiększenia świadomości społecznej i zwiększenia efektywności pracy. Spodziewanym efektem jest opisanie działań innowacyjnych, które zwiększą świadomość społeczną i zmniejszą poziom występowania zjawiska przemocy w placówkach oświatowych. 24 S t r o n a

25 Analiza wyników pierwszego badania: W odpowiedzi na pytanie pierwsze, z pierwszego bloku tematycznego, wszyscy ankietowani (100%) potrafili prawidłowo zdefiniować pojęcie przemocy i wymienić podstawowe czynniki, które to zjawisko charakteryzują. Natomiast na drugie pytanie dotyczące, jakiego rodzaju przemoc występuje wśród uczniów, 90% ankietowanych odpowiedziało przemoc fizyczna i psychiczna, tylko 10% ankietowanych odpowiedziało przemoc psychiczna, co nie oznacza, że nie istnieje przemoc ekonomiczna i seksualna. Jakie rodzaje przemocy występują wśród uczniów? przemoc fizyczna i psychiczna przemoc psychiczna Pytano także o to jak ankietowani rozumieją pojęcie mobbingu. Tu badani byli zgodni w 100% co do definiowania tego pojęcia, co do definiowania tego pojęcia, czyli mobbing zazwyczaj ma na celu lub skutkuje: poniżeniem, ośmieszeniem, zaniżeniem samooceny lub wyeliminowaniem albo odizolowaniem pracownika od współpracowników. W odpowiedzi na pytanie pierwsze z drugiego bloku tematycznego czy spotkał/a się pan/i ze zjawiskiem przemocy wśród uczniów? - większość ankietowanych 70% odpowiedziało TAK, 10% odpowiedziało RACZEJ TAK, natomiast 20% odpowiedziało SPORADYCZNIE. 25 S t r o n a

26 Czy spotkał/a się pan/i ze zjawiskiem przemocy wśród uczniów? tak raczej tak sporadycznie Kolejne drugie pytanie dotyczyło częstotliwości pojawiania się konfliktów w środowisku szkolnym. 30% ankietowanych odpowiedziało CO KILKA MIESIĘCY, 10% odpowiedziało RAZ W MIESIĄCU, 10% odpowiedziało KILKA RAZY W MIESIĄCU oraz 10% odpowiedziało KILKA RAZY W TYGODNIU. 20% odpowiedziało KAŻDEGO DNIA, natomiast 20% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% brak odpowiedzi każdego dnia kilka razy w tygodni kilka razy w miesiącu raz w miesiącu co kilka miesięcy 10% 0% 26 S t r o n a

27 Wszyscy ankietowani (100%) trafnie podali przyczyny występowania zjawiska przemocy w środowisku szkolnym. Najczęściej pojawiającymi się odpowiedziami były: nieprzestrzeganie norm przez uczniów i nauczycieli oraz rodziców, brak reakcji na zachowania agresywne, długoterminowe konflikty między uczniami, brak zorganizowania czasu pozalekcyjnego dla uczniów, cechy osobowości dziecka (niskie poczucie własnej wartości, niedojrzałość emocjonalna, dysfunkcje rozwojowe, zaburzenia psychiczne, zazdrość, brak autorefleksji, brak empatii), trudne sytuacje rodzinne, złe wzorce wychowawcze przenoszone z domu (agresja i przemoc w rodzinie, zaniedbanie, brak ciepła, zaangażowania,.), nieodpowiednie środowisko rówieśnicze, brak konstruktywnego radzenia sobie z emocjami, brak edukacji dotyczącej przestrzegania granic, nietolerancja wobec innych (dzieci chorych, z problemami rozwojowymi). Na kolejne pytanie - jakie predyspozycje ma sprawca przemocy w środowisku szkolnym? Ankietowani odpowiadali: uczniowie z niską empatią, uczniowie ze słabo rozwiniętym systemem moralnym, uczniowie z nieadekwatnym poczuciem własnej wartości, uczniowie nie radzący sobie z emocjami, uczniowie z brakiem autorefleksji, uczniowie z cechami przywódczymi, uczniowie o niskiej tolerancji na inność. Ankietowani w większości byli zgodni co do tego, że sprawcami przemocy w środowisku szkolnym najczęściej są chłopcy (80%). Ankietowani w 50% odpowiadali, że sprawcami przemocy są zarówno chłopcy i dziewczęta, w 20% chłopcy i grupa dziewcząt, 10% sami 27 S t r o n a

28 chłopcy oraz 10% grupa chłopców i grupa dziewcząt. 10% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi. Kto jest zazwyczaj sprawcą przemocy? chłopcy i dziewczęta chłopcy chłopcy i grupa dziewcząt grupa chłopców i grupa dziewcząt brak odpowiedzi Badani byli zgodni (100%) co do tego, że istnieje związek przemocy z dysfunkcją rodziny. Wszyscy ankietowani (100%) odpowiedzieli, że w skali od 0% do 100% rozkład ten mieścił się w przedziale 50% - 90%. 50% odpowiedziało 20% osób ankietowanych 60% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 80% odpowiedziało 20% osób ankietowanych 85% odpowiedziało 30% osób ankietowanych 90% odpowiedziało 20% osób ankietowanych Respondenci byli też zgodni (100%) co do tego, że przemoc może być spowodowana przez ucznia z zamożnej rodziny. W skali od 0% do 100% rozkład ten mieścił się w przedziale 10% - 80%. 10% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 15% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 20% odpowiedziało 40% osób ankietowanych 50% odpowiedziało 30% osób ankietowanych 28 S t r o n a

29 80% odpowiedziało 10% osób ankietowanych Ankietowani byli też zgodni (100%) co do tego, że przemoc może być spowodowana przez ucznia z rodziny niepełnej. W skali od 0% do 100% rozkład ten mieścił się w przedziale 10% - 80%. 10% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 30% odpowiedziało 20% osób ankietowanych 40% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 50% odpowiedziało 20% osób ankietowanych 60% odpowiedziało 20% osób ankietowanych 70% odpowiedziało 10% osób ankietowanych 80% odpowiedziało 10% osób ankietowanych Na pytanie jakie zachowania mogą prowadzić do przemocy badani odpowiadali: Zmienne humory, zachowania agresywne, impulsywność, Niespokojne zachowanie, nadaktywność, wywyższanie się, Uczestniczenie, obserwowanie przemocy w rodzinie, problemy rodzinne, konflikty rodzinne, brak więzi rodzinnej, Izolowanie się od grupy, Brak akceptacji ze względu na niska zamożność, Brak jasno określonych reguł. Kolejne pytanie dotyczyło ofiar przemocy kto jest najczęściej według ankietowanych ofiarą przemocy? Ankietowani odpowiadali: Dzieci, Kobiety, Osoby starsze, Osoby niepełnosprawne, Uczniowie, którzy są wyśmiewani, izolowani przez grupę, Osoby słabsze fizycznie, 29 S t r o n a

30 Osoby wrażliwe, nieśmiałe, nie potrafiące się bronić, uległe, Uczniowie o dobrych osiągnięciach edukacyjnych, wysokiej kulturze osobistej. Badani zostali poproszeni również o opisanie predyspozycji jakie posiada ofiara przemocy. Respondenci w 100% byli zgodni co do cech takiej osoby. Opisywali ją jako osobę depresyjną z lekami, z niska samooceną, wycofaną z grupy, chorą, bierną, nieśmiałą, fizycznie słabszą, ze zdiagnozowaną niepełnosprawnością, mało asertywną. Badani na pytanie, czy w klasach są uczniowie marginalizowani przez innych? W 30% odpowiadali RACZEJ NIE, jak również w 30% odpowiadali RACZEJ TAK, SPORADYCZNIE odpowiedziało 20%, TAK odpowiedziało również 20% ankietowanych. 35 Czy w klasach są uczniowie marginalizowani przez innych? Czy w klasach są uczniowie marginalizowani przez innych raczej nie raczej tak tak sporadycznie Kolejnym pytaniem dotyczącym również marginalizacji uczniów było zaznaczenie liczby uczniów, która została poddana temu zjawisku. Respondenci w 20% odpowiedzieli, że takie zjawisko występuje sporadycznie i jest podejmowana szybka interwencja psychologiczna, 20% odpowiedziało, że zjawisko to występuje do trzech osób w klasie, a w 40% stwierdziło, że dotyczy to jednej osoby w klasie. 20% nie udzieliło odpowiedzi (nie ma wiedzy na ten temat). 30 S t r o n a

31 Ilośc uczniów w klasie poddanych marginalizacji ilośc uczniów w klasie poddanych marginalizacji W ankiecie pytano przedstawicieli oświaty o przyczyny marginalizacji ucznia w klasie. Badani zgodnie odpowiadali, że są to przyczyny związane z trudną sytuacją finansowo bytową rodziny, niskich możliwości i osiągnięć edukacyjnych. Pojawiły się również takie odpowiedzi jak; uczeń może być marginalizowany z odmiennych predyspozycji osobowościowych, niepełnosprawności oraz braku tolerancji. 20% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na ten temat. Kolejne pytanie dotyczyło sposobów radzenia sobie ze zjawiskiem marginalizacji w klasie jak pan/i reaguje na to zjawisko w klasie? Ankietowani odpowiadali zgodnie (100%): Rozmowa z uczniem, Rozmowa z klasą, Interwencja psychologa, Wprowadzenie zajęć edukacyjnych dot. zapobiegania wykluczeniu, Rozmowy z rodzicami, Regularna praca zespołu interwencji profilaktycznej. W pytaniach otwartych dotyczących okoliczności i inicjowania działań względem ofiary przemocy oraz podjętych działań w sytuacji bycia świadkiem przemocy ankietowani zostali 31 S t r o n a