WYBITNI ARTYŚCI RZEŹBIARZE ZASŁUŻENI DLA ROZKWITU TRADYCJI W AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ

Transkrypt

1 WYBITNI ARTYŚCI RZEŹBIARZE ZASŁUŻENI DLA ROZKWITU TRADYCJI W AKADEMII GÓRNICZO-HUTNICZEJ Budynek główny AGH W lutym 1921 roku Ogólne Zebranie Profesorów Akademii Górniczej zatwierdziło ostateczny plan budowy głównego budynku Uczelni. Budynek A-0, zaprojektowany został pierwotnie przez zespół znanych polskich architektów Sławomira Odrzywolskiego ( ) i Adama Ballenstedta ( ) projekt budynku z I etapu powstał w 1913 roku, ale nie został zrealizowany. Przy projekcie tym w II etapie współpracował zespół arch. S. Odrzywolski i arch. Wacław Krzyżanowski ( ) projekt budynku z II etapu został zatwierdzony w 1921 roku, a sam budynek wznoszono etapami w latach W dwudziestoleciu międzywojennym Akademia Górnicza uzyskała znaczące wsparcie od Gminy m. Krakowa oraz od Związku Przemysłowców Górniczych i Hutniczych. W czerwcu 1922 roku Akademia Górnicza przejęła w Dzielnicy Czarna Wieś plac przy Al. Mickiewicza (dar gminy Kraków), przeznaczony pod budowę głównego gmachu Uczelni. W sierpniu 1923 roku Rada Miasta Krakowa postanowiła zarezerwować dla Akademii Górniczej także kompleks terenów pofortyfikacyjnych, leżących poczynając od Al. Mickiewicza, wzdłuż ul. Czarnowiejskiej i ul. Nawojki, ograniczonej ul. Piastowską, by w przyszłości na przedłużeniu ul. Reymonta można budować dla uczelni kolejne pawilony: hutniczy, maszynowy, elektrotechniczny i przeróbki mechanicznej. Autorem koncepcji powojennej rozbudowy był arch. Wacław Krzyżanowski. a) b) Rys.1. Architektura i otoczenie wokół głównego budynku A-0 im. W. Goetla Akademii Górniczo-Hutniczej: stan z 1939 roku (a) oraz stan obecny (b). Foto: J. Leśniak. 1

2 W dniu 15 czerwca 1923 roku prof. S. Wojciechowski Prezydent II RP ( ), późniejszy DHC AG (15.VI.1923), położył kamień węgielny pod jego budowę, a na przełomie lat odebrano ten budynek jako częściowo gotowy do zasiedlenia. Uzyskane dotacje umożliwiły dokończenie prac wykończeniowych budynku głównego (wykonanie elewacji zewnętrznej budynku, trój-kondygnacyjnego westybulu z krużgankami i reprezentacyjnej auli), co pozwoliło, aby w dniu 7 grudnia 1935 roku obchodzić spóźniony Jubileusz 15-lecia AG i poświęcenia budynku głównego Uczelni. Jednakże drobne prace wykończeniowe prowadzono jeszcze do 1938 roku. W latach odbudowano górną część płd.-zachodniego (lewego) skrzydła głównego gmachu i część jego piwnic spaloną przez Niemców, uciekających z Krakowa w styczniu 1945 r., którzy podpalili archiwa gestapo, tj. dowody swej działalności, a odbudowę prowadził inż. arch. W. Krzyżanowski. Natomiast w l przebudowano całe poddasze kompleksu budynku głównego wykuto otwory okienne i postawiono nowe ścianki działowe, powiększając tym samym liczbę pomieszczeń, będących do dyspozycji uczelni. Budynek ten otrzymał w dniu 8 grudnia 1989 roku jako swego patrona prof. Walerego Goetla, uprzednio wyróżnionego w dniu 2 kwietnia 1960 roku tytułem Doktora Honoris Causa AGH. Rzeźby w reprezentacyjnej auli AGH W okresie międzywojennym we władzach Akademii Górniczej powstała myśl wprowadzenia w mury uczelni wybitnych postaci pionierów górnictwa na ziemiach polskich. Gdy Stefan Zbigniewicz przedstawił stosowne projekty rzeźb gipsowych, przedstawiających: S. Staszica (jako księdza) i F.K. Drucki-Lubeckiego (jako ministra), zostały one zaakceptowane, wykonane i odsłonięte w auli uczelni podczas jubileuszu 15-lecia Akademii Górniczej w grudniu 1935 roku. Rzeźby te eksponowane były w l , gdyż podczas wojny prawdopodobnie zostały zniszczone przez okupanta. Ten sam rzeźbiarz wykonał również rzeźbę św. Barbary, eksponowaną na dachu budynku w latach (niestety tylko przez 6 m-cy). Po wojnie problem powrócił, ale tym razem zaproponowano uczczenie pionierów: górnictwa węgla i hutnictwa w osobie Stanisława Staszica, i górnictwa ropy naftowej w osobie Ignacego Łukasiewicza. M.in. rzeźbiarz Marian Szczepaniec otrzymał więc zlecenie wykonania cało-postaciowej rzeźby gipsowej S. Staszica, a ponadto AGH w nieznanych bliżej okolicznościach, pozyskała rzeźbę gipsową I. Łukasiewicza autorstwa Jana Raszki, z zamysłem ich eksponowania od 1947 roku w niszach w reprezentacyjnej auli uczelni. Gdy nazwę uczelni rozszerzono w 1949 roku do AGH, powstała także idea nadania jej patrona, którym został Stanisław Staszic. Kontynuując współpracę z rzeźbiarzem M. Szczepańcem ponad 20 lat później, zlecono mu wykonanie posągu w brązie, odsłoniętego w 1969 roku we wnęce, usytuowanej na półpiętrze krużganek w holu gmachu głównego (paw. A-0). Staraniem Senatu Akademii Górniczo-Hutniczej zarówno przed, jak i po wojnie, podjęto decyzje o wykonaniu rzeźb i uhonorowaniu Polaków, szczególnie zasłużonych dla rozwoju kraju i nauki, w tym pionierów górnictwa na ziemiach polskich: a) Stanisław Staszic ( ) zwany ojcem polskiego górnictwa, ksiądz katolicki, działacz epoki polskiego oświecenia: gospodarczy, społeczny i polityczny, pionier spółdzielczości, pisarz i publicysta, filozof i tłumacz, organizator nauki i gospodarki, wybitny uczony w zakresie geografii, geologii, górnictwa węgla i hutnictwa, rzecznik reform w okresie sejmu czteroletniego ( ), członek i prezes Tow. Przyjaciół Nauk (od 1808), Komisji Wyznań Relig. i Oświecenia Publ. (od 1815); rzeźba jako biały stiuk polerowany, przeznaczona do eksponowania we wnęce przy stallach rektorskich na wprost wejścia, usytuowanego w auli 2

3 AGH, przedstawiała w okresie międzywojennym pierwotnie postać księdza (rys.2a i 3b) jej postać jest znana, a wykonał ją w 1935 r. rzeźbiarz i grafik Stefan Zbigniewicz ( ), inna wersja cało-postaciowej rzeźby (wysokość ~1,8 m) jako pioniera górnictwa węgla i hutnictwa oraz organizatora nauki i gospodarki (rys.5b), wykonana została po wojnie z matowego białego gipsu (ściany niszy to stiuk polerowany), a jej autorem jest Marian Szczepaniec ( ) i powróciła do auli w 1947 roku. a) b) Rys.2. Uroczystości w dniu 7.XII.1938 r. z okazji 20-lecia Akademii Górniczej w Krakowie: a w stallach rektorskich siedzą: prof. W. Takliński rektor AG, oraz (niżej od lewej): prof. W. Budryk dziekan Wydziału Górniczego, prof. W. Goetel prorektor, prof. I. Stella-Sawicki dziekan Wydziału Hutniczego, niżej prezydium Zjazdu Stowarzyszenia Inżynierów Elektryków, w głębi widoczna nisza z rzeźbą S. Staszica, b uczestnicy Zjazdu (w obradach bierze udział m.in. Władysław Dziadosz wojewoda krakowski), w głębi widoczna nisza z rzeźbą F.K. Drucki-Lubeckiego. Foto: NAC-1-N (a), NAC-1-N (b). 3

4 b1) Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki ( ) książę pochodzenia litewskiego, polski polityk, działacz państwowy i gospodarczy, jako min. Skarbu w Król. Pol. ( ) był reformatorem finansów publicznych państwa, organizator rozwoju przemysłu (górnictwa, hutnictwa i włókiennictwa) i handlu, inicjator budowy sieci dróg lądowych i wodnych, był zwolennikiem współpracy z Rosją, przeciwny powstaniu listopadowemu, członek Rządu Tymczasowego Królestwa Polskiego (1815), inicjator założenia Towarzystwa Kredyt. Ziemskiego (1825) i Banku Polskiego (1828); rzeźbę, przedstawiającą tego polityka jako ministra (rys.2b i 3a) jej postać nie jest szerzej znana, eksponowaną w drugiej niszy, umieszczono z drugiej strony okien, a wykonano ją w 1935 roku również jako biały stiuk polerowany, której autorem był także rzeźbiarz Stefan Zbigniewicz. Rzeźba ta była eksponowana w auli w latach i prawdopodobnie została zniszczona podczas wojny. a) b) Rys.3. Otwarcie auli Akademii Górniczej w dniu 7.XII.1935 roku, na zdjęciach widoczne są przedwojenne gipsowe rzeźby: a F.K. Drucki-Lubeckiego (jako ministra), b S. Staszica (jako księdza), autorstwa Stefana Zbigniewicza. Foto: NAC-1-N (a), Kleczkowski A.: Studia nad przeszłością AGH (b) b2) Ignacy Łukasiewicz ( ) pionier światowego przemysłu naftowego, chemik, farmaceuta, przedsiębiorca, rewolucjonista i działacz niepodległościowy, wybitny uczony w zakresie górnictwa ropy naftowej i twórca urządzeń (m.in. lampy naftowej) do jej przetwórstwa, założył w krośnieńskim pierwszy w Polsce szyb naftowy (1854 w m. Bóbrka) i destylarnię (1856 w m. Ulaszowice), w wyniku której wydzielił z niej naftę świetlną, którą użył do uprzednio skonstruowanej przez siebie lampy naftowej (1853 we Lwowie), zastosowanej po raz pierwszy do oświetlania w lwowskim szpitalu (1853 we Lwowie); rzeźbę jako pioniera górnictwa ropy naftowej (rys.4a, 5a), eksponowaną w drugiej niszy, umieszczono z drugiej strony okien, a pierwotnie wykonano ją w 1932 roku jako model pomnika tego uczonego, również z matowego białego gipsu (ściany niszy to stiuk polerowany), którego autorem jest Jan Raszka, a umieszczono ją po wojnie w auli prawdopodobnie w 1947 roku przy czym okoliczności jej pozyskania przez AGH nie są szerzej znane. Przed wojną w oparciu o niego, został wykonany realistyczny pomnik I. Łukasiewicza o klasycyzującej formie (rys.4b), który odlano z brązu w 1932 roku w firmie Braci Łopieńskich w Warszawie i odsłonięto w dniu 23 października 1932 roku w Krośnie. 4

5 a) b) Rys.4. Artysta rzeźbiarz Jan Raszka: w swojej pracowni przy modelu gipsowym rzeźby Ignacego Łukasiewicza 1932 (a), będącej rzeźbą eksponowaną po wojnie w auli Akademii Górniczej w Krakowie, oraz pomnik Ignacego Łukasiewicza (b), odlany w brązie i wzniesiony w Krośnie w 1932 roku, a usytuowany na Placu Konstytucji 3 Maja ujęcie z 1956 roku. c) Rys.5. Pamiątki, znajdujące się współcześnie wewnątrz budynku głównego (paw. A-0) w niszach: w auli, w których umieszczono gipsowe rzeźby: Ignacego Łukasiewicza (a) i Stanisława Staszica (b), oraz w holu na półpiętrze krużganków, gdzie eksponowany jest spiżowy posąg S. Staszica, patrona uczelni (c). Autorem rzeźby (a) jest rzeźbiarz Jan Raszka, a rzeźby (b,c) wykonał rzeźbiarz Marian Szczepaniec. Foto: J. Leśniak 5

6 Posąg Stanisława Staszica patrona uczelni Podczas Jubileuszu 50-lecia Uczelni nadano jej w dniu 24 maja 1969 roku imię Stanisława Staszica jako patrona uczelni, którego posąg w formie okazałej postaci organizatora nauki i gospodarki (rys.5c), wykonanego prawdopodobnie w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych w formie odlewu z brązu, według projektu wzorowanego na gipsowej rzeźbie, autorstwa rzeźbiarza Mariana Szczepańca ( ) absolwenta Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Poznaniu (1932), ustawiono na kamiennym postumencie, odsłonięto we wnęce, usytuowanej na półpiętrze krużganek w holu gmachu głównego (paw. A-0). Aktu odsłonięcia posągu patrona uczelni (postać o wysokości 2,8 m) dokonał w tym dniu Józef Cyrankiewicz ówczesny premier Rządu PRL, w obecności przedstawicieli nauki z wielu ośrodków w kraju i za granicą. Od 1991 roku statuetkę Stanisława Staszica mosiężną, wzorowaną na tym posągu, otrzymują na pamiątkę laureaci honorowego tytułu Zasłużony dla AGH. Grupy rzeźb górników i hutników Artysta rzeźbiarz Jan Raszka ( ) zaolziański wybitny malarz, rzeźbiarz i medalier z Ropicy k. Cieszyna, dyr. Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie (rys.5a), wykonał charakterystyczne grupy rzeźb, gloryfikujących zawody dla których Akademia Górnicza początkowo kształciła inżynierów. W dniu 7 grudnia 1935 roku odsłonięte zostały przed wejściem do gmachu głównego Akademii Górniczej grupy rzeźb górników i hutników (rys.6b,7a,b), ubranych w specyficzne dla zawodu ubiory, trzymających w rękach narzędzia, charakterystyczne dla pracy w tych trudnych zawodach, wykonane jako konstrukcja w kompozycji drewna i cegły, pokrytej zaprawą ceramiczną. Były one symbolami ścisłej współpracy ludzi tych dwóch trudnych i ciężkich zawodów, dla których uczelnia kształciła specjalistów. a) b) Rys.6. Jan Raszka ( ) artysta rzeźbiarz, malarz i medalier, absolwent ASP w Wiedniu, wykładowca sztuki w Wyższej Szkole Przemysłowej w Krakowie, autor oryginalnych rzeźb dla AG: a portret z 1938 roku, b autor w swojej pracowni przy grupie rzeźb, przedstawiającej górników, zaprojektowanej do umieszczenia przed wejściem do gmachu głównego Akademii Górniczej w Krakowie. Foto: NAC-1-K-4876 (a), NAC-1-K (b). 6

7 a) b) Rys.7. Grupy kamiennych rzeźb, przedstawiających: górników (a) i hutników (b), umieszczonych przy wejściu do gmachu gł. Akademii Górniczej, będącego podczas wojny siedzibą rządu Generalnego Gubernatorstwa. Foto: NAC (a), NAC (b). Uległy one częściowemu zniszczeniu wskutek ostrzału artyleryjskiego wojsk radzieckich w styczniu 1945 roku i późniejszej erozji, rozebrano je ostatecznie w 1954 roku. Grupa górników sztygar i rębacz dołowy: - sztygar (po lewej) górnik, należący do dozoru górniczego kopalni: w prawej ręce trzyma żelazko (młotek), zarzucone na ramię, a lewą ręką unosi nad głowę lampę górniczą, - rębacz dołowy (po prawej) górnik, fedrujący w pokładzie węgla kamiennego na przodku w kopalni: w prawej ręce trzyma oskard (kilof), a lewą ręką ociera pot ze swego czoła. Obaj górnicy ubrani są w kitel (po lewej) i kaftan (po prawej), jeden z nich ma na głowie kołpak górniczy, a drugi jest bez nakrycia głowy, przy czym niekiedy ich postacie mogą także chronić skóry górnicze. Grupa hutników garowy i piecowy: - garowy (po lewej), to jeden z hutników z obsługi wielkiego pieca: trzyma oburącz chochlę do pobierania z wielkiego pieca próbki płynnej surówki i wlewa ją do kokili, - piecowy (po prawej), to jeden z hutników z obsługi pieca martenowskiego: oparty oburącz na gracy do udrażniania strugi stali, spuszczanej z tego pieca do kadzi. Obaj hutnicy ubrani są w odzież ochronną, tj. ich postacie ochraniają fartuchy azbestowe, zaś na głowach mają kapelusze filcowe i okulary, chroniące oczy przed promieniowaniem. Należy pamiętać, iż przedstawione postacie hutników są adekwatne do stanu techniki i technologii hutnictwa w Polsce w okresie międzywojennym. Po upływie 25 lat od ich rozebrania, podjęto z inicjatywy prof. H. Filcka, rektora AGH, oraz prof. W. Leskiewicza i prof. Z. Engla członków Komitetu Jubileuszowego 60- lecia AGH, przy znacznej pomocy mgr inż F. Grześka dyr. Zjednoczenia Hutnictwa Metali Nieżelaznych w Gliwicach, prace nad ich odtworzeniem. Dokonano zbiórki złomu metali kolorowych, co pozwoliło, aby odtworzone grupy tych rzeźb (rys.8a,b) powstały w formie odlewów w brązie. 7

8 Rys.8. Pamiątki znajdujące się na zewnątrz budynku głównego A-0: grupy spiżowych rzeźb górników (a) autor rzeźbiarz Bogusz Salwiński (a), i hutników autor rzeźbiarz Jan Siek (b), odtworzone i umieszczone przed wejściem do gmachu głównego AGH w 1979 roku. Foto: J. Leśniak Odlewy tych grup wykonano w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych (GZUT) na podstawie nowych projektów rzeźbiarzy z Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: Bogusza Salwińskiego grupa rzeźb górników, i Jana Sieka grupa rzeźb hutników, którzy odtworzyli postacie rzeźb przedwojennych. Istotnym etapem inwestycji były roboty budowlane przy wykonaniu podestów i posadowieniu gotowych grup rzeźb na cokołach przed wejściem do gmachu głównego AGH, w czym znaczną pomoc okazał doc. Janusz Stokłosa dyr. Hutniczego Przedsiębiorstwa Remontowego w Krakowie. Podczas Jubileuszu 60-lecia Uczelni w dniu 20 października 1979 roku ponownie zostały one odsłonięte przez prof. Henryka Jabłońskiego Przewodniczącego Rady Państwa PRL. Figura Św. Barbary Pierwotnie główny budynek Akademii Górniczej miał być wg projektu z 1913 roku, zwieńczony rzeźbą, uosabiającą geniusz pracy (nauki)" w postaci młodej dziewczyny, obdarzonej skrzydłami wzniesionymi do lotu, zaprojektowaną przez rzeźbiarza Karola Hukana. Jednakże wskutek starań: prof. Władysława Taklińskiego rektora AG ( ), oraz inż. Aleksandra Ciszewskiego prezesa Unii Polskiego Przemysłu Górniczo-Hutniczego ( ), doprowadzono do zmiany tej koncepcji. W dniu 24 sierpnia 1939 roku na zwieńczeniu dachu nad wejściem głównym do budynku A-0 umieszczono figurę św. Barbary duchowej patronki tych trudnych zawodów. Pierwotna figura autorstwa rzeźbiarza i grafika Stefana Zbigniewicza (rys.9), wykonana z drewna, obitego blachą miedzianą, została zniszczona przez okupanta w styczniu 1940 roku poprzez zrzucenie jej z dachu. Niestety na wielu stronach internetowych rozpowszechniana jest błędna informacja jakoby jej autorem był rzeźbiarz Jan Raszka. 8

9 a) b) Rys.9. Artyści rzeźbiarze, wykonujący figurę św. Barbary: a po lewej Stefan Zbigniewicz ( ) autor projektu rzeźb: S. Staszica i F.K. Drucki-Lubeckiego (umieszczonych w auli AG) i św. Barbary (eksponowanych na dachu budynku gł. AG), b model rzeźby figury św. Barbary: model z drewna tzw. kopyto, wzmocniono konstrukcją stalową, a następnie pokryto ją blachą miedzianą i umieszczono na dachu budynku w dniu 24.VIII Foto: Instytut Sztuki PAN, Warszawa Autorem zrekonstruowanej rzeźby św. Barbary jest rzeźbiarz Jan Siek z Siedlca k. Krzeszowic (rys.10), a wykonano ją techniką kształtowania blachy miedzianej o grubości 1,5 mm, ofiarowanej przez KGHM Polska Miedź SA, przekutej na modelu gipsowym i spawanej, wzmacniając ją od wewnątrz konstrukcją stalową. Inicjatorem jej odtworzenia był prof. Kazimierz Czopek, z którym współdziałał prof. Tadeusz Karwan. Figura ta (rys.11) postać o wysokości ~6,5 m, wróciła na swoje miejsce dopiero w dniu 29 maja 1999 roku. Dzięki bezpłatnej i nieocenionej pomocy Mostostalu Kraków, figurę tę osadzono ponownie na dachu budynku po wzmocnieniu nadbudówki czyli jej cokołu nośnego. Niezwykle podniosłym faktem było jej poświęcenie i pobłogosławienie Akademii Górniczo-Hutniczej przez Ojca Św. Jana Pawła II. w dniu 17 czerwca 1999 roku. Tak więc od 1999 roku przywrócono przedwojenny widok na fronton i centralny rejon budynku gł. im. W. Goetla (paw. A-0) Akademii Górniczo-Hutniczej (rys.12) z widocznymi przy wejściu grupami rzeźb górników i hutników (zrekonstruowane w 1979 r.) i rzeźbą św. Barbary na dachu (zrekonstruowaną w 1999 r.). W kolejnych latach ukształtowały się elementy wystroju w rejonie krużganków w paw. A-0 poprzez rozmieszczenie (rys.13, patrząc od góry): a) witrażu św. Barbary który umieszczono w arkadzie na wysokości drugiego piętra holu w 2000 roku, przenosząc go w to miejsce, gdyż był on w l eksponowany w jednym z centralnych otworów okiennych auli; b) schematu systemu kształcenia (organizacji, działaczy, wydarzeń i lat), w którym dokonywały się istotne zmiany w szkolnictwie górniczo-hutniczym na ziemiach polskich, umieszczonym w tym miejscu w 1984 roku; c) posągu S. Staszica, patrona AGH, który umieszczono we wnęce na półpiętrze krużganków w 1969 roku; d) tablic pamiątkowych odsłoniętych w 1993 roku i poświęconych pamięci: rektora W. Taklińskiego (po lewej) i osób wyróżnionych jako Zasłużony dla AGH (po prawej). 9

10 Rys.10. Pamiątka znajdująca się na zewnątrz budynku głównego A-0: figura św. Barbary, umieszczona na zwieńczeniu dachu gmachu głównego AGH, autorem rzeźby jest rzeźbiarz Jan Siek. Foto: J. Leśniak Rys.11. Prof. K. Czopek podczas wizyty w pracowni rzeźbiarza Jana Sieka w Krzeszowicach przy uzgadnianiu prac wykończeniowych figury św. Barbary (wysokość 6,5 m). Foto: J. Leśniak. Rys.12. Fronton centralnego rejonu budynku gł. AGH im. W. Goetla (paw. A-0) z widocznymi przy wejściu grupami rzeźb górników i hutników (przywrócono je w 1979 r.) i rzeźbą św. Barbary na dachu (przywróconą w 1999 r.). Foto: J. Leśniak. 10

11 Rys.13. Widok na krużganki w budynku gł. AGH (paw. A-0) i schemat systemu kształcenia (organizacji, działaczy, wydarzeń i lat), w którym dokonywały się istotne zmiany w szkolnictwie górniczo-hutniczym na ziemiach polskich. Autorem tej mosiężnej kompozycji jest artysta rzeźbiarz prof. Stanisław Hryń z ASP w Krakowie, a odsłonięto ją podczas jubileuszu 65. rocznicy otwarcia uczelni, przypadającego w dniu 20 października 1984 roku uzupełniony w 2015 roku. Foto: J. Leśniak. Źródło: 1. Grodziska-Ożóg K.: Artium Decor. Cmentarz Rakowicki w Tradycji Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie. ASP im. J. Matejki, Kraków Szczepaniec M.: Kwestionariusz. Życiorys. Związek Polskich Artystów Plastyków. Kraków, Engel Z.: Trzydziestolecie odsłonięcia pomników... Biuletyn AGH, 2009, nr 22, s Sulima-Samujłło J.: 70 lat AGH w fotografii. Wyd. AGH, Kraków, Kleczkowski A.: Studia nad przeszłością AGH. Wyd. AGH, Kraków,

12 6. Rożek M.: Odrzywolski Sławomir ( ). Ed. Roztworowski E. (red.): Polski Słownik Biograficzny. T. XXIII/3, Z. 98, PAN, Warszawa, 1978, s Lepiarczyk J.: Krzyżanowski Wacław ( ). Ed. Roztworowski E. (red.). Polski Słownik Biograficzny. T.XV/4, Z. 67, PAN, Warszawa, Biernacka M.: Raszka Jan ( ). Ed. Makowska U. i in. (red.): Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających: malarze, rzeźbiarze, graficy. T. VIII. Instytut Sztuki Polskiej PAN, Warszawa, 2007, s Więcek A.: Raszka Jan ( ). Ed. Roztworowski E. (red.). Polski Słownik Biograficzny. T.XV/4, Z. 67, PAN, Warszawa, 1970, s Wójcik Z.: Stanisław Staszic. Instytut Technologii i Eksploatacji, Państwowy Instytut Badawczy, Radom, Szczepaniec-Cięciak E.: Materiały rodzinne z archiwum domowego. Kraków, 2015 (nie publikowane) 12. Szwagrzyk F., Wirska-Parachoniak M.: 50 lat Akademii Górniczo-Hutniczej w fotografii. Wydawnictwa AGH, Kraków, Wirska-Parachoniak M., Szwagrzyk F.: 60 lat AGH w fotografii. Wydawnictwa AGH, Kraków, Kłeczek Z. (red.): 75 lat Akademii Górniczo-Hutniczej im. S. Staszica w Krakowie. Wydawnictwa AGH, Kraków, Bąk B. (red.): Dziewięć dekad Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie Zespół ds. Informacji i Promocji AGH. Kraków, Opracował: dr inż. Jerzy KAJTOCH Kraków, 15 kwietnia 2016 r. Szczepaniec Marian ( ) rzeźbiarz, grafik, medalier i sztukator Ur. 6.VIII.1903 r. w Krakowie, zm. 9.I.1979 r. w Krakowie, został pochowany na Cmentarzu Rakowickim, artysta rzeźbiarz, medalier i sztukator, uzyskał absolutorium po studiach plastycznych w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego w Poznaniu ( ), bez otrzymania dyplomu na Wydziale Rzeźby ASP w Warszawie ( , ), wykładowca rzeźby i sztukatorstwa na Wydziale Architektury Wnętrz ASP w Krakowie ( ), m.in. autor cało-postaciowych figur S. Staszica: gipsowej rzeźby (odsłoniętej w 1947 r. w niszy w reprezentacyjnej auli) i spiżowego posągu, patrona AGH (odsłoniętego 24 maja 1969 r. we wnęce na krużgankach) w budynku gł. AGH. Ur. się w rodzinie robotniczej, wywodzącej się z Lubnia k. Krakowa, był jednym z synów Jana i Karoliny z d. Fijałek. W l uczył się w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym w Krakowie, następnie przerwał naukę i w l pracował. Od listopada 1918 r. do czerwca 1921 r. służył ochotniczo w wojsku polskim, biorąc udział w walkach na terenie Czech i Ukrainy oraz podczas działań bojowych na froncie litewsko-białoruskim. Po powrocie do Krakowa, w l kontynuował naukę w Gimnazjum św. Anny w zakresie szkoły średniej, na tymczasowych kursach dokształcających dla wojskowych, organizowanych przez Dyrekcję Okręgu Korpusu V. Równocześnie w l pracował w drukarniach, pracowniach rzeźbiarskich i zakładach metalowych w Poznaniu lub Krakowie. 12

13 Z kolei w l studiował na Wydziale Rzeźby i Brązownictwa w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego (PSSZiPA) w Poznaniu. Naukę przerwał w 1928 r., by jesienią 1929 r. wrócić do PSSZPiA, gdzie w 1931 r. pod kierunkiem Jana Wysockiego, uzyskał absolutorium na Wydziale Rzeźby i Brązownictwa. Jesienią w 1932 r. rozpoczął pracę na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, studiując także w pracowni rzeźby i medalierstwa u prof. Tadeusza Breyera. W l prowadził własną pracownię rzeźby w Poznaniu. W tymże czasie do kościoła p.w. św. Wojciecha w Poznaniu wykonał modernistyczny ołtarz Serca Jezusowego (od 1945 r. w kaplicy przy nawie płd.), w którym na lekko wybrzuszonym cokole umieścił płytką wnękę z figurą Chrystusa i klęczącą u jego stóp św. Teresą z Lisieux. Od 1934 r. był. członkiem Grupy Artystów Wielkopolskich Plastyka i brał udział w jej wystawach, m.in. wtedy pokazał Portret (gips). Jest również autorem pomnika marszałka Józefa Piłsudskiego w Podrzeczu koło Gostynia (1935). Przez kilka następnych lat pracował w Poznaniu, wykonując różne zamówienia kościelne, m.in. kropielnicę i tabernakulum do miejscowego kościoła p.w. św. Jana Vianneya, a w 1936 r. zaprojektował pomnik Najświętszego Serca Jezusowego w Ostrowie Wielkopolskim, do którego figurę Jezusa wykonał artysta rzeźbiarz Jan Żok. W l S. podjął ponownie pracę jako rzeźbiarz-modelarz na ASP w Warszawie. W 1939 roku został zmobilizowany do wojska polskiego, a po zajęciu Krakowa przez Niemców, jesienią 1939 roku trafił do obozu jenieckiego w Krakowie, skąd został zwolniony w 1940 roku. Wtedy podjął pracę w Baudirektion des General Gouvernement jako rzeźbiarzmodelarz i pracował tam do 1944 roku. Po zakończeniu działań wojennych, zorganizował w Krakowie własną pracownię rzeźbiarską, gdzie wraz z W. Swałtkiem wykonywał w l elementy dekoracji okolicznościowych. W ramach tej pracowni, zajmował się rzeźbą drobnymi formami rzeźbiarskimi, wykonując modele w gipsie, brązie, kamieniu lub drzewie, którą z krótkimi przerwami, prowadził do końca swego życia. M.in. jest autorem całopostaciowej gipsowej rzeźby S. Staszica (wyk. przed 1947 r.), eksponowanej obecnie w niszy reprezentacyjnej auli AGH w Krakowie. W l był asystentem na Wydziale Ceramiki i Szkła w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. W Muzeum Medalierstwa we Wrocławiu znajdują się medale, które zakupiła Okręgowa Rada Zw. Zawodowych we Wrocławiu. Po powrocie i osiedleniu się na stałe w Krakowie w 1952 r. podjął pracę typowo rzeźbiarską, wykonując niewielkie formy rzeźbiarskie w gipsie, kamieniu, drzewie i brązie. Jest również autorem zegara słonecznego na południowej ścianie prezbiterium Kościoła Mariackiego wg projektu Tadeusza Przypkowskiego, wykonanego techniką sgraffito (1954). Muzeum im. W. Lenina w Krakowie ( ) zakupiło 6 tablic pamiątkowych w brązie, upamiętniających pobyt tego przywódcy na Ziemi Krakowskiej. Dla tegoż muzeum zaprojektował i wykonał także wystrój dwóch wnętrz. W l jako gospodarz Zespołowej Pracowni Rzeźby w Krakowie, współpracował z inn. rzeźbiarzami: J. Bandurą, M. Koniecznym i M. Kostrzewą, przy wykonywaniu zaprojektowanych przez siebie i grupę rzeźb. Wykonał także pewne prace rzeźbiarskie dla Muzeum UJ (1964). Od 1969 roku pracował na ASP w Krakowie, gdzie początkowo w l prowadził zajęcia z rzeźby i sztukatorstwa na Wydziale Architektury Wnętrz, a w l technologię odlewów gipsowych na Wydziale Projektowania Plastycznego. W późnym okresie swojej twórczości zawodowej wymodelował klasycyzujący spiżowy posąg S. Staszica do holu gmachu głównego AGH w Krakowie (1969), a dla Towarzystwa Miłośników Ziemi Zawierciańskiej zaprojektował medal pamiątkowy (1970), wybity z okazji 25-lecia wyzwolenia ziemi zawierciańskiej i dla podsumowania dorobku regionu po drugiej wojnie światowej. 13

14 Ponadto był członkiem ZPAP (od 1945 r.) i PPR (od 1942 r.), a później PZPR (od 1948 r.). Szczepaniec M. zmarł 9 I 1979 r. w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim. W 1940 roku ożenił się z Ireną z d. Hyła, siostrą rzeźbiarza Adolfa Hyły, który namalował obraz Jezusa Miłosiernego dla Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach. W tym związku urodziły się dzieci: Elżbieta Szczepaniec-Cięciak dr hab. nauk chem., doc. UJ, Maciej Szczepaniec dr nauk medycznych, lekarz po AM, i Andrzej Szczepaniec rzeźbiarz, malarz i rysownik satyryczny, po ASP. a) b) c) d) Rys.14. Spiżowy posąg S. Staszica (postać o wysokości 2,8 m): a w niszy w holu na półpiętrze krużganków w paw. A-0, b rzeźbiarz M. Szczepaniec (po prawej) w pracowni przy pracy przy posągu, c statuetka wręczana wyróżnionym honorowym tytułem Zasłużony dla AGH, d uroczystego odsłonięcia w dniu 24 maja 1969 r. dokonał premier J. Cyrankiewicz podczas jubileuszu 50-lecia uczelni. Od lewej: prof. M. Klimaszewski Rektor UJ, prof. K. Żemaitis Rektor AGH, J. Cyrankiewicz premier Rządu PRL. Bardzo serdecznie dziękuję Pani doc. Elżbiecie Szczepaniec-Cięciak za udostępnienie mi kilku informacji i zdjęć z archiwum rodzinnego Jerzy Kajtoch 14