autor: Szymon Gołębiewski

Transkrypt

1 autor: Szymon Gołębiewski Kawaleria w czasie wojny secesyjnej przechodziła bardzo szybką transformację. Takich niezwłocznych zmian wymagały bowiem nowe, bardziej skuteczne rodzaje broni oraz zmieniające się cele stawiane przed jej formacjami. W czasie wojny secesyjnej użyte zostały cztery różne rodzaje formacji konnych. Była to kawaleria walcząca głównie konno, a uzbrojona w powtarzalne karabinki, rewolwery oraz szable. Jednak bardzo mało jednostek konnych spełniało te wymagania, przy czym były to głównie pułki Unii operujące na froncie wschodnim i to w czasie pierwszej połowy wojny. Kolejnym typem była piechota poruszająca się konno, czyli oddziały używające koni wyłącznie jako środka szybkiego transportu, ale walczące pieszo. Warto też zauważyć, że w drugiej połowie wojny praktycznie większość oddziałów nazywanych kawalerią w rzeczywistości toczyło walki jako piechota. Przykładem może być chociażby konfederacka Lighting Brigade pułkownika Johna Thomasa Wildera, która na pole bitwy nad Chickamauga stoczonej września 1863 r. dotarła konno, ale walczyła następnie jako piechota. Jako inny przykład tego typu można przytoczyć działania federalnej 1 Dywizji Kawalerii generała majora Johna Buforda z Korpusu Kawalerii generała majora Alfreda Pleasontona, która pierwszego dnia bitwy pod Gettysburgiem, czyli 1 lipca 1863 r. [1], walczyła pieszo, ale wykorzystując elementy klasycznej taktyki kawalerii, polegające na tym, iż 2/3 dywizji zostało spieszona, a resztę, konno, pozostawiono w odwodzie. 1 / 9

2 Generał major Konfederacji Joseph Wheeler napisał i wydał w 1863 r. traktat zatytułowany: A Revised System of Cavalry Tactics for the Use of the Cavalry and Mounted Infantry, C. S. A. W swoim dziele opowiadał się za użyciem kawalerii głównie jako piechoty na koniach. Chodziło bowiem o możliwie szybkie pokonywanie przestrzeni, a następnie walkę w szyku pieszym [2]. Dragoni byli formacją uzbrojoną podobnie jak kawaleria, ale szkoloną zarówno do walki w szyku konnym jak i spieszonym. Po bitwie pod Yellow Tavern stoczoną 11 maja 1864 r. taktykę walki dragonów stosowali między innymi generałowie Philip Henry Sheridan z wojsk Unii oraz Wade Hampton z Konfederacji. Inny rodzaj działań formacji kawaleryjskich reprezentowały oddziały nieregularne, czyli rangersi i partyzanci, którzy zazwyczaj byli formacjami konnymi. W tym przypadku trudno mówić o specjalnych wymaganiach w kwestii uzbrojenia. Generalnie oddziały te walczyły bowiem taką bronią, w jaką zostały wyposażone, albo jaką zdobyły na nieprzyjacielu. Poza tym ogromną rolę w ich działaniach odgrywała ruchliwość oraz szybkość i zaskoczenie. Najsłynniejszymi dowódcami tego typu byli bez wątpienia John Singleton Mosby [3] oraz William Clarke Quantrill. W czasie wojny secesyjnej obydwie strony konfliktu w zasadzie stawiały przed kawalerią pięć najważniejszych zadań, a mianowicie dokonywanie misji zwiadowczych i kontrwywiadowczych, prowadzenie działań osłonowych dla ruchów głównej armii oraz jej wydzielonych korpusów, podczas których jazda służyła jako oczy i uszy armii. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na działania kawalerii Stuarta, która poza niezbyt udanym zakończeniem kampanii gettysburskiej zawsze dostarczała cennych informacji o położeniu nieprzyjaciela, a w czasie marszu Armii Północnej Wirginii w kierunku Pensylwanii w czerwcu 1863 r. skutecznie maskowała jej ruchy w czasie przeprawy przez góry Blue Ridge [4]. Kolejnym zadaniem było prowadzenie operacji obronno-opóźniających. Najlepszym ich przykładem mogą być działania kawalerii Johna Buforda z dnia 28 sierpnia 1862 r. w czasie walk w Thoroughfare Gap stoczonych podczas drugiej kampanii Bull Run oraz jej walki 1 lipca 1863 r. w czasie wspomnianej już wcześniej bitwy pod Gettysburgiem [5]. 2 / 9

3 Do bardzo ważnych zadań formacji konnych, przynajmniej teoretycznie, należało także prowadzenie pościgów i nękanie pokonanego nieprzyjaciela. Były to jednak działania stosowane bardzo rzadko, zwłaszcza przez kawalerię Unii, co zaskakuje zwłaszcza po takich bitwach jak nad Antietam lub pod Gettysburgiem [6]. Działania ofensywne były stosowane najczęściej w walkach kawalerii przeciwko kawalerii. Tak właśnie było chociażby podczas wspomnianej już wcześniej bitwy pod Brandy Station stoczonej 9 czerwca 1863 r. oraz pod Yellow Tavern, która miała miejsce 11 maja następnego roku. Bardzo skuteczną formą działań było organizowanie dalekich rajdów i zagonów, których celem miało być zniszczenie linii komunikacyjnych wroga oraz jego baz zaopatrzenia lub chociażby chwilowe przerwanie linii kolejowych itp. Wystarczy wspomnieć tutaj słynne rajdy generała Jeba Stuarta, czy też Griersona przeprowadzone w 1863 r. i Wilsona z 1865 r., czyli operacje kawalerii Unii. Jednak pomimo niewątpliwych zalet, organizowanie rajdów czasem przynosiło negatywne skutki. Jak bowiem pisał jeden z amerykańskich wojskowych: wiele przeprowadzonych rajdów, z których kilka znanych przypadków możemy znaleźć w wojnie secesyjnej, nie dokonały nic znaczącego, a z drugiej strony pozbawiły armię kawalerii, kiedy ta była niezmiernie potrzebna [ 7]. Wspomniane powyżej zadania, które stawiano przed unijną i konfederacką konnicą wyraźnie wskazują na zmiany, jakie nastąpiły w porównaniu do wcześniejszych wojen. W związku z rozwojem i udoskonaleniem broni palnej i zwiększeniem jej skuteczności znacznie zmalała rola kawalerii jako siły ofensywnej, wykorzystywanej w trakcie bitew bezpośrednio na polu walki. Rzadkością były szarże kawalerii na bojowe formacje piechoty, które często zdarzały się w europejskich konfliktach XVIII w. oraz w wojnach napoleońskich [8]. Stąd też podczas amerykańskiej wojny domowej zdecydowanie ważniejszym zadaniem tej broni było zbieranie informacji o ruchach i sile przeciwnika oraz utrudnianie przeciwnikowi rozpoznania ugrupowania wojsk własnych. Jednocześnie najbardziej wymagającym przedsięwzięciem, ale przynoszącym największy rozgłos, było organizowanie rajdów na tyły wroga [9]. W tym kontekście szczególną uwagę warto zwrócić na rajd Wilsona z 1865 r. Wzięły w nim udział znaczne siły, bo wynoszące kawalerzystów. Przeprowadzono wówczas szeroko zakrojoną akcję na tyłach nieprzyjaciela, którą można by śmiało porównać do działań 3 / 9

4 jednostek zmotoryzowanych we współczesnych wojnach. Wykorzystując swoja mobilność, Wilson nie tylko dokonał znacznych zniszczeń zapasów, linii kolejowych itp. na zapleczu wroga, ale zdobył również pewną liczbę miast, jak na przykład Montgomery i Macon, oraz kilka umocnionych punktów [10]. Zniszczenia po konfederackim rajdzie, zapewne kawalerii Stuarta, na Orange and Alexandria Railroad, 1862 r. Na początku wojny poszczególne pułki kawalerii przydzielano do formacji piechoty, takich jak dywizje i korpusy. Kiedy jednak okazało się, że działania zwiadowcze i rajdy na tyły wroga są głównymi zadaniami, jakie stawiano przed kawalerią, w obu armiach zdecydowano się na koncentrację oddziałów tej broni i na utworzenie oddzielnych wielkich jednostek. Przykładami mogą być chociażby Dywizja Kawalerii działająca w ramach Armii Północnej Wirginii oraz Korpus Kawalerii walczący w składzie Armii Potomaku. Do oddziałów kawalerii zazwyczaj były przydzielone baterie albo bataliony [11] konnej artylerii [12]. Oddziały amerykańskiej kawalerii, wykorzystując swoją mobilność, były w stanie pokonać dziennie dystans około 50 kilometrów. Poza tym czasami były zmuszone były do wysiłku wręcz 4 / 9

5 ponad swoje możliwości, jak to w 1863 r. miało miejsce w czasie rajdu Stuarta na Chambersburg w Pensylwanii, gdy jego oddział pokonał 130 kilometrów w 27 godzin. Tego typu wyczyny wymagały następnie długiego okresu odpoczynku. Niektóre z oddziałów konnych używały karabinów piechoty. Jednak kawalerzyści, zwłaszcza na Północy, byli uzbrojeni w odtylcowe, jednostrzałowe karabinki z krótszą lufą niż karabiny używane przez piechotę. Były one mniej celne, ale za to poręczniejsze. Większość z nich miała kaliber 54. Najbardziej popularne były natomiast karabinki Sharps oraz zaprojektowany przez późniejszego generała majora Unii, mianowicie Ambrose a Everetta Burnside a, karabinek Burnside, a także typu Smith. Ponadto pod koniec 1863 r. pojawiły się również siedmiostrzałowe karabinki Spencer. Nie były one jednak stosowane zbyt powszechnie. Wyjątek stanowiła Lighting Brigade Johna Thomasa Wildera, której żołnierze w całości nie tylko byli zaopatrzeni w konie, ale również uzbrojeni w siedmiostrzałowe Spencery [13]. To o tym oddziale konfederaci stwierdzili, że jego żołnierze mogą załadować karabin w niedzielę i strzelać z niego cały tydzień. [14] Szable były bronią częściej używaną przez kawalerzystów z Północy niż tych z Południa. Znane są jednak przypadki, kiedy obie strony wykorzystywały szablę, jako broń główną, zwłaszcza w takich starciach, jak stoczona 9 czerwca 1863 r. bitwa pod Brandy Station, czy też walka kawaleryjska trzeciego dnia bitwy pod Gettysburgiem, czyli 3 lipca tego roku. Początkowo, niekiedy, używano szabel wzoru pruskiego, a następnie szabel amerykańskich wzór 1860, przeznaczonych dla lekkiej kawalerii [15]. Były one lżejsze niż szable używane wtenczas przez kawalerię w Europie [16]. Spośród krótkiej broni palnej najczęściej stosowano sześciostrzałowe rewolwery, przy czym kawaleria konfederacka broń tę preferowana nad szable. Były to głównie rewolwery Colt albo Remington kaliberu 36 lub 44. Używano ich przede wszystkim w walce na krótkich dystansach [17]. [1] Bitwa ta została stoczona pomiędzy 1 a 3 lipca 1863 r. Szerzej o tym jej epizodzie oraz o działaniu innych biorących w niej udział formacji kawalerii, poza częścią wcześniej cytowanej literatury, zob. także: E. J. Stackpole, They Met at Gettysburg, Harrisburg 1956; E. J. Nichols, Toward Gettysburg, Pensylwania 1958; F. Downey, The Guns at Gettysburg, New York 1962; G. Tucker, High Tide at Gettysburg, 5 / 9

6 New York 1964 (przyp. red. A. S.). [2] J. P. Dyer, The Civil War Career of General Joseph Wheeler, The Georgia Historical Quarterly, 1935, vol. 19, no. 1, s. 29; Campaigns of Wheeler and his cavalry from material furnished by gen. Joseph Wheeler to which is added his concise and graphic account of the Santiago Campaign of 1898, pod red. W. C. Dodson, Atlanta 1899, s , 375. [3] O jednej ze słynniejszych jego akcji vide choćby: B. Nasworthy, Mosby w Fairfax Court House, 1863, [w:] Za liniami wroga, pod red. S. A. Southwortha, Poznań 2003 (przyp. red. A. S.). [4] W. Swinton, The Twelve Decisive Battles of the War. A history of the eastern and western campaigns, in relation to the actions that decided their issue, New York 1867, s [5] J. D. Wert, General James Longstreet. The Confederacy s most controversial soldier, New York 1994, s ; W. Swinton, op. cit., s [6] Dla przykładu można tutaj przytoczyć słowa dowódcy konfederatów wypowiedziane podczas pierwszej bitwy nad Bull Run, który stwierdził, że zwycięstwo to było na tyle całkowite, na ile mogło być osiągnięte przez piechotę i artylerię. Odpowiednie siły kawalerii uczyniły by je decydującym zob. J. H. Parks, op. cit., s [7] M. Wheeler-Nicholson, Modern Cavalry. Studies on its role in the warfare of to-day with notes on training for war service, New York 1922, s [8] Szerzej zob. choćby: E. Humbert, Programme élémentaire d`un cours d`art et d`historie militaires appliqué a la cavalerie, Saumur 1866; Дж. Денисон, История конницы. Книга 6 / 9

7 I, Москва 2001 (pierwsze wydanie Санкт-Петербург 1897); История конницы. Книга II. Примечания Брикса к Истории конницы Денисона, Москва 2001 (pierwsze wydanie Санкт-Петербург 1897); М. И. Марков, История конницы. Книга 3. От Фридриха Великого до Александра Суворова, Москва 2009; Generał Camon, Napoleo ński system wojny, Warszawa 1926; M. Kukiel, Wojny napoleo ńskie, wyd. nowe, zmienione i uzup. z atlasem, Warszawa 1927; K. Rudnicki, Operacyjna użyteczność kawalerii w świetle historii, Warszawa [9] Zob. także: S. M. Smith, Morgan w Ohio, 1863, [w:] Za liniami wroga... (przyp. red. A. S.). [10] M. Wheeler-Nicholson, op. cit., s. 7. [11] Był to odpowiednik europejskiego dywizjonu artylerii (przyp. red. A. S.). [12] D. M. Gregg, op. cit., s. 4; W. Glazier, Three Years in the Federal Cavalry, New York 1873, s [13] Poza bronią wspomnianą już wcześniej były to odtylcowy karabinek Burnside (The Burnside carbine ) kalibru 54 i odtylcowy karabinek Sharps Model 1863 ( The new Model 1863 Sharps carbine 7 / 9

8 ) kalibru 52 - obydwa z zewnętrznym zapłonem kapiszonowym oraz nowoczesny, szybkostrzelny karabinek Spencer ( Spencer carbine ) na nabój zespolony bocznego zapłonu i zaopatrzony w umieszczony w kolbie magazynek rurowy. Oprócz tego kawalerzystów Konfederacji uzbrajano niekiedy w broń mniej znanych firm i wzorów szerzej zob. chociażby: R. Steffen, The Horse Soldier The United States Cavalryman: His Uniforms, Arms, Accoutrements and Equipments, vol. 2: The Frontier, the Mexican War, the Civil War, the Indian Wars , s ; P. Katcher, G. Embleton illustrator, Confederate Cavalryman , Oxford 2002, 18-20, Ponadto zob. także: S. Rajewski, Historia karabinu, Warszawa 1953; F. Myatt, Ilustrowana encyklopedia. Broń strzelecka XIX wieku, Warszawa 1995; R. Ford, Najsłynniejsze karabiny świata, Warszawa 2002; W. Czarniawski, Amunicja wojskowa , Lublin 2004 (przyp. red. A. S.). [14] A. Gray, op. cit., s [15] O szablach typu pruskiego, czy też raczej angielskiego (zob.: M. Jeske, Angielska szabla lekkiej kawalerii wz i jej pruskie pochodne, Studia i Materiały do Dziejów Dawnego Uzbrojenia i Ubioru Wojskowego (Kraków) 1988, część 9-10) używanych w drugiej połowie XIX w. nie wspomina znana literatura przedmiotu, choć broń taka znajdowała się na uzbrojeniu kawalerii amerykańskiej na początku tego stulecia. Jest jednak mało prawdopodobnym, by szable te, nawet w postaci zapasów magazynowych, dotrwały aż do wojny secesyjnej zob.: R. Steffen, The Horse Soldier The United States Cavalryman: His Uniforms, Arms, Accoutrements and Equipments, vol. 1: The Revolution, the War of 1812, the Early Frontier , s Natomiast w pierwszym roku wojny secesyjnej używane dotychczas przez wojska amerykańskie, a potem Unii szable dragońskie Model 1840 zastąpione zostały szablami lekkiej kawalerii Model 1861 ( Model 1861 light cavalry sabre określana też niekiedy, głównie w wojskach Konfederacji, jako szabla Model 1860), które miały być lżejsze, a przez to łatwiejsze do władania przez przeciętnego, stosunkowo niskiego wzrostu kawalerzystę. Nadal była to jednak broń wzorowana na słynnych, mających szereg 8 / 9

9 zalet, jak również wad, francuskich szablach wz (zob. choćby: M. Jeske, Szabla francuskiej lekkiej kawalerii wz. 1822, Arsenał Poznański (Poznań) 1995, R. 4, nr 1 (11)), co wraz z rzeczywistym obrazem walk kawalerii w tej wojnie powodowało, że żołnierze zdecydowanie preferowali wspomniane już wcześniej rewolwery zamiast użycia szabli, nawet podczas typowych starć w szyku konnym. Był to również skutek tego, iż broń tego modelu oraz innych typów produkowanych na Południu była zdecydowanie gorszej jakości od tej wytwarzanej na Północy szerzej vide chociażby: R. Steffen, The Horse Soldier The United States Cavalryman: His Uniforms, Arms, Accoutrements and Equipments, vol. 2: The Frontier, the Mexican War, the Civil War, the Indian Wars , s ; P. Katcher, G. Embleton illustrator, op. cit., s Ponadto zob. także: H. L. Paterson, The American Sword , Philadelphia Pensylwania 1991 (przyp. red. A. S.). [16] A. Gray, op. cit., s [17] W trakcie wojny secesyjnej, poza jej początkiem, kiedy to na polu walki można było jeszcze spotkać starszych wzorów pistolety kapiszonowe, kawalerzyści obydwu stron używali przede wszystkim rewolwerów, głównie zaś, poza wcześniej omówionymi wzorami, wojskowych rewolwerów Remington Model 1858 ( The 1858 Remington new-model army revolver) kalibru 44 oraz Colt Model 1860 ( Colt new-model army Model 1860 ) również kalibru 44 i Colt Model 1851 ( Colt navy Model 1851 ) kalibru 36. Ponadto wykorzystywano również rewolwery obce, wśród których zdecydowanie dominowały francuskie i angielskie szerzej zob. chociażby: R. Steffen, The Horse Soldier The United States Cavalryman: His Uniforms, Arms, Accoutrements and Equipments, vol. 2: The Frontier, the Mexican War, the Civil War, the Indian Wars , s. 75, 80; P. Katcher, G. Embleton illustrator, op. cit., s. 16, Ponadto zob. także: F. Myatt, Ilustrowana encyklopedia. Pistolety i rewolwery. Ilustrowana historia broni krótkiej od szesnastego wieku do czasów współczesnych, Warszawa 1993 (przyp. red. A. S.). 9 / 9