Fundacja 360! Rybnik 2017

Transkrypt

1 Fundacja 360! Rybnik 2017 Strona0

2 Strona1 i Działanie dofinansowane ze środków Programu LIFE Unii Europejskiej, w ramach projektu zintegrowanego LIFE Wdrażanie programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego Małopolska w zdrowej atmosferze

3 Strona2 Spis treści 1. Po co informować o zanieczyszczeniu powietrza? Informowanie o zanieczyszczeniu powietrza prawo i procedury Przebieg badania Wyniki badania Wnioski Rekomendacje... 19

4 Strona3 1. Po co informować o zanieczyszczeniu powietrza? Badanie sposobów informowania mieszkańców gmin i miast Subregionu Zachodniego województwa śląskiego o zanieczyszczeniu powietrza przeprowadzono wychodząc z kilku założeń: 1) Mieszkańcy mają prawo do aktualnej informacji o stanie środowiska, zwłaszcza, kiedy stan ten negatywnie wpływa na ich zdrowie; 2) Dobrze poinformowani mieszkańcy to zasób pomagający w rozwiązaniu problemu jakości powietrza; 3) Będąc faktycznie na początku starań o poprawę jakości powietrza, informowanie o poziomie zanieczyszczeń jako najprostsze spośród możliwych działań powinno być priorytetem władz gmin i miast do czasu wdrożenia skutecznych narzędzi do walki z tym problemem. Prawo do informacji o środowisku gwarantuje wszystkim w Polsce konstytucja (art. 74 ust. 3: Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska). W państwie prawa powinno to zamknąć dyskusję na temat zasadności informowania. Warto jednak zwrócić uwagę na edukacyjną wartość informowania społeczeństwo, które ma dostęp do rzetelnej wiedzy na temat jakości powietrza to sojusznik władz starających się walczyć z niską emisją. Trudniej manipulować faktami i twierdzić, że problem jest sztucznie rozdmuchany, jeśli możliwy jest stały i nieskomplikowany dostęp do aktualnych i czytelnych danych o jakości powietrza. Łatwiej z kolei przekonywać do mało popularnych decyzji i działań, kiedy z dostępnych informacji wynika, że półśrodki nie przynoszą efektów. Tym bardziej, że prawdopodobne są takie działania, jak choćby wynikające z tzw. uchwały antysmogowej dla województwa śląskiego, które będą budziły opór społeczny. Taktyce informowania mieszkańców o stanie powietrza można zarzucać, że nie jest skuteczna, a wręcz szkodzi wizerunkowo gminom i miastom. Łatwo dostępne informacje o wysokich stężeniach pyłu zawieszonego w niektórych gminach dobitnie zaświadczą o klęsce ekologicznej trwającej łącznie kilka miesięcy w roku. Pytanie: czy dla władz ważniejsza powinna być opinia o gminie np. potencjalnych inwestorów, w tym planujących budowę domu, czy zdrowie mieszkańców? A może raczej należałoby się zastanowić nad tym, czy władze, które uczciwie przyznają się do problemu na swoim terenie, nie podnoszą swojej oceny jako bardziej wiarygodne i odpowiedzialne? Tym bardziej, że trudno o jakiejkolwiek polskiej gminie powiedzieć, że nie dotyczy jej problem niskiej emisji.

5 Strona4 2. Informowanie o zanieczyszczeniu powietrza prawo i procedury Poziom krajowy Na poziomie krajowym prawo określa dwa podstawowe pojęcia dotyczące informowania mieszkańców o zanieczyszczeniu powietrza. Pierwszym jest poziom informowania rozumie się przez to stężenie substancji w powietrzu, powyżej którego istnieje zagrożenie zdrowia ludzkiego, wynikające z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń wrażliwych grup ludności, w przypadku którego niezbędna jest natychmiastowa i właściwa informacja 1. Drugim pojęciem jest poziom alarmowy, czyli takie stężenie określonych zanieczyszczeń, których nawet krótkotrwałe przekroczenie może powodować zagrożenie dla zdrowia ludzi 2. Po pierwsze, różnica między tymi określeniami wynika z określenia, czyjemu zdrowiu dane stężenie zagraża. W przypadku poziomu informowania mowa jest o wrażliwych grupach ludności, natomiast poziom alarmowy dotyczy wszystkich bez wyjątku. Drugą różnicą jest poziom stężenia danej substancji. W odniesieniu do pyłu zawieszonego poziom informowania rozpoczyna się od 200 µg PM10/m 3, a poziom alarmowy od 300 µg PM10/m 3, przy czym obie wartości odnoszą się do uśrednionych wyników pomiarów prowadzonych przez 24 godziny. Należy jeszcze wspomnieć o poziomach dopuszczalnym i docelowym, które wyznaczają pożądaną jakość powietrza. Poziom dopuszczalny jest definiowany jako poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie nie powinien być przekraczany. Poziom dopuszczalny jest standardem jakości powietrza. Z kolei poziom docelowy to poziom, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Poziom ten ustala się w celu unikania, zapobiegania lub ograniczania szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość. Dla pyłu zawieszonego PM10 określono tylko poziom dopuszczalny wynosi on 50 µg/m 3. Analiza danych ze stacji pomiarowych może wywołać złudzenie, że jakość naszego powietrza nie jest zła skoro w całym 2016 r. stacja w Rybniku wskazała ledwie raz przekroczenie poziomu alarmowego, a siedem razy poziomu informowania. Jeszcze lepiej sytuacja wyglądała w Wodzisławiu Śląskim zaledwie trzy razy osiągnięto poziom informowania. Pojawia się tu jednak ważne zastrzeżenie dotyczące ustalonych poziomów. W żadnym innym kraju europejskim nie stosuje się równie liberalnych norm, jak w Polsce. Przykładowo: w Czechach i na Węgrzech poziom alarmowy rozpoczyna się od 100 µg/m 3, we Francji od 80 µg/m 3, a w Belgii od 70 µg/m 3. Z kolei poziom informowania na Słowacji ustalono na 100 µg/m 3, zaś na Węgrzech i w Szwajcarii 75 µg/m 3 4. Gdyby zastosować czeskie normy, to w 2016 r. w Rybniku i Wodzisławiu Śląskim mielibyśmy odpowiednio 34 i 28 alarmów smogowych. W aktualnym roku sytuacja wygląda jeszcze gorzej: styczeń i luty to 19 alarmów w Rybniku i 26 w Wodzisławiu Śląskim. Przyjmując poziom alarmowy w wysokości 50 µg/m 3, czyli tak jak w Macedonii gdzie dane o powietrzu pokazują podobną skalę problemu jak 1 Prawo ochrony środowiska, Dz. U. 2017, poz. 519, art. 3 ust. 28a 2 Tamże, art. 86 ust. 1 pkt 4 3 Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, Dz. U poz Więcej na ten temat w: Co wiemy o smogu? Informowanie o zanieczyszczeniu powietrza w Polsce, Kraków 2015

6 Strona5 w Polsce 5 w styczniu 2017 r. należałoby ogłosić alarm w Rybniku przez 23 dni, zaś w lutym nieprzerwanie przez 19 dni. W Wodzisławiu Śląskim przy takim poziomie alarmowym tylko przez pięć dni w styczniu nie byłoby podstaw do ogłaszania alarmu, w lutym przez siedem dni. Po co porównywać się do innych krajów? Być może rację ma Minister Środowiska, który nie uwzględnił petycji 10 tys. osób, twierdząc że obniżenie poziomów informowania i alarmowego niczego nie zmieni ze względu na nagminne przekraczanie poziomów dopuszczalnych? Może wręcz być szkodliwe społecznie: Powodowałoby to bowiem konieczność częstego ogłaszania stanu alarmowego. Ze względu na skalę zjawiska może wystąpić sytuacja, że społeczeństwo szybko przyzwyczai się do tego stanu rzeczy i nie będzie reagować na sytuacje, kiedy stężenia pyłu PM10 są przekraczane wielokrotnie i nie będzie traktować przekroczeń norm jakości powietrza jako sytuacji nadzwyczajnej 6. Racjonalniejsze wydaje się jednak założenie, że dostępność do informacji o stanie powietrza ma kluczowe znaczenie dla budowania społecznego poparcia na rzecz rozwiązań, których celem jest likwidacja problemu niskiej emisji. Nawet jeśli nie są to dobre wiadomości, mieszkańcy powinni znać prawdę o skali zjawiska i jego częstotliwości. To informacja o jakości powietrza powinna szukać mieszkańca nie odwrotnie. Definicje poziomów informowania i alarmowego opierają się na ryzyku wynikającym dla ludzi z krótkotrwałego narażenia na działanie zanieczyszczeń. Epizody smogowe utrzymujące się przez kilka lub kilkanaście dni trudno uznać za krótkotrwały okres. Są one sytuacją krytyczną, o której mieszkańcy powinni być aktywnie informowani dla ich dobra żeby przynajmniej na własną rękę mogli reagować ratując zdrowie, a czasem życie. Poziom regionalny Na poziomie regionalnym kwestie informowania o zanieczyszczeniu powietrza szczegółowo opisuje przede wszystkim program ochrony powietrza województwa śląskiego 7. Zarządy województw opracowują, a sejmiki uchwalają programy ochrony powietrza dla tych stref województwa, gdzie stwierdzono przekroczenie poziomu dopuszczalnego danej substancji. W przypadku woj. śląskiego ze względu na złą jakość powietrza program obejmuje cały jego obszar. Ponadto jeśli w danej strefie istnieje ryzyko przekroczenia poziomu alarmowego, dopuszczalnego lub docelowego danej substancji, to elementem programu ochrony powietrza musi być plan działań krótkoterminowych (PDK). Program ochrony powietrza dla woj. śląskiego precyzuje, że PDK ma na celu ochronę wrażliwych grup ludności (dzieci, młodzież, osoby starsze, osoby z chorobami układu oddechowego i układu krążenia, osoby zawodowo narażone na działanie zanieczyszczeń, osoby palące papierosy oraz bierni palacze) przed negatywnymi, zdrowotnymi skutkami narażenia na występowanie zanieczyszczeń pyłowych w powietrzu. Zawiera on krótki katalog działań, jakie należy podjąć dla ograniczenia emisji zanieczyszczeń, także z sektora komunalno-bytowego. Są to m.in.: zakaz palenia w kominkach, czasowe ograniczenia prac budowlanych, zakaz spalania pozostałości roślinnych na powierzchni ziemi czy możliwość darmowego korzystania z komunikacji zbiorowej. Za zarządzanie planem działań krótkoterminowych, tj. za inicjowanie, wdrażanie i kontrolowanie przewidzianych działań jest odpowiedzialny Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego. 5 Ambient Air Pollution Database, WHO, May 2016, 6 Odpowiedź na interpelację poselską: Warto nadmienić, że poziom alarmowy został zliberalizowany w Polsce w 2012 r. decyzją ówczesnego ministra środowiska. 7 Program ochrony powietrza dla terenu województwa śląskiego mający na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji, Katowice 2014

7 Strona6 Z punktu widzenia niniejszego badania najistotniejsze jest to, że plan określa również tryb i sposób ogłaszania o przekroczeniu poziomów. Program ochrony powietrza zakłada cztery stopnie ostrzegania: 1) Poziom I w razie ryzyka przekroczenia poziomu dopuszczalnego (dla pyłu zawieszonego wynoszącego 50 µg/m 3 ) lub docelowego danego zanieczyszczenia; 2) Poziom II w razie przekroczenia poziomu dopuszczalnego lub docelowego danego zanieczyszczenia; 3) Poziom III w razie przekroczenia poziomu informowania (200 µg/m 3 dla pyłu PM10) lub ryzyka przekroczenia poziomu alarmowego; 4) Poziom IV w razie przekroczenia poziomu alarmowego danego zanieczyszczenia(300 µg/m 3 dla pyłu PM10) 8. W uproszczeniu przepływ informacji o zanieczyszczeniu powietrza wygląda następująco: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (WIOŚ) Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego (WCZK) Powiatowe Centra Zarządzania Kryzysowego (PCZK) Gminy i Miasta Mieszkańcy Rodzaj przekazywanych informacji i podejmowane środki informacyjne są zróżnicowane w zależności od ogłoszonego poziomu ostrzegania. O ile na poziomie I działania nie są skonkretyzowane i sprowadzają się do stosowania informacji i zaleceń, o tyle kolejne progi ostrzegawcze są już uszczegółowione. Przedstawia to poniższa tabela. Tab. 1 Środki informacyjne przewidziane dla poziomów ostrzegania II - IV POZIOM II POZIOM III POZIOM IV Warunek ogłoszenia poziomu Informacja z WIOŚ o przekroczeniu poziomu dopuszczalnego lub docelowego Informacja z WIOŚ o przekroczeniu poziomu informowania (PM10) lub ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego Informacja z WIOŚ o przekroczeniu poziomu alarmowego Środki informacyjne a. WIOŚ w uzgodniony sposób przekazuje informację a. Niezwłoczne (drogą ową i telefoniczną) a. Niezwłocznie (drogą ową i telefoniczną) 8 Podobne, choć prostsze rozwiązanie znajduje się w Programie ochrony powietrza dla województwa małopolskiego, przy czym stosuje się trzy stopnie zagrożenia (kod żółty, pomarańczowy i czerwony):

8 Strona7 o prognozowanej lub zaistniałej sytuacji do Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego i Zarządu Województwa b. WCZK informację przekazuje do Powiatowych Centrów Zarządzania Kryzysowego, które przekazują informacje gminom oraz miastom na danym obszarze c. Umieszczenie na stronach Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego i PCZK informacji o ogłoszeniu II POZIOMU WIOŚ przekazuje informację o zaistniałej sytuacji do WCZK i Zarządu Województwa, b. Następnie WCZK przekazuje informację do PCZK, które następnie informują społeczeństwo w sposób zwyczajowo przyjęty oraz podmioty wskazane do realizacji działań w ramach PDK, c. Następnie PCZK przekazują informację do urzędów gminy lub miasta oraz podmiotom wskazanym do realizacji działań w ramach PDK, d. Umieszczenie na stronach WIOŚ, Śląskiego UW w Katowicach oraz PCZK i urzędów gmin lub miast informacji o ogłoszeniu POZIOMU III. e. WCZK informację o ogłoszeniu POZIOMU III przekazuje w celu rozpowszechnienia do lokalnych mediów w sposób zwyczajowo przyjęty. WIOŚ przekazuje informację o zaistniałej sytuacji do WCZK i Zarządu Województwa, b. Następnie WCZK przekazuje informację do PCZK, które następnie informują społeczeństwo w sposób zwyczajowo przyjęty oraz podmioty wskazane w PDK do realizacji działań, c. Następnie PCZK przekazuje informację do urzędów gminy i miasta na terenie których ogłoszony jest POZIOM IV, które następnie informację przekazują społeczeństwu w sposób zwyczajowo przyjęty oraz podmiotom wskazanym w PDK do realizacji działań, d. Umieszczenie na stronach Śląskiego UW oraz PCZK, urzędów gmin lub miast, Zarządu Województwa i WIOŚ informacji o ogłoszeniu POZIOMU IV, e. WCZK informację o ogłoszeniu POZIOMU IV przekazuje w celu rozpowszechnienia do lokalnych rozgłośni radiowych, telewizji (prognoza pogody), lokalnej prasy oraz do lokalnych serwisów internetowych. Co istotne, III bądź IV poziom ostrzegania ogłasza się na 24 godziny na podstawie danych z dnia poprzedniego wskazujących odpowiednio przekroczenie poziomu informowania lub alarmowego, ale możliwe jest ich przedłużenie na 48 godzin, jeśli prognoza pogody na kolejne dwa dni przewiduje: utrzymujące się temperatury powietrza poniżej -5 O C przy jednoczesnym braku intensywnych opadów śniegu; utrzymujące się małe prędkości wiatru (< 2 m/s) przy jednoczesnym braku intensywnych opadów; utrzymujące się jesienią lub zimą układy wysokiego ciśnienia przy jednoczesnym braku intensywnych opadów. Bardzo ważne, ze względu na dobro mieszkańców, jest określenie, co powinny zawierać informacje przekazywane przez poszczególne instytucje podczas ogłaszania kolejnych poziomów ostrzegawczych. Prezentuje to kolejna tabela.

9 Strona8 Tab. 2 Rodzaj informacji przekazywanych podczas obowiązywania poziomów ostrzegania II - IV Przeznaczenie informacji I. Informacje WIOŚ dla WCZK i Zarządu Województwa II. Informacje na stronie Urzędu Wojewódzkiego i PCZK III. Informacje na stronie urzędów gmin i miast, przekazywane społeczeństwu i do mediów IV. Informacje WCZK dla PCZK oraz urzędów POZIOM II POZIOM III POZIOM IV 1. Dane o wystąpieniu 1. Dane o wystąpieniu 1. Dane o wystąpieniu przekroczenia poziomu wysokich stężeń alarmowych stężeń dopuszczalnego lub 2. Określenie przyczyny 2. Określenie przyczyny docelowego wystąpienia wysokich wysokich stężeń 2. Określenie możliwych stężeń 3. Szacunkowa lokalizacja przyczyn występowania 3. Szacunkowa lokalizacja wystąpienia wysokich przekroczenia poziomów wystąpienia wysokich stężeń normatywnych stężeń 4. Prognozowany czas 3. Szacunkowa lokalizacja 4. Prognozowany czas trwania wysokich stężeń na wystąpienia przekroczenia trwania wysokich stężeń na podstawie analizy poziomu normatywnego podstawie analizy prognozy warunków prognozy warunków meteorologicznych meteorologicznych 1. Rodzaj i stopień poziomu 1. Rodzaj i stopień poziomu 1. Rodzaj i stopień poziomu ostrzegania ostrzegania ostrzegania 2. Obszar objęty PDK 2. Obszar objęty poziomem 2. Obszar objęty poziomem 3. Możliwość wystąpienia 3. Możliwość wystąpienia 3. Możliwość wystąpienia negatywnych skutków negatywnych skutków negatywnych skutków zdrowotnych jakich zdrowotnych jakich zdrowotnych jakich i u kogo i u kogo i u kogo 4. Długość obowiązywania 4. Długość obowiązywania poziomu III poziomu IV 5. Rodzaj podejmowanych 5. Rodzaj podejmowanych działań działań 6. Informacje o działaniach 6. Informacje krótkoterminowych o obowiązujących koniecznych do podjęcia ograniczeniach, i innych środkach działaniach zaradczych, głównie krótkoterminowych działaniach informacyjnych koniecznych do podjęcia 7. Wskazanie grup ludności i innych środkach wrażliwych na wysokie zaradczych stężenia zanieczyszczeń 7. Wskazanie grup ludności w powietrzu oraz środki wrażliwych na wysokie ostrożności, które mają stężenia zanieczyszczeń być przez te grupy podjęte w powietrzu oraz środki 8. Numer telefonu ostrożności, które mają kontaktowego do być przez te grupy podjęte informowania o innych 8. Numer telefonu zdarzeniach mających kontaktowego do istotne znaczenie informowania o innych dla bezpieczeństwa ludzi zdarzeniach mających istotne znaczenie dla bezpieczeństwa ludzi - Jak wyżej Jak wyżej 1. Dane o wystąpieniu 1. Dane o wystąpieniu stężeń - stężenia progu alarmowych informowania (pył PM10) 2. Określenie przyczyn

10 Strona9 gmin i miast 2. Określenie przyczyn wysokich stężeń 3. Prognozowany czas trwania wysokich stężeń na podstawie analizy prognozy warunków meteorologicznych 4. Szacunkowa lokalizacja wystąpienia wysokich stężeń substancji 5. Rodzaj podejmowanych działań (również przekazywane do WIOŚ) wysokich stężeń 3. Prognozowany czas trwania wysokich stężeń na podstawie analizy prognozy warunków meteorologicznych 4. Szacunkowa lokalizacja wystąpienia wysokich stężeń substancji 5. Rodzaj podejmowanych działań (również przekazywane do WIOŚ) V. Informacje PCZK dla dyrektorów zakładów opieki zdrowotnej i szpitali na administrowanym terenie - 1. Informacja o możliwości wystąpienia większej ilości przypadków nagłych (np. wzrost dolegliwości astmatycznych lub niewydolności krążenia) z powodu wysokich stężeń zanieczyszczeń w powietrzu) 1. Informacja o możliwości wystąpienia większej ilości przypadków nagłych (np. wzrost dolegliwości astmatycznych lub niewydolności krążenia) z powodu wysokich stężeń zanieczyszczeń w powietrzu) VI. Informacje WCZK dla dyrektorów placówek oświatowych (za pośrednictwem Kuratorium Oświaty) - 1. Informacja o wskazanym ograniczeniu długotrwałego przebywania podopiecznych na otwartej przestrzeni w celu uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń 1. Informacja o wskazanym ograniczeniu długotrwałego przebywania podopiecznych na otwartej przestrzeni w celu uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń VII. Informacje urzędów gmin/miast dla dyrektorów placówek opiekuńczych, żłobków, przedszkoli, placówek pomocy społecznej - 1. Informacja o wskazanym ograniczeniu długotrwałego przebywania podopiecznych na otwartej przestrzeni w celu uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń 1. Informacja o wskazanym ograniczeniu długotrwałego przebywania podopiecznych na otwartej przestrzeni w celu uniknięcia narażenia na wysokie stężenia zanieczyszczeń Poziom lokalny O ile na poziomie województwa przepływ informacji wydaje się szczegółowo określony, to na poziomie gmin i miast sytuacja nie jest już tak klarowna. Ważne jest na przykład zrozumienie, co kryje się za określeniem sposób zwyczajowo przyjęty, w jaki powiatowe centra zarządzania kryzysowego oraz gminy i miasta mają informować społeczeństwo. Procedury w tym zakresie nie są obowiązkowe. Plan działań krótkoterminowych zawiera podpowiedź dla gmin i miast, jak informować o przekroczeniu poziomu informowania lub alarmowego: 1) poprzez lokalne rozgłośnie, ogłoszenia prasowe, informacje o stężeniu zanieczyszczeń z poprzedniej doby i zakładane na dzień bieżący obok informacji meteorologicznych na

11 Strona10 portalach internetowych lub w inny zwyczajowo przyjęty sposób, podczas zapowiedzi prognoz pogody w telewizji, w radiu regionalnym; 2) komunikaty przekazywane w sposób zwyczajowo przyjęty dla szkół, przedszkoli, szpitali, przychodni i placówek opieki społecznej; 3) wywieszanie ogłoszeń na terenie urzędów. Plan działań krótkoterminowych przewiduje również, że powiatowe centra zarządzania kryzysowego powinny posiadać szczegółowe listy adresowe instytucji, które należy informować o ogłoszeniu poziomu III lub IV i wdrożeniu działań krótkoterminowych. Podobny obowiązek PDK nakłada na urzędy gmin i miast, które również powinny być przygotowane w ten sposób na ogłoszenie poziomu IV. PDK wymienia jednocześnie podmioty zobowiązane do stosowania środków zaradczych w razie wystąpienia najwyższego poziomu ostrzegawczego. Są to: szkoły; przedszkola; żłobki i domy opieki dla dzieci; inne ośrodki edukacyjne; obiekty służby zdrowia i opieki zdrowotnej podjęcie środków zaradczych oraz przygotowanie się do podjęcia zwiększonej liczby pacjentów; podmioty gospodarcze, które muszą wdrożyć działania krótkoterminowe ograniczające wpływ na jakość powietrza. Domyślnie należałoby więc przyjąć, że listę adresową zwłaszcza tych podmiotów powinny posiadać PCZK oraz urzędy gmin i miast.

12 Strona11 3. Przebieg badania Badaniem objęto 10 gmin i miast Subregionu Zachodniego województwa śląskiego. Założeniem było objęcie badaniem największych miast Subregionu, czyli Jastrzębia-Zdroju, Raciborza, Rybnika, Wodzisławia Śląskiego i Żor. Grupę badanych uzupełniło pięć gmin wylosowanych z powiatów raciborskiego, wodzisławskiego i rybnickiego, przy założeniu, że z jednego powiatu zbadane zostaną maksymalnie dwie gminy. W ten sposób wylosowano Czerwionkę-Leszczyny, Godów, Gorzyce, Krzyżanowice i Pietrowice Wielkie. Badanie przeprowadzono poprzez pytania przekazane w ramach wniosku o dostęp do informacji publicznej. O wyborze tej formy zdecydowała chęć uzyskania porównywalnych wyników. Wniosek o dostęp do informacji publicznej został wysłany 23 lutego 2017 r. na adres poszczególnych gmin i miast wskazany w ich Biuletynach Informacji Publicznej. Wysłany wniosek zawierał następujące pytania: 1) Jakie kanały informacji Gmina/Miasto wykorzystała do ostrzegania swoich mieszkańców o przekroczeniach poziomu informowania i przekroczeniach bądź ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10 w okresie od 1 do 31 stycznia 2017? 2) Czy, a jeśli tak, to które instytucje z terenu Gminy/Miasta zostały powiadomione w styczniu 2017 r. o przekroczeniach poziomu informowania i przekroczeniach bądź ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10? 3) Czy Gmina/Miasto posiada inne kanały szybkiego ostrzegania mieszkańców niż te, które są wykorzystywane do informowania mieszkańców o przekroczeniach poziomu informowania i przekroczeniach bądź ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10? 4) Czy, a jeśli tak, to w jaki sposób Gmina/Miasto informuje mieszkańców o bieżących bądź prognozowanych stężeniach pyłu zawieszonego PM10, nawet jeśli nie przekraczają one poziomu informowania? 5) Jaka jednostka w Gminie/Mieście odpowiada bezpośrednio za powiadamianie mieszkańców o przekroczeniach poziomu dopuszczalnego, poziomu informowania, poziomu alarmowego bądź o ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10? 6) Czy Gmina/Miasto posiada opracowaną i wdrożoną procedurę powiadamiania mieszkańców o przekroczeniach poziomu informowania i przekroczeniach bądź ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10? Jeśli tak, prosimy o jej udostępnienie. Jak widać, badanie skupiało się na pozyskaniu wiedzy o informowaniu mieszkańców o przekroczeniach poziomu informowania i alarmowego w styczniu 2017 r., kiedy pod względem zanieczyszczenia powietrza pyłem PM10 odnotowano najgorszy okres w ciągu ostatnich lat czego dowodem były trzy kolejne dni z przekroczonym poziomem alarmowym. Uzupełniające pytania dotyczyły możliwych do wykorzystania innych kanałów informowania oraz prowadzenia działań informacyjnych o jakości powietrza, kiedy nie są przekroczone poziomy informowania ani alarmowy. Odpowiedzi na wniosek uzyskano od 9 jednostek (poza Pietrowicami Wielkimi), z czego od jednej po terminie przewidzianym na udzielenie odpowiedzi.

13 Strona12 Uzupełniająco przeprowadzono analizę stron internetowych gmin i miast biorących udział w badaniu. Miało to na celu potwierdzenie wskazanych informacji lub wyjaśnienie wątpliwości wynikających z treści otrzymanych odpowiedzi.

14 Strona13 4. Wyniki badania Kanały informowania mieszkańców Podstawowym i jedynym kanałem udostępniania aktualnych informacji o jakości powietrza w Czerwionce-Leszczynach jest strona internetowa gminy i miasta. Informacje te są prezentowane w zakładce dotyczącej zarządzania kryzysowego 9. Są tu podane linki do strony z informacjami na temat Regionalnego Systemu Ostrzegania woj. śląskiego oraz link do strony z raportami i ostrzeżeniami Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Ponadto strona kieruje również na portal Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska, który dotyczy jakości powietrza 10. Całość uzupełniają dwie informacje WIOŚ (obie z 10 września 2015 r.) na temat głównych przyczyn złej jakości powietrza oraz sposobu informowania o jakości powietrza w woj. śląskim. W aktualnościach na stronie Czerwionki-Leszczyn brak jest informacji o przekroczeniach poziomu alarmowego dla strefy śląskiej. Podsumowując: mieszkańcy Czerwionki-Leszczyn nie są aktywnie informowani o jakości powietrza. Nawet podczas jednego z najgorszych okresów w ostatnich latach nie zamieszczano takich informacji na stronie wskazanej jako podstawowe źródło informacji. O stronie zarządzania kryzysowego trudno powiedzieć, aby spełniała taką rolę, gdyż nie jest to miejsce, w którym mieszkaniec może intuicyjnie szukać informacji na temat zanieczyszczeń powietrza. Podobnie wygląda sytuacja w Godowie. Także w tej gminie podstawowym kanałem informacyjnym jest strona godow.pl. Zgodnie z udzieloną odpowiedzią, to za jej pośrednictwem ostrzega się mieszkańców o przekroczeniach poziomów informowania i alarmowego. Można tu choć łatwo o przeoczenie 11 znaleźć odnośniki do portalu WIOŚ o powietrzu oraz Systemu Prognoz Jakości Powietrza 12. Dodatkowo w odpowiedzi wskazano podstronę bezpieczeństwo.godow.pl. Analiza aktualności na obu wskazanych stronach nie dowodzi jednak, aby rzeczywiście były wykorzystywane do aktywnego informowania mieszkańców w okresie przekroczenia poziomu alarmowego nie ukazały się tam żadne informacje na ten temat. Niemal identycznie wygląda system ostrzegania mieszkańców Gorzyc. Głównym kanałem informowania jest strona gminy, ale w przypadku Gorzyc dodatkowo wykorzystywana jest tablica informacyjna LED zlokalizowana w centrum gminy. Jeśli chodzi o informacje na portalu gminy, to również tu nie udało się odnaleźć w archiwum aktualności ze stycznia ostrzeżeń o przekroczeniu poziomu alarmowego PM10. Za to na podstronie zarządzanie kryzysowe ostrzeżenia, ogłoszenia 13 poza odnośnikiem do strony Urzędu Wojewódzkiego znajduje się apel do mieszkańców: chciałbym rekomendować Państwu spowodowanie by każdy zainteresowany, a w szczególności kierownicy placówek takich jak: domy pomocy społecznej, szkoły, przedszkola, żłobki, placówki zdrowia itp., korzystali z ostrzeżeń publikowanych w systemie RSO, w szczególności z wykorzystaniem aplikacji zainstalowanej w urządzeniach mobilnych, np. w smartfonie ( ). Jastrzębie-Zdrój, do informowania o złej jakości powietrza wykorzystuje jedynie komunikację mailową, rozsyłając w ten sposób wiadomości otrzymane z Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego

15 Strona14 (działającego w ramach Ośrodka Dyżurnego Straży Miejskiej). Wiadomości te trafiły do jednostek organizacyjnych miasta, zakładów pracy, szkół i przedszkoli w ramach systemu wczesnego ostrzegania (SWO). Jastrzębie-Zdrój niestety nie deklaruje wykorzystywania miejskiej strony internetowej do ostrzegania mieszkańców. Jasno sprawę informowania o zanieczyszczeniu powietrza przedstawiła Gmina Krzyżanowice. Jej mieszkańcy nie są ostrzegani, ponieważ na terenie gminy nie ma stacji pomiarowej. Gdyby jednak taka stacja powstała, to władze Krzyżanowic deklarują wykorzystanie do informowania swojej społeczności strony internetowej i tablic informacyjnych w sołectwach. W Raciborzu informacje przekazywane z PCZK do Straży Miejskiej oraz Biura Zarządzania Kryzysowego Urzędu Miasta są zamieszczane na stronie internetowej miasta 14. Oprócz tego komunikaty te przesyłane są drogę mailową do adresatów, którzy przekazali swój adres w celu otrzymywania ostrzeżeń meteorologicznych, hydrologicznych oraz informacji aerosanitarnych (około 100 odbiorców). W przypadku otrzymania powyższej informacji drogą SMS-ową jest ona dalej dystrybuowana w tej samej formie (na dzień 27 lutego 2017 r. w bazie odbiorców znajdowało się 329 numerów). Odbiorcami informacji są: m. in. żłobki, przedszkola, placówki oświatowe, środki transportu publicznego, lokalne media, w tym rozgłośnia radiowa i Raciborska Telewizja Kablowa oraz inne instytucje, w tym zakłady pracy. Miasto deklaruje także informowanie mieszkańców o stanie powietrza nawet, jeśli nie są przekroczone poziomy informowania lub alarmowy o ile taki komunikat trafi do Straży Miejskiej oraz Biura Zarządzania Kryzysowego. Największe miasto subregionu korzysta z największej liczby narzędzi do ostrzegania mieszkańców. Rybnik wykorzystuje bowiem: główną stronę miasta, w tym podstronę Walka ze smogiem 15 ; profil społecznościowy miasta; powiadomienia mailowe; komunikaty SMS (obecnie ok. 5 tys. abonentów); tablice LED na przystankach komunikacji miejskiej oraz na dworcu KM; tablice informacyjne w placówkach oświatowych (gdzie informacje są codziennie aktualizowane na podstawie wskazań stacji pomiarowej w Rybniku); media lokalne i regionalne. Wśród instytucji powiadamianych w formie mailowej w styczniu 2017 r. znalazły się m.in.: jednostki oświatowe (przedszkola i punkty przedszkolne 30 placówek, szkoły podstawowe 26 placówek, gimnazja 18 placówek, szkoły ponadpodstawowe 12 placówek); przychodnie, zakłady opieki zdrowotnej i szpitale (14 podmiotów); Komenda Miejska Policji i Powiatowa Komenda Straży Pożarnej; Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna; wydziały Urzędu Miasta (promocji, edukacji, ekologii, polityki społecznej, zarządzania kryzysowego i ochrony ludności); jednostki miejskie: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Ośrodek Interwencji Kryzysowej i Psychoterapii, Ośrodek Pomocy Społecznej, Rybnickie Służby Komunalne, Straż Miejska, Zarząd Transportu Zbiorowego

16 Strona15 Powiadomienia są rozsyłane nie tylko w związku z przekroczeniami poziomu informowania i alarmowego. Między innymi, codziennie rano Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego wysyła do ponad 70 placówek oświatowych bieżące dane z rybnickiej stacji pomiarowej. W Wodzisławiu Śląskim informacje o stężeniach zanieczyszczeń są publikowane na oficjalnej stronie miasta 16. To jedyna badana jednostka, która robi to na bieżąco, aktualizując wyniki na głównej stronie co godzinę. Informacje są więc przekazywane bez względu na poziom zanieczyszczeń. Oprócz tego strona zawiera odnośnik (w zakładce Ostrzeżenia) do ostrzeżeń Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Informowanie poprzez portal internetowy miasta jest traktowane jako wystarczający sposób ostrzegania mieszkańców, dlatego w Wodzisławiu Śląskim w badanym okresie nie praktykowano osobnego powiadamiania określonych instytucji. Ponadto zwrócono uwagę na ważny aspekt systemu informowania: Miasto otrzymuje powiadomienia droga elektroniczną z Wojewódzkiego Centrum Zrządzania Kryzysowego w Katowicach, poprzez Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego w Wodzisławiu Śląskim, z 2 dniowym opóźnieniem (na 3 dzień po pomiarze stężeń). Jeśli istotnie opóźnienie w przesyłaniu informacji jest tak duże, to podważa to sens ostrzegania mieszkańców z wykorzystaniem tych informacji. Ostatnie miasto objęte badaniem Żory do informowania mieszkańców wykorzystuje oficjalny serwis miasta 17, oficjalny profil społecznościowy miasta oraz kanał RSS. W okresie obowiązywania alarmu smogowego na stronie Żor rzeczywiście pojawiły się ostrzeżenia. W styczniu 2017 r. o przekroczeniach poziomu informowania i alarmowego informowano także placówki oświatowe i służbę zdrowia. Odpowiedzialność w gminach i miastach za powiadamianie mieszkańców spoczywa na różnych jednostkach. W przypadku miast są to zwykle PCZK bądź zespoły zarządzania kryzysowego. W niektórych przypadkach badane jednostki miały problem z odpowiedzią na to pytanie. Może to świadczyć o braku rozwiązań pozwalających na sprawne ostrzeganie przed zanieczyszczeniem powietrza. Tab. 3 Zestawienie jednostek odpowiedzialnych bezpośrednio za powiadamianie mieszkańców o przekroczeniach poziomu dopuszczalnego, poziomu informowania, poziomu alarmowego bądź o ryzykach przekroczenia poziomu alarmowego dla pyłu zawieszonego PM10 Gmina/miasto Czerwionka Leszczyny Godów Gorzyce Jastrzębie-Zdrój Krzyżanowice Pietrowice Wielkie Racibórz Rybnik Wodzisław Śląski Jednostka odpowiedzialna Wydział Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności Urząd Gminy Urząd Gminy Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego sztab kryzysowy powołany w razie konieczności brak informacji Biura Zarządzania Kryzysowego, Straż Miejska Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego brak jednostki bezpośrednio odpowiedzialnej; Biuro Prezydenta Miasta aktualizuje informacje na stronie miasta, informacje z WCZK i WIOŚ wpływają do Biura Zarządzania Kryzysowego

17 Strona16 Żory Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego we współpracy z Biurem Promocji, Kultury i Sportu Potencjalne kanały szybkiego ostrzegania mieszkańców W Raciborzu jako dodatkowy kanał informacyjny może służyć 19 syren alarmowych zlokalizowanych na terenie miasta. Trzeba przyznać, że użycie ich do ostrzegania przed smogiem miałoby ogromne znaczenie psychologiczne dla mieszkańców i oznaczało przekroczenie pewnej bariery w uznaniu smogu za krytycznie groźne zjawisko. Samorządowy Informator SISMS (Samorządowy Informator SMS) to możliwy do wykorzystania zasób służący do ostrzegania mieszkańców Wodzisławia Śląskiego. Wymaga on od użytkowników rejestracji i zgody na otrzymywanie wiadomości. Z kolei Żory planują w przyszłości wyświetlanie informacji o zanieczyszczeniu powietrza na pięciu miejskich ekranach LED. Ponadto w planach władz Rybnika jest uruchomienie w każdej z 27 dzielnic miasta czujnika pomiarowego, tworzących razem System monitoringu jakości powietrza. Sam w sobie nie jest to mechanizm komunikowania, ale jeśli rzeczywiście zostanie utworzony, to dane o jakości powietrza z punktu widzenia mieszkańców będą miały dodatkową zaletę dokładniejsze opisywanie stężenia zanieczyszczeń dla danej dzielnicy. To może się przełożyć na większe zainteresowanie obecnymi kanałami informowania. Procedury informowania w gminach W trzech spośród objętych badaniem miast wskazano na istnienie odrębnych procedur dotyczących informowania mieszkańców. W Jastrzębiu-Zdroju procedura ta (Aneks 1.5 do planu Zarządzania Kryzysowego Miasta Jastrzębie -Zdrój z ) wskazuje m.in. uruchomienie procedur alarmowania i powiadamiania, jednak bez dalszego precyzowania, na czym konkretnie one polegają. Załącznik do Aneksu 1.5 zawiera opis powiadamiania o ryzyku przekroczenia poziomu alarmowego pyłu zawieszonego PM10. Znajduje się w nim katalog grup szczególnie narażonych, opis możliwych dolegliwości i zalecane środki ostrożności, takie jak unikanie przebywania na otwartej przestrzeni. Funkcjonujący w Raciborzu Sposób przekazywania ostrzeżeń meteorologicznych, hydrologicznych oraz aerosanitarnych na szczeblu gminy z r., choć najkrótszy z omawianych dokumentów, zawiera najbardziej konkretne wskazówki dotyczące sposobu informowania o sytuacji aerosanitarnej. Najważniejszą rolę do spełnienia w systemie informowania mają pracownicy monitoringu Straży Miejskiej. Ich zadaniem jest przesłanie ostrzeżeń drogą mailową do mediów, instytucji i zakładów pracy znajdujących się na terenie Raciborza. Po drugie, przesyłają ostrzeżenia SMS-owe do osób funkcyjnych z terenu miasta oraz osób zgłoszonych w SMS-owym systemie ostrzegania. Oprócz tego pracownicy Biura Zarządzania Kryzysowego rejestrują ostrzeżenia w systemie FINN. SPO-16 Standardowa procedura operacyjna informowanie o przekroczeniach dopuszczalnych albo alarmowych poziomów substancji niebezpiecznych w powietrzu albo o możliwości takich przekroczeń z 2015 r. to procedura obowiązująca w Żorach. Wskazuje ona zakres informacji przekazywanych mieszkańcom (m.in. datę, godzinę i obszar przekroczenia, prognozowany czas trwania przekroczenia, grupy narażone, ograniczenia i środki zaradcze), a także podmioty odpowiedzialne za to. Są nimi: PCZK, Biuro Promocji, Kultury i Sportu oraz Wydział Inżynierii Środowiska.

18 Strona17 5. Wnioski System informowania mieszkańców przed złą jakością powietrza w praktyce działa słabo. W większości badanych gmin i miast można odnieść wrażenie, że informowanie o przekroczeniach dopuszczalnych stężeń jest traktowane jako kolejny obowiązek scedowany na nie przez władze wyższego szczebla. W efekcie informacja o jakości powietrza na stronie poświęconej zarządzaniu kryzysowemu lub link do strony WIOŚ wyglądają na sposób odhaczenia tego na liście zadań. W mniejszych gminach informowanie wygląda gorzej niż w miastach. Otrzymane odpowiedzi gmin i miast dość wyraźnie pokazują, że to większe jednostki lepiej radzą sobie z obowiązkiem ostrzegania swoich mieszkańców. Trudno wyrokować czy wynika to z większej świadomości mieszkańców, którzy domagają się informacji o stanie powietrza, z bardziej rozbudowanej i wyspecjalizowanej struktury administracyjnej, czy bariery mentalnej pozwalającej traktować smog jak problem zastrzeżony dla Rybnika lub innych większych miast ze stacją pomiarową. Być może jest to kwestia usytuowania przy miastach na prawach powiatu powiatowych centrów zarządzania kryzysowego. To z kolei świadczyłoby, że PCZK być może stanowią wąskie gardło w systemie informowania. W miastach ważnym czynnikiem może być też obecność lokalnych mediów, które podejmując temat niskiej emisji niejako zmuszają instytucje miejskie do dotrzymywania im kroku w ostrzeganiu mieszkańców przed smogiem. Najczęstszy sposób informowania mieszkańców o złej jakości powietrza to oficjalne serwisy internetowe gmin/miast. Nie oznacza to, że wszystkie badane gminy z niego korzystają. Jeśli tak robią, nie świadczy to też automatycznie, że przekazywane informacje są najlepszymi z dostępnych słabością większości stron miejskich jest brak bieżących wiadomości o jakości powietrza. Jedynie Wodzisław Śląski może pochwalić się tego rodzaju rozwiązaniem. Przy obecnych możliwościach szybkiego dostarczania informacji stosowanie linku do strony WIOŚ z aktualnymi pomiarami stężeń zanieczyszczeń (nie wspominając o zamieszczaniu go w podstronach, gdzie mało wprawny użytkownik ma małe szanse dotarcia) świadczy albo o braku chęci ostrzegania mieszkańców, albo o nieznajomości zasad aktywnego informowania. Niestety, ale na większości stron poddanych badaniu gmin/miast w okresie styczniowego alarmu smogowego nie znalazły się żadne informacje na ten temat! Informacje o jakości powietrza przekazywane na stronach gmin/miast nie są podawane w przyjazny dla odbiorców sposób. Normą jest kopiowanie sformalizowanych komunikatów WIOŚ/WCZK o jakości powietrza czy zamieszczanie ich na podstronach. Przeciętny mieszkaniec może mieć problem z przedarciem się przez treść informacji i zrozumienie, jaka jest aktualna lub prognozowana jakość powietrza w jego gminie czy mieście. Tu znów na wyróżnienie zasługuje sposób podawania informacji na stronie Wodzisławia Śląskiego, który szybko i czytelnie, korzystając z prostej grafiki, informuje o bieżącej jakości powietrza, jednocześnie pozwalając sprawdzić bardziej szczegółowe dane o stężeniach zanieczyszczeń. Stosowanie formalnego, urzędowego języka do ostrzegania o trwającym bądź nadciągającym poważnym zagrożeniu dla ludzkiego zdrowia trudno uznać za dobre rozwiązanie.

19 Strona18 Katalog dodatkowych kanałów informowania nie jest szeroko wykorzystywany. W tym przypadku prym wiedzie Rybnik, który korzysta z bogatego na tle sąsiednich gmin i miast arsenału środków, żeby informować o jakości powietrza. Na docenienie zasługuje korzystanie z takich dodatkowych możliwości ostrzegania przed wysokimi stężeniami, jak tablice LED komunikacji miejskiej czy tablice informacyjne w placówkach oświatowych, które pełnią ważną edukacyjną rolę, służąc dzieciom i ich rodzicom. To pozytywne przykłady, jak informacja o jakości powietrza aktywnie szuka mieszkańców w przestrzeni publicznej. Ważne jest również wykorzystywanie systemów powiadomień SMS-owych, przy czym skuteczność tego rozwiązania zależna jest od liczby korzystających (a według przekazanych danych nie jest to znacząca ilość). Wreszcie wymienić trzeba powiadomienia w formie maili, stosowane przede wszystkim w stosunku do instytucji i podmiotów zlokalizowanych na terenie gminy lub miasta. Ostrzeganie innych jednostek (jak służba zdrowia czy oświata) nie jest powszechne. Choć wg planu działań krótkoterminowych gminy i miasta są zobowiązane posiadać szczegółowe listy adresowe instytucji, które należy informować o przekroczeniu poziomu informowania lub alarmowego oraz wdrożeniu działań krótkoterminowych, to uzyskane odpowiedzi wskazują, że nie wszystkie są przygotowane na taką ewentualność. Spośród badanych jedynie Jastrzębie-Zdrój, Racibórz, Rybnik i Żory zadeklarowały zawiadamianie instytucji ze swojego terenu o styczniowych przekroczeniach poziomu alarmowego. Informowane są przede wszystkim jednostki oświatowe i placówki służby zdrowia. Tu jednak pojawia się bardzo ważne pytanie co dzieje się z tymi informacjami na poziomie tych odbiorców? Nie wiadomo czy wychodzą poza skrzynkę odbiorczą i znajdują przełożenie na podejmowane działania. Wypada też dodać, że choć wydaje się to oczywiste i kluczowe, tylko Racibórz i Rybnik poinformowały także lokalne media o alarmie smogowym. W systemie zarządzania kryzysowego są poważniejsze sprawy, niż zła jakość powietrza. Przynajmniej takie wrażenie można odnieść po analizie stron dotyczących zarządzania kryzysowego kuriozalne wydaje się ostrzeganie o silnym mrozie w środku 3-dniowego alarmu smogowego, o którym jednocześnie na tej samej stronie nie ma ani słowa. Wydaje się, że wpływa to także na sprawność obiegu informacji biorąc pod uwagę dane uzyskane z Wodzisławia Śląskiego o otrzymywaniu informacji z WCZK, a za pośrednictwem PCZK z dwudniowym opóźnieniem. Z drugiej strony warto zauważyć, że choć Prawo ochrony środowiska odpowiedzialnością za informowanie obarcza wojewodów, to jednocześnie Program ochrony powietrza woj. śląskiego wspomina: Obowiązek podjęcia działań w zakresie zarządzania kryzysowego spoczywa na tym organie, który jako pierwszy otrzymał informację o ryzyku lub wystąpieniu przekroczeń. Następnie informuje organy niższego i wyższego szczebla w celu podjęcia przez nie wskazanych w Planie działań krótkoterminowych zadań. Także analiza procedur informowania, które są elementem planów zarządzania kryzysowego, nie pozwala stwierdzić, aby miały one znaczący wpływ na ostrzeganie mieszkańców przed smogiem.

20 Strona19 6. Rekomendacje 1) Interes mieszkańca wymaga aktywnego informowania go o jakości powietrza dlatego konieczne jest uznanie priorytetu informacji służącej ochronie zdrowia i życia. Informacja na ten temat powinna mieć bezwzględne pierwszeństwo przed innymi wiadomościami. 2) Oficjalny gminny bądź miejski portal internetowy to podstawowe miejsce do informowania o jakości powietrza. Informacja o jakości powietrza powinna być aktualna i łatwo dostępna tylko wtedy jest dla mieszkańca użyteczna. Dobrą praktyką jest rozwiązanie zastosowane na stronie Wodzisławia Śląskiego. 3) Język komunikatów powinien być prosty i zrozumiały użycie prostego, opisowego języka nie przekreśla powagi sytuacji. Dla przeciętnego mieszkańca ważniejsza jest to, że jakość powietrza jest zła i powinien unikać przebywania na zewnątrz, niż że wystąpiło przekroczenie wartości dopuszczalnych średnich stężeń 24-godzinnych pyłu zawieszonego PM10 (50 µg/m 3 ) na stacji w Rybniku o 40%. 4) W zasobach gmin jest wiele kanałów informowania możliwych do wykorzystania. Szczególnie godne polecenia są te z nich, które pozwalają dotrzeć do mieszkańców w przestrzeni publicznej, jak tablice LED. Dobry przykład daje Rybnik, informując na przystankach komunikacji miejskiej oraz wprowadzając czytelny system informowania w placówkach oświatowych. Ciekawe efekty może dać również zaproponowane przez Racibórz wykorzystanie syren alarmowych zastosowanie tego rozwiązania podczas alarmu smogowego miałoby bardzo mocne oddziaływanie psychologiczne. 5) Część dostępnych w gminach i miastach kanałów wymaga odpowiedniego wypromowania przede wszystkim system SMS-owy, który jest prawdopodobnie najlepszą formą ostrzegania przed zagrożeniem złą jakością powietrza. Jednak albo nie jest on stosowany, albo liczba abonentów jest niska. 6) Ważnym kanałem informowania, a tym samym sprzymierzeńcem, są lokalne media zapewniając odpowiednie nagłośnienie, zwiększają liczbę poinformowanych mieszkańców. 7) Powiatowe centra zarządzania kryzysowego są kluczowym elementem sytemu informowania będąc pośrednikiem między WIOŚ i wojewódzkim centrum zarządzania kryzysowego, a gminami. Wymaga to jednak uznania przez nie powagi informacji o jakości powietrza i konieczności jej skutecznego dalszego przekazywania. 8) Informowanie wymaga jasnych procedur i podziału obowiązków. Wskazany w planie działań krótkoterminowych obieg informacji zatrzymuje się na gminach, słusznie pozostawiając im swobodę decydowania o przyjętych rozwiązaniach. W praktyce jednak trudno powiedzieć, kto na poziomie miasta lub gminy powinien bezpośrednio odpowiadać za informowanie mieszkańców. Nie chodzi o tworzenie siermiężnych i rozbudowanych procedur, ale bez jasnej wizji kiedy, kogo i jak gmina powiadamia o jakości powietrza powstaje chaos, który może być równie szkodliwy, jak brak informacji.

21 Strona20 fb.com/wyjsciesmoga WyjscieSmoga.pl