LESZEK ZUGAJ HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE ADAMÓWKA

Transkrypt

1 LESZEK ZUGAJ HISTORIA ADMINISTRACJI W GMINIE ADAMÓWKA LUBLIN 2016

2 WSTĘP Obszar współczesnej gminy w czasach I Rzeczypospolitej należał do województwa ruskiego i ziemi przemyskiej. W tamtym okresie to parafie były najmniejszymi jednostkami podziału terytorialnego pomocnymi na przykład przy poborze podatków. Fragment mapy z XVIII wieku W dawnych wiekach ustrój wiejski opierał się głównie o normy prawa zwyczajowego. W późnym średniowieczu zwano go prawem polskim. Wszelkie grunty, podstawa ówczesnej gospodarki, należały do rycerstwa, kościoła lub króla (państwa). Użytkowali je chłopi (kmiecie), na zasadach dzierżawy. Wielkość czynszów i danin określano w zależności od wielkości gospodarstwa. Chłopi posiadali prawa dziedziczenia użytkowanego gospodarstwa, a nawet sprzedaży prawa dziedziczenia pod warunkiem zgody miejscowego właściciela ziemskiego. Właścicielom ziemi przysługiwało prawo usunięcia chłopa z gruntu, ale za odszkodowaniem. Dla nowo założonych wsi udzielano czasowego zwolnienia od powinności. 2

3 Czas ten określano wolą lub lgotą. Nowym osadnikom przysługiwała pomoc w postaci inwentarza i zboża. Chłopi mieli też prawo do ochrony swojego dobytku ze strony właściciela ziemskiego. Pośrednikiem między panem a chłopami był tak zwany włodarz. Był to z reguły najzamożniejszy mieszkaniec wsi. W tym ustroju nie znano samorządu wiejskiego. Sądownictwo pełnił pan wsi, mając czasem do pomocy ławników spośród chłopów. Chłopom przysługiwało prawo odwołania do sądów wyższej instancji, sądów królewskich 1. Powyższe normy zaczęły być zwane prawem polskim w odróżnieniu od tak zwanego prawa niemieckiego, które od XIII wieku rozpowszechniało się w Polsce. Były to bardziej skodyfikowane i nowocześniejsze normy ustrojowe. We wsi na prawie niemieckim chłopi posiadali ściśle określone prawa i obowiązki, dzierżawili grunty opłacając czynsz. Mieli prawo wychodu, czyli prawo odejścia ze wsi po spełnieniu pewnych obowiązków. Na czele wsi stał sołtys (zwany też wójtem) posiadający to stanowisko na prawach dziedzicznych. Sołtys miał prawo zakładania karczem i jatek rzeźniczych. Przysługiwało mu prawo do 1/6 części z czynszów i 1/3 z opłat sądowych. W tym ustroju funkcjonował rozbudowany samorząd wiejski. Wyrażał się głównie we własnym, wewnętrznym sądownictwie. Wsie na prawie niemieckim wyłączano spod powszechnego prawa polskiego. Mieszkańcy wsi sami wybierali ławników sądowych, którzy pod przewodnictwem wójta lub sołtysa sądzili głównie sprawy cywilne podległej im ludności. Sąd wiejski zwany też ławą wiejską. Sądy takie mogły odwoływać się do sądów sąsiednich miast na prawie niemieckim (II instancja) 2. Do XV wieku państwo polskie było monarchią stanową. Każdy stan, w tym także chłopi posiadali swoje prawa gwarantowane przez państwo. Posiadali dziedziczne prawa do gruntu, rozbudowany samorząd we wsiach na prawie niemieckim i nieco mniejszy we wsiach na prawie polskim. Sprzyjało to zamożności wsi. Niestety od XVI wieku, gdy rósł popyt na polskie zboże w krajach Europy Zachodniej, szlachta dążyła do rozbudowy dworskich folwarków. Państwo zdominowane przez szlachtę rozpoczęło ograniczanie praw chłopskich w celu zapewnienia siły roboczej do folwarków. Dawne prawa i przywileje ludności wiejskiej zostały ograniczone. Nowy system zwano gospodarką folwarczno-pańszczyźnianą. Jednak nawet w tych czasach istniały pewne formy samoorganizacji wsi. Ludność danej wsi zbierała się na wiecach, aby omówić najważniejsze sprawy danej gromady (wsi). Najważniejszą rolę odgrywał właściciel danej wsi posiadający bardzo wiele uprawnień w stosunku do mieszkańców wsi. Co ciekawe ludność wiejska nie podlegała poborowi do 1 Tamże. W. Korta, Historia Śląska do 1763 roku, Warszawa 2003, s Zarys historii gospodarstwa wiejskiego w Polsce, tom I, Warszawa 1964, s

4 wojska, nie płaciła też podatków gruntowych na rzecz państwa. W 1772 roku duży obszar I Rzeczypospolitej, wraz z ziemią przemyską, włączono do Cesarstwa Austrii w ramach I rozbioru Polski. Nową prowincję nazwano Galicją. Cesarstwo Austrii posiadało podobne formy organizacji wsi, jednak dużo nowocześniejsze. Tereny wiejskie były zarządzane przez właścicieli ziemskich. System ten nazywano dominalnym. Dziedzic stał na czele dominium, które obejmowało miejscowości, należące do niego. Nowością było to, że pan wsi pełnił funkcję w imieniu państwa będąc naczelnikiem dominium 3. Było to konieczne, bowiem w Austrii ludność podlegała poborowi do wojska i płaciła podatki państwowe. Te obowiązki organizował właśnie naczelnik dominium. Wieś posiadała swoje organy przedstawicielskie. Uprawnieni gospodarze 4 zbierając się na wiecach wybierali ze swego grona starszyznę przedstawicieli gromady. Na czele starszyzny stał wójt (ostsrichter) oraz przysiężni. Wójta mianował pan wsi naczelnik dominium, ale przysiężnych (od 2 do 12) wybierała już swobodnie wieś. Najstarszy z przysiężnych był jednocześnie podwójcim 5. Uwłaszczenie ziemi dworskiej przeprowadzone w Galicji w połowie XIX wieku przekazało grunty na własność chłopom. Jednak cały czas pozostały duże obszary dworskie (tak zwana własność tabularna) należące do szlachty. Właściciele ziemscy nadal dominowali w systemie administracji wiejskiej. Dopiero wielka reforma państwa austriackiego (od tego czasu Austro-Węgier) z lat 60. XIX wieku przyniosła duże zmiany. Prowincja galicyjska zyskała dużą autonomię. Również tereny wiejskie mogły się cieszyć sporymi uprawnieniami. W 1866 roku w Galicji zaczęła obowiązywać ustawa gminna, która odnosiła się zarówno do miast, miasteczek oraz wsi. Za osobną gminę administracyjną uznano każdą osadę (wieś, miasto, miasteczko), która w chwili wejścia w życie ustawy posiadała własnego wójta. Były to tak zwane gminy jednostkowe (jednowioskowe). Według tych norm gmina (miasto, miasteczko, gmina wiejska) posiadała własny oraz poruczony zakres działań. Do zadań własnych należały sprawy: majątku gminnego i jego zarządu, dróg lokalnych, szkół wiejskich, pomocy społecznej, bezpieczeństwa w gminie (policja gminna), nadzór nad miarami i wagami, ochrona przeciwpożarowa 6. Sprawami 3 Korobowicz A., Mazurkiewicz J, Historia państwa i prawa polskiego, , Lublin 1970, s Posiadające grunty. 5 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s Feliks Koneczny, Dzieje Administracji w Polsce, Wilno 1924, s

5 poruczonymi były: sprawy wyborcze, prowadzenie statystyk, księgi ludności, pobór podatków i pobór do wojska. Gminę nadzorował w tym zakresie naczelnik powiatowy organ administracji rządowej. Na czele każdej gminy stała rada gminna, składająca się z 8 do 36 członków, wybranych w trzech grupach wyborców gminnych (tak zwanych kołach lub kuriach), w ten sposób, że na każdą grupę wypadała trzecia część podatków opłacanych w całości w gminie, poczynając od najwyżej opodatkowanych. Były to tak zwany system kurialny. Prawa wyborcze zależały od cenzusu majątkowego lub społecznego. Kobiety nie posiadały prawa głosu i również biernego prawa wyborczego. Organem wykonawczym samorządu gminnego była tak zwana zwierzchność gminna, na którą składali się wójt i asesorowie, czyli przysiężni (przynajmniej dwóch). Zwierzchność pochodziła z wyborów dokonywanych przez radę gminną. Najważniejszym urzędnikiem był wójt. Jego wynagrodzeniem było zwolnienie go z niektórych obowiązków i opłat gminnych 7. Gminy były czasem bardzo nieduże, licząc średnio po kilkuset mieszkańców, dlatego też wiele urzędów gmin mieściło się w domach wójtów. Rada gminna ustanawiała urzędników gminnych w razie potrzeby, głównie w większych gminach. Mandaty zwierzchności i rady trwały początkowo trzy lata, natomiast od roku 1884, wprowadzono kadencję sześcioletnią. Dochody gminne pochodziły głównie z podatków od nieruchomości 8. W przypadku, gdy potrzeby były większe dochody, nakładano dodatki do państwowych podatków. Gmina miała też prawo żądać od mieszkańców, bezpłatnych robót na rzecz gminy (na przykład naprawa dróg, były to tak zwane szarwarki). Każda większa wieś stanowiła z reguły gminę jednostkową. Czasem w jej skład wchodziły mniejsze, okoliczne miejscowości (przysiółki). Obok typowych gmin wiejskich, istniały też obszary dworskie, czyli grunty należące do szlachty (folwarki, własność tabularna). Obszary dworskie były wydzielone z gmin wiejskich, ale policję (uprawnienia policyjne) w karczmach dworskich sprawowała gmina wiejska. Przełożonym obszaru dworskiego był jego właściciel. Jego obowiązki były identyczne, jak w przypadku wójta (zwierzchności) i rady gminnej, ale tylko na obszarze własności dworskiej 9. 7 Grodziski S. Studia Galicyjskie, Kraków 2007, s Tamże, s Teoretycznie obszar dworski zamieszkały tylko przez jednego właściciela ziemskiego, stawał się osobną gminą. 5

6 Na obszarze współczesnej gminy Adamówka na przełomie XIX i XX wieku funkcjonowały, w ramach powiatu jarosławskiego, gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa. Niektóre z gmin zostały opisane w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Na przykład gmina Cieplice składała się głównie z grekokatolików. Gmina prowadziła dwie szkoły (1 i 2 klasową). Miejscowy obszar dworski należał do hr. Działyńskiej 10. Gmina Dobcza liczyła 146 domów i 895 mieszkańców. Miejscowy obszar dworski liczył 403 morgi gruntów ornych, 215 mórg łąk i ogrodów, 14 mórg pastwisk, 936 mórg lasu (właścicielką obszaru dworskiego była ks. Czartoryska). Do gospodarzy z tej gminy należało 1112 mórg gruntów ornych, 354 mórg łąk i ogrodów, 80 mórg pastwisk i 11 mórg lasu. Gmina prowadziła szkołę etatową jednoklasową (opis z roku 1881) 11. Gmina Krasne według opisu: leżała na piaszczystych równinach nad potokiem Kotylnicą, uchodzącym do Lubeni lub Przylubeni, wpadającej z prawego brzegu do Sanu. Od południowego wschodu i południowego zachodu otaczają tę wieś sosnowe lasy. Należała do parafii rzymsko-katolickiej i grekokatolickiej w Majdanie Sieniawskim, a do sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Sieniawie, liczy 520 mieszkańców, z których jest 176 rzymskich-katolików, 335 grekokatolików a 9 izraelitów. Posiadłość większa [obszar dworski] Izabeli z ks. Czartoryskich hrabiny Działyńskiej ma obszar 238 mórg roli i 79 mórg lasu, posiadłość mniejsza [własność mieszkańców wsi gminy] 695 mórg roli, 132 mórg łąk i ogrodów i 225 mórg pastwisk. Krasne graniczy na zachodzie z Adamówką, na północy z Majdanem, na wschodzie z Pawłowem a na południu z Dobczą 12. Gmina Pawłowa w powiecie jarosławskim leżała w pobliżu gminy Majdan Sieniawski. Miejscowy obszar dworski przynależał do tych samych właścicieli co w Majdanie. Według opisu gmina położona była u źródeł rzeki Kobylnicy wśród sosnowych lasów. W lesie przy drodze znajdowała się maziarnia. Na gminę składało się 60 domów i 342 mieszkańców (156 mężczyzn i 186 kobiet), wśród nich było 304 grekokatolików i 38 katolików. Zapisane że na wschodzie i południe od wsi znajdowały się obszerne bory Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Wawelskiego. Tomy I-XIV. Warszawa , tom I, s Tamże, tom II, s Tamże, tom IV, s Tamże, tom VII, s

7 Opis wsi i gminy Majdan Sieniawski z 1884 roku (Słownik Geograficzny., tom V, s. 916) Powyższe gminy jednostkowe i obszary dworskie funkcjonowały w ramach jarosławskiego powiatu do końca istnienia Galicji w 1918 roku. W latach miała miejsce I wojna światowa. Tereny Galicji stały się miejscem walk austriacko-rosyjskich. Koniec wojny spowodował upadek monarchii Austro- Węgierskiej i powstanie niepodległej II Rzeczypospolitej wraz z obszarami dawnej prowincji austriackiej. 7

8 LATA II RZECZPOSPOLITEJ Nowo tworzące się państwo polskie złożone z kilku byłych zaborów przyjęło zasadę, aby nie zmieniać gwałtownie ustrojów lokalnych, w tym samorządu lokalnego 14. Dokonano więc tylko pewnych modyfikacji w celu większego zdemokratyzowania praw. Już w listopadzie 1918 roku Polska Komisja Likwidacyjna 15 dla dawnej Galicji przeprowadziła reformę gminnego prawa wyborczego. Utrzymano podział na koła wyborcze, wprowadzono jednak dodatkowe koło dla najuboższych i dano możliwość głosowania kobietom. W ten sposób prawo wyborcze w gminach stało się powszechne 16. Ustawa sejmowa z 26 lipca 1919 roku dostosowała ustrój galicyjski do systemu prawnego II RP. Sejm przeprowadził ustawowe połączenie obszarów dworskich z sąsiednimi gminami 17. W wielu dziedzinach, w tym także w samorządzie lokalnym, odrębności Galicji funkcjonowały aż do 1934 roku. Od 1920 roku dawną prowincję Galicję podzielono na kilka województw, w tym krakowskie i lwowskie. Natomiast podział na powiaty, miasta, miasteczka gminy pozostał niezmieniony 18. Obszar współczesnej gminy Adamówka pozostał zatem w powiecie jarosławskim, ale włączono go do województwa lwowskiego. Obszary dworskie funkcjonowały jeszcze przez pewien czas. 14 Różnice między zaborami były dość spore. W Galicji obowiązywał na przykład ruch lewostronny, w przeciwieństwie do dawnego Królestwa Polskiego (Warszawa, Lublin, Kielce). 15 Jej celem było zlikwidowanie więzów łączących Galicję z Austrią i przyłączenie tego obszaru do niepodległej Polski. 16 Pazdro Zbigniew, Przemiany ustrojowe samorządu terytorialnego na obszarze byłej Galicji ( ), Lwów 1939, s Ustawa o połączeniu obszarów dworskich z gminami, Tamże. 18 Ustawa z dnia 3 grudnia 1920 r. o tymczasowej organizacji władz administracyjnych II instancji (województw) na obszarze b. Królestwa Galicji i Lodomerji z W. Ks. Krakowskiem oraz na wchodzących w skład Rzeczypospolitej Polskiej obszarach Spisza i Orawy. Dz. Ustaw, 1920, nr 117, poz

9 We wrześniu 1921 roku przeprowadzono I szy spis powszechny w odrodzonym państwie polskim. Dla miejscowości współczesnej gminy Adamówka wyniki były następujące: Gmina Liczba Liczba Wyznanie Narodowość domów mieszkańców Adamówka katolików, 230 grekokatolików, 11 żydów Cieplice grekokatolików, 772 katolików, 107 żydów Dobcza grekokatolików, 37 katolików, 49 żydów Krasne grekokatolików, 240 katolików, 262 Polaków, 225 Rusinów Rusinów, Polaków, 31 Żydów 955 Polaków, 20 Rusinów 335 Polaków, 224 Rusinów Majdan Sieniawski katolików, 116 grekokatolików i 114 żydów Polaków, 86 Rusinów Pawłowa grekokatolików, 89 katolików i 18 żydów 487 Rusinów, 106 Polaków, 1 Żyd Skorowidz miejscowości Rzeczpospolitej Polskiej, województwo lwowskie, nakładem GUS, Warszawa 1925, s

10 Obszary dworskie: Gmina Liczba domów Liczba mieszkańców Wyznanie Narodowość Adamówka katolików, 13 grekokatolików i 9 żydów Cieplice katolików i 20 grekokatolików 54 Polaków i 7 Rusinów 79 Polaków i 9 Rusinów Tamże. 10

11 Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa 1929, Warszawa

12 Zapisy z Księgi Adresowej Polski z 1929 roku Księga Adresowa Polski wraz z Wolnym Miastem Gdańskiem Dla Handlu, Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa 1929, Warszawa

13 Według danych z 1931 roku (II -gi spis powszechny) na obszarze współczesnej gminy Adamówka działały gminy: Gmina Liczba domów Liczba mieszkańców Obszar w km 2 Adamówka ,18 Cieplice ,32 Dobcza ,41 Krasne ,16 Majdan Sieniawski ,34 Pawłowa ,94 23 Jak wspomniano wyżej gminy galicyjskie funkcjonowały do 1934 roku. Wtedy to w całym kraju wprowadzono jednolity ustrój administracji lokalny wzorowany generalnie na rozwiązaniach rosyjskich stosowanych w dawnym Królestwie Polski (zabór rosyjski). W dawnej Galicji zerwano z wielowiekową tradycją gmin jednostkowych charakterystyczną dla krajów niemieckich, wprowadzając gminy zbiorowe, które również obecnie funkcjonują w Polsce. Nowe gminy obejmowały po kilka lub kilkanaście wsi dawnych gmin jednostkowych. Częściami składowymi gmin stały się tak zwane gromady (obecnie sołectwa), a ich kształt terytorialny przyjęto najczęściej z dawnych gmin jednostkowych. Z reguły dawne gminy jednostkowe stawały się sołectwami. Reformę wprowadziła ustawa o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego 24 z 23 marca 1933 roku. Według tej ustawy organem uchwałodawczym była rada gminy. Wyboru radnych dokonywało kolegium, złożone z delegatów rad gromadzkich (wiejskich), sołtysów i podsołtysów wszystkich gromad (sołectw). Istniał cenzus wieku przy prawie wyborczym czynnym wynoszący 25 lat i w prawie wyborczym biernym wynoszący 30 lat. W małych gminach liczących do 5 tysięcy mieszkańców radnych było 12. W większych gminach liczba ta się proporcjonalnie zwiększała. Kadencja radnych wynosiła 5 lat. Do uprawnień rady gminy należało powoływanie organu zarządzającego gminą (zarząd 23 Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej, województwo lwowskie, Warszawa 1933, s Dz. U. 1933, nr 35, poz

14 gminy) i kontrola jego działalności. Rada gminy uchwała także wszelkie normy prawa miejscowego obowiązujące na terenie gminy oraz budżet. Posiedzenia rady gminy prowadził wójt, nie znano funkcji przewodniczącego rady gminy. Organem wykonawczym władz gminy był zarząd gminy. (Organ ten bardzo przypominał zarządy gminne funkcjonujące w Polsce w latach ). Na dawny zarząd gminy składały się następujące osoby: wójt, podwójci i członkowie zarządu - ławnicy (2-3 osoby). Wójta oraz członków zarządu wybierała rada gminy w głosowaniu tajnym. Zarząd przygotowywał projekt budżetu, regulaminy, instrukcje urzędu, decydował o bieżących wydatkach. Kadencja członków zarządu wynosiła 5 lat. Największe uprawnienia posiadał jednak wójt, który mógł działać jednoosobowo w sprawach niezastrzeżonych dla organu kolegialnego (zarząd gminy). Zwierzchnikiem całej gminy i aparatu urzędniczego był wójt. Miał prawo reprezentowania gminy i podpisywania umów w jej imieniu. Dokumenty, w których były zobowiązania finansowe gminy, należało opatrzyć podpisem jeszcze jednego członka zarządu gminy. Wójt był reprezentantem administracji rządowej w terenie, wykonywał zadania zlecone przez władze zwierzchnie. Urzędem gminy i urzędnikami gminy kierował sekretarz gminy (pisarz gminy). Co ciekawe jako jedyny musiał mieć odpowiednie kwalifikacje. Mianował go i zwalniał starosta powiatowy. Starosta posiadał też prawo zwolnienia wójta lub rozwiązania rady gminy w przypadkach łamania prawa. To starosta przyjmował przysięgę służbową od wójta i sołtysa 25. W gromadach (sołectwach) organem uchwałodawczym było zebranie gromadzkie. Zbierało się pod przewodnictwem sołtysa lub jego zastępcy (podsołtysa). Podejmowało uchwały dotyczące danej gromady, wybierało sołtysa i jego zastępcę na okres 3 lat. Sołtys musiał mieć przynajmniej 30 lat. Zebranie gromadzkie wybierało także radnych gromadzkich w liczbie od 12 do 30, także na okres 3 lat. Rada gromadzka była organem uchwałodawczym gromady, natomiast sołtys organem wykonawczym. Wybory sołtysa zatwierdzał starosta powiatowy. Do sołtysa należało kierowanie sprawami gromady, zarządzanie majątkiem, reprezentowanie gromady na zewnątrz. Przewodniczył on także zebraniom rady gromadzkiej. Sołtys posiadał liczne obowiązki. Należały też do niego sprawy bezpieczeństwa, porządku publicznego, przestrzegania przepisów, doręczania pism sądowych, wykonywania obowiązków związanych z poborem wojskowym 26. Z dniem 1 sierpnia 1934 roku powołano gminę zbiorową Adamówka. W skład gminy 25 Tamże. 26 Tamże. 14

15 włączono dotychczasowe gminy wiejskie: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda Dz. U nr 69 poz

16 Akt powołania gminy Adamówka (Dz. U nr 69 poz. 648) 16

17 Nową gminę należało jeszcze podzielić na gromady (sołectwa). W gminie Adamówka powołano gromady: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Dobra, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda 28. Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz. 97 ( fragment) 28 Lwowski Dziennik Urzędowy, 1934 nr 19 poz

18 Powyżej fragment mapy Rzeczypospolitej z 1938 roku Gmina Adamówka w powiecie jarosławskimi i województwie lwowskim funkcjonowała do 1939 roku. Niestety do naszych czasów nie zachowały się akta przedwojennej gminy Adamówka. 18

19 II WOJNA ŚWIATOWA 1 września 1939 roku wybuchła II wojna światowa. Duża część Polski była okupowana przez Niemcy. Okupanci powołali na części podbitych terenów Generalną Gubernię, która posiadała pewne cechy niezależności (na przykład oddzielną walutę). Generalną Gubernię podzielono na dystrykty (województwa), powiaty i gminy miejskie oraz wiejskie. Gminę Adamówka przekształcono w Gminę Cieplice w skład której weszły miejscowości: Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Pawłowa, Piskorowice, Rudka, Słoboda i włączono do dystryktu lubelskiego i powiatu biłgorajskiego. Był to jedyny okres w XX wieku, kiedy gmina należała do regionu lubelskiego. Na terenie Generalnej Guberni 28 listopada 1939 roku wydano zarządzenie o zarządzie gmin polskich. Gminy podporządkowano całkowicie władzom okupacyjnym, rozwiązano wszelki samorząd gminny i gromadzki, czyli organy przedstawicielskie. Najważniejsze były organy wykonawcze, mianowane przez okupantów. Byli to wójtowie i sołtysi. Nadal pracował urząd gminy z sekretarzem, który nawet rozbudowano w celu sprawniejszego poboru podatków i danin w naturze (kontyngentów). Przedwojenni wójtowie i sołtysi najczęściej pozostawali początkowo na swoich stanowiskach, bowiem istniało prawo zakazujące opuszczania stanowisk pracy 29. Wójta mianował starosta powiatowy i zatwierdzał szef okręgu (dystryktu). Starosta posiadał wielkie uprawnienia wobec wójta. Kontrolował go i mógł uchylić każde jego zarządzenie 30. Funkcjonowało także podziemne państwo polskie podległe rządowi emigracyjnemu w Londynie i Delegatowi na Kraj, z własnymi organami administracji. Każda gmina posiadała nawet konspiracyjnego wójta. Powyższy system funkcjonował do lata 1944 roku. 29 Gończar M., Samorząd wsi historia i nowe możliwości, Warszawa 1990, s Ćwik W. Reder, Lubelszczyzna dzieje rozwoju terytorialnego, podziałów administracyjnych i ustroju władz, Lublin 1977, s

20 LATA Latem 1944 roku na teren gminy wkroczyły wojska Armii Czerwonej. W pierwszych dniach i tygodniach po wyzwoleniu władzę, zgodnie z prawem próbowali przejąć przedstawiciele rządu londyńskiego. Jednak pod protektoratem Armii Czerwonej faktyczną władzę przejął Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, komunistyczny organ ustanowiony w Lublinie. Wydawał on dekrety zmieniające polską wieś. Jednym z pierwszych decyzji PKWN-u była reforma rolna. Wszelkie folwarki dworskie uległy likwidacji. Na mocy dekretów nowych władz powrócono do przedwojennych rozwiązań ustrojowych na poziomie gmin, powiatów i województw. W nowej rzeczywistości siedziba władz wojewódzkich - Lwów pozostał po drugiej stronie granicy. Z tego powodu powołano nowe województwo rzeszowskie na podstawie dekretu z 7 lipca 1945 wraz z powiatem jarosławskim i gminą Adamówka 31. PKWN wprowadził nowe rozwiązania ustrojowe w administracji lokalnej. Były to, wzorowane na radzieckich, rady narodowe. Ustrój rad narodowych został określony w dekrecie z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działań rad narodowych 32. Rady narodowe włączono do systemu samorządowych gmin wiejskich, zastępując nimi rady gminy. Ostateczny kształt organizacji powojennego samorządu lokalnego został określony na mocy dekretu z 23 listopada 1944 roku 33. Rady narodowe były narzędziem przejęcia kontroli na administracją lokalną. Formalnie jednak nadal funkcjonował samorząd lokalny. Gminne rady narodowe składały się z nie mniej niż 16 i nie więcej niż 36 radnych, reprezentujących w miarę możliwości ludność poszczególnych wsi. Radnych jednak nie wybierano w demokratyczny sposób, lecz powoływano (delegowano) ich przez legalne organizacje polityczne i społeczne. Jednak tych legalnych partii i organizacji było bardzo niewiele. W ten sposób organy przedstawicielskie w gminach przejęli wkrótce zwolennicy nowej władzy. Uprawnienia gminnych rad narodowych były podobne jak przed wojną. Na czele gminnej rady narodowej stało tak zwane prezydium złożone z przewodniczącego, zastępcy i kilku członków. Była to nowość w systemie gminnym, przed wojną nie znano takiego rozwiązania. Był to także organ uchwałodawczy zbierający się na sesjach, tak jak gminna rada narodowa. Jego pozycja przypominała trochę zarząd gminy 31 Dz. U. 1945, nr 27, poz Dz. U. 1944, nr 5, poz Dz. U. 1944, nr 14, poz

21 i z czasem przejmowała jego kompetencje, natomiast przewodniczący gminnej rady narodowej przejmował pozycję wójta. Przewodniczący prezydium jednak nie był etatowym pracownikiem urzędu gminy 34. Organem wykonawczym powojennej gminy pozostał początkowo zarząd gminy, jednak jego ranga spadła do roli wykonawcy uchwał gminnej rady narodowej i prezydium. Systematycznie obniżono znaczenie wójta gminy. W ówczesnym urzędzie gminy pracowali: sekretarz gminy, referent finansowopodatkowy, referent wojskowy, referent gospodarczo-społeczny, drogomistrz, kancelista oraz praktykant. Organami pomocniczymi dla gmin pozostały gromady (sołectwa), jednak zlikwidowano rady gromadzkie. Pozostał tylko sołtys wybierany przez ludność gromady. Jak wspomniano wyżej latem 1944 roku gmina Adamówka została wyzwolona przez Armię Czerwoną i formalnie władze odrodzonej gminy mogły rozpocząć działalność 35. Faktycznie jednak władze gminne rozpoczęły działalność kilka miesięcy później. W sprawozdaniu władz gminnych z 1950 roku jest mowa o zgliszczach i ruinach na terenie gminy Adamówka w 1944 i 1945 roku. Brakowało inwentarza żywego. Dodatkowo w latach trwały walki z podziemiem ukraińskim, walczyło także polskie podziemie niepodległościowe. Niektórzy mieszkańcy gminy zmuszeni byli do przebywania w ziemiankach oraz stajniach 36. W początkach nowej władzy rozparcelowano majątek ziemski Adamówka oraz inne majątki ziemskie. Na terenie gminy z czasem powstały cztery państwowe gospodarstwa rolne 37. W 1945 roku na terenie gminy już działały 3 szkoły podstawowe (dwie w Majdanie Sieniawskim i jedna w Adamówce), w fatalnych warunkach i często bez pełnej obsady nauczycielskiej 38. W 1946 roku rozpoczęły się przesiedlenia ludności. Po wysiedlonych Ukraińcach pozostało około ha odłogów, które potem przejęli polscy osadnicy 39. Tak szumnie opisywano przekształcenia w handlu gminnym w okresie powojennym: W początkach było tu miejsce dla prywatnych handlarzy i spekulantów, z chwilą powstania Gminnej Spółdzielni S.Ch. i zorganizowaniem po wszystkich gromadach filii handel 34 Tamże. 35 W trakcie wojny także działała okupacyjna gmina Adamówka. Jednak brak jest o niej bliższych danych Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 3, k Tamże. 38 Tamże. 39 Tamże. 21

22 prywatny znikł zupełnie z naszego terenu a spółdzielnia zaopatruje teren we wszystkie artykuły, bez wyzysku, co jest wielkim dobrodziejstwem dla tutejszej ludności 40. W praktyce jednak było zupełnie inaczej, braki w sklepach GS-u były wieczną bolączką czasów PRL-u. Powojenna gmina Adamówka liczyła według danych z lutego 1946 roku mieszkańców 41. W 1949 roku gmina posiadała zaledwie mieszkańców 42. Poniżej szczegółowe dane szczegółowe z 1951 roku: Gromada Nazwa przysiółka Liczba gospodarstw Liczba mieszkańców Adamówka Adamówka Nowiny 4 16 Zapolek 3 17 Cieplice Cieplice Kolonia Polska Szegdy 4 17 Biele 5 20 Nagórnie 6 21 Dąbrowica Dąbrowica Dąbrowica Mała Dobcza Dobcza 3 20 Kowale Krasne Krasne Majdan Sieniawski Końska Ulica Bukowiec Wielki Dobropol Chałupki Osówka Górna Tamże. 41 Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s. 63. Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn

23 Osówka Dolna Pawłowa Pawłowa Słoboda Słoboda Razem Dane ze spisu powszechnego z 1946 roku Tamże. 44 Powszechny sumaryczny spis ludności z dnia 14 lutego 1946 roku, Warszawa 1947, s

24 Fragment mapy administracyjnej z 1946 roku 24

25 Poniżej dane statystyczne według danych z 1954 roku: Gromada Przysiółki Ludność gromady Obszar w ha Adamówka Adamówka, Nowiny, Zapolek Cieplice Dąbrowica Kolonia Polska, Cieplice Dolne, Cieplice Górne, Wołczate, Nagórne, Biele, Szegdy Dąbrowica Duża, Dąbrowica Mała, Trusze, Karwany, Podług Dobcza Dobcza, Kowale, Misany Krasne Majdan Sieniawski Borowina, Blizniaki, Kazimierski- Dolne, Kazimierski-Górne, Capłapy Końska Ulica, Bukowiec-Wielki, Bukowiec-Mały, Dobropol, Osówka- Górna, Osówka-Dolna, Chałupki, Nowiny Pawłowa Pawłowa, Capłapy Słoboda Słoboda-Wielka, Słoboda Mała ,38 Ogółem ,92 25

26 GMINA ADAMÓWKA DANE OSOBOWE Chaos pierwszych miesięcy i lat znajduje swoje odzwierciedlenia w aktach gminy. Brak jest początkowych protokołów posiedzeń Gminnej Rady Narodowej w Adamówce. Nie zachowały się akta z 1944 roku oraz większości z 1945 roku. Pierwszy zachowany protokół Gminnej Rady Narodowej w Adamówce pochodzi z 27 lutego 1945 roku, nosi on numer III. Braki mogą też wynikać z niedbalstwa urzędników gminnych, ponieważ inspekcja powiatowa w 1948 roku nakazała prowadzenie oddzielnej księgi protokołów obrad GRN Adamówka 45. Gminnej Radzie Narodowej w Adamówce w 1945 roku przewodniczył Franciszek Łopuch 46. Więcej danych pochodzi z 1946 roku. W tym okresie na czele Gminnej Rady Narodowej stał Roman Brzyski. W skład prezydium wchodzili ponadto: Jan Goch zastępca oraz Jan Pokrywka członek prezydium 47. W skład Gminnej Rady Narodowej w tym okresie wchodzili między innymi: Roman Brzyski, Jan Pokrywka, Jan Działo, Kazimierz Żyła, Jan Gąsior, Andrzej Pokrywka, Jan Dyjak, Jan Maziarz, Jan Brzyski, Jan Krzych, Andrzej Frączek, Jan Lisik, Jan Gruca, Jan Maziarz, Józef Kalin, Franciszek Jaworski, Józef Kalin, Piotr Okruch, Stanisław Wojtas. Wojciech Łapka 48. Przewodniczący Roman Brzyski kierował pracami prezydium Gminnej Rady Narodowej w Adamówce do 27 lutego 1948 roku. Następne na czele prezydium stanął Jan Lisik, zastępcą został Stanisław Halesiak. Część radnych wyłączono z grona GRN i włączono nowych. W tym okresie zmiany przeprowadzono w całym kraju, zmieniając elity gminne. W drugiej połowie 1948 roku w skład GRN wchodzili: Stanisław Nic, Piotr Masełko, Mikołaj Pernat, Józef Kubaj, Andrzej Frączek, Józef Buszta, Stanisław Gruszczelak, Jan Krzych, Franciszek Hejda, Franciszek Studzienny, Wojciech Urbanik, Jan Działo, Andrzej Chodań i Jan Gąsior 49. W lutym 1949 roku nowym przewodniczącym prezydium GRN został Stanisław Gruszczelak 50. W dniu 25 maja 1949 roku nastąpiła kolejna zmiana. Przewodniczącym został 45 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp. 26

27 Piotr Masełko 51. Już w końcu 1949 roku doszło do kolejnej zmiany. Przewodniczącym został Jan Łopuch. To właśnie on kierował pracami Gminnej Rady Narodowej do maja 1950 roku, kiedy to zlikwidowano w Polsce samorząd i nastąpiły duże zmiany w ustroju gmin. Ostatni skład prezydium z początku 1950 roku miał następujący skład: Nazwisko i imię Łopuch Jan Dreszczyk Mikołaj Borek Jan Dec Jan Funkcja Przewodniczący prezydium Zastępca przewodniczącego Członek prezydium Członek prezydium Gruszczelak Stanisław Członek prezydium 52 ZARZĄD GMINY Niestety nie znamy nazwiska pierwszego powojennego wójta gminy Adamówka. Prawdopodobnie był nim Mikołaj Marczak. Jest wymieniany w dokumentach z 1946 roku, jego zastępcą był Franciszek Łopuch (podwójci) 53. Wójt Mikołaj Marczak kierował gminą przez kilka lat. Pieczęć i podpis wójta M. Marczaka 51 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 2, bp. 53 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 1, k 8. 27

28 Poniżej skład Zarządu Gminy Adamówka do początków 1948 roku: Nazwisko i imię Marczak Mikołaj Łopuch Franciszek Goch Adam Brzyski Roman Funkcja Wójt Podwójci Członek Zarządu Członek Zarządu Jarmuziewicz Andrzej Członek zarządu 54 W początkach 1948 roku, wraz ze zmianami w Gminnej Radzie Narodowej zmiany nastąpiły także w zarządzie gminy. Na stanowisku utrzymał się wójt Mikołaj Marczak. Od początku 1948 roku w skład Zarządu Gminy wchodzili: Nazwisko i imię Marczak Mikołaj Dreszczyk Mikołaj Łopuch Franciszek Działo Jan Funkcja Wójt Podwójci Członek Zarządu Członek Zarządu Augustyn Jan Członek zarządu Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 55 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 28

29 Przy następnej reorganizacji władz gminnych, w lutym 1949 roku nastąpiły zmiany. Mikołaj Marczak został odwołany przez GRN i w jego miejsce powołano Stanisława Błońskiego. Zreorganizowano także pozostały skład Zarządu: Nazwisko i imię Błoński Stanisław Lisik Jan Augustyn Jan Gąsior Piotr Funkcja Wójt Gminy Podwójci Członek Zarządu Członek Zarządu Śmigulec Michał Członek Zarządu 56 Wójt Stanisław Błoński był ostatnim wójtem gminy Adamówka. Zarządzał gminą do maja 1950 roku. Niestety brak jest bliższych danych o urzędnikach gminnych z lat W końcu lat 40. XX wieku pojawia się nazwisko sekretarza urzędu gminy Tytusa Korytyńskiego 57 oraz pracownika urzędu gminy Stanisława Bukowego. Z późniejszych akt wiemy, że gmina Adamówka dysponowała własnym, ale dość ciasnym lokalem urzędu gminy, jednak w połowie lat 50. XX wieku był on już kompletnie zrujnowany. Inspektorzy, którzy w listopadzie 1948 roku wizytowali Urząd Gminy Adamówka z trudem znaleźli odpowiedni budynek, ponieważ był on zupełnie nie oznaczony Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 4, b.p. 57 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn Brakowało stosownych napisów i godła państwowego, tamże, sygn. 9, bp. 29

30 Rok 1950 roku jest przełomowy dla dziejów polskiego samorządu. Wtedy to na mocy ustawy z 20 marca 1950 roku O terenowych organach jednolitej władzy państwowej 59 zniesiono w Polsce samorząd terytorialny. Zlikwidowano wszelkie pozostałości przedwojennego prawodawstwa samorządowego, likwidacji uległy nawet urzędy wójta i starosty powiatowego. Przejęto w pełni wzorce radzieckie. Gminna rada narodowa podlegała powiatowej radzie, ta natomiast wojewódzkiej radzie narodowej. Na szczycie systemu rad narodowych stała, od 1952 roku, Rada Państwa 60. Wszelkie decyzje niższej rady narodowej mogły być uchylone przez radę zwierzchnią. W gminach wszelkie funkcje uchwałodawcze i wykonawcze przejęły rady narodowe; gminne rady narodowe i prezydia. W prezydium zasiadali: przewodniczący, zastępca przewodniczącego, sekretarz prezydium i członek prezydium. Ten organ przejął funkcje dawnego zarządu gminy. Przewodniczący i sekretarz prezydium przeszli na stały etat w urzędzie gminy (zwanym odtąd prezydium gminy). W tym okresie funkcjonowały referaty: ogólno-administracyjny, finansowy, spraw socjalnych i kulturalnych, wojskowy i spraw rolnych. Według danych z 1952 roku w skład gminy Adamówka wchodziły gromady (sołectwa): Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda Dz. U. 1950, nr 14, poz Wtedy to uchwalono konstytucję zastępującą nazwę Rzeczpospolita Polska na Polska Rzeczpospolita Ludowa. 61 Wykaz gromad Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku, Warszawa 1952, s

31 LATA DANE OSOBOWE Zgodnie z nowymi przepisami prawa w czerwcu 1950 roku wyłoniono nowy skład prezydium GRN, które odtąd posiadało pełnię władzy w gminie. W skład tego organu wchodzili: Nazwisko i imię Błoński Stanisław Łopuch Jan Funkcja Przewodniczący prezydium Zastępca przewodniczącego Korytyński Tytus Sekretarz prezydium 62 Jak widać na czele władz gminnych stanął były wójt Stanisław Błoński, tak działo się w wielu gminach w kraju. Dawni wójtowie byli najbardziej doświadczonymi pracownikami. Formalnie uprawnienia wójta przejął właśnie przewodniczący prezydium GRN. W skład Gminnej Rady Narodowej w początkach lat 50. XX wieku wchodzili: Jerzy Czajka, Adam Norek, Jan Borek, Wojciech Mazur, Władysław Czekierda, Franciszek Hejda, Antoni Sączawa, Jan Gąsior, Stanisław Gruszczelak, Jan Dec, Józef Kocioł, Antoni Marek, Mikołaj Pernat, Mikołaj Dreszczyk i Michał Leniart 63. Warto dodać, że skład GRN cały czas ulegał zmianom. W 1954 roku w skład GRN wchodzili: Jan Micuła, Jan Łopuch, Władysław Dudek, Józef Buszta, Leokadia Pędziwiatr, Karol Kukla, Jan Szynal, Adam Norek, Józef Serafin, Henryk Chmiel, Mikołaj Pernat, Marek Antosz, Maria Jurczak i Józef Kocioł 64. W kwietniu 1951 roku doszło do zmiany we władzach prezydium. Nowym przewodniczącym został Jan Łopuch, natomiast zastępcą Jan Borek 65. W 1952 roku nastąpiła zmiana na stanowisku zastępcy przewodniczącego. Jan Borek został odwołany i w jego miejsce powołano Jana Szynala 66. W 1954 roku funkcję zastępcy przewodniczącego pełnił już Edward Kierepka. Natomiast Jan Łopuch kierował prezydium GRN do końca 1954 roku. Posiadamy nieco więcej danych dotyczących pracowników urzędu gminy Adamówka 62 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 63 Tamże, sygn. 3, k Tamże, sygn. 3, k Tamże. 66 Tamże. 31

32 z pierwszej połowie lat 50. Do 1950 roku Stanisław Bukowy prowadził tak zwane księgi szarwarkowe, jednak został zwolniony 67. W 1953 roku w aktach gminnych pojawia się nazwisko Adama Szlachty kierownika referatu finansowego, pracował też Andrzej Studzienny referent rolny, instruktorem rolnym był Władysław Wus. Starszym księgowym w Urzędzie Gminy był Henryk Harek. Ważną pozycję zajmował delegat Ministerstwa Skupu, koordynujący sprawy obowiązkowych dostaw. Początkowo był nim Jan Działo, w następnych latach Józef Pokrywka, w końcu 1954 roku na tym stanowisku pracował Karol Kukla. Częste zmiany wynikały z wybitnie trudnego zadania stojącego przed pracownikiem odpowiedzialnym za obowiązkowy skup płodów rolnych powodujący wielki opór mieszkańców wsi 68. Pierwsze bardziej szczegółowe dane dotyczące sołtysów gminy pochodzą dopiero z 1950 roku 69 : Gromada Nazwisko i imię sołtysa Imię i nazwisko podsołtysa Adamówka Smyk Wojciech Studzienny Andrzej Cieplice Gruca Wawrzyniec Augustyn Jan Dąbrowica Dobcza Krasne Majdan Sieniawski Pawłowa Słoboda Leniart Michał Wus Władysław Biliński Jan Pokrywka Józef Połeć Józef Siry Jan 67 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 68 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 69 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 7, k

33 Pieczęcie gminy Adamówka z lat 50. XX wieku Poniżej wykaz sołtysów z 1954 roku: Gromada Adamówka Cieplice Dąbrowica Dobcza Krasne Majdan Sieniawski Pawłowa Nazwisko i imię Sikora Andrzej Gruca Wawrzyniec Jaworski Franciszek Szynal Michał Biliński Michał Pokrywka Józef Dyjak Michał Słoboda Lisik Józef Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn. 5, b.p. 33

34 Z akt gminnych dowiadujemy się też całkiem dużo o życiu społecznym i gospodarczym w gminie Adamówka. Zlikwidowano prywatny handel i całość obrotu dóbr przejęła Gminna Spółdzielnia SCh w Adamówce. Trwał silny nacisk ideologiczny. Nakazywano hucznie świętować komunistyczne uroczystości. Na przykład w święcie 1 Maja w 1953 roku wzięło udział około 400 osób, z czego zdecydowana większość to młodzież ze szkół 71. Naciskano na tworzenie spółdzielni produkcyjnej. Pierwsza spółdzielnia, dość niewielka, w gminie powstała w Cieplicach, nazywała się Kłosy 72. Spółdzielnia skupiała niewielu rolników, ale posiadała spory areał gruntów. Działała słabo, bowiem w 1953 roku oceniano, że nie stoi na wysokości zadania 73. Inne gromady nie poparły inicjatywy spółdzielczości. W 1953 roku władze zwierzchnie wraz z miejscowymi aktywistami rozpoczęły szeroką akcję uświadamiającą w tym zakresie. W sprawozdaniu z akcji zapisano ( ) w rozmowach indywidualnych jak i dyskusjach stwierdza się bierne ustosunkowanie się ludności miejscowej do zagadnień spółdzielczości produkcyjnej i potrzebna jest jeszcze duża praca uświadamiająca w tym kierunku by ludność zrozumiała znaczenie i wyższość spółdzielczości gospodarki uspołecznionej nad gospodarką indywidualną 74. Niestety dość słabo rozwijała się w gminie kultura. Brakowało normalnie działającej biblioteki, świetlicy wiejskiej. W 1954 roku do czasopisma Nowa Wieś dotarł list od młodzieży wsi Pawłowa, w której to mieszkańcy żalili się brak rozrywek kulturalnych 75. W pierwszej połowie lat 50. XX wieku postanowiono w Polsce budować socjalizm wzorem ZSRR. Podjęto nawet próby kolektywizacji wsi (spółdzielnie produkcyjne). Sposobem na przeobrażenie polskiej wsi na wzór radziecki było ustanowienie małych jednostek administracyjnych. Polskie gminy wiejskie, ustanowione w 1934 roku, zostały zlikwidowane w grudniu 1954 roku. Gmina Adamówka zakończyła działalność w grudniu 1954 roku. 71 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Akta gminy Adamówka, sygn Tamże, sygn. 7, k. 73 Tamże, sygn Tamże. 75 Tamże, sygn

35 GROMADZKIE RADY NARODOWE Jesienią 1954 roku zlikwidowano gminy wiejskie i powołano w ich miejsce gromady 76 (nie mylić z gromadami - sołectwami z lat ). 77 Gromady miały być niewielkimi jednostkami liczącymi maksymalnie 3 tysiące mieszkańców. Z reguły obejmowały maksymalnie kilka wsi. W warunkach galicyjskich była to często jedna duża wioska. Na czele władz gromadzkich stała gromadzka rada narodowa - organ uchwałodawczy wybierana w wyborach powszechnych, ale z jedynej listy wyborczej Frontu Jedności Narodu. Wybory do rad narodowych przeprowadzano: 5 grudnia 1954 roku, 2 lutego 1958 roku, 16 kwietnia 1961, 30 maja 1965 i 1 czerwca Kadencje trwały początkowo 3, od 1961 roku już 4 lata. Organem zarządzającym było prezydium gromadzkiej rady narodowej na które składali się: przewodniczący, zastępca, sekretarz prezydium i dwóch, trzech członków. 78 Z tego grona tylko przewodniczący i sekretarz prezydium stali się stałymi pracownikami. Wszelkie sprawy urzędowe załatwiano w biurze gromadzkim. Był to z reguły wynajęty dom w siedzibie gromady. Stałymi pracownikami w biurze gromadzkim byli: przewodniczący, sekretarz prezydium i kilku pracowników - referentów. Pensje były bardzo niskie, praca zaś niewdzięczna. Polegała głównie na ściąganiu podatków i obowiązkowych dostaw od ludności. Niewielkie gromady nie były w stanie przeprowadzić żadnych większych inwestycji bez pomocy ze strony powiatu. Wiele ważnych prac (na przykład drogowych) wykonywano szarwarkiem poprzez obowiązkowe świadczenie pracy przez poszczególnych mieszkańców gromady. Do 1958 roku kompetencje gromad były bardzo ograniczone i sprowadzały się w zasadzie do wykonywania poleceń władz powiatowych. Gromady podzielone były na wsie, na których czele postawiono tak zwanych "pełnomocników gromadzkich". Byli to przedstawiciele władz w poszczególnych wsiach. 76 Nie mylić z gromadami - sołectwami z lat , Dz. U. 1954, Nr 43, poz Dz. U. 1954, Nr 43, poz Tamże. 35

36 Rok 1956 był przełomowy w historii Polski. Zakończył się okres wiernego upodabniania kraju do ZSRR. Zrezygnowano nawet, z forsowanej wcześniej pełnej kolektywizacji rolnictwa. W dwa lata później zmieniono ustrój gromadzki. Gromadom nadano większe uprawnienia 79. Jednocześnie zaczęto łączyć gromady w większe terytorialnie jednostki. Tak jak poprzednio na czele gromady nadal stała gromadzka rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych jako organ uchwałodawczy. Gromadzka rada narodowa powoływała komisje gromadzkie: mandatowa, rolna, mienia gromadzkiego, finansowobudżetowa i kultury, oświaty i zdrowia. Organem wykonawczym rady narodowej było nadal prezydium, jednak z tego grona wyłączono sekretarza prezydium. Prezydium wspólnie reprezentowało gromadę na zewnątrz, chociaż stałym pracownikiem gromadzkim pozostawał tylko przewodniczący. Cechą charakterystyczną okresu od 1950 roku było mało wyraziste rozgraniczenie między organami uchwałodawczymi i wykonawczymi. Kompetencje gromadzkich rad narodowych i prezydium wzajemnie się przenikały. W nowym systemie powołano ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego nadzorującego pracę biura gromadzkiego zatrudnianego na czas niezależny od kadencji 80. Było to wzorowane na przedwojennych sekretarzach gminy. Sekretarz nadzorował pracowników biura gromadzkiego. Od końca lat 60. XX wieku w gromadach zatrudniano także zootechnika i agronoma gromadzkiego. Od 1958 roku w poszczególnych wsiach powołano ponownie sołtysów, w miejsce dotychczasowych pełnomocników gromadzkich. Sołtysów, jak dawniej, wybierała dana wieś na zebraniu wiejskim, jednak musieli oni uzyskać akceptację władz gromadzkich. Wyżej opisany ustrój gromadzki działał do 1972 roku. System ten był jednak dość mało efektywny. W latach na obszarze współczesnej Gminy funkcjonowały następujące gromady: 79 Dz. U. 1958, nr 5, poz. 16 (tekst ujednolicony Dz.. U. 1975, nr 26, poz. 139). 80 Nie wchodził w skład prezydium. 36

37 GROMADA ADAMÓWKA W skład gromady Adamówka w powiecie jarosławskim włączono dotychczasowe gromady: Adamówka, Krasne, Pawłowa i Dobcza ze zniesionej gminy Adamówka 81. Z dniem 1 stycznia 1960 roku do gromady Adamówka przyłączono obszar zniesionej gromady Cieplice (Cieplice i Słoboda) 82. Z dniem 1 stycznia 1965 roku z gromady Adamówka wyłączono wieś Słoboda i włączono ją do gromady Brzyska Wola, dodatkowo także część obszaru wsi Cieplice (przysiółki Kolonia Polska i Nagórne w sumie 807,6 ha) włączając ten obszar gromady Kuryłówka w powiecie leżajskim 83. W powyższym kształcie administracyjnym gromada funkcjonowała do końca 1972 roku. GROMADA CIEPLICE W skład gromady Cieplice włączono dotychczasowe gromady: Cieplice i Słoboda ze zniesionej gminy Adamówka 84. Gromadę zniesiono z końcem 1959 roku. Cały jej obszar przyłączono do gromady Adamówka 85. GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI W skład gromady Majdan Sieniawski włączono dotychczasową gromadę: Majdan Sieniawski ze zniesionej gminy Adamówka 86. Gromada w takim kształcie terytorialnym przetrwała do 1972 roku. Gromady funkcjonowały do końca 1972 roku. 81 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz Dz. U nr 42 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1959 nr 8 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 11 poz

38 Podział na gromady wiejskie w 1955 roku (opracowanie własne) 38

39 Akt powołania gromadzkich rad narodowych (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954, nr 11 poz. 41.) 39

40 Akt powołania gromadzkich rad narodowych (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954, nr 11 poz. 41.) 40

41 GROMADA ADAMÓWKA DANE OSOBOWE KADENCJA Gromada Adamówka była typową gromadą rolniczą. Niestety gleby były dość słabe i z uwagi na przeprowadzoną klasyfikację gruntów wzrosły podatki płacone przez ludność. W 1955 roku gromada liczyła 225 gospodarstw rolnych, głównie liczących od 3 do 5 ha obszaru (172 gospodarstwa). Problemem był brak melioracji. Większość gruntów była podmokła. W sumie warunki rozwoju rolniczego oceniano słabo 87. Stan infrastruktury drogowej był fatalny. Brakowało także mostów. Pierwsza sesja GRN Adamówka miała miejsce 19 grudnia 1954 roku. Powołano władze gromadzkie. W skład prezydium weszli: Nazwisko i imię Chmiel Henryk Łopuch Jan Funkcja Przewodniczący Prezydium Zastępca Przewodniczącego Szlachta Ludwik Sekretarz Prezydium 88 Biuro gromadzkie pracowało pod kierunkiem sekretarza gromadzkiego Ludwika Szlachty. Głównym pracownikiem był Andrzej Szlachta zajmujący się sprawami wojskowymi, stanu cywilnego i meldunkowymi. Był bardzo chwalony przez władze gromadzkie 89. Ważną rolę zajmował inkasent gromadzki Józef Biliński (inkasenci chodzili w zielonych płaszczach i pobierali od ludności należne podatki). Na czele komisji gromadzkich stanęli: Nazwa komisji Rolna Finansowo-Budżetowa Dróg i Urządzeń Gromadzkich Nazwisko i imię przewodniczącego Micuła Jan Pernat Mikołaj Sobala Józef 87 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 3, k Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Adamówka, sygn. 1, k Tamże, sygn. 3, k

42 Oświaty, Kultury i Zdrowia Jurczak Maria Wyłoniono także pełnomocników gromadzkich w miejsce dotychczasowych sołtysów: Miejscowość Adamówka Dobcza Krasne Nazwisko i imię Sikora Andrzej Kukla Karol Biliński Michał Pawłowa Pernat Mikołaj 90 Powyższe władze gromadzkie funkcjonowały do końca kadencji w 1957 roku. W okresie tych kilku lat gromada Adamówka chwaliła się otwarciem punktu felczerskiego i dentystycznego. Dokonano prace melioracyjnych oraz zwrócono mieszkańcom wsi Dobcza lasy, które zabrano tuż po wojnie. W tą sprawę zaangażował się pełnomocnik wsi Andrzej Frączek 91. Władze gromadzkie chwaliły się także zmianami w organizacji szkolnictwa gromadzkiego. W 1955 roku szkoła w Adamówce składała się z trzech pomieszczeń oraz trzeciego wynajętego na wsi. Szkoła w Krasnem posiadała dziurawy i walący się dach. Natomiast szkoła w Pawłowej nie nadawała się do użytku. Udało się przenieść urząd pocztowy do siedziby Prezydium i w opuszczonym pomieszczaniu zorganizowano klasę lekcyjną. W latach wyremontowano dodatkowo szkoły w Krasnem i Pawłowej 92. Z chwilą powołania gromady siedziba Prezydium mieściła w budynku własnym, lecz stanie bardzo lichym, cały dach przeciekał, piece rozwalane, ściany dziurawe 93. Udało się wyremontować budynek i pokryć go eternitem 94. W końcu lat 50. XX wieku powstały kółka rolnicze w Adamówce, Krasnym i Pawłowej Tamże, sygn. 1, k Tamże, sygn. 2, k Tamże, k Tamże. 94 Tamże. 95 Tamże, sygn. 3, k. 84, 42

43 KADENCJA Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład Gromadzkiej Rady Narodowej w Adamówce. Wybory do rad narodowych tak jak wszędzie w kraju pokazały jednomyślność narodu. W gromadzie Adamówka nie było inaczej. Według oficjalnych wyników aż 97% mieszkańców zagłosowało na jedyną listę wyborczą Frontu Jedności Narodu. Według sprawozdania kampania wyborcze, czyli w praktyce zebrania wiejskie odbywały się w gromadzie Adamówka z dużym zainteresowaniem mieszkańców. Ludność postulowała głównie elektryfikację, zmiany klasyfikacji gruntów 96, uregulowania stanu posiadania, melioracji gruntów oraz budowa mostu na Sanie 97. Od lutego 1958 roku w skład prezydium weszli: Nazwisko i imię Chmiel Henryk Łopuch Jan Garboś Józef Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek Prezydium Micuła Jan Członek prezydium 98 Przewodniczący komisji gromadzkich: Nazwa komisji Finansowo-Budowlana Rolna Kultury, Zdrowia i Spraw Socjalnych Nazwisko i imię przewodniczącego Pernat Mikołaj Działo Wojciech Wlazło Franciszek Mienia Gromadzkiego Frączek Andrzej 99 Sekretarzem gromadzkim został Ludwik Szlachta Kilka lat wcześniej przeprowadzono niekorzystną dla mieszkańców klasyfikację gruntów. 97 Tamże, sygn. 2, k Tamże, sygn. 2, k Tamże, k Tamże, k

44 Powołano na nowo sołtysów: Sołectwo Adamówka Dobcza Krasne Nazwisko i imię Kłos Władysław Dudziński Roman, od września 1958 roku Frączek Andrzej Kukla Karol Pawłowa Urbanik Jan 101 Po przyłączeniu gromady Cieplice do gromady Adamówka należało wybrać nowe władze prezydium (od stycznia 1960): Nazwisko i imię Przeszło Jan 102 Frączek Andrzej Garboś Józef Pernat Mikołaj Funkcja Przewodniczący Prezydium Członek prezydium Członek prezydium Członek prezydium Łopuch Jan Członek prezydium 103 W zreorganizowanej gromadzie nowym sekretarzem gromadzkim został Henryk Buszta Tamże, k Odbyły się wolne głosowanie, startował Chmiel Henryk (10 głosów), i Przeszło Jan (17 głosów(_ 103 Tamże, sygn. 3, k Tamże, k

45 Komisje gromadzkie po reorganizacji: Nazwa komisji Finansowa Rolna i Zaopatrzenia Kultury, Oświaty i Spraw Socjalnych Mienia Gromadzkiego Nazwisko i imię przewodniczącego Micuła Jan Działo Wojciech Wlazło Franciszek Szlachta Andrzej Mandatowa Przeszło Jan 105 KADENCJA Po wyborach do rad narodowych z 30 maja 1965 roku w skład GRN wchodzili: Nazwisko i imię Wlazło Franciszek Kłos Władysław Micuła Stanisław Łopuch Jan Skrzek Jan Szlachta Andrzej Brzyski Jan Szul Maria Fudali Stanisław Kosior Jan Nowak Stefania Biliński Józef Frączek Andrzej Gondek Józef Pelc Stanisław Kasprowicz Stanisław Zwolińska Jadwiga Koper Stefania Miejscowość Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Krasne Krasne Krasne Krasne Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice 105 Tamże, k

46 Przeszło Jan Cieplice Dec Franciszek Cieplice Szlachta Franciszek Cieplice Kłos Andrzej Cieplice Wawrejko Franciszek Cieplice Krupa Józef Słoboda Pernat Mikołaj Pawłowa Olejarski Stanisław Pawłowa Śmigulec Michał Pawłowa 106 Wybrano nowy skład prezydium: Nazwisko i imię Przeszło Jan Gondek Józef Łopuch Jan Funkcja Przewodniczący Prezydium Członek prezydium Członek prezydium Chrobak Paweł Członek prezydium 107 Skład komisji gromadzkich w kadencji : Nazwa komisji Finansowa Rolna i Zaopatrzenia Mienia Gromadzkiego Oświaty i Spraw Socjalnych Nazwisko i imię przewodniczącego Łopuch Jan Biliński Piotr Gondek Józef Kasprowicz Stanisław Mandatowa Wlazło Franciszek Tamże, sygn. 19 (akcesja), k Tamże, sygn. 4, k Tamże, k

47 Początkowo na stanowisku sekretarza gromadzkiego pracował Henryk Buszta, jednak w 1962 roku to stanowisko objął Władysław Lisik. Pracownikiem biura gromadzkiego był także Andrzej Szlachta Przewodniczący prezydium Jan Przeszło już 28 września 1961 roku postanowił złożyć rezygnację, jednak radni nie zgodzili się 110. W styczniu 1963 roku doszło jednak do zmiany na stanowisku przewodniczącego. Nowym przewodniczącym prezydium został Władysław Lisik 111. Niedługo potem nowym sekretarzem gromadzkim został Jan Kulka. W aktach gromadzkich pojawia się też nazwisko agronoma gromadzkiego Władysława Proboli. Oceny pracy sołtysów z 1961 roku: Sołectwo Nazwisko i imię Charakterystyka Dobcza Frączek Andrzej Ur w Dobczy. Pełnił funkcję przez kilka kadencji. Jest sołtysem zdyscyplinowanym, wywiązuje się dobrze z powierzonych mu obowiązków, cieszy się zaufaniem wśród społeczeństwa 112. Cieplice Gondek Józef Ur we Francji. Pełnił funkcję sołtysa od 1958 roku. Pełni swoją funkcję sumiennie, cieszy się zaufaniem wśród społeczeństwa swojej wsi i przyczynia się do prac społecznych 113. Pawłowa Urbanik Jan Ur w Majdanie Sieniawskim. Sołtys od maja 1958 roku. Cieszy się zaufaniem społecznym. Słoboda Lisik Józef Ur Cieszy się dobrą opinią wśród społeczności wsi Słoboda. Obowiązki wykonuje sumiennie. Krasne Kosior Jan Ur Sołtys od 1960 roku. Pełni funkcję bez zastrzeżeń. Adamówka Kłos Władysław Ur Sołtys wsi od maja 1958 roku. Z obowiązków jakie powierzyła mu ludność wywiązuje się dobrze i cieszy się dobrą opinią Tamże, k Tamże, sygn. 4, (akcesja), k Tamże, sygn. 19 (akcesja), k Tamże, sygn. 4, k Tamże, sygn. 4, k Tamże, sygn. 4, k

48 We wrześniu 1961 roku odwołano z funkcji sołtysa wsi Krasne Jana Kosiora, w jego miejsce powołano Eugeniusza Kosiora 115 Od 1965 roku nowym sołtysem wsi Krasne został Jan Połeć 116. W kadencji nastąpiły duże zmiany w gromadzie Adamówka. Przede wszystkim w 1961 roku miała miejsce elektryfikacja. W 1963 roku powstała zlewnia mleka w Adamówce. Od 1964 roku gromada posiadała już w miarę nowoczesny sklep spożywczy (obsługiwany przez GS Sieniawa). Dodatkowo oddano do użytku świetlicę wiejską wraz z telewizorem z inicjatywy aktywu przy poparciu społeczeństwa czynem społecznym 117. Również w Cieplicach przeprowadzono elektryfikację i wybudowano sklep wiejski. W 1964 roku powstała w Cieplicach remizo-świetlica. W Pawłowej przeprowadzono remont szkoły. W 1964 roku w Krasnem rozpoczęto budowę remizo-świetlicy 118. KADENCJA Po wyborach do rad narodowych z 1965 roku wyłoniono skład GRN. Były to następujące osoby: Nazwisko i imię Lisik Władysław Fudali Stanisław Brzyski Jan Wlazło Franciszka Łopuch Jan Skrzek Jan Małecki Jan Chmiel Henryk Kosior Jan Biliński Stanisław Miejscowość Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Adamówka Krasne Krasne Krasne 115 Tamże, k Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 233, 117 Tamże, sygn. 19 (akcesja), k. 4, k Tamże, k

49 Biliński Józef Studzienny Stanisław Olejarski Stanisław Szynal Jan Brzyski Jan Gondek Józef Pelc Stanisław Szewczyk Jan Wawro Bronisław Szlachta Franciszek Jarmuziewicz Józef Zajączkowski Władysław Szewczyk Paweł Brzysk Józef Krasne Krasne Pawłowa Pawłowa Dobcza Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice Cieplice W skład prezydium weszli: Nazwisko i imię Lisik Władysław Gondek Józef Łopuch Jan Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek prezydium Biliński Józef Członek prezydium 119 Fudali Stanisław Członek prezydium (od 1967) Tamże, sygn. 19 (akcesja), k Tamże, sygn. 27 (akcesja), k

50 Przewodniczący komisji gromadzkich w kadencji : Nazwa komisji Planowania Gospodarczego i Budżetu Rolnictwa, Leśnictwa i Zaopatrzenia Ludności Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Dróg i Urządzeń Gromadzkich Nazwisk i imię Fudali Stanisław Szlachta Franciszek Wlazło Franciszek Chmiel Henryk Mandatowa Pelc Stanisław 121 Sołtysi w latach : Sołectwo Adamówka Cieplice Dobcza Krasne Nazwisko i imię Kłos Władysław Gondek Józef Zygmunt Józef Połeć Jan Pawłowa Pernat Mikołaj 122 Sołtysi wybrani w 1967 roku: Sołectwo Adamówka Cieplice Dobcza Krasne Nazwisko i imię Kłos Władysław Gondek Józef Zygmunt Józef Pernat Stanisław Pawłowa Pernat Mikołaj Tamże. 122 Tamże, sygn. 27 (akcesja), k Tamże, sygn. 27 (akcesja), k

51 KADENCJA wchodzili: W ostatniej kadencji rad narodowych gromady Adamówka w skład prezydium Nazwisko i imię Lisik Władysław Ospelit Marian Gondek Józef Łopuch Jan Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek prezydium Członek prezydium W tym okresie biurem gromadzkim kierował Ludwik Szlachta. Agronomem gromadzkim był Władysław Probola 124. Zootechnikiem gromadzkim był Lucjan Wojas. Na stanowisku księgowego budżetowego pracował Julian Kulka, natomiast księgowym podatkowym był Adam Szlachta. Sołtysi gromady Adamówka w 1970 roku: Sołectwo Adamówka Dobcza Krasne Nazwisko i imię Kłos Władysław Frączek Andrzej Połeć Jan Pawłowa Pernat Mikołaj 125 Sołtys wsi Adamówka pełnił funkcję od 1958 roku. Organizował czyny społeczne. Sołtysi wsi Cieplice Jan Gondek pracował jako sołtys od 1960 roku. Zorganizował budowę drogi przez wieś. Młodym stażem był sołtys wsi Dobcza, lecz także go chwalono. Sołtys wsi Krasne Jan Połeć był najlepiej ocenianym sołtysem w powojennej historii tej wsi. Był organizatorem czynów społecznych, dzięki czemu zbudowano utwardzoną drogę przez wieś. 124 Tamże, sygn. 42 (akcesja), k Tamże. 51

52 Sołtys wsi Pawłowa Mikołaj Pernat pełnił funkcję od czasów przedwojennych (z przerwami). Wieś wiele mu zawdzięczała. Podkreślano dbałość o swoje sołectwo. Organizował budowę drogi, sklepu, elektryfikację wsi. Dodawano że jest stanowczy i punktualny 126. Około 1971 roku nowym sołtysem w tej wsi został Jan Wygonny 127. Gromada Adamówka zakończyła działalność z końcem 1972 roku. 126 Tamże, k Tamże, sygn. 49 (akcesja), k

53 WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH (dla kadencji nie wykazanych wyżej) Kadencja Kadencja Kadencja (1973) 130 Micuła Jan, Łopuch Jan, Sobala Józef, Szlachta Ludwik, Kukla Karol, Jurczak Maria, Biliński Michał, Chmiel Henryk, Pernat Mikołaj, Śmigulec Michał Micuła Jan, Garboś Józef, Wlazło Franciszka, Szlachta Andrzej, Greń Kazimierz, Łopuch Jan, Działo Wojciech, Dyjak Michał, Chmiel Henryk, Grząśko Stanisław, Pernat Mikołaj, Klimek Tadeusz, Pokrywka Marcin, Frączek Andrzej, Wolszczak Władysław Ospolt Marian, Wlazło Franciszka, Lisik Władysław, Łopuch Jan, Wojdyło Wanda, Małecki Jan, Brzyska Franciszka, Brzyski Jan s. Michała, Biliński Józef, Szynal Władysław, Kosior Jan, Biliński Stanisław, Kulka Stanisław, Studzienny Stanisław, Szynal Jan, Wolszczak Władysław, Ciurko Władysław, Jarmuziewicz Józef, Bury Zbigniew, Szlachta Franciszek, Sadlej Edward, Gondek Józef, Zajączkowski Władysław, Szewczyk Jan, Kida Edward 128 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz

54 GROMADA MAJDAN SIENIAWSKI DANE OSOBOWE Podczas pierwszej sesji GRN Majdan Sieniawski w dniu 19 grudnia 1954 roku wyłoniono skład pierwszewgo prezydium: Nazwisko i imię Pokrywka Józef Mazur Wojciech Bawół Stanisław 131 Sokalski Mieczysław Paluch Eugenia Nowoświat Stanisław Funkcja Przewodniczący prezydium Zastępca przewodniczącego Sekretarz Prezydium Członek prezydium Członek prezydium Członek prezydium Norek Adam Członek prezydium 132 Na czele komisji gromadzkich stali: Nazwa komisji Rolna Finansowo-Budżetowa Dróg i Urządzeń Gromadzkich Nazwisko i imię przewodniczącego Dyndał Franciszek Urbaniak Franciszek Norek Adam Oświaty, Kultury i Zdrowia Sokalski Mieczysław 133 Pełnomocnikiem gromadzkim (w miejsce sołtysa) został Józef Dyjak 134. W gromadzie było wiele do zrobienia. Następował widoczny przyrost naturalny i dwie szkoły w Majdanie Sieniawskim miały coraz większy problem z organizacją nauki, szczególnie dotyczyło to szkoły nr 2. Brakowało nauczycieli, a jeżeli znajdywano ich, to 131 Po jego śmierci w 1957 roku stanowisko objął Edward Szynal. 132 Archiwum Państwowe w Przemyślu, Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Majdanie Sieniawskim, sygn. 1, k Tamże, k Tamże. 54

55 trudno było znaleźć chociaż pokój do wynajęcia, bowiem większość mieszkańców gromady mieszkała w jednoizbowych chatach 135. W celu podniesienia stopnia kultury rozpoczęto w gromadzie budowę Domu Ludowego, jednak inwestycja się bardzo ślimaczyła. Budowa trwała również w latach 60. Powołano Bibliotekę Gromadzką. Bezpieczeństwa w gromadzie strzegła OSP Majdan Sieniawski, która w 1958 roku posiadała niezbędny sprzęt gaśniczy, jednak poza samochodem. Samochód ten nawet można było (używany) zdobyć, jednak powstawał problem garażu 136. Gromada podlegała pod posterunek MO w Adamówce. W latach pogorszył się stan dróg gromadzkich, które i tak były w tragicznym stanie. Władze gromadzkie i pełnomocnik gromadzki nie zdołały wykorzystać szarwarków. W latach 40. i 50. Mieszkańcy gromady otrzymali wiele gruntów poukraińskich i pożydowskich. Trwały wysiedlenia i nasiedlenia mieszkańców. Gdy z początkiem lat 50. wzrosły podatki gruntowe miejscowi chłopi rozpisywali ziemie między krewnych, liczne były darowizny i zamiany. Z tego wszystkiego powstało takie zamieszanie, że władze gromadzkie przyznawały się do zupełnego chaosu w kwestii, kto ile uprawia gruntów? Cały czas pozostawał problem melioracji gruntów 137. KADENCJA Po wyborach do rad narodowych z 2 lutego 1958 roku wybrano nowy skład GRN. Wyłoniono także prezydium: Nazwisko i imię Pokrywka Józef Mazur Wojciech Sokalski Mieczysław Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek prezydium Norek Adam Członek prezydium Tamże, sygn. 2, k. 83,. 136 Tamże, k Tamże, k Tamże, k

56 Ważne stanowisko sekretarza gromadzkiego objął Edward Szynal, który pracował do końca funkcjonowania gromady. Od 1958 roku na nowo działali sołtysi. Sołtysem w Majdanie Sieniawskim został Józef Dyjak (ur. 1920) 139. Ten sam został wybrany także w 1961 roku 140. Z uwagi że sołectwo było duże, podzielono go w 1962 roku na dwie części. Dodatkowym sołtysem w rejonie Osówka Górna, Dobropol został Michał Staroń 141. Ważną postacią był naczelnik OSP Jan Brzyski. KADENCJA W skład nowego prezydium GRN włączono następujące osoby: Nazwisko i imię Pokrywka Józef Wańczyk Edward Bojarski Piotr Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek prezydium Mazur Wojciech Członek prezydium 142 Nazwa komisji Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Finansowo-Budżetowa Mienia Gromadzkiego Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Nazwisko i imię przewodniczącego Mazur Wojciech Lachawiec Józef Pikul Edmund Bojarski Piotr W dniu 7 listopada 1962 roku doszło do zmiany na stanowisku przewodniczącego prezydium. Nowym przewodniczącym został Stanisław Halesiak 143. KADENCJA Tamże, k Tamże, sygn. 3, k Tamże, sygn. 3, k. 274, 142 Tamże, sygn. 3, k Tamże, sygn. 3, k. 273 i 271. Tymczasowo gromadą do listopada 1962 roku kierował Wojciech Mazur. 56

57 Po wyborach do rad narodowych z maja 1965 roku wyłoniono nowy skład prezydium: Nazwisko i imię Halesiak Stanisław Bojarski Piotr Pisarczyk Franciszek Funkcja Przewodniczący prezydium GRN Członek prezydium Członek prezydium Wańczyk Edward Członek prezydium 144 Przewodniczący komisji gromadzkich: Nazwa komisji Budżetu i Planu Gospodarczego Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Nazwisko i imię przewodniczącego Bojarski Piotr Mazur Wojciech Pokrywka Mikołaj Dróg i Mienia Gromadzkiego Lachawiec Józef 145 Biurem gromadzkim kierował Edward Szynal. Na stanowisku agronoma gromadzkiego zatrudniono Helenę Kuczek 146. W gromadzie funkcjonowało kółko rolnicze pod kierunkiem Mikołaja Pokrywki 147. W 1964 roku doszło do zmiany sołtysa w Majdanie Sieniawskim. Nowym sołtysem został Franciszek Pisarczyk 148. W drugiej połowie lat 60. XX wieku w Majdanie Sieniawskim działała świetlica gromadzka (budynek w ruinie). Główną instytucją kultury była Biblioteka Gromadzką kierowana przez Kazimierę Bojarską. Biblioteka posiadała w 1967 roku prawie 2000 woluminów i 316 czytelników. W gromadzie działał też Klub Ruchu z punktem bibliotecznym Tamże, sygn. 5, k Tamże, sygn. 5, k Tamże, k Tamże, sygn. 6, k Tamże, k Tamże, k

58 KADENCJA Po wyborach do rad narodowych z 1 czerwca 1969 roku w skład prezydium wybrano następujące osoby: Nazwisko i imię Halesiak Stanisław Borek Władysław Bojarski Piotr Funkcja Przewodniczący prezydium Członek prezydium Członek prezydium Brzyski Jan s. Mikołaja Członek prezydium 150 Przewodniczący komisji gromadzkich w okresie kadencji : Nazwa komisji Nazwisko i imię przewodniczącego Budżetu i Planu Gospodarczego Pisarczyk Franciszek Rolnictwa i Zaopatrzenia Ludności Nic Adam Oświaty, Kultury i Spraw Socjalnych Bojarski Piotr Dróg i Mienia Gromadzkiego Brzyski Jan 151 Gromada Majdan Sieniawski funkcjonowała do końca 1972 roku. 150 Tamże, sygn. 8, k Tamże, sygn. 8, k

59 WYKAZ RADNYCH GROMADZKICH GROMADY MAJDAN SIENIAWSKI Kadencja Kadencja Pokrywka Józef, Mazur Wojciech, Nowoświat Stanisław, Pokrywka Mikołaj, Sokalski Mieczysław, Goch Jan s. Pawła, Mazur Bronisława, Nowoświat Stanisław, Norek Adam, Szynal Edward, Pokrywka Piotr, Norek Adam, Brzyski Jan, Goch Andrzej, Urbanik Franciszek, Gąsior Jan, Mazur Wojciech, Brzyski Piotr, Pokrywka Mikołaj, Brzyski Jan s. Feliksa, Dyndal Franciszek, Sokalski Mieczysław, Szyszka Jan, Pokrywka Józef, Żyła Kazimierz, Pikul Edmund, Bawół Stanisław, Rutkowski Wincenty, Paluch Eugenia, Pisarczyk Jan, Brzyski Andrzej, Lachawiec Józef, Serafin Józef, Żyła Kazimierz, Mazurek Adam, Szynal Franciszek, Sęk Katarzyna, Brzyski Andrzej, Urbanik Maria Gąsior Kazimierz, 152 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz

60 Kadencja Kadencja Kadencja (1973) 156 Borek Władysław, Borek Władysław, Halesiak Stanisław, Wańczyk Edward, Trela Stanisław, Goch Andrzej, Gąsior Jan, Norek Stanisław, Pokrywka Józef, Peszek Bronisław, Pikul Edmund, Bojarski Piotr, Lachawiec Józef, Zwoliński Franciszek s. Adama, Szynal Franciszek, Brzyski Andrzej, Mazur Wojciech, Urbanik Błażej, Dyjak Roman, Fudali Janina, Rutkowski Wincenty, Dyndał Franciszek Wańczyk Edward, Pokrywka Kazimierz, Pokrywka Mikołaj, Norek Adam, Halesiak Stanisław, Gąsior Jan, Peszek Bronisław, Halesiak Maria, Lachawiec Józef, Kierepka Stanisław, Bojarski Piotr, Zwoliński Franciszek, Soliło Helena, Dyndał Franciszek, Mazur Wojciech, Rutkowski Wincenty, Goch Józef, Rutkowski Kazimierz Wańczyk Edward, Goch Andrzej, Pokrywka Bolesław, Borek Władysław, Działo Walenty, Gąsior Jan, Olejarski Stanisław, Peszek Bronisław, Kutyła Wanda, Kierepka Stanisław, Bojarski Piotr, Zwoliński Franciszek, Działo Maria, Brzyski Jan s. Mikołaja, Pisarczyk Franciszek, Dyjak Kazimierz, Nic Adam, Rzeźnik Maria, Dyjak Stanisław 154 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1961 nr 5 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1965 nr 7 poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1969 nr 8 poz

61 GROMADA CIEPLICE DANE OSOBOWE KADENCJA Niestety o tej gromadzie zachowało się dość mało dokumentów, dodatkowo pisanych ręcznie. Ciężko jest scharakteryzować gromadę, działała dość krótko, do końca 1959 roku. Pierwsze zachowane dokumenty pochodzą z 1957 roku. W tym czasie na czele prezydium stał Józef Tokarz, natomiast sekretarzem prezydium był Jan Glinanowicz 157. W dniu 14 lipca 1957 roku przewodniczący Józef Tokarz został odwołany ze stanowiska 158. Na jego miejsce powołano Franciszka Szlachtę 159. KADENCJA (1961) Po wyborach do rad narodowych z lutego 1958 roku przeprowadzono wybory prezydium. Na przewodniczącego kandydowali Jan Przeszło i Edward Borek. Minimalną przewagą głosów wybory wygrał Jan Przeszło 160. Jan Glinanowicz został sekretarzem, jednak w maju 1958 roku zrezygnował ze stanowiska z uwagi na trudną sytuacją materialną (radni protestowali). Na to stanowisko powołano Andrzeja Strusa, który posiadał wymagane 7 klas szkoły podstawowej i 3 lata pracy w administracji 161. W następnych latach sekretarzem pozostawał Zdzisław Buszta 162. Sołtysem wsi Cieplice został Józef Gondek 163. Gromada funkcjonowała do końca 1959 roku, jednak radni gromadzcy pełnili mandaty do wiosny 1961 roku już w ramach gromady Adamówka. 157 Archiwum Państwowe w Przemyślu, PGRN Cieplice, sygn. 1, k Tamże, k Tamże, k Tamże, sygn. 2, k Tamże, k Tamże, sygn. 2, k Tamże, sygn. 2, k

62 WYKAZY RADNYCH GROMADZKICH GROMADY CIEPLICE Kadencja Kadencja Gruca Wawrzyniec, Lisik Józef, Zwolińska Jadwiga, Borek Edward, Skowronek Jan, Szlachta Franciszek, Kocioł Józef, Tomach Eugeniusz, Dec Franciszek, Otremba Jan, Szlachta Franciszek, Strus Andrzej, Ożga Wojciech, Przeszło Jan, Buniowski Stanisław, Naróg Stanisław, Lisik Józef Warzocha Maria, Zajączkowski Michał, Papuga Stanisław, Niemczycki Piotr, Dublanica Jan, Gil Jan 164 Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1954 nr 13, poz Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1958, nr 6 poz

63 GMINNA RADA NARODOWA ADAMÓWKA Powojenne czasy to okres niszczenia polskiej administracji lokalnej, szczególnie w latach i następnie powolne odbudowywanie. Ważnym momentem był rok 1973, kiedy to na nowo powołano gminy (likwidując gromady), często w przedwojennych granicach. Gminy te funkcjonują w większości po dziś dzień. Reforma weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku 166. Ważnym krokiem było ustanowienie wyrazistego podziału między funkcjami uchwałodawczymi i wykonawczymi władz gminnych. Formalnie gminy stały się organem samorządu społecznego. W praktyce zapis ten był tylko martwą literą. Na czele władz gminnych stała gminna rada narodowa wybierana w wyborach powszechnych 167. Był to organ dość liczny złożony z 20 do 50 radnych 168. Gminna rada narodowa była organem uchwałodawczym. Ze tego grona wyłaniano prezydium GRN złożone z przewodniczącego 169, zastępcy i członków prezydium będącymi jednocześnie przewodniczącymi komisji gminnych. Typowe komisje z tamtego okresu to: planu budżetu i finansów, rolnictwa, oświaty kultury i spraw socjalnych oraz ładu i porządku publicznego. Prezydium gminnej rady narodowej reprezentowało gminę na zewnątrz, jednak przewodniczący nie pozostawał stałym urzędnikiem gminnym. W gminach powołano także urzędnika wzorowanego na przedwojennym wójcie - naczelnika gminy. Naczelnika powoływał i odwoływał wojewoda. Podlegał on służbowo początkowo naczelnikowi powiatu, w następnych latach wojewodzie 170. Postawiono na fachowość, naczelnik najczęściej posiadał wyższe wykształcenie. W ówczesnych gminach zyskał on spore uprawnienia, większe od dawnych przewodniczących gromadzkich rad narodowych, co było z korzyścią dla gmin. Naczelnika początkowo powoływał na czas nieokreślony przewodniczący wojewódzkiej rady narodowej na wniosek prezydium powiatowej rady narodowej, zgłoszony po zaopiniowaniu przez gminną radę narodową. Organem pomocniczym naczelnika gminy był urząd gminy, który dzielił się na trzy 166 Dz. U. 1972, nr 49, poz Wybory do rad narodowych przeprowadzono 9 grudnia 1973 roku, 5 lutego 1978 roku, 17 czerwca 1984 roku i 19 czerwca 1988 roku. Najdłuższa była kadencja z lat , przedłużona z uwagi na stan wojenny. 168 W PRL-u bardzo wielką rolę przypisywano fikcyjnym wyborom. Jednocześnie im liczniejsza rada narodowa, tym bardziej demokratyczna. 169 Od połowy lat 70-tych do 1980 roku przewodniczącym obligatoryjnie był I-szy sekretarz komitetu gminnego PZPR. 170 Dz. U. 1972, nr 49, poz

64 zasadnicze piony: biuro urzędu gminy (z sekretarzem biura UG na czele), gminną służbę rolną (z kierownikiem) oraz urząd stanu cywilnego (z kierownikiem USC na czele). Po raz pierwszy w okresie powojennym postawiono na fachowość, bowiem każdy urzędnik gminny musiał posiadać przynajmniej średnie wykształcenie. Większe terytorialnie gminy stanowiły w miarę samodzielne jednostki spełniające większość funkcji potrzebnych ludności. Jednostkami pomocniczymi gminy były sołectwa z sołtysami na czele, których wybierało zebranie wiejskie. Sołtysów musiały jednak zatwierdzić władze gminne. W 1973 roku na nowo powołano gminę Adamówka. W jej skład gminy włączono sołectwa: Adamówka, Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski i Pawłowa Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1972 nr 16 poz

65 Akt powołania gminy Adamówka (Dz. Urz. WRN Rzeszów, 1972 nr 16 poz. 193) 65