Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym

Transkrypt

1 ARCHIWUM MOTORYZACJI 3-4, pp (2008) Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym WINCENTY LOTKO Politechnika Radomska Artykuł przedstawia wyniki bada realizowanych z wykorzystaniem silnika AD3.152 zasilanego olejem napdowym (ON) oraz mieszaninami paliwowymi, takimi jak: olej napdowy - eter etylo-tert-butylowy (EETB), a take: olej napdowy - odwodniony etanol (ET) - estry metylowe nienasyconych kwasów tłuszczowych (FAME). Głównym celem artykułu było przeprowadzenie oceny zmian wartoci wskanika niepowtarzalnoci kta opónienia samozapłonu w badanym silniku zasilanym wyej wymienionymi mieszaninami paliwowymi. 1. Wprowadzenie Niedoskonało urzdze biorcych udział w procesie tłoczenia paliwa, jak równie wystpujce wówczas złoone zjawiska przepływowe powoduj, e w silniku spalinowym mamy do czynienia z niepowtarzalnoci parametrów opisujcych ten proces. Chodzi tu mianowicie o pocztek tłoczenia paliwa, koniec tłoczenia paliwa, czas trwania tłoczenia paliwa, charakter zmian cinienia paliwa w funkcji kta obrotu wału korbowego silnika p t =f(α). Powoduje to w konsekwencji zmiany opónienia samozapłonu paliwa w kadym cyklu roboczym silnika, a take charakter zmian procesu spalania w cylindrze p s =f(α). Zjawiska te przybieraj róne wartoci dla paliw o rónych parametrach fizykochemicznych, rónicych si np. lepkoci. W materiale tym zostan przedstawione zagadnienia niepowtarzalnoci opónienia samozapłonu dla kolejnych 50 cykli silnika AD3.152 przy jego stałym obcieniu. Silnik zasilano kolejno: olejem napdowym i porównawczo paliwem ET20 i EETB20. Były to mieszaniny ON z etanolem (ET) oraz eteru etylo-tert-butylowego (EETB) i estru nienasyconych kwasów tłuszczowych oleju rzepakowego jako emulgatorem (FAME). Ocen zjawisk niepowtarzalnoci opónienia samozapłonu badanych paliw dla kolejnych cykli procesu roboczego silnika dokonano w oparciu o wskanik niepowtarzalnoci tego parametru.

2 196 W. Lotko 2. Opónienie samozapłonu Czynniki wpływajce na opónienie samozapłonu mona podzieli na [3-12]: 1. Czynniki chemiczne Najistotniejszym czynnikiem w tej grupie, wpływajcym na zmiany okresu opónienia samozapłonu τ s jest skład chemiczny paliwa i jego lepko. Paliwa zawierajce due iloci wglowodorów szeregu olefinowego oraz parafinowego charakteryzuj si krótkimi okresami opónienia samozapłonu τ s (ze wzgldu na łatwy rozpad łacuchów wglowodorowych w podwyszonej temperaturze). Te same powody decyduj, e wartoci τ s s najmniejsze dla normalnych wglowodorów parafinowych. Spadek τ s obserwuje si przy rosncej liczbie cetanowej paliw. 2. Czynniki fizyczne Sporód tych czynników najistotniejszy wpływ na τ s maj: temperatura zasysanego powietrza (dla niszych temperatur zasysanego powietrza τ s jest znacznie wiksze wyjania to utrudniony rozruch silnika w niskich temperaturach otoczenia), cinienia koca suwu sprania (dla wyszych p s okres opónienia samozapłonu maleje). 3. Czynniki konstrukcyjne Sporód tej grupy najwikszy wpływ na okres opónienia samozapłonu wykazuj: rodzaj komory spalania, rednica cylindra, stopie sprania, rednie ci- nienie uyteczne, kt wyprzedzenia wtrysku, rodzaj wtryskiwacza i charakterystyka wtrysku. 4. Czynniki eksploatacyjne W tej grupie czynników naley wyróni: prdko obrotow silnika, temperatur cieczy chłodzcej silnik, obcienie silnika, kt wyprzedzenia wtrysku, szczelno komory spalania, współczynnik nadmiaru powietrza, pozostało spalin. Sporód wymienionych, głównych czynników majcych wpływ na opónienie samozapłonu zbadane zostały nastpujce [4, 9, 11]: gsto badanych paliw, lepko badanych mieszanek paliwowych, prdko obrotowa silnika, obcienie silnika. 3. Okrelenie wartoci opónienia samozapłonu W analizach teoretycznych wykresu indykatorowego silnika zachodzi konieczno stosowania analitycznej metody do okrelania wartoci τ s. Wród licznych proponowanych formuł według J. B. Heywooda najlepiej spełnia te wymogi metoda Hardenberga i Hasego. Zaproponowan formuł przez Hardenberga i Hasego do oblicze samozapłonu paliwa w silnikach o zapłonie samoczynnym przedstawia wzór (1) [1, 2]:

3 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 197 0,63 n ,2 τ s = ( 0,36 + 0,22 S p ) expe A + (1) 6 RT p 12,4 Obliczenia przy jego zastosowaniu potwierdzaj pełn zgodno wyników do- wiadczalnych. Wzór ten wyraa opónienie samozapłonu w zalenoci od temperatury sprania T, cinienia p oraz prdkoci obrotowej n silnika, gdzie: S p rednia prdko tłoka w m/s, R stała gazowa 8,3134 J/mol K, E A pozorna energia aktywacji. 618,840 E A = [J/mol] (2) LC + 25 gdzie: LC liczba cetanowa. Energia aktywacji maleje ze wzrostem liczby cetanowej. Opónienie samozapłonu wyraone w czasie okrela wzór: ( α OWK ) ' τ id τ id = 0,006 n [ms] (3) gdzie: n prdko obrotowa silnika w obr/min. Wartoci T i p mog by szacowane poprzez przyjcie politropowego procesu sprania ze wzorów: m 1 TTC = Ti rc m ptc = pi rc (4) gdzie: m wykładnik politropy sprania, r i stopie sprania, a indeks dolny i oznacza róne parametry zasysanego powietrza. Wartoci szczegółowe i podano w pracy [1]. W niniejszym artykule wykorzystano badania własne autora, w których kt opónienia samozapłonu był okrelony z wykorzystaniem dwóch przebiegów: wzniosu iglicy h i =f(α) oraz czci wykresu indykatorowego p s =f(α).

4 198 W. Lotko 4. Niepowtarzalno parametrów roboczych silnika Wskanik niepowtarzalnoci X wybranego parametru roboczego silnika Y mona wyrazi za pomoc poniszej zalenoci: X Y [( Y ) Y ] k 1 2 ( ) i σ Y k (5) i= 1 = = 100% Y Y gdzie: σ(y) odchylenie standardowe, Y warto parametru dla i-tego cyklu roboczego silnika, Y wartorednia rozpatrywanego parametru, k liczba rozpatrywanych cykli roboczych silnika. Na niepowtarzalno rónych parametrów pracy silnika, takich jak: wznios iglicy rozpylacza, przebieg cinienia w cylindrze silnika oraz charakterystyk dawki paliwa, i innych, zdecydowany wpływ maj m.in. własnoci fizykochemiczne paliwa i nieustalone zjawiska jego przepływu w procesie tłoczenia w układzie wysokiego cinienia paliwa. Niepowtarzalno wartoci cinienia paliwa w przewodzie wtryskowym podczas jego tłoczenia zaley głównie od: dawki podawanego paliwa, prdkoci, z jak paliwo jest przetłaczane (rys. 1) [9, 10].

5 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 199 a) b) Rys. 1. Wartoci wskanika niepowtarzalnoci maksymalnego cinienia paliwa w przewodzie wtryskowym X p, dla rónej dawki paliwa pompy wtryskowej DPA-WSK-PZL 3238F150 przy prdkoci: a) n p =200 obr/min, b) n p =800 obr/min. Fig. 1. Values of unrepeatablity coefficient of maximal fuel pressure in delivery pipe versus fuel dose of DPA-WSK-PZL injection pump calculated for rotational speed: a) ) n p =200 rpm, b) n p =800 rpm. W fazie tłoczenia paliwa powstaje fala, która przemieszcza si w przewodzie wtryskowym, a po uderzeniu w iglic odbija si od niej i wracajc nakłada si w róny sposób na pierwotn fal cinienia paliwa. Według niektórych badaczy (R.Brum SNCF Francja) cinienie wtrysku wzrasta skokowo (rys. 2) o amplitudzie czasowej równej długoci przewodu wtryskowego podzielonej przez warto prdkoci rozchodzenia si dwiku w paliwie: l p A = [s] (6) a gdzie:

6 200 W. Lotko l długo przewodu wtryskowego [m], a prdko rozchodzenia si dwiku w paliwie w przewodzie wtryskowym [m/s]. i asymetrycznie uzyskuje warto maksymaln cinienia paliwa w przewodzie wtryskowym równ p max. Rys. 2. Schemat przyrostu cinienia w przewodzie wtryskowym paliwa wg R. Brum (SNCF). Fig. 2. Scheme of fuel pressure rise in delivery pipe according to R. Brum (SNCF). Warto wskanika niepowtarzalnoci kta opónienia samozapłonu okrela wzór: X α ZS σ = α ( α ) zs zs = 1 k k i= 1 gdzie: σ(αzs) odchylenie standardowe, αzs kt opónienia samozapłonu, [( α ) α ] α zs zs i zs 2 100% α zs wartorednia kta opónienia samozapłonu, k liczba kolejnych cykli. Dla zjawiska przepływu paliwa w przewodzie wtryskowym powinno si uwzgldni gazow faz jego przepływu z nastpujcymi uproszczeniami: nie uwzgldnia si wpływu na procesy hydrodynamiczne przepływu wytworzonych pcherzy powietrza i par paliwa, w przestrzeniach nie zapełnionych paliwem cinienie jest równe zeru, (7)

7 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 201 całe paliwo w przewodzie wtryskowym przed procesem jego wtrysku posiada wysokie cinienie rozłoone równomiernie na całej długoci przewodu wtryskowego, w kocowej fazie wtrysku paliwa przy cinieniu resztkowym poniej zera, objto paliwa nad tłoczkiem i zaworem odcinajcym paliwo oblicza si z bilansu objtoci, a w przewodzie paliwowym niejednorodno strugi paliwa w kocu procesu wtrysku modeluje si podcinieniami. Przy dokonaniu szeregu takich załoe upraszczajcych wg badaczy rosyjskich mona okreli zmiany cinienia w przewodzie wtryskowym w warunkach nieustalonych z nastpujcych zalenoci: gdzie: dp + ρ p dx dc 1 + dx a ρ dc dt + 2ρ k c = 0 dp p = 2 p dt x długo strugi paliwa w czasie t, t czas, c prdko przepływu paliwa, a prdko rozchodzenia dwiku w paliwie, ρ p gsto paliwa, k hydrauliczny współczynnik tarcia. Niepowtarzalno zjawisk zachodzcych podczas spalania paliwa okrelono w Uniwersytecie Technicznym MADI w Moskwie przy uyciu dwóch wskaników i nazywano je niestabilnoci parametru (w tym przypadku maksymalnych cinie spalania) [14]: pi max K 1 p = 100% pi 2 σ (9) K p2 = i ( n 1) 0 100% pi gdzie: p imax przedział zmian maksymalnych cinie w komorze spalania, p ir rednie cinienie spalania, σi odchylenie standardowe, n liczba badanych cykli. Dla oceny badanych zjawisk analizuje si niestabilno maksymalnego cinienia w komorze spalania (K p1 ) i niestabilno redniej wartoci maksymalnej cinienia spalania (K p2 ). (8)

8 202 W. Lotko 5. Charakterystyka badanych paliw W badaniach zastosowano nastpujce rodzaje paliw: standardowy olej napdowy (ON), etanol (ET) o steniu 100%, eter etylo-tert-butylowy (EETB) oraz estry nienasyconych kwasów tłuszczowych (FAME). Wymienione paliwa wykorzystano w celu przygotowania nastpujcych mieszanin paliwowych: ET20 oraz EETB20. Mieszanina o oznaczeniu ET20 zawierała: 70% ON, 20% ET oraz 10% emulgatora FAME. W przypadku mieszaniny EETB20 zawierała ona: 80% ON i 20% EETB. Wszystkie podane proporcje odnosz si do udziałów objtociowych dla poszczególnych paliw, które tworzyły mieszanin. Wybrane własnoci fizykochemiczne badanych paliw przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Wybrane własnoci fizykochemiczne badanych paliw. Table 1. Selected properties of tested fuels. Nazwa własnoci Oznaczenie paliwa ON ET20 EETB20 Gsto w temp. 15 C [kg/m 3 ] Lepko kinematyczna w temp. 40 C [mm/s 2 ] 3,49 3,08 2,99 Indeks cetanowy [-] 49,9 48,1 49,5 Warto opałowa [MJ/kg] 43,2 40,1 41,7 Warto opałowa [MJ/dm 3 ] 36,2 32,8 34,0 Odporno korozyjna Zarówno etanol, jak i badany eter charakteryzuj si wieloma niekorzystnymi własnociami w stosunku do ON, które utrudniaj ich zastosowanie jako paliwa do silników o zapłonie samoczynnym. Dotyczy to szczególnie niskiej skłonnoci tych paliw do samozapłonu oraz ich niszej wartoci opałowej i lepkoci. Bdzie to oddziaływa w kierunku zwikszenia jednostkowego zuycia paliwa oraz przecieków w aparaturze wtryskowej w procesie toczenia paliwa. Rónice w gstoci tych paliw zamieszczonych w tabeli 1 maj równie wpływ na parametry pocztku i koca tłoczenia paliwa i charakter zmian krzywych h i =f(α), a take zmian cinienia w komorze spalania silnika, co pokazano na rysunkach 3, 5 i 7. Konsekwencj rónic cinie wystpujcych w komorze spalania silnika dla poszczególnych badanych, kolejnych cykli roboczych bdzie równie odmienno emisji składników spalin. 6. Charakterystyka wykonanych bada Badania przeprowadzono w laboratorium Zakładu Technicznej Eksploatacji Pojazdów Politechniki Radomskiej. Schemat stanowiska badawczego przedstawiono na rysunku 3.

9 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 203 Rys. 3. Schemat stanowiska badawczego: 1 komputer z kart pomiarow KPCI 3110 Keithley, 2 przetwornik obrotowo-impulsowy INTRON 4096, 3 moduł pomiaru zuycia paliwa, silnik AD3.152, 5 hamulec silnikowy, 6 szafa kontrolna, 7 generator podstawy czasu, 8 moduł kontroli prdkoci obrotowej silnika, 9 wzmacniacz ładunku, 10 analizator spalin. Fig. 3. Diagram of the test stand: 1 PC with Keithley KPCI 3110 measurement card, 2 INTRON 4096 transducer, 3 fuel meter, 4 AD3.152 engine, 5 engine brake, 6 engine control box, 7 time base generator, 8 engine speed control module, 9 signals amplifier, 10 AVL 465 digas Analyzer. Zmiany wartoci wybranych parametrów roboczych badanego silnika wyznaczano na podstawie zarejestrowanych przebiegów zmian cinienia w komorze spalania, przewodzie wtryskowym oraz wzniosu iglicy rozpylacza. Umoliwiało to wyznaczenie nastpujcych parametrów: kta pocztku wtrysku, kta pocztku spalania, kta opónienia samozapłonu paliwa i wartoci maksymalnego cinienia w komorze spalania oraz kta trwania wtrysku. Pomiary wartoci parametrów roboczych silnika zrealizowano w warunkach charakterystyki obcieniowej silnika przy prdkoci obrotowej wału korbowego n=1600 obr/min oraz momencie obrotowym M o =120 Nm. W takich warunkach rejestrowano przebiegi kolejnych 50 cykli roboczych silnika. Dziki zastosowaniu przetwornika obrotowo impulsowego INTRON 4096 uzyskano rozdzielczo o wartoci 0,176ºOWK dla kadego punktu pomiarowego. 7. Wyniki bada Na rysunkach 4 9 pokazano zarejestrowane przebiegi zmian wzniosu iglicy rozpylacza oraz cinienia w komorze spalania silnika AD zasilanego badanymi paliwami.

10 204 W. Lotko Rys. 4. Przebiegi zmian wzniosu iglicy rozpylacza silnika AD3.152 zasilanego ON. Fig. 4. Courses of needle lift of AD3.152 engine fuelled with ON. Rys. 5. Przebiegi pocztku zmian cinienia w komorze spalania silnika AD3.152 zasilanego ON. Fig. 5. Courses of pressure in combustion chamber of AD3.152 engine fuelled with ON. Rys. 6. Przebiegi zmian wzniosu iglicy rozpylacza silnika AD3.152 zasilanego paliwem EETB20. Fig. 6. Courses of needle lift of AD3.152 engine fuelled with EETB20.

11 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 205 Rys. 7. Przebiegi pocztku zmian cinienia w komorze spalania silnika AD3.152 zasilanego EETB20. Fig. 7. Courses of pressure in combustion chamber of AD3.152 engine fuelled with EETB20. Rys. 8. Przebiegi zmian wzniosu iglicy rozpylacza silnika AD3.152 zasilanego paliwem ET20. Fig. 8. Courses of needle lift of AD3.152 engine fuelled with ET20. Rys. 9. Przebiegi pocztku zmian cinienia w komorze spalania silnika AD3.152 zasilanego ET20. Fig. 9. Courses of pressure in combustion chamber of AD3.152 engine fuelled with ET20. Na powyszych rysunkach przedstawiono 50 kolejnych cykli roboczych badanego silnika. Zbiór tych informacji byłby bardziej przejrzysty, gdyby poszczególne krzywe mogły by wydrukowane w rónych kolorach.

12 206 W. Lotko Przebiegi pokazane na rysunkach 4 9 umoliwiły wyznaczenie wartoci któw opónienia samozapłonów w kolejnych cyklach roboczych silnika AD3.152 zasilanego badanymi mieszaninami paliwowymi. Uzyskane wartoci pokazano na rysunku 10, oraz zestawiono w tabelach 2-4. α zs [ OWK] 11,4 100%ON 80%ON:20%EETB 70%ON:20%ET:10%FAME 10,7 10,0 9,3 8, kolejny numer cyklu Rys. 10. Wartoci kta opónienia samozapłonu badanych paliw wyznaczone dla silnika AD3.152 przy n=1600 obr/min i obcieniu M o =120Nm. Fig. 10. Values of self-ignition angles calculated for tested fuels for AD3.152 engine at n=1600 rpm and torque M o =120Nm. Tabela 2. Wartoci α zs wyznaczone dla silnika AD3.152 zasilanego paliwem ON. Table 2. Values of α zs calculated for AD3.152 engine fuelled with ON. L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs 1. 10, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,492 Dla danych zawartych w tabeli 2 warto wskanika niepowtarzalnoci Xα zs kta opónienia samozapłonu wynosiła 4,73% dla oleju napdowego.

13 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 207 Tabela 3. Wartoci α zs wyznaczone dla silnika AD3.152 zasilanego paliwem EETB20. Table 3. Values of α zs calculated for AD3.152 engine fuelled with EETB20. L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs 1. 9, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,019 Dla danych zawartych w tabeli 3 warto wskanika niepowtarzalnoci Xα zs kta opónienia samozapłonu wynosiła 4,38% dla paliwa EETB20. Tabela 4. Wartoci α zs wyznaczone dla silnika AD3.152 zasilanego paliwem ET20. Table 4. Values of α zs calculated for AD3.152 engine fuelled with ET20. L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs L.p. α zs 1. 9, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,492 Dla danych zawartych w tabeli 4 warto wskanika niepowtarzalnoci Xα zs kta opónienia samozapłonu wynosiła 4,57% dla ET20. Wyniki przedstawione na rysunku 8 oraz zawarte w tabelach 2 4 pokazuj, e zmiana wartoci kta opónienia samozapłonu badanych paliw zawierała si w przedziale dla oleju napdowego: 8,965 do 10,019 [ OWK]. Natomiast dla paliw EETB20 i ET20 były to wartoci odpowiednio w przedziałach: 8,963 10,370 oraz 8,963 10,722. Dla ON, który charakteryzował si najwiksz lepkoci η k =3,49 [mm/s 2 ] przedział zmian wartoci któw opónienia samozapłonu zawierał si w granicach najmniejszych. Dla pozostałych paliw o mniejszej ich lepkoci uzyskano nieznacznie wikszy przedział zmian wartoci któw opónienia samozapłonu wyraony w stopniach obrotu wału korbowego silnika.

14 208 W. Lotko Uzyskane przebiegi wzniosu iglicy oraz pocztku narastania cinienia w komorze spalania badanego silnika przedstawiono w postaci rysunków 4-9 celem pokazania charakteru jakociowego ich zmian, natomiast dla pełnej czytelnoci zmiany ilociowe badanego parametru zawarto w tabelach 2 4 oraz pokazano na rysunku Podsumowanie Niepowtarzalno parametrów procesu wtrysku paliwa wpływa na przebieg jego spalania w silniku. Poza oddziaływaniem na parametry konstrukcyjne systemów zasilania silnika i komory spalania przez producenta silnika, w warunkach eksploatacji moliwe jest jedynie oddziaływanie na temperatur paliwa poprzez zastosowanie systemu jego chłodzenia. W aspekcie rozwaanych zagadnie istotnym jest, aby paliwo zasilajce silnik charakteryzowało si wzgldnie stałymi parametrami fizykochemicznymi i moliwie niezmienn temperatur. Niepowtarzalno pocztku wtrysku paliwa w kolejnych cyklach wtrysku wyranie wpływa na niepowtarzalno kta opónienia samozapłonu i wartoci parametrów cyklu roboczego silnika (wykres indykatorowy). W ostatecznoci zmiany kta opónienia samozapłonu paliwa wystpujce w kolejnych cyklach roboczych mog mie niekorzystny wpływ na zachowanie odpowiedniej równomiernoci prdkoci obrotowej wału korbowego silnika. W analizie uzyskanych wyników bada dotyczcych niepowtarzalnoci kta opónienia samozapłonu naley bra pod uwag to, e wraz ze wzrostem udziału paliwa rolinnego w mieszaninie z ON obserwuje si: zmniejszenie kta opónienia samozapłonu w ºOWK [13], a take róne skłonnoci badanych paliw do ich samozapłonu (róne liczby cetanowe). Estry metylowe nienasyconych kwasów tłuszczowych (FAME) charakteryzuj si krótszym okresem opónienia samozapłonu w stosunku do oleju napdowego [13]. Literatura [1] HARDENBERG H.O., HASE W.F.: An empirical formula for computing the pressure rise delay of a fuel from its cetane number and from the relevant parameters of direct injection diesel engines. SAE Paper SAE Trans. Vol. 88, [2] HEYWOOD J.B.: Internal combustion engine fundamentals. McGrow Hill Book Company, New York [3] KOWALEWICZ A., LOTKO W.: Performances and same combustion characteristics of C.I. engines fuelled with rape oil and its ester. CIMAC. Interlaken, Swissair [4] LOTKO W.: Zagadnienia niepowtarzalnoci parametrów pracy aparatury wtryskowej. Monografia nr 10/1993. Wysza Szkoła Inynierska. Radom [5] LOTKO W.: Dawka paliwa a parametry wtrysku pompy rozdzielaczowej. Zeszyt nr 15, PAN, KONMOT 1998, Politechnika Krakowska [6] LOTKO W.: Studium diagnozowania pompy wtryskowej rozdzielaczowej w oparciu o wskanik niepowtarzalnoci cinienia paliwa w przewodzie wtryskowym. Zagadnienia Eksploatacji Maszyn, 1998, Zeszyt 3/98. [7] LOTKO W.: Comparative study on fuel injection process of vegetable and hydrocarbon fuels. Archiwum Motoryzacji 1998, Nr 1-2.

15 Niepowtarzalno opónienia samozapłonu paliwa w silniku o zapłonie samoczynnym 209 [8] LOTKO W., LONGWIC R.: Analiza wpływu sztywnoci spryn zaworów tłocznych pompy wtryskowej na wybrane parametry procesu spalania w silniku o zapłonie samoczynnym. Archiwum Motoryzacji 2001, Nr 4. [9] LOTKO W.: Wpływ czynników eksploatacyjnych i własnoci paliwa na proces tłoczenia i spalania w silniku wysokoprnym. Zagadnienia Eksploatacji Maszyn 1998, Zeszyt 3/98. [10] LOTKO W.: Niepowtarzalno cinie szybkozmiennych w silniku wysokoprnym. Wydawnictwo Politechniki Szczeciskiej. Szczecin [11] LOTKO W.: Wpływ procesu docierania pompy wtryskowej na wskanik niepowtarzalnoci cinienia wtrysku paliwa. EKSPLO-SIL '92, Wysza Szkoła Morska, Gdynia [12] LOTKO W.: Wskanik niepowtarzalnoci cinienia wtrysku a własnoci fizykochemiczne paliwa. Silniki Spalinowe 1992, nr 3-4. [13] LOTKO W.: Opónienie samozapłonu paliw rolinnych w silniku z wtryskiem bezporednim. Politechnika Krakowska, PAN, Monografia Nr 20/1996. [14] B.,..,..:., Unrepeatability of fuel self-ignition delay in diesel engine S u m m a r y The paper presents test results carried out with using of AD3.152 diesel engine fuelled with diesel oil and two other kinds of fuel blends: diesel ethyl tertiary butyl ether (EETB) and diesel anhydrous ethanol with addition of fatty acid methyl ester. The main aim of this paper was to describe selected problems of fuel self-ignition unrepeatablity phenomenon of tested diesel engine fuelled with the above mentioned fuel blends.