1939 lipiec/sierpień: sierpień: wrzesień: październik: listopad: 1 listopada grudzień: 26 grudnia

Transkrypt

1 Kryptonim Szare Szeregi łączy się z ulotką napisana po niemiecku, którą poznańscy harcerze Akademicki Krąg Harcerski kolportowali w pierwszych miesiącach okupacji wśród Niemców zajmujących mieszkania po wysiedlonych z Poznania Polakach. Sygnowano ją dla zmylenia literami SS (wówczas paramilitarnej formacji nazistowskiej). Hm Józef Wiza zaproponował dorobienie do liter SS nazwy Szare Szeregi co zyskało aprobatę ówczesnego Naczelnika Harcerzy Floriana Marciniaka i przyjęte w konspiracji harcerskiej lipiec/sierpień: na obozach organizowanych przez Hufiec Męski i Hufiec Żeński harcerze i harcerki odbywają szkolenia w służbie samarytanki, sanitarki, łączności, terenoznawstwa i gospodarki; sierpień: - objęto rejestracją dziewczęta powyżej 15 roku życia, każda z nich była zobowiązana do uzyskania specjalności co najmniej dwóch rodzajów służb; - powołanie Pogotowia Wojennego Harcerek, w Radomsku pracą kierowała dh. Henryka Lasoń - Architektowa; - mobilizacja wojskowa instruktorów Hufca Harcerzy (dh Witold Stasiewicz); - ewakuacja zakładów pracy, w których instruktorzy byli pracownikami (dh Roman Rogalski); - w Radomsku zostaje jedyny członek Komendy Hufca Harcerzy dh Zygmunt Piechurowski; - harcerze kopią rowy przeciwlotnicze, pełnią dyżury na różnych odcinkach służby; wrzesień: - 1 września nastąpił wybuch II wojny światowej, wkroczenie wojsk niemieckich do miasta; - 2 września na moście pod Barczkowicami zginął dh Jan Stok z Kamieńska; - zakwaterowanie żołnierzy w lokalu hufca, splądrowanie przez nich lokalu i zniszczenie sztandaru; - dh. Zygmunt Piechurowski wyniósł z lokalu Komendy Hufca Męskiego sprzęt, dokumentację i bibliotekę, za którą był odpowiedzialny przez cały okres wojenny. Wyposażenie umieszczono w domach prywatnych i w domu dh. Waleriana Wtorkiewicza przy ul. Mickiewicza 23; październik: - drużynowy II Drużyny Harcerzy przy Gimnazjum Feliksa Fabianiego, dh Karol Krótki, zorganizował grupę harcerzy, namawiał ich do bojkotu zarządzeń okupanta i bardzo powolnej pracy przy sprzątaniu miasta po wrześniowym bombardowaniu; listopad: 1 listopada odbyło się spotkanie instruktorów i powołano konspiracyjne harcerstwo w Kłomnicach ( bracia Borczyk, Zbigniew Majewski, Wacław Foks komendant Ośrodka Cykoria ); - powrót członków Komendy Hufca Harcerzy: Witolda Stasiewicza po ucieczce z wojskowego obozu jenieckiego po rozbiciu jednostki w lasach Janowa Lubelskiego i Romana Rogalskiego po ewakuacji zakładów Metalurgii w okolice Łucka; - dh Karol Krótki melduje dh. Witoldowi Stasiewiczowi gotowość służby grupy harcerzy w konspiracji; - aresztowania działaczy harcerskich, podejrzewany jest jeden z członków drużyny (Feliks Komór), dh Karol Krótki podejmuje decyzję o opuszczeniu Radomska i walkę przeciwko okupantowi poza granicami kraju; - harcerki i harcerze pełnią konspiracyjna służbę informacyjną, sanitarną i zaopatrzeniową, współpracują z PCK (dh Zdzisław Rudowski); grudzień: - 26 grudnia w Radomsku odbyło się konspiracyjne spotkanie przedwojennych instruktorów Romana Rogalskiego, Witolda Stasiewicza i Zygmunta Piechurowskiego. Datę tę przyjmuje się za dzień powstania konspiracyjnego harcerstwa w Radomsku pod kryptonimem Szare Szeregi, przyjęto nazwę hufca Rój Metal.

2 1940 Powołano Powiatową Komisję Tajnego Nauczania, nauczyciele szaroszeregowcy uczyli dzieci i młodzież na tzw tajnych kompletach ; styczeń- marzec: - organizowanie struktur konspiracyjnego harcerstwa: Główna Kwatera Harcerzy - PASIEKA, Chorągiew - UL, Hufiec - RÓJ ; marzec kwiecień: - aresztowanie phm. Zdzisława Rudowskiego, redaktora Gazety Radomskowskiej i dh Jerzego Kulikiewicza, ucznia gimnazjum, uczestnika Zlotu w Spale w 1935 r.; - zawieszenie działalności konspiracyjnej Roju; - 30 kwietnia Komendantem Roju Metal został hm Walerian Wtorkiewicz; maj: - 1 maja dh Walerian Wtorkiewicz zakłada przedsiębiorstwo handlowe hurtownię Wyroby Żelazne i Drzewne jako przykrywkę do dalszej działalności konspiracyjnej Roju, dh Witold Stasiewicz został kierownikiem tej hurtowni; czerwiec W. Stasiewicz nawiązuje współpracę z dh Wacławem Foksem, włączenie Ośrodka Cykoria do Roju Metal; pod koniec roku włączono do Roju Metal Ośrodek Ogórki ; 1941 Dh Roman Rogalski, jako mistrz oddziału mechanicznego Towarzystwa Akcyjnego Przemysłu Metalurgicznego, za zgodą inż. Wacława Woźnego i niemieckiego dyrektora zorganizował warsztat szkolny kształcący młodzież w zawodzie ślusarza narzędziowego i remontowego; utworzenie z wybranych uczniów warsztatu grupy zalążka drużyny drużynowych ; wrzesień: wizytatorem Roju z ramienia Pasieki został hm Eugeniusz Stasiecki ps Piotr, Pomian 1942 marzec: 16 marca rozkaz Komendy Głównej AK L 129 zawierający wytyczne w sprawie odtworzenia Sił Zbrojnych określa zadania Szarych Szeregów; ten rozkaz stanowił o tym, że harcerze byli traktowani jako żołnierze; z zalążka drużyny drużynowych utworzono drużynę Cisy wrzesień 1 września wizytatorem Pasieki dla Roju mianowano hm Edwarda Dąbrowskiego ps Janusz, Zieliński, Rój został włączony w centralne struktury Szarych Szeregów; listopad w Pasiece podjęto decyzję podziału jednostek organizacyjnych Szarych Szeregów na trzy szczeble wiekowe: kryptonim Zawisza (12 14 lat) - Z - wywiad i akcje propagandowe kryptonim Bojowe Szkoły ( lat) BS - mały sabotaż, akcje wywiadowcze, szkolenie kryptonim Grupy Szturmowe (18 i więcej lat) GS - dywersja i walka zbrojna w AK powstała BS Zielona - drużynowy dh Zbigniew Lisowski ps. Morgan powstała drużyna Zawiszy - Dęby ; 1943 styczeń: 30 stycznia stan osobowy Roju Metal i Ośrodków 81 członków; luty: 1. lutego powstał zastęp Orły utworzony przez dh Zygmunta Kupczyńskiego ps. Piastun ; marzec zastrzelony przez Niemca na stacji kolejowej dh Czesław Bera z Kamieńska;

3 czerwiec - dh Zbigniew Majewski ps. Polan założył drużynę Zawiszaków w Kłomnicach; 16 czerwca zastęp Orły złożył Przyrzeczenie Harcerskie; wrzesień: 1 września stan osobowy: Z 9 członków, BS 26 członków, GS 33 członków, Komenda Roju 7 członków; październik samodzielna akcja Roju pod kryptonimem OKTOBER ; 20 października podczas pacyfikacji Kamieńska zginął dh Jan Dukowicz; listopad: 11 listopada dh Z. Kupczyński ps. Piastun zakłada zastęp Wilki ; grudzień: 15 grudnia podczas akcji Roju zastrzelono w Gidlach szefa Żandarmerii Georga Schwarcmejera; 24 grudnia na wigilijnym spotkaniu z zastępów Orły i Wilki utworzono drużynę Błękitną ; Rozkazem Pasieki zlikwidowano Samodzielne Roje Metal, Sosnówka i Obraz, włączono je do powołanego Ula Warta z siedzibą w Kłomnicach, komendantem został phm. Jerzy Teodorczyk ps. Igor 1944 maj: 1 maja stan Roju Metal : Zawisza - 9 osób w Kamieńsku, 13 osób w Radomsku, 4 osoby w Kłomnicach; Bojowe Szkoły - 3 osoby w Gorzkowicach, 9 osób w Kamieńsku, 21 osób w Radomsku, 9 osób w Kłomnicach; Grupy Szturmowe - 14 osób w Kamieńsku, 3 osoby w Radomsku, 8 osób w Kłomnicach; 5 maja Rozkazem L/9 Pasieki stopień phm. otrzymali: Ireneusz Sierko ps. Ren (Ośrodek Ogórki ), Stefan Goszczyński ps. Ilie (Ośrodek Żelazo ), Henryk Brzózka ps. Leń (Ośrodek Żelazo ), Ryszard Krawczyk ps. Rawa (Ośrodek Żelazo ), Zygmunt Miller ps. Wyga (Ośrodek Żelazo ); lipiec: 1 lipca 1944 r. - powołanie na funkcję z-cy Komendanta Ula Warta dh W. Wtorkiewicza; powołanie na funkcję Komendanta Roju Metal dh W. Stasiewicza; 30 lipca dh Jerzy Strzelecki zakłada zastęp Łaziki ; sierpień: - dh J. Wtorkiewicz ps. Łada przyjmuje dowodzenie łącznością w obwodzie AK; zastęp Szperacze pod dowództwem Zbigniewa Wtorkiewicza ps. Wampir zdobywa na niemieckim kierowcy pistolet maszynowy; - Ośrodek Ogórki wystawił GS do pomocy w walce dla Powstania Warszawskiego; wrzesień: 5 września powstaje zastęp Ćwików ; 18 września harcerze ukończyli Kurs Niższych Dowódców w ramach szkolenia w Szarych Szeregach; 30 września zastęp Orły przystąpił do Małego Sabotażu w ramach Akcji N ; październik: 20 października - dh Stefan Nowakowski ps. Stek utworzył zastęp Sokoły ; grudzień: 1 grudnia stan Roju Metal : 19 instruktorów, 5 drużyn Z (88 osób), 4 drużyny BS (66 osób), 3 drużyny GS (32 osoby); 12 grudnia - Rozkaz L 10/8 Roju Metal o ukończeniu przez harcerzy Kursu Młodych Dowódców. Kurs organizował 58 Pluton AK i Ośrodek Ogórki stycznia 1945 r. - wyzwolenie Radomska; 17 stycznia 1945 r. - zawieszenie działalności Ula Warta i Roju Metal, zwolnienie z funkcji wszystkich instruktorów i harcerzy Szarych Szeregów.

4 MATERIAŁY UZUPEŁNIAJĄCE SZARE SZEREGI - WALKA Z OKUPANTEM Od 16 marca 1942 r. Rój Metal podlegał Komendzie Obwodu AK Radomsko ; Konspiracyjne lokale kontaktowe: - państwo Żelanowscy (ul. Częstochowska, obecnie Plac 3 Maja 9), - kancelaria parafii przy ul. Krakowskiej obecnie pod wezwaniem Św. Marii Magdaleny (organista Kazimierz Dębski Dzwon ), - sklep Spółdzielni Urzędników ul. Przedborska 2, - placówka PCK przy ul Częstochowskiej (obecnie Plac 3 Maja), - Biuro przy ul. Mickiewicza 23 (konspiracyjna siedziba komendy Roju ), - sklep przy ul. Jachowicza 4, lokal przy ul. Przedborskiej 32; ZAWISZACY Zawiszakami w Radomsku kierował dh Zygmunt Piechurowski ps. Widłak, w Ośrodku Ogórki - dh Henryk Strzelecki ps. Landola, w Ośrodku Cykoria dh Zbigniew Majewski ps. Polan. Zawiszacy wywodzili się z przedwojennych zuchów, wychowani byli w przedwojennym systemie Kamykowym, wojna sprawiła że szybciej dojrzewali, dokonywali czynów bohaterskich, zarejestrowano ich 102 a było ich więcej, zdobywali sprawności doskonalące umiejętności znajomość miasta, wykonania szkiców sytuacyjnych, nauka dyskretnej obserwacji podczas zabawy, bezpiecznego przenoszenia meldunków itp. ( Polowa, Terenowa miejska, Bystre oko, Wywiadowca, Goniec, Kolarz ) i stopnie młodzika lub ćwika. BOJOWE SZKOŁY grupa metodyczna Szarych Szeregów. Należeli do niej harcerze w wieku lat. Uczestniczyli w Akcji Dziś Jutro Pojutrze. Zdobywali stopień Bojowca (przedwojenny Harcerz Orli) i sprawności: Strzelec, Sportowiec, Łącznik, Zwiadowca, Wawerczyk, N (dezinformacja). GRUPY SZTURMOWE drużyny harcerskie Szarych Szeregów działające podczas okupacji w latach , od listopada 1942 formalnie podporządkowanie Kedywowi Armii Krajowej. Do GS należeli harcerze powyżej 18. roku życia. GS uczestniczyły w akcjach bojowych i dywersyjnych. Organizowano dla nich kursy np. podchorążych i dowódców kompanii, a także szkolenia w zakresie saperskim i motorowym. Na tajnych kursach instruktorskich zdobywali stopień podharcmistrza. Akcje sabotażowe i dezinformacyjne: - malowanie haseł, rysunków, ulotki antyhitlerowskie, sporządzanie planów miasta, szkice pomieszczeń władz niemieckich; - przeróbka haseł: NSDAP: Nasi Są Daleko Ale Przyjdą Po to Aby D... Sprać Niemcom; Deutsche siegen auf allen Fronten (Niemcy siedzą na wszystkich frontach) - Deutsche liegen auf allen Fronten (Niemcy leżą na wszystkich frontach) - Akcja OKTOBER nawiązanie do klęski hitlerowców w ZSRR, zakładano 3 fazy: farbową malowanie czarną farbą, kredową i listową. Po realizacji pierwszej fazy do zmycia napisów zmuszono osoby cywilne i zagrożono ich rozstrzelaniem. Akcję przerwano, ale później kontynuowano ostrożnie fazę listową w wyniku której kilka rodzin niemieckich ze strachu opuściło Radomsko. - butelki zapalające, atrament sympatyczny (opracowane przez dh Stefana Goszczyńskiego ps. Ilie )

5 - zarekwirowanie maszyny do pisania dla potrzeb tajnej drukarni 1943r. (Ośrodek Ogórki ); - dwukrotna akcja rekwirowania chleba dla Niemców, przeznaczono go partyzantom; - Akcja Kośba - fizyczna likwidacja niemieckich konfidentów, w odwecie hitlerowcy spacyfikowali Kamieńsk; - 15 grudnia 1943 podczas akcji Roju zastrzelono w Gidlach szefa Żandarmerii Georga Schwarcmejera; - rozpoznanie obserwacyjno wywiadowcze do akcji partyzanckiej rozbrojenia załogi majątku niemieckiego w Lipiczach koło Kłomnic (harcerze z Ośrodka Cykoria pod kierunkiem drużynowego Janusza Borowczyka ps. Sławek, Niedźwiedź Himalajski ) - demontaż prądnic i akumulatorów z niemieckich samochodów i przekazanie dla partyzantów; - akcje sabotażowe w Metalurgii, uszkadzanie gotowych części maszyn przeznaczonych dla działań wojskowych Niemiec (harcerze pracujący w Metalurgii ) SZAROSZEREGOWE RODZINY WTORKIEWICZ Ośrodek Żelazo Walerian ps. Kajetan, Nostradamus (ojciec), - Janusz ps. Łada HO, podchorąży, instruktor do spraw łączności z oddziałami leśnymi ( ) (syn) - Zbigniew ps. Zuch, Wampir, łącznik ( ) - syn SIERKO Ośrodek Ogórki - małżeństwo Ireneusz ps. Ren Komendant Ośrodka i Irena ps. Ewa zca. drużynowej Żeńskiej Drużyny Sanitarnej; BORCZYK Ośrodek Cykoria - bracia Janusz ps. Niedźwiedź, Sławek phm., drużynowy BS Jastrzębie i Lech ps. Odonicz, phm., drużynowy GS Czarna. KOBIETY W SZARYCH SZEREGACH POGOTOWIE WOJENNE HARCEREK W okresie bezpośrednio poprzedzającym II wojnę światową przeprowadzono rejestrację harcerek powyżej 15 roku życia. 30 kwietna 1939 r. odbyła się w Szkole Instruktorek na Buczu odprawa komendantek Pogotowia Harcerek wszystkich chorągwi. W lipcu i sierpniu 1939 r. zorganizowano 75 obozów służby usytuowanych na pograniczu niemieckim, będących praktyczną formą szkolenia dla poszczególnych rodzajów służb. Pogotowie zostało powołane we współdziałaniu z organizacją Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Wrzesień 1939 r. zastał harcerki w stanie gotowości. Programy pracy drużyn i prób harcerskich przewidywały umiejętności z zakresu służby sanitarnej, łączności, terenoznawstwa, służby gospodarczej, przeciwlotniczej oraz opiekuńczej, zwłaszcza nad dzieckiem. Harcerki pracowały w łączności, w szpitalach, w opiece społecznej, prowadziły punkty opieki nad dziećmi i ewakuowanymi. TAJNE NAUCZANIE Najważniejszym zadaniem było kontynuowanie nauki. Na tzw tajnych kompletach realizowano przedwojenny program nauczania. Wielu nauczycieli było zaprzysiężonych m.in. w Szarych

6 Szeregach. Do nich należały: Franciszka Korzeniowska, Anna Kryszczyńska, Cecylia Kurzelowa, Irena Sierko, pani Semkow (matka Jerzego) i inne. ŻEŃSKIE DRUŻYNY HARCEREK Żeńska Drużyna Harcerek Żniwiarka - w Rzejowicach, nie była zarejestrowana w Roju; Żeńska Drużyna Sanitarna w Ośrodku Ogórki. DRUŻYNA INSTRUKTORSKA CISY Dh Roman Rogalski, jako mistrz oddziału mechanicznego Towarzystwa Akcyjnego Przemysłu Metalurgicznego, za zgodą inż. Wacława Woźnego i niemieckiego dyrektora zorganizował warsztat szkolny kształcący młodzież w zawodzie ślusarza narzędziowego i remontowego, aby uchronić ich przed wywózka na roboty przymusowe do Niemiec. Z wybranych uczniów warsztatu utworzył grupę stanowiącą zalążek drużyny drużynowych. 1 stycznia 1943 r. powołano Drużynę Instruktorską Cisy. W jej skład weszli: Zygmunt Miller ps. Wyga, Jerzy Irzykowski ps. Szprotka, Henryk Brzózka ps. Leń, Ryszard Krawczyk ps. Rawa, Stefan Goszczyński ps. Ilie, Stefan Woźny ps. Lech. Po szkoleniu otrzymali stopień phm. i wojskowy kapral. HARCERSKA ICH WIODŁA PIOSENKA HENRYK FAJT ps. Garda - kompozytor, pedagog, nauczyciel. Działając w konspiracji Związku Walki Zbrojnej Armii Krajowej, prowadził lekcje śpiewu w Szarych Szeregach i kierował zespołem symfonicznym, ćwicząc z nim głównie utwory patriotyczne. Był współtwórcą konspiracyjnych koncertów i uroczystości rocznicowych. Komponował melodie do wierszy Czechury. CZESŁAW KAŁKUSIŃSKI ps. Czechura - żołnierz, poeta, partyzant 2. Kompanii 74. Pułku Piechoty Armii Krajowej zgrupowania "Las" w Obwodzie Radomsko, dowodzonej przez kpt. Floriana Budniaka, ps. "Andrzej". Napisał słowa piosenek: Jędrusiowa dola, Pieśń o Szarych Szeregach (Harcerska nas wiodła piosenka), Drużyna (Wesoło ze śpiewem), Marsz lotników Dywizjonu 303 i inne. Niektóre biografie znaleźć można w źródle Z dziejów harcerstwa na Ziemi Radomszczańskiej Radomsko 2015 oraz w Zeszytach Komisji Historycznej dostępnych w Miejskiej Bibliotece Publicznej, bibliotece Muzeum Regionalnego w Radomsku i bibliotece Komendy Hufca. Na stronie hufca jest zakładka Komisji Historycznej w której można znaleźć część Zeszytów. Zakładka jest dopiero uzupełniana. Komisja Historyczna w szczególnych potrzebach służy pomocą.