Pochodzenie psa i jego rola w życiu człowieka czwartek, 21 października :10

Transkrypt

1 Naszą wędrówkę przez tysiąclecia ludzkich i psich dziejów zaczniemy od wczesnej epoki kamiennej. Nasi przodkowie żyją jeszcze w jaskiniach, polują na mamuty i nie gardzą tym, co pozostało po ucztach drapieżnych zwierząt. Walczą ze sobą stale o lepsze tereny łowieckie. Żywność jest bowiem najważniejsza, na sentymenty nie ma czasu; rzadko w cieple ogniska można patrzeć na gwiazdy i kontemplować ich suro we piękno. Austriacki zoopsycholog Konrad Lorenz postać w kyno logu tyleż znana, co kontrowersyjna tak oto wyobraża sobie pierwszą próbę nawiązania kontaktu człowieka z po dążającym jego tropem stadem szakali. Przez wysokie, stepowe trawy suną ludzie; niewielka gro mada dzikich, nagich postaci. W ręku niosą ościenie, niektó rzy mają nawet łuki i strzały. Fizycznie przypominają wprawdzie dzisiejszego człowieka, lecz z zachowania do zwierząt są raczej podobni: ciemne ich oczy pozierają niespokojnie, trwożliwie, zupełnie jak oczy spłoszonej zwierzyny, co ma się stale na baczności. Nie są to jeszcze ludzie wolni, panowie stworzenia, jeno istoty prześladowane, co w każdym gąszczu szukają kryjówki. Przygnębieni. Silniejsze szczepy zmusiły ich niedawno do porzucenia terenów łowieckich i usunięcia się daleko na za chód w stepy, w nieznane okolice, gdzie znacznie więcej jest drapieżców aniżeli w rodzinnych stronach. Na domiar złego przed paru tygodniami stary, doświadczony łowca, przodownik, co ich prowadził, padł ofiarą kłów tygrysich. Nie było w tym nieszczęściu pociechą, że i rabuś zginął potem od ciosu włóczni. Najbardziej dawał się hordzie we znaki brak snu. W dawnych swych stronach sypiali wszyscy przy ogniu, który szerokim koliskiem otaczały też, w bezpiecznej odległo ści, uprzykrzone szakale złociste. Oszczędzało to ludziom czuwania, bo szakale zapowiadały już z daleka zbliżającego się drapieżcę. Oczywiście ludzie pierwotni nie zdawali sobie sprawy z owego pożytku. Nawet jeżeli nie trwonili strzał, to choć kamieniem odpędzali pieczeniarza, co się do ognia za pędzał. Tak tedy ciągną stepem, znużeni i milczący. Niebawem zapadnie noc, a horda nie znalazła dotychczas miejsca odpo wiedniego na nocleg, by wreszcie upiec skąpą zdobycz dnia kawał pieczeni z dzika: resztki uczty tygrysiej. Nagle, niczym sarny wietrzące wroga, wszyscy w napięciu zwracają głowy w tę samą stronę: usłyszeli jakiś dźwięk. Mógł pochodzić jedynie od zwierzęcia napastliwego, bo prześlado wane 1 / 12

2 dobrze się już nauczyły zachowywać milczenie. Tak: to szakal się tam odzywa! Horda stoi, dziwnie przejęta, nasłu chując tego pozdrowienia z lepszych i mniej niebezpiecznych czasów. A potem młody przodownik gromady, mający wyso kie czoło, czyni coś niezrozumiałego dla reszty: odkrawa kęs zdobyczy i rzuca na ziemię. Możliwe, że irytuje tym innych, bo ostatecznie nie żyją aż w takim dobrobycie, żeby trwonić pieczeń, rozrzucając mięso po stepie. Młody prawdopodobnie sam nie wie, dlaczego to zrobił; działał widocznie pod wpły wem uczucia, może chciał mieć szakale bliżej. W każdym razie kilkakrotnie jeszcze kładł po kawałku dziczego mięsa na tropach. Zrozumiałe, że reszta wzięła to za głupi kawał, i przodownik z trudem jeno mógł się obronić przed gniewem zgłodniałej hordy. Wreszcie wszyscy siedzą jednak koło ognia i wraz z syto ścią spłynął znów spokój na podrażnioną tłuszczę. Naraz rozległ się skowyt szakali. Znalazły rzucone ochłapy i po śladach zbliżają się do obozowiska. Wtedy któryś z ludzi, spojrzawszy pytająco na przodownika, wstaje i w pewnej odległości na samej granicy światła ogniska, składa na ziemi ogryzki. Ważne zdarzenie: pierwszy raz człowiek karmi poży teczne zwierzę. Dziś horda może spać spokojnie, bo szakale snują się wokoło obozu, a to odpowiedzialni wartownicy. I gdy nazajutrz wschodzi słońce, horda jest wypoczęta i zado wolona. Od tego dnia nie ma już rzucania kamieniami w szakala". Snując dalej swoje wyobrażenia Konrad Lorenz przypu szcza, iż towarzysząc człowiekowi szakal miał możliwość wykazywania się swoim znakomitym węchem przy dochodze niu zranionej zdobyczy i że tę właściwość swojego towarzysza łowów człowiek stale odtąd wykorzystywał, podążając za ści gającą zwierzynę sforą. Czy tak było rzeczywiście? Wśród naukowców zdania są podzielone także co do tego, czy przodków dzisiejszego psa powinno się szukać wśród wilków, czy wśród opisanych przez Lorenza szakali. Najbardziej prawdopodobna wydaje się teo ria, iż wilk, szakal i pies mają wspólnego przodka. Wprawdzie teoria ewolucji, która w XIX wieku była czymś zupełnie odkrywczym i nowym, ostała się jeszcze, mimo sta wianych jej coraz liczniejszych zarzutów, ale dziś ogranicza się ją tylko do ewolucji wewnątrz gatunku, co bardzo zmienia jej ogólne zarysy. Sądzimy, że podobnie, jak nie twierdzi się o człowieku, iż pochodzi od małpy, ale że małpa i człowiek mają wspólnego przodka, tak samo powinno się traktować pochodzenie psa. 2 / 12

3 Zwierzę, które można określać jako praprzodka psa nosi nazwę cynodesmus i jego kopalne szczątki pochodzą sprzed około dziesięciu milionów lat. Okres w historii Ziemi zwany pliocenem zostawił nam ślady w postaci szczątków trzech przodków psów: Canis falconeri największy, wyglądem przypominający nieco współczesnego wilka, Canis etruscus wielkości i budowy pośredniej między szakalem a wilkiem i wreszcie Canis arnensis mały, podobny do szakala. Wszystkie trzy datuje się na około 3,5 miliona lat przed naro dzeniem Chrystusa. To na podstawie szczątków Canis arnensis wysnuto teorię o pochodzeniu psa od szakala, choć przemawiają za tym także i inne argumenty. Człowiek na scenie dziejów pojawia się znacznie później, a około lat temu rozpoczyna się epoka paleolitu, czyli starszy okres epoki kamiennej. W tym czasie nasi przodkowie posługiwali się prymitywnymi narzę dziami z kamienia. Pod koniec paleolitu, to jest około lat przed naszą erą rozpoczął się prawdopodobnie proces udomowienia psa, o czym świadczą jego szczątki znajdowane w bezpośrednim sąsiedztwie siedzib ludzkich. O postępującym procesie udomowiania psa można wnio skować z budowy kości jego czaszki i wyglądu zewnętrznego. Za całkowitym udomowieniem psa w tym czasie przemawiają wykopaliska z terenu Azji Środkowej, z mezolitu środkowe go okresu epoki kamiennej ( lat p.n.e.). Europej skie znaleziska ze Sneckenbergu (koło Frankfurtu nad Menem w Niemczech) są datowane na okres między 9000 a 7500 p.n.e. Znaleziono tam psa, o wyglądzie zbliżonym do współ cześnie żyjących australijskich dingo, określono jako Canis familiaris putiatini, a opisał go niemiecki uczony Studer. Zupełnie inaczej prezentowały się psy znajdywane na ob szarach wokół Jez. Ładoga, a także liczne na terenie Danii i Szkocji egzemplarze Canis familiaris inostranzewi, opisane przez rosyjskiego uczonego Anuczina, Były duże, podobne do dzisiejszych wilków lub ich krzyżówek z przedstawicielami Canis familiaris putiatini. 3 / 12

4 Inny przedstawiciel psiego rodu, pochodzący z tego same go czasu Canis familiaris ladogensis, podobnie jak i póź niejszy Canis familiaris palustris był małym psem domo wym przypominającym dzisiejsze szpice. Żyjący w pobliżu siedzib ludzkich usytuowanych na polach, pośród niedostęp nych bagien (stąd nazwa Canis familiaris palustris) był nie wątpliwie małym, stróżującym psem domowym. Podobnie jak znajdowany na terenie dawnej Jugosławii, Włoch, Szwajcarii, Niemiec i Austrii nieco innej budowy piesek domowy, Canis familiaris saletti. Dopiero epoka brązu (ok do ok. 700 lat p.n.e.) przyno si ślady większego psa owczarskiego Canis familiaris ma- tris optimae. Jego szkielety znajdowane są na terenach Mo raw, Austrii, Niemiec, Szwajcarii, Włoch, Holandii i Irlandii. Kynolodzy uważają, że ten rodzaj psa jest materiałem wyjścio wym do powstania ras owczarkowatych. Za przodka ras myś liwskich przyjmuje się żyjącego w tym samym mniej więcej czasie Canis familiaris intermedius, którego szczątki znajdo wane są na terenach Czech, Austrii i Szwajcarii. Nad Jez. Bodeńskim w Szwajcarii znaleziono długowłosego Canis fa miliaris leineri prawdopodobnie przodka dzisiejszych char tów. Tak więc z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy stwierdzić, że: szpice, pinczery i teriery pochodzą od C.f. palustris; psy arktyczne i pasterskie pochodzą od C.f. inostranzewi; owczarki pochodzą od C.f. matris opimae; myśliwskie pochodzą od C.f. intermedius; charty pochodzą od C.f. leineri. Dzięki łacińskim nazwom poszczególnych typów psów uczeni z całego świata mogą się orientować w tej wielkości gatunków zwierząt, których zarejestrowano ponad milion, a co roku oznacza się około nowych. Z kolei w ramach tego samego gatunku, tzn. pies domowy" wyróżnia się mniej sze jednostki podziałowe rasy, których w roku 1987 zareje strowano w 4 / 12

5 FCI 363. W niektórych rasach spotyka się odmiany barwne lub różniące się, np. długością włosa, na wystawach często oceniane oddzielnie. Różnorodność występującego na naszej planecie gatunku pies" jest wynikiem zarówno różnych warunków rozwoju, jak i różnych funkcji, które spełniały dla człowieka. Tam gdzie podstawowym zajęciem było myśliwstwo, a na ogół każde plemię przechodziło przez taki etap, nacisk kładziono na ce chy, które były przydatne do polowania, kiedy plemię przeszło na tryb życia bardziej osiadły, a jego głównym zajęciem stało się pasterstwo preferowano psy pasterskie. W starożytnym Egipcie królowały charty, przodkowie wielu współczesnych ras, między innymi sloughi i charta faraonów ale nie zabrakło wśród nich małego, o krzywych nogach psa stróżującego, a także molosów z Epiru. Ich liczne wizerunki na scenach polowań pozwoliły wyróżnić aż trzynaście rodza jów psów z różnych okresów dziejów tego kraju. W wierze niach starożytnych Egipcjan bóg śmierci Anubis był przedsta wiany w postaci ludzkiej z głową psa lub szakala, a zwłoki psów były często mumifikowane tak jak ludzkie. Starsza od egipskiej kultura sumeryjska zna innego psa - sumeryjskiego psa pasterskiego przodka egipskich psów pasterskich i rzymskich dogów. Wiele jego wizerunków wid nieje na zachowanych płaskorzeźbach. Wraz z inwazją Hykso sów pojawia się pies w nowej roli jako pies bojowy towarzysz wojsk, specjalnie szkolony, potężny i groźny. Starożytni Grecy używali psów głównie do polowań, o czym świadczą m.in. rysunki na naczyniach: kręcące się wokół ludzi i koni psy są zgrabne i szczupłe, przypominają swoim wyglą dem dzisiejsze charty angielskie greyhoundy; zdarzają się także i podobizny współczesnych dalmatyńczyków. O przy wiązaniu Greków do psów świadczy słynna wypowiedź Pery- klesa: Pies mojego syna Azor rządzi moim synem, mój syn rządzi swoją matką, jego matka moja żona rządzi mną, ja rządzę Atenami, Ateny rządzą światem, czyli pies Azor rządzi światem". Znana jest też scena z Odysei, przedstawia jąca powrót Odyseusza do ojczystej Itaki i powitanie go przez psa Argosa, który nie zapomniał swego pana. Pełen zaborczości i odwagi potomek psów egipskich i asy ryjskich molosów pies gladiator, towarzysz gladiatorów i rzymskich legionów pies walczący (zwany canis pugnacens) był potężny i muskularny, nieustraszony i wierny, nie tylko wzbudzał popłoch w szeregach przeciwników, ale także często ostrzegał warty o zbliżających się do obozów nieprzy jaciołach. Towarzyszył niestrudzenie Rzymianom w ich po chodzie przez Europę i stał się, krzyżowany z materiałem miejscowym, przodkiem wielu ras na całym kontynencie. Pod czas najazdów Germanów, kiedy upadło zachodnie imperium on przetrwał w mało zmienionej postaci, aby we wczesnym średniowieczu stać się ulubieńcem i towarzyszem rycerzy. Wraz z nimi brał udział w łowach i wojnach. 5 / 12

6 Psy myśliwskie były w średniowieczu wysoko cenione, co znajdowało wyraz w licznych aktach prawnych wydawanych przez monarchów. W VII stuleciu naszej ery, według prawa ustanowionego jeszcze przez Chlodwiga, za zabicie przewod nika myśliwskiej sfory groziła wysoka grzywna, a sprawca kradzieży takiego psa, według obowiązującego w Burgundii prawa, musiał go coram omni populo", czyli przy zgroma dzonej publiczności i ku jej uciesze pocałować w miejsce, znad którego wyrasta ogon. Według jedenastowiecznego przekazu, powracający z wyg nania król Eistein Magnusson tak zemścił się na swoim na rodzie, że dał mu do wyboru dwóch władców: niewolnika lub okazałego psa doga ze swojej psiarni. Żywiący głęboką pogardę dla niewolników Norwegowie woleli psa i tak oto zasiadł na tronie Saur! lub Suening I, miłościwie im panujący aż do swojej śmierci, która nastąpiła wkrótce po walce z wilkiem, usiłującym porwać owcę z królewskiej owczarni. W średniowieczu nie zabrakło psów w wyprawach krzyżo wych, a liczni władcy mieli swoich ulubieńców, przy czym przeważnie były to psy myśliwskie, które trafiły też do herbu niejednego rodu. Najbardziej znana w owych czasach była historia ulubionego charta pana Aubry de Montdidier, którą uwidoczniono na malowidle na ścianie sali zamku w Montar- gis. Czworonożny bohater opowieści powrócił z łowów sam i zaprowadził przyjaciół właściciela na miejsce w lesie, gdzie zamordowano i pochowano jego pana. Przez długi czas za bójca pozostawał nieznany, ale pies wrogo odnosił się do niejakiego Macaire towarzysza broni nieżyjącego. Na wieść o tym król Karol V zarządził sąd Boży, czyli rozstrzygnięcie sprawy przez pojedynek między psem a podejrzanym. Macai- re, wyposażony w pałkę, stanął przeciwko psu, któremu za schronienie miała służyć pozbawiona wierzchu i dna beczka. Na oczach widzów pies uniknął zadawanych mu razów i zdołał pochwycić złoczyńcę za gardło. Morderca przyznał się do winy i został powieszony. Wraz z Europejczykami psy zawędrowały do Ameryki w do bie wielkich odkryć geograficznych i tam walczyły w szere gach konkwistadorów. W armii Pizarra wyróżnił się psi oddział w bitwie pod Caxamalea, a jednemu z czworonogów dogo wi Berecillo przyznano stałą miesięczną pensję w wysokości dwóch reali. Za dwa reale można było się utrzymać, ale król Francji Henryk III wydał w 1576 r. na swoją sforę talarów. W wieku XVII polowania z psami stają się modne, zwłaszcza szczucie jelenia sforą psów gończych, bez czynnego udziału myśliwych. W wieku XIX, z braku jeleni, zastępuje ją pogoń za lisem. Ozdobne pieski siedemnasto- i osiemnastowiecznych dam miały łapać pchły gnieżdżące 6 / 12

7 się w modnych wówczas perukach. Psy mające temperaturę nieznacznie wyższą, a w przypadku ras małych nawet znacznie wyższą od temperatury ciała człowieka, znakomicie przejmowały na siebie skaczących sublokatorów i łatwiej było je od nich uwolnić niż człowieka. Im bliżej czasów współczesnych, tym bardziej popularne stają się widowiska z udziałem psów. W większości mają one charakter jarmarcznych popisów cyrkowych, na których przy strojone dziwaczne psy prezentują wyuczone sztuczki. Po wrotem do walk zwierząt z czasów rzymskich są organizowa ne, np. w Wielkiej Brytanii, walki psa z niedźwiedziem lub bykiem. Coraz częściej pojawiają się psy walczące ze sobą, także psie wyścigi. Ulubioną rozrywką angielskich robotników było szczucie królika na zamkniętej przestrzeni, stąd wzięła swój początek rasa whippetów jako małych, szybkich i tanich w utrzymaniu charcików. Oprócz tego urządzało się swoiste popisy, np. konkurs łapania szczurów przez psy. Na szczęście angielski parlament w 1835 roku oficjalnie zakazuje tego rodzaju igrzysk jako niehumanitarnych. Psy bojowe w charakterze oddziałów" wspomagających działania kawalerii stanów południowych w wojnie secesyjnej pojawiają się po raz ostatni w roku W Europie często widzi się towarzyszące powozom i dyliżansom psy stajenne. W Niemczech są one protoplastami dzisiejszych sznaucerów. Eleganckie, cętkowane dalmatyńczyki biegają przy kolasach wiozących piękne damy. Liczne w XIX wieku wojny każą psom wycofać się z zajmo wanych dotychczas pozycji i wyznaczają im zupełnie inne role u boku człowieka, któremu zawsze pozostają wierne, choć nie zawsze używa on ich do szlachetnych celów. W wieku pary i postępu technicznego rozwija się też za początkowana jeszcze w bardzo zamierzchłych czasach funk cja psa do towarzystwa i ozdoby. Znakomite i od lat sprawdzone umiejętności psów św. Ber narda zostają wykorzystane do szkolenia innych ras w ratow nictwie górskim; niejeden zabłąkany podróżnik zawdzięczał życie nieznanym, czworonożnym przyjaciołom. W znacznie trudniejszych warunkach pełniły swoją pociągową służbę psy Eskimosów i innych ludów Północy. W drugiej połowie XIX wieku wzrasta zainteresowanie psami pociągowymi ze strony poszukiwaczy złota i przygód w Ameryce Północnej. Stają się one bohaterami wielu utworów literackich. Człowiek dociera do nieznanych mu dotąd miejsc, marzy o zdobyciu biegunów i marzenia swoje realizuje dzięki psom pociągowym. 7 / 12

8 Jeszcze brutalniej ujawnia się ludzka chęć wykorzystania swoich odwiecznych przyjaciół w czasach pierwszej, a zwła szcza drugiej wojny światowej. Jeżeli do dziś widok owczarka niemieckiego budzi u kogoś bolesne wspomnienia, to nie psy, ale ludzie ponoszą za to winę. W II wojnie światowej psy pełniły też pozytywną funkcję: były psy-sanitariusze, psy-łącznicy, psy pociągowe pod kręgiem polarnym. Pamiętajmy, że postępowanie zwierzęcia zależy od woli człowieka, bo to on jest władcą i panem. Piękne są słowa zawarte w biblijnej Księdze Rodzaju: A wreszcie rzekł Bóg: uczyńmy człowieka na nasz obraz podobnego nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszyst kimi zwierzęciami pełzającymi po ziemi!" Warto też wspomnieć o psach policyjnych, wykorzystywa nych w służbach obrończej i śledczej. Do pierwszej należy ochrona osoby patrolującej teren, pomoc w zatrzymywaniu przestępcy i pomoc przy kontrolowaniu większej grupy oraz przy obezwładnianiu agresora. Do drugiej, oprócz wymienio nych już zadań, zalicza się umiejętność odnajdywania śladu i przedmiotów związanych z przestępstwem, a także zagubio nych osób, zwłaszcza dzieci. W Polsce przy wykonywaniu zadań pierwszej grupy używa się psów w kagańcach, zdejmuje się je tylko w wyjątkowych wypadkach. Gdzie indziej jest inaczej, np. w Niemczech psy rasy sznaucer wykorzystywane są przez policję do obezwład niania agresywnych chuliganów i nie noszą wtedy kagańców. Na ogół w cywilizowanych krajach nie używa się psów do rozpędzania demonstracji; do wyjątków należy policja RPA. Do zadań śledczych, a więc fachowo mówiąc do pracy węchowej, używa się psów różnych ras. O ile jako psy obroń cze dominują owczarki niemieckie, rottweilery, dobermany, sznaucery, bouvier des flanders czy owczarki belgijskie albo japońskie akita inu, o tyle do pracy węchowej policja używa psów różnych ras, w tym takich, które w ogóle nie atakują człowieka, np. bloodhound albo tak małych, że nawet gdyby były agresywne, nie są w stanie wyrządzić poważniejszej szkody, np. foksteriery. Bloodhoundy posiadają tak znakomite umiejętności węchowe, że podejmują ślad nawet po upływie kilku dni i potrafią podążać tropem przez kilkadziesiąt kilome trów. W Stanach Zjednoczonych policja organizuje często zawody bloodhoundów i ich przewodników, a w niektórych stanach dopuszcza się dowód z psa tej rasy 8 / 12

9 w postępowaniu sądowym jako roztrzygnięcie o winie. Małe, zwinne i mogące dzięki temu dotrzeć do wszystkich zakamarków foksteriery są używane przy wykrywaniu narko tyków i oddają cenne usługi celnikom. Drugą dziedziną, w której psy są niezastąpione do dziś jest ratownictwo. Oprócz niesienia pomocy sanitarnej zasypanym w górach przez lawiny, psy odszukują ofiary trzęsień ziemi, huraganów i innych katastrof. Wyniki osiągane przez psy ratownicze stanowią dumę kynologu XX wieku. Najbardziej znane ze swojej działalności jest Szwajcarskie Towarzystwo Psów-Ratowników, którego członkowie wyróż nili się w wielu akcjach na świecie. W razie otrzymania wiado mości o katastrofie przewodnicy wraz z psami są przewożeni samolotem i niezwłocznie przystępują do akcji. Jedyny przy padek niedopuszczenia psów do działania miał miejsce pod czas trzęsienia ziemi w Rumunii, w Bukareszcie w 1977 roku, kiedy to kierujące akcją wojsko początkowo zabroniło ekipie przyłączenia się do działań ratowniczych. Działalność w wa runkach klęsk żywiołowych jest najtrudniejsza. Oto fragment opisu trzęsienia ziemi w okręgu Fioul w pół nocnych Włoszech, sporządzonego przez jednego z ratowni ków: Psy rozumiały swoje zadanie i dawały z siebie wszystko. Podczas każdej przerwy zasypiały natychmiast, żeby nabrać sił. Z upływem czasu fetor martwych ciał stawał się coraz dokuczliwszy i przenikał nasze ubrania. (...) Warunki pozwa lają mieć nadzieję odnalezienia żyjących. Nic nie można je szcze stwierdzić, ponieważ psy są wycieńczone, łapy mają pokaleczone odłamkami i popalone przez gaszone wapno, którym dezynfekowano wszystko z uwagi na niebezpieczeń stwo rozkładających się zwłok. (...) Zaledwie przybyliśmy do ganiają nas na sygnale dwa alfa romeo karabinierów: potrzeb na jest pomoc psów, ponieważ w koszarach Strzelców Alpej skich zawaliły się zabudowania i przysypały 100 rekrutów. Ratujący słyszeli pod koszarami hałasy i przypuszczają, że żyjący są odcięci. Nasze psy ledwie już widzą, ale nam nie wolno odmawiać pomocy. W koszarach Alpejczyków brniemy przez białe kałuże wapna; zaczęło padać. Psy znowu określają dwa miejsca, zupełnie różne od wskazanych przez poszuku jących. (...) W koszarach Strzelców Alpejskich, kiedy ostatni z zasypanych żołnierzy został odnaleziony przez psa, dowód ca zbliżył się do przewodnika, trzymając w ręku kapelusz z piórem należący do zabitego żołnierza i wręczył go mu, mówiąc ze wzruszeniem w głosie: «Panu daję ten kapelusz w dowód wdzięczności dla Pana i jego 9 / 12

10 dwunastu towarzy szy»". Jak podały władze włoskie w sumie 12 psów ( w tym 4 ow czarki niemieckie, 3 boksery, doberman, owczarek belgijski i sznaucer) odszukało 42 osoby żywe i 310 zabitych. Wymow ny jest komentarz redakcyjny zamieszczony w miesięczniku Pies": Oby nie przyszło u nas do tego, że ci, którzy nie znoszą psów będą musieli z ich ofiarnej pomocy kiedyś skorzystać". Wielce zasłużone w ratowaniu życia ludzi w czasie klęsk żywiołowych są psy lawinowe, które działają w Polsce, a ich niezmordowaną i zasłużoną propagatorką jest dr weterynarii Marta Gutowska. Niezwykle ważną służbę pełnią psy w wykrywaniu uszko dzeń przewodów instalacji gazowych. Dawniej w Związku Radzieckim i Finlandii prowadzono także próby wykorzystania węchu psów w poszukiwaniach geologicznych. Stale też zyskują na popularności psy pociągowe. Zimą 1925 roku miasto Nome na Alasce dotknęła epidemia dyftery tu. Morze Beringa zamarzło, a z uwagi na silne wiatry lotniczy transport szczepionki nie wchodził w rachubę. W tej sytuacji życie mieszkańców odciętej od świata mieściny zależało od psich zaprzęgów. Norweg Seppala wraz ze swoim zaprzę giem, któremu przewodził słynny pies Togo, w szalejącej zamieci, przy mrozie dochodzącym do minus 50, pokonał w morderczym tempie trasę 600 mil i dostarczył szczepionkę na czas. Potem jeszcze kilkakrotnie pokonywał tę trasę wraz z Togo, który dzielnie znosił trudy podróży, przebywając łącznie około 7000 km, z tego połowę po zamarzniętym Morzu Beringa. [1] Dzielnemu psu Togo przewodnikowi zaprzęgu mieszkańcy wystawili pomnik, a jego zabalsamowane ciało umieszczono w muzeum w Peadbody. Zdarzenie to poznał cały świat. W Nowym Jorku, w Central Parku, stanął pomnik Togo z napisem: Poświęcony nieposkromionemu duchowi psów pociągo wych, które dostarczyły szczepionkę przez surowe i ostre lody, niebezpieczną wodę i arktyczne zamiecie, przebywając trasę z Nemana do nawiedzonego epidemią Nome zimą 1925 roku. Wytrwałość wierność inteligencja". 10 / 12

11 Marmurowa statuetka Togo została umieszczona w panteo nie wybitnych psów świata w uniwersytecie w Yale, a na pamiątkę wydarzeń z 1925 roku odbywają się co roku wyścigi psich zaprzęgów z Anchorage nad Zatoką Cooka do Nome, położonego nad Cieśniną Beringa. Od 1973 roku psie zaprzę gi wyruszają przez bezdroża Alaski i w niezwykle trudnych warunkach, w zamiecie i mrozy, starają się w jak najkrótszym czasie pokonać trasę. Rzecz jasna psy trzeba zmieniać, gdyż najważniejsza jest ochrona zdrowia zwierząt. Próby naśladow nictwa tych zawodów, w których przewidziano wysoką nagro dę dla zwycięzcy, na ogół są udane, choć kilka lat temu władze stanu Nowy Jork odwołały imprezę, stwierdzając, że narusza ona przepisy o ochronie zwierząt. Podobnie, jak z trasą do Nome ma się rzecz z zamiarem powtórnego dotarcia do bieguna północnego, przy użyciu psiego zaprzęgu. Pierwsze, niestety nieudane próby, podej mowali Rosjanie i Japończycy. Dopiero w roku 1986 udaje się powtórzyć sukces zdobywcy bieguna północnego Pearego (1909) z międzynarodowej ekspedycji sportowej pod kierownictwem dwóch kierujących zaprzęgami poganiaczy: Willa Stegera i Paula Schurke. W ekspedycji wzięło udział 6 osób (w tym jedna kobieta specjalistka od badań nad Antarktydą, pochodząca z Nowej Zelandii) i 20 psów, będących mieszańcami różnych ras arktycznych. Wyprawa dysponowała wszelkimi nowoczesnymi urządzeniami, mogącymi jej służyć w razie potrzeby, ale z nich nie korzystała. Jako ciekawostkę warto podać, że jej kierownik Will Steger w ramach przygotowań pokonywał ze swoimi psami mil tras treningowych w najtrudniej szych warunkach. Wyprawa trwała 56 dni i w tym czasie przebyto łącznie 500 mil. Obecnie ten znakomity podróżnik polarny przygotowuje następną ekspedycję w poprzek Antarktydy. Byłby to wyczyn nie mający precedensu w historii wypraw polarnych. Równie wspaniałą kartę zapisują stale psy pomagające lu dziom niepełnosprawnym. Mało w Europie rozpowszechnio ne, ale dość powszechne w Ameryce jest szkolenie psów, które mają pomagać ludziom dotkniętym różnego rodzaju schorzeniami, np. niedowładem kończyn, niewidomym (choć przygotowanie psa jako przewodnika ociemniałych to zupeł nie inna specjalizacja). Jak wiele jest wart taki czworonożny przyjaciel, mogła się przekonać mieszkanka Columbus w sta nie Ohio, która złamała nogę podczas silnej zamieci i nie dotarłaby do domu, gdyby nie wyszkolony pies. Zwierzę do wlokło ją do domu, który wskutek wichury był pozbawiony ogrzewania i łączności telefonicznej. Kobiecie groziło zamar znięcie, ale jej wierny przyjaciel ogrzewał ją własnym ciałem, nie ruszając się ani na krok aż do następnego dnia, kiedy nadeszła pomoc. To bohaterskie wyczyny, działania pełne poświęcenia i bar dzo efektowne. O ileż mniej uwagi poświęca się zwierzętom, które codziennie spełniają swoje zadania bez rozgłosu: pil nując dobytku swoich właścicieli, za co nie zawsze dostają zimą ciepłą strawę lub miejsce w ciepłej budzie. Sprawą niebagatelną jest też sama obecność psa, zwłaszcza dla czło wieka samotnego, co potwierdzają najnowsze badania lekarzy amerykańskich i szwedzkich, m.in. ze szpitala w Rockford w stanie lllionois. Stwierdzono, że pacjenci, którzy mają psy, znacznie szybciej wracają do zdrowia, jeśli ich czworonożni przyjaciele mogą ich odwiedzać. 11 / 12

12 W szpitalu dziecięcym w Denver w Colorado specjalnie w tym celu dobrane, systematycznie szczepione i badane psy, będące własnością członków towarzystwa, przez przynaj mniej kilka godzin dziennie przebywają z małymi pacjentami. Czujemy, że psy pomagają humanizować doświadczenia szpitalne wytwarzają atmosferę bardziej podobną do do mowej dla naszych dzieciaków" twierdzi dyrektor szpi tala. Psychoanalitycy z kolei uważają, że pacjenci stają się bar dziej komunikatywni i szybciej otwierają się" podczas rozmo wy, jeżeli w gabinecie jest obecny pies. A w Polsce? Do redakcji realizowanego przez ośrodek po znański programu telewizyjnego Podaj łapę" nadszedł list podpisany ponoć przez lekarza, który twierdzi, że wszystkie psy należałoby zlikwidować, bo nie ma z nich żadnego pożyt ku, tylko roznoszą choroby. Jak z tego widać, różny jest poziom kultury medycznej w różnych krajach... Rozmaite są rodzaje przyjaźni. Jest przyjaźń w interesach, przyjaźń w pracy i przyjaźń bezinteresowna. Największą wartość przedstawia ta ostatnia, a naszym bezinteresownym przyjacielem zawsze pozostanie pies. 12 / 12