536 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3):

Transkrypt

1 536 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Analiza profilu kwasów tłuszczowych w śledzionach szczurów suplementowanych sprzężonymi dienami kwasu linolowego (CLA) w warunkach procesu nowotworowego Analysis of fatty acids profile in spleens of rats supplemented with conjugated linoleic acids (CLA) in cancerous process Tomasz Lepionka, Agnieszka Białek, Andrzej Tokarz Zakład Bromatologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny Wprowadzenie. Pośród składników dietetycznych mogących mieć znaczenie w prewencji raka piersi wymienia się sprzężone dieny kwasu linolowego (CLA), występujące naturalnie w produktach spożywczych. Wyniki licznych badań potwierdziły ich wielokierunkowe właściwości prozdrowotne, między innymi działanie przeciwnowotworowe i immunomodulujące. Cel pracy. Zbadanie wpływu suplementacji diety samic szczurów szczepu Spraque-Dawley preparatem zawierającym CLA na powstawanie nowotworów sutka u ich potomstwa oraz zbadanie zależności pomiędzy zastosowaną modyfikacją diety a profilem kwasów tłuszczowych w śledzionach zwierząt potomnych. Materiał i metody. Samice szczurów podzielono na dwie grupy różniące się zastosowaną suplementacją diety (preparat CLA lub olej roślinny), którą prowadzono od 7. dnia przed kojarzeniem do 30. dnia życia potomstwa. Dietę samic potomnych, uprzednio losowo podzielonych na dwie podgrupy, w obrębie grup suplementacji również zmodyfikowano. W 50. dniu życia wszystkim zwierzętom podano 7,12-diemetylobenz[a]antracen (DMBA) w celu inicjacji procesu nowotworowego. Materiał do badań stanowiły śledziony pobrane post mortem po dekapitacji w 21. tygodniu trwania eksperymentu. Oznaczenie profilu kwasów tłuszczowych w śledzionach wykonano techniką chromatografii gazowej. Wyniki. Suplementacja CLA znacznie obniżyła zapadalność na nowotwory w obu grupach eksperymentalnych w porównaniu do grup kontrolnych oraz wpłynęła na profil kwasów tłuszczowych oznaczonych w materiale. Ponadto, średnie masy śledzion grup otrzymujących CLA były niższe w porównaniu do grup kontrolnych. Najwyższą zawartość CLA oznaczono w śledzionach grupy O1, otrzymującej preparat przez całe życie. W grupie tej, u osobników zdrowych, odnotowano wyższą zawartość CLA w porównaniu do zwierząt, u których zdiagnozowano guzy nowotworowe. Wnioski. Odpowiednia podaż CLA w diecie jest istotna od najwcześniejszego okresu życia, gdyż może wpływać na stan zdrowia w życiu dorosłym. Introduction. Conjugated fatty acids (CLA) are enumerated among dietary factors which can decrease the risk of breast cancer. They are natural components of food. Numerous research have confirmed their multi health-benefit properties, e.g. anticancerogenic and immunomodulatory properties. Aim. To examine how the CLA supplementation of diet of female rats can influence the mammary tumors appearance in their offspring and to investigate whether this dietary modification affects the fatty acids profile in spleens of the progeny. Material & methods. Female Spraque-Dawley rats were divided in two groups with different dietary supplementation (CLA or vegetable oil), which started 7 days before mating and lasted till 30th day of life of the offspring. Female descendants were divided within these dietary groups into two subgroups, with different dietary modifications. In their 50th day of life all children received 7,12-dimethylbenz[a]anthracene to initiate the cancerous process. Spleens were obtained post mortem after decapitation in 21st week of the experiment. The fatty acids profile in spleen was examined with gas chromatography. Results. Supplementation of diet with CLA significantly decreased the cancer appearance in both experimental groups and influenced the fatty acids profile in spleens. Moreover, mean weight of spleens from the CLA groups was lower than in the control groups. The highest content of CLA was detected in spleens from O1 group, which received CLA during the whole life. In this group we observed a higher amount of CLA in spleens from the individuals without mammary tumors, in comparison with those who suffered from breast cancer. Conclusion. Proper CLA supply in diet is very important from the early state of life because it can influence health status in adulthood. Key words: fatty acids, spleen, cancer process Słowa kluczowe: kwasy tłuszczowe, śledziona szczurów, proces nowotworowy Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Tomasz Lepionka Zakład Bromatologii, Warszawski Uniwersytet Medyczny ul. Banacha 1, Warszawa tel , t.lepionka@gmail.com

2 Lepionka T i wsp. Analiza profilu kwasów tłuszczowych w śledzionach szczurów suplementowanych sprzężonymi dienami Wprowadzenie Nowotwory złośliwe stanowią drugą z najczęstszych przyczyn zgonów w Polsce, zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn. Rak piersi w populacji polskiej jest najczęściej diagnozowanym nowotworem złośliwym u kobiet. Zajmuje także drugie miejsce, za rakiem płuc, wśród przyczyn zgonów z powodu nowotworów [1]. Etiologia tego schorzenia nie jest znana, lecz pośród wielu wyodrębnionych czynników ryzyka wystąpienia raka sutka duże znaczenie wydaje się mieć podaż tłuszczu w diecie i profil obecnych w nim kwasów tłuszczowych [2]. Do grupy związków mających potencjalnie znaczenie w prewencji chorób nowotworowych zalicza się sprzężone dieny kwasu linolowego (conjugated linoleic acids CLA). Jest to grupa wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, stanowiących strukturalne i geometryczne izomery kwasu linolowego (C18:2 n6). CLA zawierają w łańcuchu węglowym układ sprzężonych, a więc nie oddzielonych grupą metylenową, wiązań podwójnych. Wiązania te mogą występować w różnych pozycjach 18-węglowego łańcucha, przyjmując różnorodną konfigurację geometryczną. Wskutek tego teoretycznie możliwe jest istnienie 56 izomerów CLA, jednak uwaga większości badaczy skupia się wokół izomerów cis-9, trans-11 oraz trans-10, cis-12 CLA, którym przypisuje się wielokierunkowe działanie prozdrowotne [3]. Głównym naturalnym źródłem sprzężonych dienów kwasu linolowego są tkanki zwierząt przeżuwających, dlatego też wysoką zawartością CLA charakteryzuje się mleko i jego przetwory, a także mięso przeżuwaczy, zwłaszcza krów, owiec, kóz i jeleni [4]. Kwas cis-9, trans-11 oktadekadienowy, zwany również kwasem żwaczowym (rumenic acid RA), jest izomerem występującym w największej ilości w tkankach zwierzęcych. Stanowi on 75-90% puli CLA przyjmowanego w diecie. Zawartość pozostałych izomerów CLA w produktach naturalnych jest znacznie mniejsza, np. dla kwasu trans-10, cis-12 oktadekadienowego wynosi ok. 2% całkowitej ilości CLA [5]. Organizm ludzki ma zdolność syntezy kwasu żwaczowego z kwasu trans-11 wakcenowego przy udziale Δ9-desaturazy, jednak reakcja ta nie jest wydajna. Nie jest możliwa analogiczna, endogenna synteza trans-10, cis-12 CLA, ze względu na brak enzymu Δ12-desaturazy. Wynika z tego, że podstawowe znaczenie w zapewnieniu odpowiedniej ilości CLA u ludzi ma pobranie z dietą [6]. Wyniki licznych badań dowiodły wielokierunkowego działania prozdrowotnego CLA. Sprzężone dieny kwasu linolowego wykazują działanie przeciwmiażdżycowe, poprawiają przyrost masy mięśniowej, ułatwiają redukcję tkanki tłuszczowej, stymulują przyrost masy kostnej, a także charakteryzują się działaniem immunomodulującym oraz przeciwnowotworowym [3, 7]. Właściwości przeciwnowotworowe, a zwłaszcza mechanizmy leżące u ich podstaw, wydają się być szczególnie interesujące. Doświadczalnie wykazano na różnych modelach zwierzęcych, że podaż CLA na poziomie 0,5-1,5% w diecie, powodowała zahamowanie kancerogenezy raka skóry, piersi, jelita grubego i przedżołądka, indukowanych chemicznie przez podanie DMBA (7,12-dimetylobenzo[a]antracenu). Dodatkowo CLA wpływało hamująco na wzrost przeszczepionych linii komórkowych pochodzących z nowotworu sutka i prostaty [6]. Mimo, iż proponowane są liczne mechanizmy wyjaśniające antykancerogenne działanie CLA na etapach inicjacji, promocji i progresji procesu nowotworzenia, to całkowity mechanizm przeciwnowotworowego działania sprzężonych dienów kwasu linolowego nie jest jednoznacznie wyjaśniony. Sugeruje się złożone i wielopoziomowe działanie CLA, obejmujące m.in.: hamowanie proliferacji komórek nowotworowych, indukcję apoptozy, blokowanie cyklu komórkowego, modyfikację powstawania eikozanoidów, zmianę peroksydacji lipidów, działanie antyoksydacyjne i antyestrogenowe oraz modulowanie ekspresji genów kodujących receptory PPAR [8, 9]. Suplementacja CLA może również wiązać się z działaniem immunomodulującym, przejawiającym się m.in. zmniejszeniem stężenia TNF-α w osoczu, modyfikacją produkcji cytokin i eikozanoidów (PGE2) w śledzionie [10, 11] oraz zwiększeniem aktywności fagocytarnej makrofagów [12]. Właściwości te pozwalają wnioskować, że CLA, poprzez modyfikację odpowiedzi immunologicznej organizmu, może wpływać na przebieg choroby nowotworowej, np. wskutek ograniczenia zjawiska kacheksji [4]. Cel pracy Określenie wpływu suplementacji diety samic szczurów, szczepu Spraque-Dawley, preparatem zawierającym sprzężone dieny kwasu linolowego, podczas ciąży i karmienia piersią, na profil kwasów tłuszczowych w śledzionach, u ich potomstwa oraz zbadanie wpływu zastosowanej modyfikacji diety na ryzyko wystąpienia nowotworów sutka u zwierząt potomnych. Materiał i metody Badania przeprowadzono po uzyskaniu akceptacji Komisji Etycznej ds. Badań na Zwierzętach WUM. Zwierzęta zostały losowo przyporządkowane do jednej z dwóch grup eksperymentalnych, spośród których grupa kontrolna (K) otrzymywała sondą dożołądkową olej roślinny, a grupa badana (O) otrzymywała preparat zawierający CLA - Bio-C.L.A. (Pharma Nord

3 538 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): Denmark) w ilości 0,15 cm 3 /dzień, na tydzień przed kojarzeniem, podczas ciąży i karmienia potomstwa, do 30. dnia jego życia. Z uzyskanego potomstwa w zasadniczej części eksperymentu wykorzystane zostały jedynie samice, które w obrębie grup doświadczalnych zostały losowo podzielone na dwie podgrupy. U jednej grupy kontynuowano suplementację olejem (K1) lub preparatem CLA (O1), zaś druga (K2, O2) otrzymywała standardową dietę paszę i wodę w ilości ad libitum. W celu inicjacji procesu nowotworowego w obrębie gruczołów sutkowych wszystkim samicom potomnym w 50. dniu życia podano 7,12-dimetylobenz[a]antracen (DMBA) w dawce 80 mg/kg masy ciała. Materiał do badań stanowiły śledziony, pobrane post mortem po dekapitacji w 21. tygodniu trwania eksperymentu, licząc od momentu separacji potomstwa od matek. Ze śledziony pochodzącej od jednego szczura wykonano trzy równoległe oznaczenia. Tłuszcz z materiału wyizolowano metodą ekstrakcyjno-wagową wg procedury Folch a [13]. Kwasy tłuszczowe, uprzednio zhydrolizowane w warunkach zasadowych, estryfikowano przy użyciu 14% roztworu trifluorku boru w metanolu [14]. Uzyskane estry metylowe poddano analizie chromatograficznej wykorzystując technikę chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną. Warunki analizy: chromatograf gazowy Shimadzu GC-17A, kolumna BPX70 (60 m; 0,25 mm ID; 0,2 μm grubość filmu; SGE); gaz nośny Hel analizowany czysty (Multax) przy ciśnieniu 300 kpa, liniowa; prędkość 27,5 cm/s przy 140ºC; temp. komory nastrzykowej: 250ºC; temp. detektora: 270ºC; program temperaturowy pracy kolumny: 140 C przez 1 min, o 20ºC/min do 200ºC, 200ºC przez 20 min, o 5ºC/min do 220ºC, 220ºC przez 25 min; czas trwania analizy: 53 min. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej przy użyciu oprogramowania Statistica 10.0 (StatSoft, Polska). Ze względu na stosunkowo małą liczebność grup zastosowano odpowiednie testy nieparametryczne test Kruskala-Wallis a i test U Manna- Whiteney a. Jako krytyczny poziom istotności przyjęto p=0,05. Wyniki i omówienie Podanie DMBA jako czynnika kancerogennego spowodowało powstanie nowotworów sutka we wszystkich grupach badanych. Zastosowana suplementacja preparatem CLA skutkowała znacznie mniejszą zapadalnością na nowotwory w obu tych grupach w porównaniu do grup suplementowanych olejem. Nowotwory sutka pojawiły się jedynie u dwóch z ośmiu zwierząt w grupie O1 (zapadalność 25%) i u trzech spośród dziewięciu zwierząt w grupie O2 (zapadalność 33%). Dla porównania w grupie kontrolnej (K1) zapadalność na nowotwory wynosiła aż 80% (guzy wystąpiły u ośmiu na dziesięć osobników) i 78% w grupie K2 (nowotwory wystąpiły u siedmiu spośród dziewięciu samic). W grupach badanych stwierdzono niższą średnią masę śledzion w porównaniu do grup kontrolnych (p=0,0300) (ryc. 1). 1,6 1,4 1,2 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 masa śledziony [g] śledziona [%] 0 Ryc. 1. Porównanie średnich mas śledzion w grupach eksperymentalnych Fig. 1. Comparison of mean spleen weights of investigated groups Nie zaobserwowano znaczącego wpływu suplementacji CLA na zawartość procentową tłuszczu w śledzionie (ryc. 2), co koresponduje z wcześniejszymi doniesieniami [15]. zawartość tłuszczu [%] 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,6 1,0 0,5 0 Ryc. 2. Porównanie zawartości tłuszczu w śledzionach poszczególnych grup Fig. 2. Comparison of fat content in spleen of investigated groups Zastosowana modyfikacja diety wpływała na profil kwasów tłuszczowych oznaczonych w śledzionie (tab. I). Spośród 34 zidentyfikowanych kwasów tłuszczowych istotne statystycznie różnice wystąpiły w zawartości pięciu: C12:0, C18:2 n6 trans, cis-9, trans-11 CLA, C20:3 n3, C24:1. Największy udział w puli oznaczonych kwasów tłuszczowych miały kwasy: C16:0 palmitynowy, C18:0 stearynowy, 18:1 n9 cis oleinowy, 18:2 n6 linolowy oraz C20:4 n6 arachidonowy. Kelley i wsp. w badaniach na myszach

4 Lepionka T i wsp. Analiza profilu kwasów tłuszczowych w śledzionach szczurów suplementowanych sprzężonymi dienami Tabela I. Profil kwasów tłuszczowych w śledzionach Table I. Fatty acids profile in spleen of investigated dietary groups Kwas tłuszczowy /Fatty acid Grupa zwierząt /Group test Kruskala-Wallisa /Kruskal-Wallis test p value C10:0 0.03± ± ± ±0.01 0,7618 C12:0 0.10± ± ± ±0.08 0,0000* C13:0 0.02± ± ± ±0.00 0,3509 C14:0 0.54± ± ± ±0.09 0,3883 C14:1 0.03± ± ± ±0.01 0,4162 C15:0 0.50± ± ± ±0.09 0,0952 C15:1 0.04± ± ± ±0.02 0,0678 C16: ± ± ± ±2.02 0,0817 C16:1 0.63± ± ± ±0.52 0,1149 C17:0 0.71± ± ± ±0.10 0,4866 C17:1 0.12± ± ± ±0.05 0,5489 C18: ± ± ± ±1.11 0,797 C18:1 n9 trans 1.35± ± ± ±0.90 0,6235 C18:1 n9 cis 12.95± ± ± ±2.46 0,1121 C18:2 n6 trans 0.89± ± ± ±0.24 0,0001* C18:2 n6 cis 12.56± ± ± ±1.71 0,6403 C18:3 n6 0.08± ± ± ±0.01 0,1686 C18:3 n3 0.92± ± ± ±0.21 0,3974 C20:0 0.10± ± ± ±0.01 0,9549 cis-9, trans-11 CLA 0.02± ± ± ±0.00 0,0008* C20:1 0.41± ± ± ±0.05 0,0897 C21:0 0.57± ± ± ±0.06 0,1477 C20:2 0.06± ± ± ±0.01 0,0967 C20:3 n6 0.49± ± ± ±0.19 0,2138 C20:4 n6 9.81± ± ± ±5.29 0,165 C20:3 n3 0.15± ± ± ±0.03 0,0157* C22:0 0.05± ± ± ±0.01 0,0671 C22:1 n9 0.07± ± ± ±0.01 0,1119 C20:5 n3 0.17± ± ± ±0.08 0,463 C22:2 0.02± ± ± ±0.00 0,0651 C23:0 0.16± ± ± ±0.09 0,243 C24:0 0.08± ± ± ±0.01 0,1947 C24:1 0.05± ± ± ±0.00 0,0037* C22:6 n3 1.19± ± ± ±0.73 0,0767 suplementowanych pojedynczymi izomerami CLA porównali profil kwasów tłuszczowych m.in. w śledzionach. Największy udział w puli kwasów tłuszczowych oznaczyli dla analogicznych kwasów, jednak istotne statystycznie różnice dotyczyły większej liczby kwasów tłuszczowych. Obserwowali ponadto zróżnicowany wpływ poszczególnych izomerów CLA, np. kwas żwaczowy powodował w śledzionach wzrost udziału kwasu C20:4 n6 arachidonowego, a spadek udziału kwasu C22:6 n3 dokozaheksaenowego, podczas gdy izomer trans-10, cis-12 miał działanie odwrotne [15]. Obserwacje poczynione przez Kelley a, o przeciwstawnym wpływie poszczególnych izomerów CLA na poziomy pewnych kwasów tłuszczowych w śledzionach, mogą częściowo tłumaczyć duże różnice w udziale kwasów tłuszczowych stwierdzone przez nas pomiędzy poszczególnymi osobnikami w grupach. Nie bez znaczenia wydaje się być też sam proces nowotworowy, który istotnie wpływa na profil kwasów tłuszczowych wielu tkanek [16]. Zastosowany preparat zawierał dwa izomery CLA: kwasy cis-9, trans-11 i trans-10, cis-12 oktadekadienowy w stosunku ilościowym 1:1 [16]. W analizowanym materiale wykryto jednak jedynie kwas żwaczowy, nie stwierdzono zaś obecności kwasu izomeru trans- 10, cis-12 CLA. Dla porównania w surowicach grup badanych stwierdzono obecność obu tych izomerów, choć udział kwasu żwaczowego był zdecydowanie większy [17]. W gruczolakorakach sutka, które wystąpiły u zwierząt biorących udział w eksperymencie, zawartość obu izomerów CLA oznaczono jedynie w grupach badanych, tj. suplementowanych CLA. Podobnie jak w wypadku surowicy, tłuszcz wyizolowany z tkanki nowotworowej w większości grup zawierał więcej kwasu cis-9, trans-11 oktadekadienowego, niż kwasu trans-10, cis-12 oktadekadienowego [18]. W mikrosomach wątrobowych obecność CLA wykrywano we wszystkich grupach biorących udział w eksperymencie, był to jednak, podobnie jak w przypadku śledziony, wyłącznie kwas żwaczowy [19]. Sugeruje

5 540 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(3): się, że obserwowane różnice nie wynikają z odmiennej biodostępności tych izomerów, ale być może przyczyną jest ich zróżnicowany metabolizm [20]. W największych ilościach izomer cis-9, trans-11 CLA występował w śledzionach zwierząt otrzymujących CLA w ciągu całego życia, stanowiąc średnio 0,36±0,15% wszystkich kwasów tłuszczowych. Zawartość kwasu żwaczowego w śledzionach pozostałych grup kształtowała się na podobnym, niskim poziomie (ryc. 3). zawartość RA [%] 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Ryc. 3. Udział kwasu cis-9, trans-11 oktadekadieno wego w puli kwasów tłuszczowych w śledzionach Fig. 3. Share of cis-9, trans-11 octadecadienoate in spleen fatty acids pool of experimental groups Ponadto w grupie tej, u osobników, u których podanie czynnika kancerogennego nie spowodowało w czasie trwania eksperymentu wystąpienia nowotworów sutka, obserwowano wyższą zawartość kwasu żwaczowego w śledzionach w porównaniu do osobników, u których te guzy wystąpiły (0,39±0,16% w porównaniu do 0,28±0,08%). Podobną zależność obserwowano również w surowicach [17] i wątrobach [21] szczurów w grupach eksperymentalnych. Wyższą zawartość kwasu cis-9, trans-11 oktadekadienowego u osobników, u których nie rozwinął się proces nowotworowy, obserwowano również w innych doświadczeniach [16]. Wnioski 1. Sprzężone dieny kwasu linolowego wykazują wyraźne działanie przeciwnowotworowe, zmniejszając zapadalność na indukowane chemicznie nowotwory sutka u samic szczurów. 2. Suplementacja diety sprzężonym kwasem linolowym wpływa na profil pozostałych kwasów tłuszczowych w śledzionach szczurów. 3. Podaż sprzężonych dienów kwasu linolowego w diecie, już od najwcześniejszego okresu życia, może istotnie wpływać na stan zdrowia osobnika dorosłego. Piśmiennictwo / References 1. Wojciechowska U, Didkowska J, Zatoński W. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2010 roku. Centrum Onkologii Instytut, Warszawa World Cancer Research Fund, American Institute for Cancer Prevention (2007): Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. 3. Bhattacharya A, et al. Biological effects of conjugated linoleic acids in health and disease. J Nutr Biochem 2006, 17: Wahle KWJ, Heys SD, Rotondo D. Conjugated linoleic acids: are they beneficial or detrimental to health? Progr Lipid Res 2004, 43: Janeczek W, Kupczyński R. Czynniki decydujące o zawartości sprzężonego kwasu linolowego (CLA) w tłuszczu mleka krów. Acta Sci Pol Med Veterinaria 2006, 5(1): Białek A i wsp. Wpływ suplementacji diety CLA na profil kwasów tłuszczowych w surowicy krwi szczurów w warunkach procesu nowotworowego. Bromat Chem Toksykol 2010, 43(3): Belury MA. Dietary conjugated linoleic acid in health: Physiological effects and mechanisms of action. Ann Rev Nutr 2002, 22: Belury M. Inhibition of Carcinogenesis by Conjugated Linoleic Acid: Potential Mechanisms of Action. J Nutr 2002, Chen B-Q, et al. Inhibition of conjugated linoleic acid on mouse forestomach neoplasia induced by benzo(a)pyrene and chemopreventive machanisms. World J Gastroenterol 2003, 9(1): Yang M, Cook ME. Dietary Conjugated Linoleic Acid decreased cachexia, macrophage tumor necrosis factor-α production, and modifies splenocyte cytokines production. Exp Biol Med 2003, 228(1): Sugano M, et al. Lymphatic recovery, tissue distribution, and metabolic effects of conjugated linoleic acid in rats. J Nutr Biochem 1997, 8: Stachowska E, et al. Conjugated Linoleic Acid can change phagocytosis of human monocytes/macrophages by reduction in Cox-2 expression. Lipids 2007, 42: Folch J, Lees M, Sloane Stanley GH. A simple method for the isolation and purification of total lipids from animal tissues. J Biol Chem 1956, Bondia-Pons I, et al. Determination of conjugated linoleic acid in human plasma by gas chromatography. J Chromat A 2007, 1157: Kelley DS, et al. Fatty acid composition of liver, adipose tissue, spleen, and heart of mice fed diets containing t10, c12-, and c9, t11-conjugated linoleic acid. PLEFA 2006, 5: Białek A, et al. Influence of diet enriched with conjugated linoleic acids on their distribution in tissues of rats with DMBA induced tumors. Lipids in Health and Disease 2010, 9: Białek A, Tokarz A, Zagrodzki P. Wpływ sprzężonych dienów kwasu linolowego w diecie samic szczurów na ryzyko procesu nowotworowego u ich potomstwa. Bromat Chem Toksykol 2011, 44(3):

6 Lepionka T i wsp. Analiza profilu kwasów tłuszczowych w śledzionach szczurów suplementowanych sprzężonymi dienami Białek A. Badanie wzajemnych zależności między zawartością sprzężonych dienów kwasu linolowego i innych kwasów tłuszczowych w diecie i tkankach szczurów w warunkach procesu nowotworowego Praca doktorska. WUM, Warszawa Czuba K. Wpływ modyfikacji diety samic szczurów na profil kwasów tłuszczowych i zawartość sprzężonych dienów kwasu linolowego w mikrosomach wątrobowych ich potomstwa. raca magisterska Tsuzuki T, Ikeda I. Slow absorption of conjugated linoleic acid in rat intestines, and similar absorption rate of 9c,11tconjugated linoleic acid and 10t,12c-conjugated linoleic acid. Biosci Biotechnol Biochem 2007, 71(8): Mazurkiewicz M. Wpływ wzbogacania diety samic szczurów olejem lub suplementem CLA na profil kwasów tłuszczowych i zawartość TBARS w wątrobach ich potomstwa w warunkach chemicznie indukowanej kancerogenezy. Praca magisterska