Przykładowy rozdział książki: Stalowe fortece Tom 3 Spis treści

Transkrypt

1 Spis treści RoZDZIAŁ 23 "Demonstracja siły w Dardanelach"... 9 RozDZIAŁ 24 Pola minowe RozDZIAŁ 25 Morski atak na Narrows RoZDZIAŁ 26 Gallipoli: lądowania RoZDZIAŁ 27 "Pewien naroinik obcego pola" RozDZIAŁ 28 Blokada Niemiec RozDZIAŁ 29 "Lusitania" i reakcja Amerykanów RoZDZIAŁ 30 Ameryka przystępuje do wojny

2 STALOWE FoRTECE rozszerza się do 4,5 mili, by stopniowo połączyć się w Narrows, 14 mil dalej. Za Narrows przejście stopniowo rozszerza się, osiągając przeciętną szerokość 4 mil i 26 mil dalej wchodząc do Morza Marmara. Wody w zatoce są głębokie, do 300 stóp w Narrows. Strome klify ciągną się po północnej stronie, na wybrzeżu półwyspu Gallipoli; po drugiej stronie, w Azji, gdzie równiny Troi opadają do wyspy Tenedos, linia brzegowa jest niska, a wody płytkie. W Dardanelach nie ma pływów, ale wpadające do Morza Czarnego rzeki i wody topniejących lodowców gór Kaukazu powodują stały prąd o prędkości od 2 do 4 węzłów. 3 połączone akweny- Dardanele, Morze Marmara i Bosfor- tworzą łącznie najważniejsze na świecie przejście morskie. Wspólnie tworzą one jedyne wejście na Morze Czarne i wyjście z niego; są autostradą dla całego handlu z Dunaju, Dniestru, Dniepru i Donu oraz z wielkich portów w Konstantynopolu, Odessie i Sewastopolu. W 1914 roku niekończący się potok parowców przewoził przez Dardanele 90% rosyjskiego eksportu zboża. Przejęcie kontroli nad tym kanałem oznaczało kontrolę żywotnych linii transportowych Rosji na morze, na zachód, do jej aliantów. Ponieważ Dardanele stanowiły wody tureckie, Niemcy, sojusznik Turcji, postanowił zablokować je i w ten sposób odizolować i zdławić imperium carów. * * * Od 21 września "psem stróżującym" tej krytycznej drogi morskiej od strony Morza Egejskiego był wiceadmirał Sackville Harnilton Carden, dowódca brytyjskiej Eskadry Wschodniej Morza Śródziemnego. Carden, siwobrody, 57-letni, anglo-irlandzki oficer odpowiadał za ten akwen od kiedy pechowy kontradmirał Troubridge został wezwany do kraju, by stanąć przed komisją dochodzeniową w związku z jego rolą w ucieczce Goebena. Kiedy to się stało, Carden zajmował stanowisko admirała nadzorującego stocznię na Malcie, co było ostatnią przedemerytalną funkcją w każdej przeciętnej, nie rzucającej się w oczy karierze. Carden nigdy nie spodziewał się, że będzie ponownie dowodził na morzu, a tym bardziej, że będzie musiał zmierzyć się z zadaniem o najwyższej morskiej i wojennej randze. Wówczas, jak piorun z jasnego nieba, spadła wiadomość o odsunięciu Troubridge'a i Carden, jedyny brytyjski wiceadmirał na Morzu Śródziemnym, został skierowany z Malty do dowodzenia eskadrą korkującą Goebena. Logicznie. ten przydział powinien przypaść kontradmirałowi Henry'emu Limpu- 10

3 "DEMONSTRACJA SIŁY W DARDANELACH" sowi, który jako przewodniczący brytyjskiej misji w Turcji był świetnym znawcą rządu tego kraju, jego lądowych i morskich sił, a co miało największe znaczenie w tej sprawie - obrony Dardaneli. Limpus nie został wyznaczony z powodu kalkulacji Ministerstwa Spraw Zagranicznych. 9 września, pomimo iż niemiecki admirał Wilhelm Souchon został dowódcą otomańskiej marynarki wojennej, a niemiecki generał Otto Liman von Sanders, przewodniczący niemieckiej misji wojskowej, był rzeczywistym dowódcą tureckiej armii, to Turcja wciąż pozostawała neutralna. Sir Edward Grey miał nadzieję, że uda się zachować tę neutralność. W tak niepewnym momencie, jak wydawało się Grey'owi, wysłanie brytyjskiego oficera, który znał większość tureckich tajemnic, do dowodzenia eskadrą u wejścia do Dardaneli, mogło sprowokować Turków do przystąpienia do wojny. Tak więc Limpus został wysłany do stoczni na Malcie, a Carden skierowany do floty. Ten duet admirałów rozwścieczył Churchilla, który nazwał ich działania "rycerskością, która z pewnością przeszła ludzkie pojęcie". Pisząc do Grey'a, skarżył się: "Teraz okazało się, że Turcja może nie tylko zaszkodzić pozycji całej naszej marynarki wojennej poprzez skandaliczne odstąpienie od neutralności w kwestii Goebena, ale ma prawo veta w sprawie mianowania przez Admiralicję... Jeśli [sir Louis] Mallet (brytyjski ambasador w Turcji) myśli, że ma do czynienia z rządem wysłuchującym argumentów, perswazji i gestów dobrej woli, to marzy... Nic nie przemawia do tureckiego rządu z wyjątkiem siły". Fisber był przerażony. "Kto mógł spodziewać się, że Carden zostanie dowódcą wielkiej floty - pisał do Jellicoe. - Został wyznaczony admirałem nadzorującym stocznię na Malcie, by odstawić go na półkę". Bez względu na to, Carden został mianowany i otrzymał te same instrukcje bojowe, co wcześniej Troubridge: "Twoim jedynym zadaniem jest zatopienie Goebena i Breslau, bez względu na to jaką będą nosiły banderę, kiedy będą wychodziły z Dardaneli". Do przeprowadzenia tego zadania Carden miał swój okręt flagowy, krążownik liniowy lndefatigable, siostrzany okręt lndomitable, 2 stare francuskie okręty liniowe, Suffren i Write, lekkie krążowniki, Dublin i Gloucester, 12 niszczycieli oraz 3 brytyjskie i l francuski okręt podwodny. Przez tydzień od przybycia nowego admirała eskadra patrolowała spokojnie, obserwując strumień rosyjskich statków handlowych wciąż przechodzących tam i z powrotem przez cieśniny. Z pomocą 11

4 STALOWE FoRTECE Niemców Turcy postawili miny na wysokości Narrows, ale pozostawiono otwarty dla żeglugi wąski kanał i statki, po wzięciu na pokład specjalnego pilota, nieatakowane kontynuowały podróż. Wówczas, 27 września, eskadra Cardena zatrzymała i weszła na pokład tureckiego niszczyciela wychodzącego z Dardaneli. Na pokładzie znaleziono niemieckich marynarzy, co było pogwałceniem tureckiej neutralności i okręt został zawrócony. Natychmiast, nie konsultując się z Turkami, niemiecki pułkownik dowodzący fortami w Narrows rozkazał zamknięcie toru wodnego. Wszystkie latarnie morskie zostały wyłączone, na klifach ustawiono wielkie znaki informujące, że cieśnina została zamknięta, a zasięg pól minowych został rozciągnięty w poprzek całej cieśniny. Od tego momentu, poza wynikającymi z międzynarodowych traktatów obowiązkami gwarantującymi swobodne przejście cieśnin statkom wszystkich państw nie będących w stanie wojny z Turcją, Dardanele były zamknięte. Brytyjskie zaopatrzenie militarne nie mogło już dłużej dochodzić do Rosji, z wyjątkiem kierowanego przez Archangielsk na Morzu Białym; rosyjskie zboże, które przynosiło większość wpływów imperium carskiego z handlu zagranicznego, nie mogło być już dłużej eksportowane. Setki statków z Rosji, Rumunii i Bułgarii, wyładowanych zbożem, drewnem i innymi produktami, zostały zablokowane w porcie w Konstantynopolu. Nie będąc w stanie znaleźć miejsc do cumowania, stawały na kotwicy, a gęsty las ich masztów i kominów kołysał się zgodnie z ruchem fal. Ruch statków handlowych został odcięty, ale przez następny miesiąc Carden i jego eskadra nadal patrolowali w spokoju wejście do cieśnin. Wówczas, 29 października, bez wypowiedzenia wojny, admirał Souchon poprowadził Goeben i Breslau, oba niosące turecką banderę. przez Morze Czarne i ostrzelał południowe porty Rosji. Wielka Brytania, odpowiadając na ten atak na swego sojusznika, skierowała do Turcji ultimatum domagając się usunięcia niemieckiego personelu z Goeben i Breslau w ciągu 12 godzin. Brytyjskie ultimatum upływało w południe 31 października, a po południu tego dnia Turcja wypowiedziała wojnę. Pomimo że brytyjska deklaracja wojny czekała do S listopada, Churchill chciał natychmiastowej demonstracji brytyjskiego niezadowolenia. 3 listopada 2 krążowniki liniowe Cardena i 2 francuskie okręty liniowe ostrzelały zewnętrzne porty po obu stronach wejścia do Ciesniny Dardanelskiej. Ostrzał nie był częścią żadnego dobrze przemyślanego 12

5 .,DEMONSTRACJA SIŁY W DARDANELACH" planu; raczej był po prostu wyrazem przekonania Churchilla, jak wyraził to w liście do Fishera, że.,dobrą rzeczą jest przeprowadzenie szybkiego uderzenia". Akcja trwała 20 minut. Indomitable i Indefatigable strzelały z odległości jardów w stronę fortów Sedd el Bahr po europejskiej stronie, podczas kiedy 2 francuskie okręty liniowe prowadziły ogień w kierunku fortów Kum Kale po stronie azjatyckiej. Europejskie porty pozostawały milczące przez cały czas ostrzału, ponieważ brytyjskie okręty były poza ich zasięgiem, ale potężna eksplozja dużego magazynu w jednym z bastionów Sedd el Bahr zabiła 5 oficerów i 61 żołnierzy oraz wytworzyła słup szarego dymu, który wzniósł się w powietrze na imponującą wysokość 500 stóp. Francuzi odnieśli mniejszy sukces. Ponieważ ich okręty były starsze i zasięg ich dział był mniejszy, zmuszone były podejść bliżej Kum Kale. Zostały ostrzelane, początkowo powoli i niecelnie, ale zanim zawróciły, pociski spadały blisko okrętów. Pomimo wszystko dla Cardena lekcja z tego dnia wydaje się pozytywna. Admirał przekonał się i uwierzył, że poprzez powtarzające się i przedłużające ostrzały będzie mógł metodycznie niszczyć zewnętrzne forty, a następnie przenieść się i tak samo potraktować leżące w środkowej strefie i wreszcie forty w Narrows. Kiedy tureckie forty i działa zostaną zmuszone do milczenia, będzie mógł - jeśli tak będzie chciał i otrzyma takie instrukcje - poprowadzić brytyjską flotę na Morze Marmara. Ta krótka listopadowa utarczka, która dodała odwagi Cardenowi i Admiralicji, posłużyła jako ostrzeżenie dla Turków i Niemców, że obrona cieśniny wymaga wzmocnienia. Żadne ciężkie działa nie mogły być w tej chwili kupione i zainstalowane zaraz po podjęciu decyzji, ale baterie w fortecach zostały połączone linią telefoniczną, zamontowano dalmierze, a w wodzie postawiono boje wyznaczające odległość w celu ułatwienia celowania. Ruchome, szybkostrzelne haubice zostały przyprowadzone z Adrianopolu do Dardaneli i umieszczone na stałych pozycjach wzdłuż europejskich i azjatyckich brzegów. Zwiększono liczbę i moc świateł reflektorów poszukujących. Przybyło więcej niemieckich oficerów artylerii i wyszkolonych obsług dział. Podwojono ilość zagród minowych do 11, rozciągniętych w poprzek toru wodnego. Kiedy jego przeciwnicy umacniali defensywę, admirał Carden i jego eskadra po swoim krótkim listopadowym wysiłku przeszli w 3-mie- 13