Informacja 10/DS/2011

Transkrypt

1 Tarnów, dnia 8 grudnia 2011 r. Informacja 10/DS/2011 w sprawie: nowych regulacji kredytu konsumenckiego część I Informuję, iż z dniem 18 grudnia 2011 roku wchodzi w życie ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim. Przepisy ustawy stosuje się do wszelkich podmiotów, które oferują oraz udzielają kredytów konsumenckich, w tym także do oferowanych i udzielonych przez SKOK kredytów konsumenckich. I. Zakres przedmiotowy stosowania ustawy Na podstawie przepisów ustawy można rozróżnić następujące grupy umów: I.I. umowy, w stosunku do których ustawę stosuje się w pełnym zakresie kredyt konsumencki: Kredyt konsumencki jest umową zawartą pomiędzy SKOK, będącym kredytodawcą, a konsumentem, której przedmiotem jest udzielenie kredytu (pożyczki) lub danie przyrzeczenia udzielenia kredytu w wysokości do ,00 zł. W szczególności za umowę kredytu konsumenckiego uważa się: a) umowę pożyczki, b) umowę kredytu, c) umowę o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli konsument jest zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia (sprzedaż ratalna), d) umowę o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia, e) umowę o kredyt odnawialny (w SKOK funkcjonuje jako umowa linii pożyczkowej). I.II. umowy, w stosunku do których ustawę stosuje się w ograniczonym zakresie: a) umowy o kredyt zabezpieczone hipoteką oraz pożyczki zabezpieczone hipoteką (zakwalifikowanie danej umowy do tej grupy umów opiera się wyłącznie o kryterium zastosowanego zabezpieczenia hipotecznego, nie ma znaczenia ani kwota, ani cel pożyczki/kredytu), b) umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do jednego miesiąca, c) umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do trzech miesięcy lub na żądanie, d) przekroczenia środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku oszczędnościoworozliczeniowym, e) umów przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty w przypadku, gdy konsument jest w zwłoce w związku ze spłata zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt, o ile postanowienia tej umowy nie są dla konsumenta mniej korzystne od postanowień zawartych w umowie, do której odnosi się umowa przewidująca odroczenie płatności lub sposobu spłaty, f) umów określonych w poprzednim punkcie, będących umowami o kredyt w rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do trzech miesięcy lub na żądanie. Do umów określonych powyżej nie ma zastosowania ograniczenie kwotowe (tj zł), zatem do tych umów będą miały zastosowanie tylko niektóre przepisy, niezależnie od kwoty, na jaką opiewa umowa.

2 I.III. umowy, w stosunku do których nie stosuje się ustawy o kredycie konsumenckim: a) w których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego, b) leasingu, jeżeli umowa nie przewiduje obowiązku przeniesienia własności przedmiotu umowy na konsumenta, c) zawierane z firmami inwestycyjnymi i zagranicznymi firmami, d) o kredyt, będących wynikiem ugody sądowej, ugody zawartej przed sądem polubownym lub ugody, która jest wynikiem postępowania mediacyjnego, e) o kredyt udzielany wyłącznie pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy w ramach działalności dodatkowej, w której pracownik nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania lub jest zobowiązany do zapłaty rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania niższej od powszechnie stosowanych na rynku, f) o kredyt udzielany na mocy przepisów szczególnych: - z zastosowaniem niższych stóp oprocentowania niż powszechnie stosowane na rynku lub - jeżeli konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania lub z zastosowaniem innych warunków, które są korzystniejsze dla konsumenta niż powszechnie stosowane na rynku oraz stóp oprocentowania nie wyższych niż powszechnie stosowane na rynku. Udzielane przez SKOK pożyczki i kredyty, z uwagi na systematykę opisaną powyżej można przyporządkować do następujących grup: I.I. umowy, w stosunku do których ustawę stosuje się w pełnym zakresie: a) kredyt, b) pożyczka, c) linia pożyczkowa, d) chwilówka (umowa w nowych projektach będzie funkcjonować jako kredyt konsumencki, który będzie miał określony, krótki termin płatności), e) pożyczka/kredyt konsolidacyjny, f) pożyczka/kredyt dyskontowy, g) inne, nie wymienione. I.II. umowy, w stosunku do których ustawę stosuje się w ograniczonym zakresie: a) kredyt zabezpieczony hipoteką, b) przekroczenie (debet). I.III. umowy, w stosunku do których nie stosuje się ustawy o kredycie konsumenckim np. kredyt Rodzina na swoim, pożyczka z PKZP. II. Zakres stosowania ustawy w przypadku zmiany umowy kredytu W chwili obecnej dominuje pogląd, iż zmiany w umowie kredytu dokonane w trakcie jej trwania nie mają wpływu na zmianę kwalifikacji tej umowy. Powyższe oznacza, że np. w przypadku zwolnienia zabezpieczenia hipotecznego nie będzie występowała konieczność spełnienia obowiązków informacyjnych właściwych dla kredytów udzielanych w pełnym reżimie kredytu konsumenckiego oraz uzupełnienia umowy o te postanowienia, które są wymagane dla umowy kredytu konsumenckiego. III. Całkowity koszt kredytu (CKK) W myśl ustawy pod pojęciem CKK należy rozumieć wszelkie koszty, które konsument zobowiązany jest ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże, jeżeli są znane kredytodawcy, b) koszty usług dodatkowych, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu, - z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

3 Ustawa nie zawiera żadnych ograniczeń w zakresie kosztów kredytu (dotychczas obowiązywał 5% maksymalny próg wszystkich prowizji i opłat, związanych z udzieleniem kredytu). Zgodnie przytoczoną wyżej definicją, kosztem kredytu stają się wszystkie dotychczas ponoszone przez konsumenta koszty, jeżeli obowiązek ich poniesienia wynika z warunków konkretnej umowy kredytu konsumenckiego. Takie ujęcie kosztów wpłynie na podniesienie wysokości całkowitego kosztu kredytu, a docelowo także na zwiększenie wysokości RRSO. Do kosztów należy zaliczyć: 1) wartość odsetek, 2) opłaty, np. opłatę przygotowawczą, wszelkie opłaty związane z ustanowieniem zabezpieczeń (oprócz opłat notarialnych), 3) prowizje, np. prowizję z tytułu udzielenia kredytu, 4) podatki, np. podatek od czynności cywilnoprawnych w przypadku ustanowienia zabezpieczenia w postaci hipoteki, 5) marże, o ile są znane kredytodawcy. Elementem CKK jest także koszt usług dodatkowych, w przypadku, gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu. Ustawa nie definiuje pojęcia usługi dodatkowej, zawiera także dwa odrębne obowiązki w zakresie wskazania konsumentowi: 1) obowiązku zawarcia umowy dodatkowej, w szczególności umowy, 2) kosztu usługi dodatkowej. Z analizy przepisów można wnioskować, iż do kategorii usługi dodatkowej należy w szczególności zakwalifikować umowę ubezpieczenia. Usługą dodatkową może być także umowa pośrednictwa kredytowego. Pojęcie usługi dodatkowej oznacza wyłącznie usługę świadczoną przez SKOK lub przez podmiot trzeci za pośrednictwem SKOK (TUW TU), bądź też przez podmiot trzeci na podstawie umowy pomiędzy tym podmiotem a SKOK, której nabycie jest wymagane przez SKOK dla uzyskania kredytu lub uzyskania go na określonych warunkach. Wyliczenie kosztu usługi dodatkowej do CKK jest wymagane, gdy nabycie usługi dodatkowej stanowi warunek konieczny zawarcia umowy kredytowej, a dodatkowo koszt takiej usługi jest znany kredytodawcy. Nie każda jednak wymagana przez SKOK do zawarcia umowy kredytu umowa ubezpieczenia będzie traktowana jako usługa dodatkowa. Nie będzie nią np. wymagana przez SKOK umowa ubezpieczenia nieruchomości lub OC, którą klient może zawrzeć z dowolnie wybranym przez siebie ubezpieczycielem, bowiem SKOK nie ma wpływu na koszty tego ubezpieczenia. Umowa ubezpieczenia może zatem występować w umowie kredytu w dwóch różnych ujęciach jako usługa dodatkowa, której koszt powinien zostać uwzględniony w kosztach usług dodatkowych oraz w części dotyczącej zabezpieczeń, gdy stanowi ona zabezpieczenie spłaty kredytu. Poniżej zaprezentowane zostały przykładowe koszty związane z zawarciem umowy kredytu konsumenckiego: a) koszty związane z udzieleniem kredytu: - opłata przygotowawcza, - prowizja, - odsetki. b) koszty związane z zabezpieczeniem kredytu - w tym opłaty SKOK pobierane z tytułu ustanowienia zabezpieczeń: - weksel (np. opłata za przygotowanie weksla), - poręczenie, - blokada środków na rachunku dokonana przez SKOK, - blokada środków na rachunku w innej instytucji finansowej (np. bank, inna SKOK), - przewłaszczenie na zabezpieczenie, - cesja wierzytelności, - zastaw rejestrowy w tym opłata za wpis do rejestru, ustanowienie hipoteki, podatek od czynności cywilnoprawnych, koszty wpisu do księgi wieczystej. c) koszty usług dodatkowych - składka z tytułu umowy ubezpieczenia za cały okres kredytowania,

4 - opłata z tytułu zwrotu kosztu składki ubezpieczeniowej - w przypadku przystąpienia do ubezpieczenia grupowego za cały okres kredytowania, - wpisowe i udział w TUW, - koszty związane z usługą pośrednictwa finansowego, gdy zawarcie umowy pośrednictwa jest obligatoryjne. d) koszty inne - inne koszty związane z obsługą kredytu, np. - koszty prowadzenia rachunku, - koszty związane z usługą pośrednictwa finansowego (gdy zawarcie umowy pośrednictwa nie jest obligatoryjne), - inne koszty. IV. Całkowita kwota kredytu Całkowita kwota kredytu jest to suma wszystkich środków pieniężnych, które kredytodawca udostępnia konsumentowi na podstawie umowy o kredyt. Obecnie pojawiają się informacje (UOKiK), że w przypadku kredytowania kwoty prowizji, całkowita kwota kredytu powinna być wykazywana na umowie w wysokości pomniejszonej o kwotę prowizji, a co za tym idzie kwota prowizji nie byłaby podstawą naliczenia odsetek od kredytu. Stanowisko to jednak nie ma charakteru oficjalnego. V. Całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta Całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta to suma całkowitego kosztu kredytu i całkowitej kwoty kredytu. Jest to łączna wartość środków, jaka będzie należna kredytodawcy w związku z udzielonym kredytem. Ma ona na celu zobrazowanie całości kwoty, którą będzie musiał zwrócić konsument kredytodawcy. Podanie tej kwoty ma ułatwić konsumentowi porównanie ofert kredytowych. VI. Stopy procentowe Ustawa w definiuje kilka rodzajów stóp procentowych. VI.I. stopa referencyjna - stopa oprocentowania służąca za podstawę ustalenia oprocentowania kredytu odnosząca się do minimalnego oprocentowania podstawowych operacji otwartego rynku prowadzonych przez Narodowy Bank Polski, ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej, ogłaszana w Dzienniku Urzędowym Narodowego Banku Polskiego. Stosowanie dla oprocentowania kredytu stopy referencyjnej: - zobowiązuje do udostępniania informacji o wysokości stopy referencyjnej w lokalu służącym do obsługi konsumenta, - jeżeli zgodnie z umową, wysokość stopy oprocentowania kredytu uzależniona jest od wysokości stopy referencyjnej lub indeksu (np. WIBOR) strony mogą w umowie określić inny, niż określony w ustawie sposób informowania konsumenta o zmianie wysokości stopy oprocentowania kredytu konsumenckiego (dotyczy kredytu ratalnego), - jeżeli zgodnie z umową, wysokość stopy oprocentowania kredytu uzależniona jest od wysokości stopy referencyjnej, strony mogą w umowie określić inny, niż określony w ustawie sposób informowania konsumenta o zmianie wysokości stopy oprocentowania kredytu konsumenckiego (dotyczy kredytu w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym). VI.II. stopa oprocentowania kredytu - stopa oprocentowania wyrażona jako stałe lub zmienne oprocentowanie stosowane do całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. VI.III. stała stopa oprocentowania kredytu - stopa oprocentowania określona wyłącznie w umowie o kredyt, przy wykorzystaniu określonej stałej wartości procentowej wyrażonej na cały czas obowiązywania umowy lub w danych okresach obowiązywania umowy.

5 Ustawa wskazuje, że stosowanie stałej stopy procentowej możliwe jest zarówno w całym okresie trwania umowy kredytu, jak i w danych okresach umowy (np. w ciągu kilku pierwszych miesięcy lub lat jej trwania). VI.IV. rzeczywista roczna stopa oprocentowania (RRSO) - całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty kredytu w stosunku rocznym. Podstawą wyliczenia RRSO jest całkowity koszt kredytu. Stąd też w przypadkach, gdy ustawa nakazuje wliczanie danego kosztu do RRSO, należy ująć go również w CKK. RRSO kredytodawca lub pośrednik kredytowy podaje: - w reklamie - w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny, - na formularzu informacyjnym przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki za pomocą trwałego nośnika, - przed zawarciem umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo- rozliczeniowym za pomocą trwałego nośnika, może się to odbyć za pomocą formularza informacyjnego: - przed zawarciem umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym, który jest spłacany do w terminie do 3 miesięcy, oraz na żądanie nie ma wymogu podawania RRSO, - przed zawarciem umowy o kredyt w rachunku oszczędnościowo rozliczeniowym, który jest spłacany w terminie do jednego miesiąca RRSO podaje sie na podstawie reprezentatywnego przykładu wraz z założeniami przyjętymi do jej obliczenia. - przed zawarciem umowy o kredyt przewidującej odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty, w przypadku gdy konsument jest w zwłoce ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt. RRSO podaje sie na podstawie reprezentatywnego przykładu wraz z założeniami przyjętymi do jej obliczenia. Informacje te mogą być przekazane w formularzu informacyjnym dotyczącym kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym. - w umowie o kredyt konsumencki, umowach o kredyt konsumencki przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty, gdy klient jest w zwłoce w związku ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt. Sposób ustalania RRSO - RRSO jest ustalana przez kredytodawcę na podstawie informacji uzyskanych od konsumenta w zakresie preferowanego przez niego kredytu (szczególności czasu obowiązywania umowy i całkowitej kwoty kredytu). Jeżeli konsument nie udzieli tych informacji wówczas RRSO i całkowita kwotę do zapłaty przez konsumenta ustala sie na podstawie reprezentatywnego przykładu. Kredytodawca przy ustalaniu rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania uwzględnia: - całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, z wyłączeniem opłat z tytułu niewykonania swoich zobowiązań wynikających z umowy o kredyt, - koszty prowadzenia rachunku, z którego realizowane są spłaty, koszty przelewów i wpłat na ten rachunek, oraz inne koszty związane z tymi transakcjami, chyba że otwarcie rachunku nie jest obowiązkowe, a koszty rachunku zostały w sposób jasny, zrozumiały i widoczny podane w umowie o kredyt lub w innej umowie zawartej z konsumentem. Jeśli kredyt jest oprocentowany wg zmiennej stopy procentowej oraz możliwa jest zmiana opłat uwzględnianych w RRSO, wówczas RRSO ustala się w oparciu o założenie, że stopa oprocentowania kredytu i opłaty te pozostaną niezmienione przez cały czas obowiązywania umowy o kredyt. Jeżeli spłata kredytu następuje z rachunku otwartego przez SKOK przed zawarciem umowy kredytu lub posiadanie rachunku wynika z innego niż udzielenie kredytu obowiązku, z uwagi na fakt, że stosowane przez SKOK umowy rachunku określają koszty związane z ich prowadzeniem (tabele prowizji i opłat będące elementem umowy rachunku) kosztu takiego rachunku nie wlicza się do RRSO.

6 VII. Bazy danych Jako bazy danych ustawa definiuje zbiory danych prowadzone dla celów oceny ryzyka kredytowego przez instytucje, o których mowa w ustawie Prawo bankowe (BIK S.A.) oraz biura informacji gospodarczej. VIII. Trwały nośnik Przez trwały nośnik ustawa definiuje materiał lub urządzenie służące do przechowywania i odczytywania informacji przekazywanych konsumentowi w związku z umową o kredyt, przez czas odpowiedni do celów, jakim informacje te służą oraz pozwalające na odtworzenie tych informacji w niezmienionej postaci. Trwałym nośnikiem w rozumieniu ww. definicji jest zarówno papier, jak i urządzenia elektroniczne służącego do przechowywania danych (np. płyta CD, pendrive). Za jedną z form przekazywania danych na trwałym nośniku uważa się także przekazywanie tych danych na adres poczty elektronicznej odbiorcy. IX. Reklama kredytu konsumenckiego Zgodnie z ustawą kredytodawca lub pośrednik kredytowy w reklamach zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego podaje konsumentowi w sposób: - jednoznaczny, - zrozumiały, - widoczny następujące informacje: - stopę oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu (nie może być to łączna wartość kwotowa tych opłat, w przekazie reklamowym należy wskazać wszystkie opłaty ponoszone przez konsumenta i uwzględniane w całkowitym koszcie kredytu), - całkowitą kwotę kredytu, - rzeczywistą roczną stopę oprocentowania. Ponadto w stosownych przypadkach (nie dotyczy kredytu odnawialnego) należy podać: - czas obowiązywania umowy, - całkowitą kwotę do zapłaty przez konsumenta oraz wysokość rat (w wypadku, gdy raty są równe wydaje się możliwe podanie jednej wartość raty ze wskazaniem ze wysokość ta jest stała całym okresie obowiązywania umowy, w wypadku natomiast, gdy raty są malejące należy w reklamie wyszczególnić każdą z rat z osobna w całym czasie obowiązywania umowy), - cenę towaru lub usługi oraz kwotę wszystkich zaliczek w przypadku umowy o kredyt przewidującej odroczenie płatności (zakupy towarów lub usług na raty). SKOK jest obowiązany doprowadzić do zmiany przed dniem 18 grudnia 2011 r. treści stosowanych reklam dotyczących kredytu konsumenckiego (o ile zawierają one jakiekolwiek informacje o kosztach kredytu) tak, aby zawierały one wszystkie niezbędne informacje, podane w sposób, o jakim mowa wyżej. Ze względów praktycznych nie jest możliwe usunięcie z rynku ulotek, które zostały już rozkolportowane, natomiast należy przyjąć, że jeżeli do SKOK po dniu 18 grudnia zgłosi się konsument ze nieaktualną reklamą, należy mu w pierwszej kolejności udzielić informacji o tym, że reklama ta jest już nieaktualna oraz, w miarę możliwości, wręczyć reklamę produktu kredytowego zgodną z nowymi przepisami. X. Reprezentatywny przykład Ustawa wprowadza instytucję reprezentatywnego przykładu. Reprezentatywny przykład nie został zdefiniowany w ustawie, określa ona natomiast zasady jego ustalania.

7 Przy określaniu reprezentatywnego przykładu należy określić warunki umowy o kredyt konsumencki, na których kredytodawca lub pośrednik kredytowy spodziewa się zawrzeć co najmniej dwie trzecie umów danego rodzaju przy uwzględnieniu przez te umowy: średniego okresu kredytowania, całkowitej kwoty kredytu, częstotliwości występowania na rynku umów danego rodzaju. Celem tego przepisu jest zatem niedopuszczenie do konstruowania reklam kredytów i pożyczek, które w swoich przykładach podają atrakcyjne, aczkolwiek niemożliwe do osiągnięcia dla większości kredytobiorców warunki. Należy przyjąć zatem założenie, że reklama powinna zawierać takie warunki udzielania kredytu czy pożyczki, które są dostępne dla dwóch trzecich kredytobiorców, a więc dla większości odbiorców reklamy, np. nie można reklamować kredytu dla konsumentów w kwocie zł ze stopą procentową 10%, skoro z danych historycznych SKOK jasno wynika, że 2/3 konsumentów nie otrzyma kredytu w takiej wysokości i z takim oprocentowaniem. Zgodnie z ustawą kredytodawca jest zobowiązany gromadzić odpowiednie dane w celu ustalenia na ich podstawie reprezentatywnego przykładu. Z uwagi na brak interpretacji powyższych zapisów i ich nieprecyzyjną treść, każdy kredytodawca będzie we własnym zakresie dokonywał ustaleń co do definicji reprezentatywnego przykładu. Reprezentatywny przykład jest wykorzystywany w: - przekazie reklamowym, - przy wyliczeniu RRSO, w przypadkach określonych w ustawie, - przy parametryzowaniu oferty kredytowej w formularzach informacyjnych. XI. Ocena ryzyka kredytowego Ustawa wprowadza obowiązek dokonywania oceny ryzyka kredytowego. Kredytodawca przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki jest zobowiązany do dokonania oceny ryzyka kredytowego konsumenta. Ocena ryzyka kredytowego, zgodnie z ustawą, jest to ocena zdolności konsumenta do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami, w terminach określonych w umowie o kredyt konsumencki. Ocena ryzyka kredytowego dokonywana jest na podstawie: a) informacji uzyskanych od konsumenta lub b) informacji zawartych w bazie danych (BIK, BIG) lub zbiorze danych kredytodawcy, a konsument jest zobowiązany do przedstawienia, na żądanie kredytodawcy, dokumentów i informacji niezbędnych do dokonania oceny ryzyka kredytowego. Ustawowy obowiązek dokonania analizy ryzyka kredytowego niesie za sobą określone konsekwencje: - nieprzeprowadzenie oceny ryzyka kredytowego zagrożone jest karą grzywny, - przeprowadzenie oceny ryzyka kredytowego w nieodpowiedni sposób może skutkować przerzuceniem odpowiedzialności za brak spłaty kredytu na kredytodawcę. Ustawa, co prawda dopuszcza możliwość dokonywania oceny ryzyka kredytowego w oparciu o informacje udzielone przez kredytobiorcę, jednakże należy przyjąć, że w stosunku do profesjonalistów mających dostęp do informacji zawartych w bazach danych pojawi się oczekiwanie w zakresie dokonania tej oceny na podstawie informacji pochodzących z tych baz. Z tego względu istnieje ryzyko uznania, że zaniechanie przeprowadzenia badania w oparciu o dane z baz danych stanowi nienależyte wykonanie obowiązku zbadania zdolności kredytowej takie zaś ustalenie może skutkować uznaniem, że kredytobiorca doznał swoistej szkody, otrzymując i będąc zobowiązanym do spłaty kredytu, którego nie powinien był otrzymać.

8 Można oczekiwać, że konsumenci (lub ich następcy prawni) mający problemy ze spłatą kredytu mogą próbować uchylić się od spłaty swoich zobowiązań (przynajmniej w części) powołując się na błędy lub nieprawidłowości w ocenie ryzyka kredytowego dokonanej przez kredytodawcę. Jeżeli kredytodawca odmówi konsumentowi udzielenia kredytu konsumenckiego na podstawie informacji zawartych w bazie danych lub zbiorze danych kredytodawcy, kredytodawca niezwłocznie przekazuje konsumentowi bezpłatną informację o wynikach tego sprawdzenia oraz wskazuje bazę danych, w której tego sprawdzenia dokonano. Nie oznacza to jednak konieczności przekazania konsumentowi danych pozyskanych z bazy danych. Odpowiedniej treści klauzula została wypracowana przez BIK S.A., które po konsultacjach z instytucjami korzystającymi z usług biura zarekomendowało korzystanie z klauzuli o następującej treści: SKOK informuje, że odmowa udzielenia kredytu konsumenckiego dokonana została między innymi na podstawie informacji zawartych w bazie danych (należy wskazać: nazwę bazy danych, administratora bazy danych, siedzibę, adres). Sprawdzenia danych można dokonać w drodze zapytania skierowanego bezpośrednio do bazy danych. SKOK informuje, że odmowa udzielenia kredytu konsumenckiego dokonana została na podstawie informacji zgromadzonych w wewnętrznym zbiorze danych SKOK. Niezależnie od obowiązku badania ryzyka kredytowego w związku z udzieleniem kredytu konsumenckiego, ustawa wprowadza także obowiązek badania zdolności kredytowej w trakcie trwania umowy kredytu. W przypadku znacznego zwiększenia całkowitej kwoty kredytu kredytodawca jest zobowiązany do przeprowadzenia ponownej oceny ryzyka kredytowego konsumenta. Natomiast w przypadku zmiany całkowitej kwoty kredytu, w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki, konsument jest zobowiązany do przedstawienia, na żądanie kredytodawcy, dokumentów i informacji dotyczących jego aktualnej sytuacji finansowej. Można uznać, że powyższe przepisy dotyczą sytuacji podwyższenia kwoty kredytu w trakcie trwania umowy. XII. Asysta przedkontraktowa Zgodnie z ustawą kredytodawca lub pośrednik kredytowy zobowiązany jest przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki udzielić konsumentowi wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy oraz postanowień zawartych w umowie, która ma zostać zawarta, w sposób umożliwiający konsumentowi podjęcie decyzji dotyczącej umowy o kredyt konsumencki. Czynności te są określane zbiorczą nazwą asysty przedkontraktowej. Asysta polega na udzieleniu konsumentowi wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy i postanowień zawartych w umowie. Mając na względzie powyższe, można się spodziewać, że prawidłowe przeprowadzenie asysty znacząco wydłuży czas potrzebny na obsługę klienta ubiegającego się o kredyt. Rezultatem prawidłowo dokonanej asysty ma być dostarczenie konsumentowi wiedzy, która umożliwi mi podjęcie niezależnej i świadomej decyzji zawarcia umowy o kredyt konsumencki. Wyjaśnienia i informacje powinny objąć najważniejsze cechy umowy kredytu konsumenckiego, takie jak co najmniej: a) przeprowadzanie przez SKOK oceny ryzyka kredytowego, na podstawie której SKOK rozpatrzył złożony wniosek, b) koszty związane z zawarciem umowy kredytu, c) ryzyko zmiany stopy o procentowej oraz możliwości zmiany całkowitego kosztu kredytu w przypadku zmiany tej stopy, d) zasady i terminy spłaty kredytu oraz skutki braku płatności. Fakt przeprowadzenia przez SKOK asysty przedkontraktowej powinien zostać potwierdzony przez konsumenta złożeniem podpisu pod odpowiednim oświadczeniem. Treść właściwych oświadczeń zawierać będą wzory umów.

9 XIII. Formularze informacyjne Informacje dotyczące kredytu konsumenckiego przekazywane konsumentom przed zawarciem umowy zostały zestandaryzowane i ujęte w formie formularza informacyjnego. Ustawa przewiduje trzy rodzaje formularzy: 1) formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego, 2) formularz informacyjny dotyczący kredytu konsumenckiego w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym, 3) formularz informacyjny dotyczący kredytu zabezpieczonego hipoteką. Otrzymane przez konsumenta formularze informacyjne od różnych kredytodawców mają umożliwić mu porównanie ofert. Dane zamieszczone w formularzu obejmują główne cechy świadczenia takie jak: dane kredytodawcy, całkowitą kwotę kredytu, czas obowiązywania umowy, terminy i zasady spłaty kredytu, całkowitą kwotę do zapłaty, wymagane zabezpieczenia, koszty kredytu, informacje o prawie do odstąpienia od umowy, informacje o sprawdzeniu w bazie danych oraz dodatkowe informacje podawane w przypadku zawierania umów na odległość. Nie jest jasne, w jakim czasie przed zawarciem umowy powinien zostać konsumentowi wręczony formularz informacyjny. W tym zakresie prezentowane są obecnie dwa różne poglądy: 1) formularz należy wręczyć konsumentowi po złożeniu przez niego wniosku kredytowego. O takiej kolejności może świadczyć kolejność postanowień ustawy, które najpierw wprowadzają obowiązek dokonania oceny ryzyka kredytowego (można uznać, że dokonanie oceny ryzyka kredytowego możliwe jest dopiero po złożeniu wniosku kredytowego i pozyskaniu danych co do możliwości udzielenia kredytu), udzielenia asysty przedkontraktowej, wręczenia, na wniosek kredytobiorcy, projektu umowy, a następnie (lub łącznie z projektem umowy) formularza informacyjnego. O takim momencie wręczenia formularza pośrednio świadczy także fakt, iż formularz nie zawiera dopisku, iż nie stanowi on oferty w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego (taki dopisek znajduje się w formularzu kredytu zabezpieczonego hipoteką), zawiera natomiast pole do wskazania czasu obowiązywania formularza oraz zapis o treści został pan/pani sprawdzony w bazie danych, co może sugerować, że formularz został wygenerowany już po sprawdzeniu kredytobiorcy w np. BIK, do czego niezbędne jest złożenie wniosku kredytowego. W ocenie UOKiK formularz informacyjny stanowi ofertę, w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego. 2) formularz należy wręczyć jako pierwszy dokument w procedurze kredytowej. W takim ujęciu procedura udzielania kredytu wyglądałaby następująco: formularz informacyjny, wniosek kredytowy, ocena ryzyka kredytowego, projekt umowy. Uzasadnieniem tego stanowiska jest fakt, iż formularz informacyjny nie jest personalizowany (nie zawiera miejsca, w którym można by wpisać dane wnioskodawcy (potencjalnego kredytobiorcy), zatem nie może stanowić oferty skierowanej do konkretnej osoby. Ponadto ilość zapytań składanych do BIK w stosunku do danego konsumenta jest uwzględniana w analizach scoringowych, zatem zwiększona ilość zapytań (w ujęciu pierwszym przygotowanie formularza wymaga sprawdzenia Klienta w bazach danych) będzie niekorzystnie wpływała na jego ocenę ryzyka kredytowego. Niektórzy kredytodawcy zamierzają przygotować formularze informacyjne w postaci ulotek dostępnych dla klientów w placówkach. Można oczekiwać, iż w pierwszym okresie funkcjonowania ustawy będą w tym zakresie funkcjonowały różne praktyki w chwili obecnej nie można przesądzić, która z ww. praktyk zostanie definitywnie uznana za prawidłową. XIV. Cesja wierzytelności Ustawa zawiera regulacje chroniące konsumenta w przypadku dokonania przez kredytodawcę cesji wierzytelności. Przepisy stanowią, że wyłączenie lub ograniczenie zarzutów przysługujących konsumentowi w razie przelewu wierzytelności z umowy o kredyt konsumencki jest bezskuteczne. Ponadto kredytodawca ma obowiązek zawiadomienia konsumenta, na trwałym

10 nośniku, o przelewie wierzytelności, chyba że konsument nadal ma spełniać świadczenie (spłacać kredyt) do rąk kredytodawcy. W przypadku zatem dokonania przelewu wierzytelności, gdy uprawnienie do otrzymania świadczenia wynikającego ze spłaty kredytu przechodzi na podmiot trzeci, kredytodawca ma obowiązek powiadomić o tym kredytobiorcę. Treść informacji dla konsumenta powinna zawierać co najmniej datę dokonania cesji, nazwę i adres podmiotu, na rzecz którego dokonano cesji wraz z pouczeniem o obowiązku spełnienia świadczenia na rzecz tego podmiotu, o ile istnieje taka możliwość numer rachunku do wpłat. Ustawa nie wskazuje także terminu dokonania takiego powiadomienia, należy zatem przyjąć, że powinno ono zostać dokonane bez zbędnej zwłoki. XV. Sankcja kredytu darmowego Ustawa, tak jak dotychczas, przewiduje sankcję kredytu darmowego. W przypadkach w niej określonych (m.in. brak wymaganych elementów umowy) konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie. Konsument ponosi jedynie koszty ustanowienia zabezpieczenia kredytu przewidziane w umowie. Uprawnienie do złożenia oświadczenia w sprawie kredytu darmowego wygasa po upływie roku od dnia wykonania umowy (całkowitej spłaty kredytu). Jeżeli kredytodawca w umowie nie określił zasad i terminów spłaty kredytu, konsument zwraca kredyt w równych ratach, płatnych co miesiąc, od dnia zawarcia umowy. Jeżeli umowa o kredyt konsumencki nie przewiduje terminu spłaty kredytu, konsument zwraca kredyt w terminie: a) pięciu lat - w przypadku kredytów konsumenckich do wysokości zł, b) dziesięciu lat - w przypadku kredytów konsumenckich powyżej zł. W przypadku kredytu zabezpieczonego hipotecznie zgodnie, w sytuacji naruszenia przez kredytodawcę ustawy w zakresie wymaganych postanowień umowy o taki kredyt, konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy za okres 4 lat poprzedzających dzień złożenia tego oświadczenia i w sposób ustalony w umowie. Także w przypadku tego kredytu konsument ponosi koszty ustanowienia zabezpieczenia kredytu przewidziane w umowie, do złożenia oświadczenia w sprawie kredytu darmowego. XVI. Zarządzanie zmianą stopy procentowej i opłat Zasady zmiany stóp procentowych zostały wskazane odrębnie dla zwykłych umów pożyczek i kredytów oraz dla kredytów w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym. W przypadku zmiany wysokości stopy oprocentowania w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki, konsument przed jej dokonaniem otrzymuje od kredytodawcy, na trwałym nośniku, informację o tej zmianie. Przepisy dotyczące kredytu w rachunku oszczędnościoworozliczeniowym powyższy obowiązek rozciągają także na wysokość obowiązujących opłat. Informacja, o której mowa powyżej zawiera szczegółowe określenie stopy oprocentowania, wysokości raty kredytu po dokonaniu zmiany stopy oprocentowania oraz informację o liczbie i częstotliwości płatności rat, o ile ulegają one zmianie. Natomiast w przypadku umów kredytu w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym informacja o zmianie stopy procentowej określa termin zmiany stopy oprocentowania. Jak to zostało wskazane w pkt. VI.I., jeżeli zgodnie z umową, wysokość stopy oprocentowania kredytu uzależniona jest od wysokości stopy referencyjnej lub indeksu (a w przypadku umów w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym tylko stopy referencyjnej) strony mogą w umowie określić inny, niż określony w ustawie, sposób informowania konsumenta o zmianie wysokości stopy oprocentowania kredytu konsumenckiego. Ustawa nie precyzuje, co należy rozumieć przez inny sposób, wydaje się jednak za uzasadnione przyjęcie stanowiska, w myśl którego inny sposób informowania o zmianie stopy procentowej dotyczy przekazania informacji o zmianie stopy procentowej po dokonaniu tej zmiany.

11 Zgodnie z ustawą, w przypadku zmiany wysokości stopy oprocentowania w czasie obowiązywania umowy o kredyt konsumencki będącej wynikiem zmiany wysokości odsetek maksymalnych, konsument otrzymuje od kredytodawcy niezwłocznie, na trwałym nośniku, informację o tej zmianie. Powyższa regulacja dotyczy wyłącznie stóp procentowych stosowanych dla kredytów, nie obejmuje natomiast rocznej stopy oprocentowania zadłużenia przeterminowanego. XVII. Przepisy karne Ustawa wprowadziła zmiany w Kodeksie wykroczeń, którego poszczególne przepisy otrzymały brzmienie: Kto w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa zawiera z konsumentem umowę o kredyt konsumencki z rażącym naruszeniem wymagań dotyczących informacji przekazywanych konsumentowi przed zawarciem umowy lub treści umowy albo z pominięciem obowiązku doręczenia jej dokumentu, podlega karze grzywny. Tej samej karze podlega, kto zawierając z konsumentem umowę o kredyt konsumencki nie dopełnia obowiązku oceny ryzyka kredytowego. Kto w reklamach dotyczących kredytu konsumenckiego zawierających dane dotyczące kosztu kredytu konsumenckiego, nie podaje: 1) stopy oprocentowania kredytu wraz z wyodrębnieniem opłat uwzględnianych w całkowitym koszcie kredytu, 2) całkowitej kwoty kredytu, 3) rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania, podlega karze grzywny. Karę grzywny wynoszącą do zł nakłada na skazanego sąd. Oskarżycielem publicznym, uprawnionym do wystąpienia do sądu z wnioskiem o ukaranie obwinionego jest rzecznik konsumentów. Kontakt: Elżbieta Bednarz, tel. 141