Departament Administracji Publicznej

Transkrypt

1 Departament Administracji Publicznej Dostosowanie organizacji wyborów do Sejmu RP i Senatu RP, zarządzonych na dzień 9 października 2011 r., do obsługi wyborców niepełnosprawnych Luty

2 Nr ewid. D/11/501/KAP Dostosowanie organizacji wyborów do Sejmu RP i Senatu RP, zarządzonych na dzień 9 października 2011 r., do obsługi wyborców niepełnosprawnych 2

3 MISJĄ Najwyższej Izby Kontroli jest dbałość o gospodarność i skuteczność w służbie publicznej dla Rzeczypospolitej Polskiej WIZJĄ Najwyższej Izby Kontroli jest cieszący się powszechnym autorytetem najwyższy organ kontroli państwowej, którego raporty będą oczekiwanym i poszukiwanym źródłem informacji dla organów władzy i społeczeństwa p.o. Dyrektor Departamentu Administracji Publicznej Józef Górny Akceptuję Wiceprezes Najwyższej Izby Kontroli Marian Cichosz Zatwierdzam Prezes Najwyższej Izby Kontroli Jacek Jezierski dnia 21 lutego 2012 r. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI ul. Filtrowa Warszawa Tel./faks:

4 Spis treści Wykaz stosowanych skrótów i pojęć WPROWADZENIE PODSUMOWANIE WYNIKÓW KONTROLI Ocena kontrolowanej działalności Uwagi i wnioski WAŻNIEJSZE WYNIKI KONTROLI Zapewnienie wyborcom niepełnosprawnym dostępu do informacji Zapewnienie co najmniej 1/5 ogólnej liczby lokali do obsługi wyborców niepełnosprawnych Dostosowanie lokali do obsługi wyborców niepełnosprawnych Zapewnienie wyborcom niepełnosprawnym szczególnych form głosowania INFORMACJE DODATKOWE Przygotowanie kontroli Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli Realizacja wniosków pokontrolnych Finansowe rezultaty kontroli ZAŁĄCZNIKI Załącznik nr 1 - Charakterystyka uwarunkowań oraz stanu prawnego Załącznik nr 2 - Wykaz podstawowych aktów prawnych Załącznik nr 3 - Wykaz gmin, w których przeprowadzono kontrolę Załącznik nr 4 - Wykaz podmiotów, którym przekazano Informację o wynikach kontroli

5 Wykaz stosowanych skrótów i pojęć Pojęcia: niepełnosprawność - trwała lub okresowa niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodująca niezdolność do pracy 1, osoba niepełnosprawna w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych jest to osoba, której niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o: zakwalifikowaniu do jednego z trzech stopni niepełnosprawności określonych w tejże ustawie, całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów, niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16 roku życia 2, wyborca niepełnosprawny wyborcą niepełnosprawnym jest wyborca o ograniczonej sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej lub w zakresie zmysłów, która utrudnia mu wzięcie udziału w wyborach 3. Skróty: PKW Państwowa Komisja Wyborcza, PFRON - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, KBW Krajowe Biuro Wyborcze, Kodeks wyborczy lub KW - ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, Przepisy wprowadzające ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzające ustawę Kodeks wyborczy 4, ustawa o NIK ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 5, rozporządzenie w sprawie lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych lub rozporządzenie Ministra Infrastruktury rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych 6, BIP Biuletyn Informacji Publicznej, RPO Rzecznik Praw Obywatelskich Art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm. Art. 1 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Art. 5 pkt 11 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy, Dz.U. Nr 21, poz. 112 ze zm Dz. U. Nr 21, poz. 113 ze zm. Dz. U. z 2012 r., poz. 82. Dz.U. Nr 158, poz

6 1. WPROWADZENIE 1.1 Temat i numer kontroli Dostosowanie organizacji wyborów do Sejmu RP i Senatu RP, zarządzonych na dzień 9 października 2011 r., do obsługi wyborców niepełnosprawnych (D/11/501) 1.2 Uzasadnienie podjęcia kontroli Kontrola została podjęta w związku z postulatem Rzecznika Praw Obywatelskich. Temat kontroli mieścił się w priorytetowych kierunkach kontroli NIK, przyjętych na lata w ramach priorytetu Państwo sprawne i przyjazne obywatelowi jakość i sprawność obsługi obywatela przez urzędy administracji publicznej i służby publicznej. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 7 w art. 62 ust. 1 przyznaje wszystkim pełnoletnim obywatelom polskim prawo wybierania. Osoby niepełnosprawne, na skutek wielu barier, dotychczas nie mogły w pełni korzystać z tego prawa. Problemy z korzystaniem ze swoich praw wyborczych ma około dwa miliony polskich obywateli 8. W zdecydowanej większości są to osoby z orzeczeniem o niepełnosprawności lub osoby starsze. Uzasadnieniem decyzji o podjęciu kontroli były istotne zmiany w przepisach prawa, których celem było ułatwienie wyborcom niepełnosprawnym czynnego udziału w wyborach. W związku z wniesieniem poselskiego projektu ustawy o dostosowaniu wyborów do potrzeb osób niepełnosprawnych 9, Sejm jeszcze przed wejściem w życie przepisów Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. Nr 78, poz. 483 ze zm. Brak jest precyzyjnych danych o liczbie wyborców niepełnosprawnych, zgodnie z szacunkami Rzecznika Praw Obywatelskich około 2 milionów osób niepełnosprawnych nie bierze udziału w wyborach, nawet jeżeli wyraża taką chęć, Druk nr 2800, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, VI kadencja. Kodeksu wyborczego uchwalił jego nowelizację 10. Na jej podstawie osoby niepełnosprawne uzyskały m.in. możliwość głosowania: w lokalu dostosowanym do obsługi osób niepełnosprawnych, korespondencyjnego, przy użyciu nakładki na kartę do głosowania, sporządzonej w alfabecie Braille a. Przepisy Kodeksu wyborczego po raz pierwszy miały zastosowanie w wyborach do Sejmu RP i Senatu RP, przeprowadzonych w dniu 9 października 2011 r. Uwarunkowania oraz charakterystykę stanu prawnego kontrolowanej działalności przedstawiono w załączniku nr 1, natomiast wykaz podstawowych aktów prawnych zawarto w załączniku nr Cel kontroli Celem kontroli była ocena wywiązania się wójtów (burmistrzów/prezydentów miast) z obowiązku przygotowania wyborów do Sejmu RP i Senatu RP w sposób umożliwiający wyborcom niepełnosprawnym wykorzystanie przysługujących im uprawnień. 1.4 Organizacja i zakres kontroli Kontrolę przeprowadzono w 37 urzędach gmin (miast), położonych na terenie 14 województw. Wykaz jednostek objętych kontrolą stanowi załącznik nr 3 do informacji. Kontrolę przeprowadzono na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy o NIK, pod względem legalności, gospodarności i rzetelności. 10 Ustawa z dnia 27 maja 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks wyborczy oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę Kodeks wyborczy, Dz. U. Nr 147, poz

7 Badaniami kontrolnymi objęto działania wójtów 11 na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie: podania do publicznej wiadomości informacji o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych właściwych do głosowania korespondencyjnego, podania do publicznej wiadomości informacji o lokalach przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, zapewnienia wyborcom niepełnosprawnym możliwości głosowania korespondencyjnego, ujęcia wyborców niepełnosprawnych w spisie wyborców w wybranym przez nich obwodzie głosowania 12, w którym znajduje się lokal dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, zapewnienia wyborcom niepełnosprawnym możliwości głosowania przy użyciu nakładek na karty do głosowania, sporządzonych w alfabecie Brailleۥa, zapewnienia możliwości sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania, dostosowania co najmniej 1/5 ogólnej liczby lokali wyborczych na obszarze danej gminy do obsługi wyborców niepełnosprawnych. Kontrolą objęto okres od 9 września 2011 r. do 7 października 2011 r. Czynności kontrolne w gminach przeprowadzone zostały w okresie od 29 września 2011 r. do 10 października 2011 r. 13 Zdjęcie nr 1 Lokal Obwodowej Komisji Wyborczej Nr 5 w Komorowie, gmina Ostrów Mazowiecka Fot. Marian Mrówka Ilekroć w tekście Informacji podano wójt (-ów) należy rozumieć, że dotyczy to także burmistrza (-ów) i prezydenta (-ów) miasta. Na obszarze gminy właściwej ze względu na miejsce ich stałego zamieszkania. W dniu 10 października 2011 r. (poniedziałek) w pojedynczych przypadkach przekazano wójtom protokoły kontroli, pozostałe czynności kontrolne zostały zakończone w dniu 7 października 2011 r. (piątek). 7

8 2. PODSUMOWANIE WYNIKÓW KONTROLI 2.1 Ocena kontrolowanej działalności Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, działania wójtów w zakresie objętym kontrolą 14. Podstawą pozytywnej oceny było to, że wójtowie kontrolowanych gmin podjęli działania na rzecz umożliwienia osobom niepełnosprawnym czynnego udziału w wyborach do Sejmu i Senatu, w tym w szczególności wywiązali się z obowiązków w zakresie: podania do publicznej wiadomości, w sposób zwyczajowo przyjęty, informacji o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych właściwych do głosowania korespondencyjnego i o lokalach przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, zgodnie z art i 2 oraz art. 61a 1 Kodeksu wyborczego [str. 11], zamieszczenia obwieszczeń w Biuletynie Informacji Publicznej w terminie określonym w art Kodeksu wyborczego [str. 11], wyznaczenia, zgodnie z art. 61b Kodeksu wyborczego, co najmniej jednej obwodowej komisji wyborczej dla celów głosowania korespondencyjnego [str. 17], ujęcia wyborców niepełnosprawnych w wybranych przez nich obwodach głosowania, w których znajdowały się lokale dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych 15, stosownie do art Kodeksu wyborczego [str. 17], W kontroli zastosowano następujące oceny: pozytywna, pozytywna pomimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. Dotyczyło to sześciu wyborców w czterech gminach. umieszczenia, zgodnie z art. 61e Kodeksu wyborczego, wyborców niepełnosprawnych na ich wniosek w spisach wyborców w obwodach wyznaczonych do głosowania korespondencyjnego 16, a także stosownie do art. 61f Kodeksu wyborczego przekazania im pakietów wyborczych [str. 17], wydania, na wnioski wyborców niepełnosprawnych oraz wyborców, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończyli 75 lat, zgodnie z art i 3 Kodeksu wyborczego, pełnomocnictw do głosowania 17 osobom spełniającym warunki określone w art. 55 Kodeksu wyborczego [str. 18]. Podkreślić należy, że 12 gmin (tj. 32,4% kontrolowanych) podejmowało w badanym obszarze dodatkowe działania, poza określonymi przepisami prawa, aby umożliwić wyborcom niepełnosprawnym skorzystanie z przysługujących im uprawnień i zachęcić do udziału w wyborach. Działania te można zaliczyć do dobrych praktyk. Należały do nich: upowszechnienie, przy pomocy sołtysów, organizacji osób niepełnosprawnych 18, lokalnych mediów, informacji dotyczących uprawnień wyborców niepełnosprawnych w wyborach [str. 12], zapewnienie osobom niepełnosprawnym możliwości skorzystania z bezpłatnego transportu do lokalu wyborczego w dniu wyborów 19 [str. 15] Dotyczyło to 10 wyborców w ośmiu gminach, w tym w jednym przypadku głosowania przy użyciu nakładki sporządzonej w alfabecie Braille a. Dotyczyło to 35 gmin, w których wydano 281 pełnomocnictw do głosowania. Dotyczy gmin: Włoszczowa, Kołobrzeg, Trzebinia, Bychawa, Zabierzów, Śrem, Trzcianka, Stargard Szczeciński. Gminy: Nowa Wieś Lęborska, Skoczów, Stargard Gdański, Zabierzów, Warta, Wartkowice.

9 Stwierdzone w toku kontroli nieprawidłowości dotyczyły w szczególności: niewywiązania się wójtów 13 gmin (tj. 35% objętych kontrolą) z obowiązku określonego w art. 186 Kodeksu wyborczego w związku z art. 15a Przepisów wprowadzających, tj. wyznaczenia co najmniej 1/5 liczby lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych [str ], wskazania przez wójtów jako dostosowane do potrzeb wyborców niepełnosprawnych lokali, które nie spełniały warunków technicznych, określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury. Nieprawidłowość taka dotyczyła w dniu oględzin 62 lokali, tj. 62% poddanych oględzinom. W trzech gminach, żaden z dziewięciu lokali wskazanych przez wójtów jako dostosowany do obsługi wyborców niepełnosprawnych nie spełniał wymogów ww. rozporządzenia [str. 15]. Wójtowie w wyjaśnieniach zadeklarowali, że niektóre nieprawidłowości w dostosowaniu lokali do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (takie jak brak obwieszczeń, brak dodatkowego oświetlenia, brak miejsca zapewniającego tajność głosowania, zbyt wysokie progi w drzwiach wejściowych) zostaną usunięte w przeddzień wyborów. W przypadku 19. lokali stwierdzone nieprawidłowości (dotyczące przede wszystkim szerokości drzwi wejściowych mniejszej niż 0,9 m 20 ) były jednak niemożliwe do usunięcia na dzień głosowania, tj. do 9 października 2011 r. 2.2 Uwagi i wnioski Ustawa z dnia 27 maja 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks wyborczy oraz Przepisy wprowadzające ustawę - Kodeks wyborczy została opublikowana w Dzienniku Ustaw z dnia 15 lipca 2011 r. Na podstawie tej nowelizacji Kodeksu wyborczego, wyborcy niepełnosprawni uzyskali szereg uprawnień, które miały im ułatwić czynny udział w wyborach. Wójtowie gmin dopiero po opublikowaniu ustawy mogli zapoznać się z zakresem nowych obowiązków, w tym z koniecznością zwiększenia liczby lokali dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (do 1/5 łącznej ich liczby). Aby zapewnić niepełnosprawnym możliwość wykorzystania uprawnień zobowiązani byli wypełnić swoje obowiązki w krótkim okresie czasu - dwóch miesięcy. Terminy prac związanych z organizacją wyborów do Sejmu i Senatu, określone Kalendarzem wyborczym wymuszały podejmowanie decyzji, często bez należytego przygotowania. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury, które weszło w życie z dniem 1 sierpnia 2011 r. wprowadziło nowe 21 wymogi techniczne, które powinny spełnić lokale dostosowane do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. W związku z obowiązkiem wskazania 1/5 lokali jako dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, w nielicznych przypadkach wójtowie wpisali na listy lokale przed zweryfikowaniem ich stanu, co do zgodności z wymogami rozporządzenia Ministra Infrastruktury. Wójtowie w wyjaśnieniach podnosili, że możliwość dokonania zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych była 20 Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury, co najmniej jedne drzwi prowadzące do lokalu powinny mieć szerokość w świetle co najmniej 0,9 m. 21 W porównaniu do wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, Dz. U. Nr 81, poz

10 w praktyce ograniczona, głównie ze względu na znaczne dodatkowe koszty, na sfinansowanie których gminy nie posiadały wystarczających środków. Według wyjaśnień 15 wójtów 22 (spośród 37), kwoty dotacji przekazane gminom przez Krajowe Biuro Wyborcze na organizację wyborów, były niewystarczające w sytuacji kiedy należało dokonać wydatków na dostosowanie lokali do wymogów rozporządzenia Ministra Infrastruktury (np. konieczność zakupu kabin zapewniających tajność głosowania osobom niepełnosprawnym, dostosowania szerokości drzwi wejściowych do lokalu czy budynku, w którym znajdował się lokal wyborczy). Podsumowując, Kodeks wyborczy, znowelizowany ustawą z dnia 27 maja 2011 r. 23, zawiera szereg rozwiązań mających na celu umożliwienie lub ułatwienie osobom niepełnosprawnym i starszym korzystanie z pełni praw wyborczych na równi ze wszystkimi obywatelami. Będzie to możliwe w sytuacji podjęcia przez wójtów i Krajowe Biuro Wyborcze działań z odpowiednim wyprzedzeniem, a także zapewnienie odpowiednich środków w budżecie państwa. Nieznaczne zainteresowanie osób niepełnosprawnych czynnym udziałem w wyborach jak wyjaśnili wójtowie, może świadczyć o braku wiedzy o różnych formach głosowania i wprowadzonych dla nich ułatwieniach. Zdaniem NIK, działania w zakresie upowszechnienia informacji o uprawnieniach wyborców niepełnosprawnych powinny być szeroko podejmowane przez gminy, Krajowe Biuro Wyborcze, organizacje osób niepełnosprawnych, ze znacznym wyprzedzeniem w stosunku do daty wyborów. Tylko wtedy mogą one zagwarantować dotarcie do większego grona odbiorców. Zdjęcie nr 2 Wejście do lokalu wyborczego w Dobrodzieniu, gmina Dobrodzień Fot. Wojciech Graca Dotyczy gmin: Warta, Wartkowice, Sulechów, Dobre Miasto, Biskupiec, Trzebinia, Stąporkowo, Zawiercie, Poddębice, Choroszcz, Radom, Ziębice, Łomża, Dobrodzień, Nowa Wieś Lęborska. Wójtowie pozostałych gmin wyjaśnili, że dotacja z KBW zabezpieczyła w pełni realizację zadań związanych z organizacją wyborów. Dotyczy ustawy o zmianie ustawy - Kodeks wyborczy oraz ustawy Przepisy wprowadzające ustawę - Kodeks wyborczy. 10

11 3. WAŻNIEJSZE WYNIKI KONTROLI 3.1 Zapewnienie wyborcom niepełnosprawnym dostępu do informacji Wójtowie objętych kontrolą gmin wywiązali się z obowiązku podania do publicznej wiadomości w sposób zwyczajowo przyjęty, w formie obwieszczenia, informacji dotyczących: siedzib lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, zgodnie z art i 2 Kodeksu wyborczego 24, warunków dopisania do spisu wyborców w obwodzie głosowania, w którym znajduje się lokal dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, zgodnie z art. 37a 1 pkt 3 Kodeksu wyborczego 25, terminu wyborów oraz godzin głosowania, zgodnie z art. 37a 1 pkt 4 Kodeksu wyborczego 26, warunków i form głosowania, zgodnie z art. 37a 1 pkt 6 Kodeksu wyborczego 27. W trzech gminach 28 wskazano obwód wyznaczony do głosowania korespondencyjnego, ale nie zamieszczono w obwieszczeniach informacji o możliwości skorzystania z takiej formy głosowania przez wyborców niepełnosprawnych, co stanowiło naruszenie art. 61a 1 Kodeksu wyborczego. Zdjęcie nr 3 Obwieszczenia w lokalu wyborczym w gminie Ostrów Mazowiecka Fot. Marian Mrówka Spośród 37 gmin objętych kontrolą, 33 gminy (tj. 89%) w terminie do 9 września 2011 r. zamieściły w Biuletynie Informacji Publicznej w formie obwieszczenia informacje określone w art Kodeksu wyborczego 29. W czterech gminach 30 wykonano ten obowiązek z przekroczeniem terminu, o którym mowa w art Kodeksu wyborczego. W gminie Trzcianka obwieszczenia zostały zamieszczone w BIP dopiero w trakcie kontroli NIK (30 września 2011 r.). W czterech gminach (10%) 31, informacje zamieszczone w BIP były niepełne, tj. nie zawierały informacji o warunkach dopisania wyborcy niepełnosprawnego do spisu wyborców lub o warunkach i formach głosowania przez wyborców niepełnosprawnych (w tym o możliwości głosowania korespondencyjnego), wymaganych art. 37a 1 pkt 3 i 6 Kodeksu W terminie do 9 września 2011 r. Niezwłocznie, tj. zgodnie z art. 37a 1 pkt 3 KW. Jak wyżej. Jak wyżej. Dotyczy gmin: Zawiercie, Skoczów i Knurów. W gminie Skoczów obwieszczenie uzupełniono o wymagane informacje w dniu 12 września 2011 r. oraz umieszczono w BIP w dniu 20 września 2011 r Tj. o numerach oraz granicach stałych i odrębnych obwodów głosowania, wyznaczonych siedzibach obwodowych komisji wyborczych dla danych wyborów, lokalach obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych. Dotyczy gmin: Wieliczka, Trzcianka, Skoczów, Starogard Gdański. Dotyczy gmin: Pińczów, Radom, Starogard Gdański, Zawiercie. 11

12 wyborczego. W jednej gminie 32, stworzono wyborcom niepełnosprawnym możliwość głosowania w lokalu dostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych, na podstawie zaświadczenia o prawie do głosowania. W gminie Starogard Gdański na stronie BIP nie zamieszczono informacji o możliwości dopisania wyborcy niepełnosprawnego do spisu w obwodzie głosowania, w którym znajduje się lokal dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z uwagi na upływ terminu dokonania takiej czynności przez osoby niepełnosprawne, nie było możliwe wyeliminowanie tej nieprawidłowości w trakcie kontroli NIK. Dlatego w dniu 30 września 2011 r. zamieszczono w BIP informację o możliwości głosowania przez osoby niepełnosprawne w lokalu wyborczym przystosowanym do obsługi osób niepełnosprawnych na podstawie wydanego przez urząd zaświadczenia o prawie do głosowania. W trzech gminach (tj. 8%) 33 informacje dotyczące możliwości wykorzystania uprawnień przez wyborców niepełnosprawnych wraz z terminami wynikającymi z Kalendarza wyborczego zostały zamieszczone w lokalnej prasie. Informacje takie upowszechniano również w inny sposób, np.: W gminie Trzcianka, Trzcianeckie Towarzystwo Użytkowników Kablowej Sieci Telewizyjnej poinformowało, że sześć razy emitowano Program lokalny, a w nim audycję "Czas wyboru", w której Pełnomocnik ds. wyborów przekazała informację o wyborach parlamentarnych 2011 r., w tym o możliwościach głosowania przez osoby niepełnosprawne. Należy podkreślić, że w dwóch gminach 34 poinformowano organizacje osób niepełnosprawnych o uprawnieniach przysługujących wyborcom niepełnosprawnym z prośbą o ich upowszechnienie, co można uznać za tzw. dobrą praktykę. Spośród gmin objętych kontrolą, tylko w gminie Zabierzów odnotowano przypadki (nie więcej niż dziesięć) wystąpienia (telefonicznie) osób niepełnosprawnych do wójta o informacje dotyczące wyborów. W pozostałych gminach objętych kontrolą (36) wyborcy niepełnosprawni nie występowali z wnioskami o informacje. W trakcie kontroli, do pięciu gmin 35 objętych kontrolą wpłynęły materiały informacyjne nt. uprawnień wyborców niepełnosprawnych w wyborach, wyznaczonych na dzień 9 października 2011 r., przesłane przez Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji. Materiały wpłynęły do urzędów dopiero w dniach: 30 września oraz od 3 do 6 października 2011 r., tj. po upływie wszystkich terminów dotyczących możliwości wykorzystania przez niepełnosprawnych swoich uprawnień. Z tego powodu nie zostały one upowszechnione. W dniu 3 października 2011 r. do Urzędu Miasta i Gminy Ostrzeszów dostarczono ulotki informacyjne Idziemy na wybory, zawierające informacje o obowiązujących terminach zgłoszeń przez wyborców niepełnosprawnych, np.: Głosowanie korespondencyjne zgłoś do 19 września, Głosowanie za pomocą nakładki w alfabecie Braille a zgłoś do 26 września, Głosowanie przez pełnomocnika zgłoś do 29 września ( ) Dotyczy gminy Starogard Gdański, w której kontrolerzy NIK w trakcie kontroli poinformowali Wójta gminy o nieprawidłowości. Dotyczy gmin: Włoszczowa, Kołobrzeg, Bychawa. Druk materiałów sfinansowano ze środków PFRON. Zgodnie z wyjaśnieniami Prezesa Dotyczy gmin: Kołobrzeg i Śrem. Dotyczy gmin: Bielsk Podlaski, Choroszcz, Dobrodzień, Łomża, Ostrzeszów. 12

13 Zarządu Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji, druk publikacji i wysyłka materiałów zostały zrealizowane w ramach kampanii Wybory bez barier Zapewnienie co najmniej 1/5 ogólnej liczby lokali do obsługi wyborców niepełnosprawnych Zgodnie z informacją Państwowej Komisji Wyborczej w kraju zorganizowano obwodów do głosowania, spośród nich wójtowie wskazali jako przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, a do głosowania korespondencyjnego 37. W objętych kontrolą gminach utworzono 718 obwodów głosowania, w tym 666 stanowiły obwody stałe, w 52 obwody odrębne w: szpitalach, zakładach pomocy społecznej, domach studenckich, aresztach śledczych. Spośród ogólnej liczby lokali w obwodach stałych (666), 170 lokali zostało wskazanych przez wójtów jako lokale dostosowane do obsługi wyborców niepełnosprawnych. Z ustawowego obowiązku 38 wskazania co najmniej 1/5 łącznej liczby lokali obwodowych komsji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych nie wywiązało się 13 wójtów (tj. 35% kontrolowanych) 39, Wójtowie ci nie zapewnili odpowiedniej liczby takich lokali, co było niezgodne z art. 186 Kodeksu wyborczego w związku z art. 15a Przepisów wprowadzających. Przyczynami niedostosowania do potrzeb wyborców niepełnosprawnych wymaganej liczby lokali, jak wyjaśnili wójtowie, były: krótki czas na zapewnienie 1/5 liczby lokali dostosowanych do obsługi wyborców niepełnosprawnych, brak środków finansowych na pokrycie kosztów związanych z przystosowaniem lokali do potrzeb osób niepełnosprawnych, relatywnie niewielkie zainteresowanie osób niepełnosprawnych i osób starszych uczestnictwem w wyborach, niejednolita interpretacja przepisów, dotyczących obowiązku zapewnienia co najmniej 1/5 liczby lokali na terenie każdej gminy dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych, przez wójtów i przez pracowników niektórych Delegatur Krajowego Biura Wyborczego 40. Burmistrz Miasta i Gminy Wieliczka w obwieszczeniu podał, że na terenie gminy jest 31 stałych obwodów głosowania, w tym pięć lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych jest do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (tj. 16,1% ogólnej liczby lokali w gminie). Burmistrz wyjaśnił, że niedostosowanie do wymaganego limitu takich lokali spowodowane było zbyt krótkim czasem na sprawdzenie wymogów określonych rozporządzeniem Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, okresem urlopowym Wyjaśnienia Prezesa Zarządu Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji z dnia 7 października 2011 r. Wyborcze obowiązki gmin, według stanu na dzień 6 października 2011 r., Określonego w art. 186 Kodeksu wyborczego w związku z art. 15a Przepisów wprowadzających. Dotyczy gmin: Warta, Wartkowice, Strzegomia, Poddębice, Bychawa, Śrem, Choroszcz, Ziębice, Bielsk Podlaski, Wieliczka, Ostrzeszów, Nowa Wieś Lęborska, Skoczów. Sekretarz gminy Ziębice wyjaśniła, że postawienie przez ustawodawcę samorządom terytorialnym zalecenia wynikającego z ustawy Przepisy wprowadzające jest dyskusyjne pod względem samego ujęcia danego zachowania samorządu. Po drugie, zastosowanie się do 40 Dotyczy Delegatur Krajowego Biura Wyborczego w: Wałbrzychu, Sieradzu i Słupsku. 13

14 skonstruowanego w art. 15a zalecenia wymaga od samorządów nakładów na infrastrukturę. ( ) niemożliwym było wyasygnowanie środków w budżecie gminy na przedmiotowy cel 41. Sekretarz gminy Warta wyjaśniła, że wyznaczenie jednego lokalu (zamiast dwóch) jest wystarczające. ( ) Do 26 września br. żaden wyborca niepełnosprawny nie wyraził woli głosowania we wskazanym lokalu. Burmistrz Gminy Warta wyjaśnił, że brak zainteresowania wyborców niepełnosprawnych w 2007 r. i w 2010 r. oraz bardzo słabe zainteresowanie tych wyborców udzielaniem pełnomocnictwa utwierdziło mnie w przekonaniu, że wystarczy w zupełności wyznaczenie jednego lokalu na terenie Gminy i Miasta Warta. Burmistrz Miasta Choroszcz 42 wyznaczył jeden lokal, zamiast co najmniej dwóch, dostosowany do obsługi osób niepełnosprawnych. Zastępca Burmistrza wyjaśnił, że zgodnie z art. 15a ustawy Przepisy wprowadzające, w okresie do 31 grudnia 2014 r. wystarczy tylko jeden lokal dostosowany do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Wymóg istnienia 1/5 takich lokali pojawi się dopiero z dniem 1 stycznia 2015 r. ( ) dostosowanie lokali do wymogów rozporządzenia Ministra Infrastruktury wymaga czasu oraz poniesienia znacznych nakładów finansowych, których gmina na ten cel nie otrzymała. W gminie Wartkowice na 10 obwodów głosowania wyznaczono tylko jeden lokal obwodowej komisji wyborczej dostosowany do obsługi osób niepełnosprawnych. Wójt Gminy wyjaśnił, że: biorąc pod uwagę wyjaśnienia Krajowego Biura Wyborczego Delegatura w Sieradzu z dnia 2 września 2011 r. zrezygnowaliśmy ze zwiększania liczby lokali dla Burmistrz Miasta Ziębice w dniu 10 października 2011 r. złożył dodatkowe wyjaśnienia w trybie art. 59 ust. 2 ustawy o NIK, w których podał, że Urząd Miejski posiada aktualnie lokal spełniający warunki ustalone rozporządzeniem Ministra Infrastruktury, spełnienie zalecenia wynikającego z art. 15a ustawy Przepisy wprowadzające będzie możliwe przy okazji następnych wyborów. Burmistrz Choroszczy wniósł zastrzeżenie do wystąpienia pokontrolnego NIK. Komisja Odwoławcza zastrzeżenie to oddaliła. niepełnosprawnych w tych wyborach pomimo, że jeszcze w piśmie do Dyrektora Delegatury KBW w Sieradzu (OR z dnia 31 sierpnia 2011 r.) podaliśmy dwa lokale dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych w Wartkowicach i w Turze 43. Zdaniem NIK, wskazane w ww. wyjaśnieniach powody nie stanowią usprawiedliwienia, bowiem art Kodeksu wyborczego i art. 15a Przepisów wprowadzających dotyczą obowiązku a nie uprawnień wójta do zapewnienia lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych. Odnosi się to zarówno do okresu przejściowego (do 31 grudnia 2014 r.) jak i po jego upływie. W okresie przejściowym zostały jedynie zmniejszone wymagania co do liczby lokali dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych z 1/3 do 1/5 ogólnej liczby lokali na terenie gminy. Brak zainteresowania wyborców niepełnosprawnych udziałem w wyborach nie zwalnia gmin z tego obowiązku. W dwóch gminach 44, odrębne obwody zamknięte (w szpitalach, domach opieki społecznej) zostały wskazane jako obwody wyborcze dostosowane do obsługi wyborców niepełnosprawnych. Najwyższa Izba Kontroli podziela stanowisko Krajowego Biura Wyborczego 45, że przy obliczaniu liczby lokali obwodowych komisji wyborczych, które ( ) powinny być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych należy uwzględnić lokale Niespełnienie ustawowego wymogu dostosowania co najmniej 1/5 liczby lokali wyborczych do obsługi wyborców niepełnosprawnych w gminie Nowa Wieś Lęborska - wg wyjaśnień Wójta - spowodowane było uzyskaniem informacji od Dyrektora Delegatury KBW w Słupsku, że dwa lokale (zamiast trzech) są wystarczające. Wójt wniósł zastrzeżenie do oceny sformułowanej w wystąpieniu pokontrolnym NIK. Komisja Odwoławcza oddaliła zastrzeżenie. Dotyczy gmin: Ziębice, Śrem. Pismo ZPOW /11 adresowane do p. Zdzisława Poręby Wicedyrektora Delegatury NIK we Wrocławiu z dnia 26 października 2011 r. 14

15 obwodowych komisji wyborczych utworzone w stałych obwodach głosowania. Stosownie do art Kodeksu wyborczego utworzenie odrębnych obwodów głosowania następuje najpóźniej w 35 dniu przed dniem wyborów. Natomiast zgodnie z art. 13a 2 Kodeksu wyborczego, zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych dokonuje się najpóźniej w 45 dniu przed dniem wyborów. Oznacza to, że w terminie, w którym rada gminy może dokonać ewentualnych zmian siedzib obwodowych komisji wyborczych, obwody odrębne mogą nie być jeszcze utworzone. Dobrą praktyką było to, że w sześciu gminach 46, spośród 37 objętych kontrolą osobom niepełnosprawnym zapewniono bezpłatny transport do lokalu wyborczego w dniu wyborów. 3.3 Dostosowanie lokali do obsługi wyborców niepełnosprawnych W wyniku oględzin 100 lokali (spośród 170 wskazanych przez wójtów kontrolowanych gmin jako dostosowane do obsługi osób niepełnosprawnych), w 62 (tj. 62% poddanych oględzinom 47 ) stwierdzono nieprawidłowości. Ich warunki techniczne nie spełniały wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych ( 2-5). W trzech gminach 48, żaden z wyznaczonych przez wójtów lokali jako dostosowany do obsługi wyborców niepełnosprawnych (łącznie Gminy: Nowa Wieś Lęborska, Skoczów, Starogard Gdański, Zabierzów, Warta, Wartkowice. Wyboru lokali dokonano na podstawie osądu kontrolerów. Dotyczy gmin: Stąporkowo, Knurów, Nowa Wieś Lęborska. dziewięć), nie spełniał wymogów określonych w przywołanym rozporządzeniu. W szczególności, 28 lokali obwodowych komisji wyborczych nie spełniało wymogów w zakresie zapewnienia swobodnego dostępu do lokalu, gdyż w dziewięciu - drzwi były węższe niż 0,9 m, a w 24 - progi drzwi przekraczały wysokość 5 mm 49. W dniu 4 października 2011 r. na stronie BIP Urzędu Miejskiego w Skoczowie została zamieszczona informacja Zastępcy Burmistrza (jako uzupełnienie do obwieszczenia Burmistrza z dnia 9 września 2011 r. 50 ), w której podane zostały adresy czterech lokali wyborczych dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych. Oględziny dwóch lokali 51 wykazały, że nie spełniają one wymogów określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury. Jeden lokal znajdował się na parterze budynku, do którego prowadzi 11 schodów i jest wyposażony w tzw. schodołaz wymagający obsługi dodatkowej osoby. Drzwi drugiego lokalu posiadały szerokość w świetle wynoszącą 0,85 m. W czterech lokalach wyborczych 52 samodzielne dotarcie do lokalu wyborczego mogło być utrudnione dla wyborcy niepełnosprawnego poruszającego się na wózku inwalidzkim Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury ( 2 ust. 2), co najmniej jedne drzwi prowadzące do lokalu powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu wyborcom niepełnosprawnym, w szczególności nie mogą mieć progu wyższego niż 5 mm oraz powinny mieć szerokość w świetle co najmniej 0,9 m, a gdy są to drzwi dwuskrzydłowe, szerokość skrzydła zasadniczego nie może być mniejsza niż 0,9 m. W obwieszczeniu Burmistrz podał adresy dwóch lokali dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych. Dotyczy siedzib obwodowych komisji wyborczych nr 1 i 5 w Skoczowie. Dotyczy lokali w gminach: Ziębice, Świebodzin, Zawiercie (2 lokale). Patrz: 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Infrastruktury. 15

16 Próg w drzwiach wejściowych do lokalu obwodowej komisji wyborczej Nr 8 w gminie Świebodzin wynosił 14 cm (wymagany 5 mm). Do lokalu wyborczego obwodowej komisji wyborczej Nr 10 w gminie Ziębice prowadził nieutwardzony podjazd porośnięty trawą. Pozostałe nieprawidłowości, stwierdzone w wyniku oględzin (dotyczyły naruszenia 2-5 rozporządzenia Ministra Infrastruktury) polegały na: nieprzygotowaniu dla wyborców niepełnosprawnych prawidłowych miejsc zapewniających tajność głosowania (w trakcie oględzin w 27 lokalach, przy czym wójtowie zapewnili, że w 13 spośród nich zostaną przygotowane na dzień głosowania prawidłowe miejsca 54 ), nieoznaczeniu krawędzi schodów prowadzących do lokalu wyborczego oraz znajdujących się w nim kolorem kontrastującym z kolorem posadzki (w 19 lokalach), nieoznaczeniu przezroczystych przegród kolorem kontrastującym z tłem (w pięciu lokalach), niezapewnieniu posadzki o właściwościach antypoślizgowych (w trzech lokalach), niezainstalowaniu dodatkowego oświetlenia w miejscu zapewniającym tajność głosowania oraz urn o wysokości do 1,0 m, braku obwieszczeń oraz informacji PKW, bądź umieszczeniu ich na nieprawidłowej wysokości (w dniu oględzin nieprawidłowości w tym zakresie stwierdzono w 40 lokalach, przy czym zgodnie z wyjaśnieniami wójtów miały one zostać usunięte w 39 lokalach). Zdjęcie nr 4 Oznaczenie przezroczystych przegród kolorem kontrastującym z tłem w lokalu wyborczym w Psarskiem, gmina Śrem Fot. Mirosław Babkiewicz Zdjęcie nr 5 Oznaczenie schodów prowadzących do lokalu wyborczego w Kalinowie, gmina Ostrów Mazowiecka Fot. Marian Mrówka 54 Oględzin dokonano w piątek, 7 października 2011 r., braki miały być uzupełnione w sobotę. 16

17 Zdjęcie nr 6 Miejsce do głosowania, w którym zapewniono możliwość pisania na dwóch wysokościach: 0,8 i 1,1 m w lokalu wyborczym w Pludrach, gmina Dobrodzień Fot. Wojciech Graca 3.4 Zapewnienie wyborcom niepełnosprawnym szczególnych form głosowania W kraju, według stanu na dzień 6 października 2011 r., liczba wyborców wynosiła , do głosowania korespondencyjnego zgłosiło się 841 osób, w tym 43 osoby zażądały doręczenia nakładki w alfabecie Braille a. Sporządzonych zostało aktów pełnomocnictwa do głosowania 55. W myśl art Kodeksu wyborczego, wyborca niepełnosprawny może głosować w wybranym przez siebie lokalu wyborczym dostosowanym do potrzeb osób niepełnosprawnych na obszarze gminy, w której stale zamieszkuje. W tym celu powinien on złożyć wniosek o dopisanie do spisu wyborców w obwodzie właściwym dla tego lokalu wyborczego. W czterech gminach 56, spośród objętych kontrolą, sześciu wyborców złożyło do urzędów gmin wnioski o dopisanie ich do spisu wyborców w wybranym obwodzie głosowania, w którym znajduje się lokal dostosowany do obsługi wyborców niepełnosprawnych. Zgodnie z ww. przepisem, wyborcy ci zostali dopisani do spisu we wskazanych przez nich obwodach głosowania. W trzech przypadkach, wyborcy przekazali zgłoszenia dotyczące użycia, przy głosowaniu w lokalu wyborczym, nakładki sporządzonej w alfabecie Braille a. Wyborcy posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej mogą głosować korespondencyjnie. Prawo takie dotyczy również wyborców posiadających stosowne orzeczenie organu rentowego, a także osób о stałej albo długotrwałej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny. Zamiar głosowania korespondencyjnego powinien być zgłoszony wójtowi 21 dni przed dniem wyborów, tj. do dnia 19 września 2011 r. (termin wydłużony zgodnie z art. 9 2 Kodeksu wyborczego). W każdej z kontrolowanych gmin wójtowie wyznaczyli jedną obwodową komisję wyborczą dla celów głosowania korespondencyjnego, czym spełniony został wymóg art. 61b Kodeksu wyborczego. Jednak tylko w ośmiu gminach zostały złożone wnioski w sprawie głosowania korespondencyjnego przez 12 wyborców, w tym w jednym przypadku przy użyciu nakładki na kartę do głosowania w alfabecie Braille a. W pięciu wnioskach dotyczących głosowania korespondencyjnego zostały stwierdzone błędy, w związku z czym, zgodnie z art. 61d 2 Kodeksu wyborczego, wezwano wnioskodawców o ich uzupełnienie. Dwa 57 wnioski pozostawiono bez rozpatrzenia, ponieważ wnioskodawcy ich nie uzupełnili Gminy: Białogard, Kołobrzeg, Radom, Strzegomia. 57 Gminy: Radom i Zabierzów. 17

18 Jednego wyborcę 58, w trakcie kontroli NIK, poinformowano o pozostawieniu wniosku bez rozpatrzenia, drugiemu wyborcy nie przekazano takiej informacji 59, co było niezgodne z art. 61d 2 Kodeksu wyborczego. W wyniku rozpatrzenia pozostałych (10) wniosków, zgodnie z art. 61e Kodeksu wyborczego, dziesięciu wyborców zostało dopisanych do spisów wyborców w obwodach wyznaczonych do głosowania korespondencyjnego. Wyborcom, zgodnie z art. 61f 1 Kodeksu wyborczego, w terminie siedmiu dni przed dniem wyborów, przekazano pakiety wyborcze (w tym sześć pakietów za pośrednictwem poczty, a cztery pakiety doręczyli pracownicy urzędów). Wyborcy posiadający orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności oraz wyborcy, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończą 75 lat, mają prawo do głosowania za pośrednictwem pełnomocnika. W celu sporządzenia aktu pełnomocnictwa wyborca składa wniosek do wójta gminy, w której jest wpisany do rejestru wyborców. Wniosek należało złożyć najpóźniej w 10. dniu przed dniem wyborów, tj. do dnia 29 września 2011 r. 60 Spośród 37 kontrolowanych gmin, wnioski o sporządzenie aktów pełnomocnictwa zostały złożone w 35 gminach przez 284 wyborców niepełnosprawnych i starszych. Wszystkie wnioski zostały złożone przed terminem w Radomiu. Gmina Zabierzów. Szczegółowe zasady w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 lipca 2011 r. w sprawie sporządzenia aktu pełnomocnictwa do głosowania w wyborach: do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, Dz. U. Nr 157, poz określonym w art Kodeksu wyborczego. W większości (275) były one prawidłowo sporządzone. Nieprawidłowości stwierdzone w ośmiu wnioskach zostały usunięte przez wnioskodawców w wyznaczonym terminie, zaś w jednym przypadku wnioskodawca nie dokonał uzupełnienia wniosku, pomimo wystosowania do niego wezwania w tej sprawie. Jeden wnioskodawca wycofał wniosek, a w jednym przypadku, z powodu śmierci wnioskodawcy, nie sporządzono aktu pełnomocnictwa. Łącznie, w urzędach 35 gmin zostało sporządzonych 281 aktów pełnomocnictwa do głosowania. Pełnomocnictwa zostały udzielone osobom spełniającym warunki określone w art. 55 Kodeksu wyborczego. W urzędach gmin w sposób czytelny i kompletny prowadzone były wykazy sporządzonych aktów pełnomocnictwa. W dwóch gminach 61 stwierdzono nieprawidłowości w zakresie sporządzenia aktów pełnomocnictwa. W jednym przypadku wniosek złożył wyborca, który przedstawił kopię orzeczenia o stwierdzonym lekkim stopniu niepełnosprawności. Zgodnie z art Kodeksu wyborczego uprawnienie to przysługiwało wyborcom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności. Mimo to, wniosek rozpatrzono a zastępca Burmistrza, z naruszeniem przywołanego przepisu, sporządził akt pełnomocnictwa. W trakcie kontroli NIK, przed dniem wyborów, pełnomocnictwo wycofano, a pełnomocnik zwrócił dokument pełnomocnictwa do Urzędu. W drugim przypadku, wniosek wyborcy o udzielenie pełnomocnictwa nie zawierał wyraźnego oznaczenia wyborów, których dotyczyło pełnomocnictwo do głosowania, tj. nie spełniał jednego z wymogów określonych w art Kodeksu wyborczego. 61 Dotyczy gmin: Skoczów, Otwock. 18

19 4. INFORMACJE DODATKOWE 4.1 Przygotowanie kontroli Kontrolę koordynował Departament Administracji Publicznej. Czynności kontrolne przeprowadziło 14 delegatur NIK w 37 gminach, położonych na terenie 14 województw. Wybór gmin do kontroli został dokonany w sposób celowy przez delegatury NIK, biorące udział w kontroli. Głównym kryterium wyboru gmin była liczba lokali wyborczych (obwodów głosowania) dostosowanych do obsługi osób niepełnosprawnych niższa niż 1/5 łącznej liczby lokali wyborczych na terenie danej gminy (dane wg stanu na 1 sierpnia 2011 r., dostępne na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej ( 4.2 Postępowanie kontrolne i działania podjęte po zakończeniu kontroli Czynności kontrolne przeprowadzone zostały w terminie od 29 września 2011 r. do 10 października 2011 r. (czynności kontrolne w jednostkach zostały zakończone w dniu 7 października, tj. w piątek, w dniu 10 października, tj. w poniedziałek, kontrolerzy przekazali wójtom protokoły kontroli). Wyniki kontroli przedstawiono w protokołach kontroli, które zostały podpisane przez kontrolowanych bez zastrzeżeń. Wójtowie gmin, poinformowani przez kontrolerów NIK o stwierdzonych nieprawidłowościach, podjęli w celu ich usunięcia działania polegające na: zniwelowaniu zbyt wysokich progów poprzez zastosowanie tymczasowych nakładek (pochylni), zamontowaniu dodatkowego oświetlenia w miejscach zapewniających tajność głosowania, zamieszczeniu obwieszczeń wyborczych w lokalach, oznaczeniu kontrastującą taśmą krawędzi stopni schodów, oznaczeniu przezroczystych przegród, przygotowaniu miejsc zapewniających tajność głosowania przez osoby niepełnosprawne. Jednakże ze względu na krótki czas do dnia wyborów nie wszystkie nieprawidłowości były możliwe do usunięcia. Do kierowników wszystkich 37 gmin objętych kontrolą skierowano łącznie 37 wystąpień pokontrolnych. Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła działania 16 wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) w zakresie objętym kontrolą, a 21 - pozytywnie, pomimo stwierdzonych nieprawidłowości. W wystąpieniach pokontrolnych sformułowano łącznie 23 wnioski pokontrolne, które dotyczyły głównie zapewnienia przez wójtów: 1) wymaganej ustawowo liczby lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, 2) spełnienia warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać lokale obwodowych komisji wyborczych dostosowane do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, 3) terminowego zamieszczania obwieszczeń i informacji wyborczych w Biuletynie Informacji Publicznej. Do dwóch wystąpień pokontrolnych zostały wniesione zastrzeżenia 62, które Komisja Odwoławcza oddaliła. Prezes NIK, postanowieniem z dnia 21 listopada 2011 r. i postanowieniem z dnia 23 grudnia 2011 r. zatwierdził uchwały Komisji Odwoławczej. 62 Zastrzeżenia wnieśli: Burmistrz Miasta Choroszcz (1) oraz Wójt Gminy Nowa Wieś Lęborska (1). 19

20 4.3 Realizacja wniosków pokontrolnych Adresaci wystąpień pokontrolnych poinformowali o zrealizowaniu 11 wniosków pokontrolnych oraz o podjęciu działań na rzecz realizacji jednego. W przypadku pozostałych wniosków, wójtowie zadeklarowali, że będą zrealizowane podczas przygotowania kolejnych wyborów. 4.3 Finansowe rezultaty kontroli W trakcie kontroli nie stwierdzono nieprawidłowości o charakterze finansowym. 20

21 5. ZAŁĄCZNIKI 5.1 Załącznik nr 1 - Charakterystyka uwarunkowań oraz stanu prawnego Uwarunkowania W dniu 27 maja 2011 r. Sejm uchwalił nowelizację Kodeksu wyborczego. W związku z wejściem w życie jej przepisów w wyborach do Sejmu i Senatu przeprowadzonych w dniu 9 października 2011 r. osoby niepełnosprawne mogły skorzystać z przysługujących im uprawnień, wynikających ze zmian w Kodeksie wyborczym. W Kalendarzu wyborczym (załącznik do postanowienia Prezydenta RP z dnia 4 sierpnia 2011 r. w sprawie zarządzenia wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej) zostały określone daty wykonania poszczególnych czynności związanych z przygotowaniem wyborów do Parlamentu RP 63, w tym m.in.: do dnia 9 września 2011 r. podanie przez wójtów do wiadomości publicznej informacji o numerach i granicach obwodów głosowania oraz siedzibach obwodowych komisji wyborczych, w tym o siedzibach obwodowych komisji wyborczych właściwych dla głosowania korespondencyjnego i o lokalach przystosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, do dnia 18 września 2011 r. zgłaszanie wójtowi przez wyborców niepełnosprawnych zamiaru głosowania korespondencyjnego 63 Zgodnie z art. 9 2 i 3 Kodeksu wyborczego jeżeli koniec terminu wykonania czynności określonej w Kodeksie przypada na sobotę albo na dzień ustawowo wolny od pracy, termin upływa pierwszego roboczego dnia po tym dniu. Jeżeli Kodeks wyborczy nie stanowi inaczej, czynności wyborcze są dokonywane w godzinach urzędowania sądów, organów wyborczych, urzędów gmin i konsulatów. w kraju, w tym przy pomocy nakładek do głosowania, sporządzonych w alfabecie Braille a, do dnia 25 września 2011 r. składanie wniosków przez wyborców niepełnosprawnych o dopisanie ich do spisu w wybranym przez nich obwodzie głosowania na obszarze gminy właściwej ze względu na miejsce stałego zamieszkania, a także zgłaszanie wójtowi przez wyborców niepełnosprawnych zamiaru głosowania w lokalu wyborczym przy użyciu nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille a, do dnia 29 września 2011 r. składanie wniosków o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania, w dniu 9 października 2011 r. głosowanie. W dniu 17 sierpnia 2011 r. Państwowa Komisja Wyborcza wystosowała do przewodniczących organów stanowiących gmin i wójtów pismo 64, w którym zwróciła uwagę, na przepisy Kodeksu wyborczego, które nakładają na organy gmin szereg zadań i obowiązków związanych z organizacją wyborów i przewidują terminy na ich wykonanie, w tym m.in. do dnia 25 sierpnia 2011 r. powinny zostać dokonane niezbędne zmiany w podziale na obwody głosowania jeżeli wystąpiła taka konieczność w związku ze zmianą granic, zmianą liczby mieszkańców w gminie lub w danym obwodzie głosowania, a także zmiany siedzib obwodowych komisji wyborczych, w tym siedzib znajdujących się w lokalach dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, a ponadto zgłoszone propozycje zmian siedzib takich lokali 64 ozn. ZPOW /11. 21

22 należy niezwłocznie umieścić w Biuletynie Informacji Publicznej. Państwowa Komisja Wyborcza zwróciła również uwagę, że lokale wyborcze powinny być usytuowane w pomieszczeniach łatwo dostępnych dla głosujących na parterach budynków, możliwie o rozmiarach zapewniających swobodne rozmieszczenie urządzeń wyborczych i dostęp do nich wyborców. Ponadto, w piśmie tym Państwowa Komisja Wyborcza przypomniała o obowiązkach wójtów w związku z wyborami w dniu 9 października 2011 r., w tym m.in.: zapewnienia lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych w liczbie nie mniejszej niż 1/5 ogólnej liczby lokali w danej gminie (zgodnie z art. 186 w związku z art. 15a ustawy Przepisy wprowadzające Kodeks wyborczy). Warunki jakie powinny spełniać te lokale określają przepisy rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, przekazania, na wniosek wyborcy niepełnosprawnego, informacji o właściwym dla niego okręgu wyborczym i obwodzie głosowania, lokalach dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych, warunkach dopisania do spisu wyborców w wybranym obwodzie, a także terminie i godzinach głosowania, komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach. Zgodnie z art Kodeksu wyborczego, zadania związane z organizacją i przeprowadzeniem wyborów na obszarze gminy realizuje wójt. Są to zadania zlecone jednostek samorządu terytorialnego. Zgodnie z art pkt 4, wydatki na te zadania zlecone pokrywane są z budżetu państwa. Charakterystyka stanu prawnego Podstawowym aktem prawnym w zakresie organizacji i przeprowadzania wyborów jest ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy. W dniu 27 maja 2011 r. Sejm uchwalił nowelizację Kodeksu wyborczego, która wprowadziła rozwiązania mające na celu ułatwienie osobom niepełnosprawnym korzystanie z czynnego prawa wyborczego. Przepisy KW w tym zakresie wprowadziły m.in.: możliwość głosowania korespondencyjnego, za pośrednictwem pełnomocnika oraz z użyciem nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille a. Zapewnienie dostępu do informacji Przepisy art i 2 i art. 61a 1 Kodeksu wyborczego zobowiązały wójtów gmin, najpóźniej w 30 dniu przed dniem wyborów, do podania do wiadomości wyborców, w formie obwieszczenia (zamieszczonego również w BIP), informacji m.in. o: lokalach obwodowych komisji wyborczych dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych oraz możliwości głosowania korespondencyjnego. Ponadto, na podstawie art. 37a 1 i 2 Kodeksu wyborczego, niepełnosprawny, wpisany do rejestru wyborców w danej gminie, ma prawo uzyskać od wójta gminy informacje o: właściwym dla niego okręgu wyborczym i obwodzie głosowania, lokalach obwodowych komisji wyborczych, dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych, znajdujących się najbliżej jego miejsca zamieszkania, warunkach dopisania go do spisu wyborców w obwodzie głosowania, w którym znajdują się lokale wyborcze dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, terminie wyborów oraz godzinach głosowania, komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów, 22