BSFT innowacyjna metoda terapeutyczna w stacjonarnym leczeniu uzależnień alkoholowych osób dorosłych - raport z badań PANEL DYSKUSYJNY

Transkrypt

1 BSFT innowacyjna metoda terapeutyczna w stacjonarnym leczeniu uzależnień alkoholowych osób dorosłych - raport z badań PANEL DYSKUSYJNY rok - Hotel Mercure w Częstochowie

2 Analiza źródeł zastanych Głównym celem analizy źródeł zastanych była charakterystyka innowacyjnej metody terapeutycznej- Terapii Krótkoterminowej Skoncentrowanej na Rozwiązaniu na tle znanych i dominujących w praktyce psychoterapeutycznej modeli interwencji w leczeniu uzależnienia alkoholowego osób dorosłych.

3 Analiza źródeł zastanych Analizie poddano również otoczenie prawnoorganizacyjne systemu lecznictwa uzależnień w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem województwa śląskiego oraz dostępne dane związane z mierzeniem skuteczności oddziaływań terapeutycznych. Analiza prowadzona była między listopadem a grudniem 2012r.

4 PYTANIA BADAWCZE Na potrzeby tego opracowania sformułowane zostały następujące pytania badawcze : 1.Jakie są formalno- prawne podstawy organizacji i działania systemu lecznictwa odwykowego w Polsce? 2. Jakie są najważniejsze dokumenty programowe krajowe i regionalne kształtujące cele i zadania lecznictwa odwykowego? 3. Jaka jest oferta stacjonarnego lecznictwa uzależnień na poziomie kraju i regionu? 4. Jakie typy modeli interwencji psychoterapeutycznej dominują w leczeniu uzależnienia alkoholowego? 5. Jak wygląda skuteczność stosowania metod psychoterapeutycznych w lecznictwie uzależnień? 6. Jakimi cechami charakteryzuje się metoda BSFT? 7. Co wyróżnia metodę BSFT od dotychczas stosowanych modeli psychoterapii?

5 Cele analizy źródeł zastanych -Zidentyfikowanie formalnych podstaw i uwarunkowań działania stacjonarnych jednostek lecznictwa odwykowego -Poznanie typów i modeli psychoterapii używanych w pracy z osobami dotkniętymi uzależnieniem alkoholowym -Zapoznanie się z głównymi założeniami Terapii Krótkoterminowej Skoncentrowanej na Rozwiązaniach -Zapoznanie się w wynikami badań i analiz dotyczących oceny skuteczności stosowanych modeli psychoterapeutycznych w leczeniu uzależnień alkoholowych -Ocena przydatności zastosowania metody BSFT w praktyce działania stacjonarnych zakładów lecznictwa odwykowego dla osób dorosłych

6 W przeprowadzonej analizie materiałów zostały wykorzystane akty prawne dotyczące przedmiotowych zagadnień, krajowe i regionalne dokumenty programowe w szczególności zaś te, które bezpośrednio dotyczą województwa śląskiego. Przeprowadzono również weryfikację raportów, opracowań, artykułów, a także not informacyjnych zamieszczonych na stronach internetowych instytucji i organizacji działających w systemie profilaktyki i leczenia uzależnień alkoholowych.

7 Analizie poddano Ustawę o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałania alkoholizmowi wraz z aktami wykonawczymi Regionalne opracowania w zakresie polityki społecznej i przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu w województwie Literaturę przedmiotu związanego z poruszaną problematyką badawczą Specjalistyczne wydawnictwa i raporty dotyczące lecznictwa uzależnień opublikowane przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie Specjalistyczne periodyki zajmujące się publikacją treści związanych z lecznictwem uzależnień i terapią.

8 W wyniku przeprowadzonej analizy źródeł zastanych sformułowane zostały następujące wnioski i rekomendacje:

9 Podstawę prawna rozwiązywania problemów alkoholowych w Polsce stanowi Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z dnia 26 października 1982r. (Dz. U/. z 2007r. Nr 70, poz. 473 ze późn. zm.) Ustawa określa m.in. postępowanie wobec osób nadużywających alkohol oraz formułuje podstawy lecznictwa odwykowego. Podstawy organizacyjne, kwalifikacje personelu oraz rodzaje i sposób funkcjonowania podmiotów leczniczych wykonujących całodobowe świadczenia w sprawowaniu opieki nad uzależnionymi od alkoholu konstytuują zapisy Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012r. (Dz.U. 734 z 2012r.). W myśl w/w aktów prawnych Zarząd Województwa jest organizatorem wojewódzkiego ośrodka terapii uzależnienia i współuzależnienia, do zadań którego należy m.in. ocena jakości świadczeń stacjonarnych i całodobowych, prowadzenie działalności metodyczno- organizacyjnej, inicjowanie i realizacja działań podnoszących kwalifikacje zawodowe pracowników Wszystkie podmioty lecznicze (w tym stacjonarne) zajmujące się terapią osób uzależnionych od alkoholu zobowiązane są do współpracy z Państwową Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Instytutem Psychoterapii i Neurologii, w zakresie wdrażania standardów i procedur terapeutycznych oraz podnoszenia kwalifikacji personelu, a także kontrolowania efektów terapii.

10 W dalszym przebiegu projektu, a w szczególności w ramach szkolenia użytkowników i tworzenia wstępnej i ostatecznej wersji produktu finalnego, rekomenduje się ścisłą współpracę z w/w instytucjami zakresie zapewnienia wysokiej jakości efektów działań projektowych. Współpraca z PARP i Państwowy Instytut Psychiatrii i Neurologii oraz WOTUiW winna również odzwierciedlać się w zakresie planowania i realizacji upowszechniania i promocji wszystkich podproduktów i wskaźników realizacji zadań projektowych. Podstawowym dokumentem programowym w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych jest Narodowy Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata Koresponduje on z dokumentami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz Unii Europejskiej, które służą głównie jako wytyczne do wprowadzania na terenie państw członkowskich UE. Regionalną podstawą działań w omawianym obszarze problemowym jest Program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w województwie śląskim na lata

11 Powyższy program jest spójny z celami zawartymi w głównych dokumentach strategicznych regionu a w szczególności ze Strategią Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2012 i Strategią Polityki Społecznej Województwa Śląskiego na lata r. Działania prowadzone w ramach projektu dofinansowanego z komponentu regionalnego POKL w ramach priorytetu VII w sposób bezpośredni winny wspierać system działania w obszarze reintegracji społecznej i zawodowej osób uzależnionych, a także wzmacniać system wsparcia dla tej kategorii obywateli zagrożonych wykluczeniem społecznym. W systemie lecznictwa odwykowego funkcjonują 4 rodzaje zakładów. Spośród nich najpełniejszą ofertę usług mają placówki stacjonarne- całodobowe oddziały terapii uzależnienia od alkoholu. Czynnikami wpływającymi na ilość i jakość oferty terapeutycznej poszczególnych placówek jest głównie przygotowanie zawodowe kadry oraz suma środków pozyskiwanych na leczenie pacjentów z NFZ. Czas oczekiwania na przyjęcie do całodobowych oddziałów terapii wynosił w 2011r. od kilku dni do kilkunastu tygodni (do kilu miesięcy dla osób sądownie zobowiązanych do leczenia). Zgodnie z danymi IPiN, w 2010r. w Polsce leczyło się 8267 osób pijących alkohol szkodliwie, a z danych NFZ wynika, że w placówkach leczenia uzależnienia od alkoholu leczono 265,3tys. Pacjentów (w tym członków rodzin).

12 W grupie pacjentów uzależnionych od alkoholu dominowały osoby w wieku lata (około 80%). Proporcja kobiet w leczeniu uzależnienia od alkoholu nie zmienia się od lat i co piąta osoba, która podjęła leczenie z powodu alkoholu była kobietą (w grupie osób leczonych z powodu picia szkodliwego 26% stanowiły kobiety). Kobiety stanowiły 17% populacji osób leczonych w całodobowych oddziałach terapii. Odsetek osób sądownie zobowiązanych do leczenia w całodobowych oddziałach terapeutycznych wynosił 37%. Ponad 3% dorosłych Polaków (ok. 850tys. osób) jest uzależnionych od alkoholu, a ponad 3,5 mln osób (14%) pije alkohol szkodliwie. Prawidłowo ustalone rozpoznanie jest podstawą przedstawienia- pacjentowi uzależnionemu- właściwej oferty skutecznej pomocy. Leczenie uzależnień jest złożonym procesem terapeutycznym, mającym na celu reedukację i resocjalizację osób uzależnionych. Uzależnienie od alkoholu jest chorobą, na która może zapaść każdy, bez względu na płeć, wiek, wykształcenie, poziom intelektualny, uprawiany zawód i sprawowany urząd.

13 Uzależnienie od alkoholu jest chorobą pierwotną, z której wypływają dalsze konsekwencje m.in. wiele chorób wtórnych. Stosowanie jakichkolwiek środków farmakologicznych, nie może być traktowane jako leczenie uzależnienia od alkoholu. Pierwszym krokiem dla osób chcących podjąć leczenie alkoholizmu jest detoksykacja, a podstawową forma leczenia jest psychoterapia uzależnienia. Leczenie stacjonarne osób uzależnionych, w odróżnieniu od leczenia szpitalnego innych schorzeń, nie jest przeznaczone dla szczególnie ciężkich przypadków. Warunki stacjonarne umożliwiają osiągnięcie w znacznie krótszym czasie efektów terapeutycznych, które w placówkach ambulatoryjnych trwają wielokrotnie dłużej. Posługując się koncepcjami uzależnienia i psychologicznymi wyjaśnieniami procesów terapeutycznych wyróżnić można następujące modele psychoterapeutyczne: Terapia uzależnienia chemicznego wg modelu Minnesota, Modele terapii uzależnienia oparte na teorii uczenia, Trening umiejętności zaradczych Montiego, Behawioralno- poznawcza koncepcja zapobiegania nawrotom picia, Koncepcja uzależnienia w ujęciu psychologii Ja, Strukturalno- strategiczna psychoterapia uzależnienia, Program Anonimowych Alkoholików. Drugim etapem leczenia uzależnienia jest uczestnictwo w programie opieki poszpitalnej, czyli terapia uzupełniająca, bądź podtrzymująca, prowadzona w warunkach ambulatoryjnych.

14 Dorobek współczesnej psychoterapii zawarty w różnych podejściach i szkołach obejmuje wiele wartościowych koncepcji i metod, które mogą i powinny być dostępne i stosowane przez wszystkich psychoterapeutów, którzy będą odpowiednio do tego zmotywowani u przygotowani. Wyniki badań przeprowadzonych w ostatnim półwieku, jednoznacznie potwierdzają skuteczność psychoterapii, rozumiejąc ją jako wyższy poziom dobrostanu klientów po jej zakończeniu i stosując różne wskaźniki dystresu psychicznego. Prawo malejących przychodów oznacza, że terapie krótkoterminowe mogą być postrzegane jako relatywnie bardziej efektywne niż długoterminowe. Ocena skuteczności i efektywności psychoterapii koncentruje się współcześnie na trzech grupach czynników: związanych z uczestnikiem (klientem i terapeutą), związanych z relacją oraz technikami. Badania wykonane w ramach projektu amerykańskiego Match podważyły pogląd, że dostosowanie sposobu leczenia do pacjenta jest wstępnym warunkiem skutecznego leczenia alkoholizmu. Całkowitą abstynencję w ciągu roku po zakończeniu leczenia utrzymywało 35% pacjentów leczonych w warunkach szpitalnych. Badania APETA, przeprowadzone pod koniec lat 90-tych w Polsce określiły, że wśród pacjentów kończących PPTU w formie stacjonarnej 90% badanych utrzymuje pełną abstynencję alkoholową w czasie wypisu. Liczba ta zdecydowanie maleje do 38% w 6 miesięcy po wypisie, 27% rok po wypisie i 20% w dwa lata po wypisie. Badania skuteczności metody BSFT (w czasie testowania produktu finalnego projektu) winny uwzględniać perspektywę dłuższą niż wyłącznie czas po wypisie pacjenta i obejmować okres minimum 1 roku po zakończeniu terapii.

15 Dzisiejsza terapia uzależnień zdominowana jest przez chorobowy model alkoholizmu i tzw. Dwanaście kroków czyli terapeutycznych przykazań. Według takiego podejścia alkoholizm bierze się z pierwotnego, nieodwracalnego, nieuchronnego i jednolitego procesu chorobowego, który wszystkich alkoholików dotyka w jednakowy sposób. Model powyższy przyjmuje zatem tylko jeden rezultat jako oznakę skutecznej terapii, tj. abstynencję i/lub trzeźwość. Tradycyjna terapia uzależnień jest więc uważana za proces długotrwały. Choć opracowano i wprowadzono w życie wiele rozwiązań stanowiących alternatywę dla tradycyjnego rozumienia alkoholizmu i terapii, większość z nich- podobnie jak w przypadku terapii krótkoterminowej- z miejsca odrzucono. Zwolennicy modelu Terapii Skoncentrowanej na Rozwiązaniach wyznają odmienne od tradycyjnego podejście chorobowego założenia w zakresie aktywności osób uzależnionych (klientów) i jej wpływu na ich życie. Klienci piją ze względu na ważne dla nich potrzeby. Chcą normalności w swoim życiu, ale są nieświadomi swoich zasobów, które mogą spożytkować, aby zaspokoić owe potrzeby w bardziej konstruktywny sposób.

16 Idea Terapii Krótkoterminowej Skoncentrowanej na Rozwiązaniach (BSFT), stworzonej przez Stera de Shazera i Insoo Kim Berg stanowi niewątpliwą alternatywę dla innych metod stosowanych w psychoterapii uzależnionych. Celem BSFT nie jest samo rozwiązanie problemu. Klient wspólnie z terapeutą, w możliwie najkrótszym czasie, pracują nad skonstruowaniem optymalnego rozwiązania dla sytuacji, w której on się znalazł. Podstawowe zasady BSFT to: akcentowanie zdrowia psychicznego, a nie chorobę, spożytkowanie (pozytywnych zasobów klienta), nienormatywna postawa zorientowana na klienta, oszczędność, nieuniknioność zmiany, zorientowanie na teraźniejszość i przyszłość, współpraca, stosowanie tzw. filozofii centralnej. Abstynencja nie jest w modelu BSFT celem samym w sobie a jedynie niezbędnym warunkiem do osiągnięcia innych ważnych celów życiowych. Pięcioletnie badania kontrolne pokazały, że po zastosowaniu tej metody terapeutycznej 49,2% osób utrzymuje pełną abstynencję, blisko 25% wróciło do picia określonego przez WHO jako bezpieczne

17 Pełna dokumentacja analizy źródeł zastanych oraz raportów cząstkowych z poszczególnych typów badań znajduje się na stronie internetowej projektu:

18