3. NARODZINY IMPERIUM RZYMSKIEGO WYKŁAD

Transkrypt

1 3. NARODZINY IMPERIUM RZYMSKIEGO WYKŁAD w oparciu o podręcznik i Historię starożytnego Rzymu Marii Jaczynowskiej 1. Armia rzymska a) opierała się na pospolitym ruszeniu służbą wojskową byli objęci mężczyźni od 17 do 46 r. życia, posiadający majątki ziemskie; co roku konsulowie ogłaszali listę zmobilizowanych mężczyzn. Każdy powołany stawiał się z własnym uzbrojeniem. b) służbę wojskową uzależniono od posiadania majątku. W zależności od dochodu obywatele służyli w konnicy (ekwici), piechocie ciężkozbrojnej lub lekkozbrojnej. Obywatele z dwóch pierwszych klas majątkowych (najbogatsi) służyli w 98 centuriach (na 193). Obywatele bez ziemi i nie posiadający stałego dochodu byli zwolnieni ze służby wojskowej. Wszyscy mężczyźni służący w armii brali udział w obradach zgromadzenia centurialnego. c) struktura armii Armia składała się z dwóch legionów oraz z oddziału sprzymierzeoców (auxilia). Dowodził nią konsul. CENTURIA początkowo 100 ludzi, a później liczbę ludzi zmniejszono MANIPUŁ składał się z 2 centurii. LEGION składał się z 30 manipułów. Łącznie 4500 żołnierzy: 3000 ciężkozbrojnej piechoty, 1200 lekkozbrojnej, 300 jeźdźców. Legion był samowystarczalny w każdym legionie byli saperzy, kowale, płatnerze, rachmistrze, medycy, inżynierowie. d) szyk armii rzymskiej : Lekkozbrojna piechota, ustawiona w długą linię przed manipułami ciężkozbrojnej piechoty. Ciężkozbrojna piechota była ustawiona w trzy linie manipułów w zależności od wieku i doświadczenia. Manipuły tworzyły szachownicę. 1 linia manipułów hastati najmłodsi od 17 do 24 roku życia manipuł liczył 120 żołnierzy ustawionych w 10 rzędach 2 linia manipułów principes starsi legioniści od 24 do 27 roku życia manipuł liczył 120 żołnierzy ustawionych w 10 rzędach 3 rząd triari legioniści powyżej 27 roku życia manipuł liczył 60 żołnierzy; Jazda 300 jeźdźców podzielonych na 10 oddziałów e) uzbrojenie legionisty pancerz, hełm, nagolenniki, tarcza, krótki miecz, włócznia (hasta uzbrojeni w nią byli tylko triari), krótki oszczep (pilum) f) taktyka armii rzymskiej: bitwę rozpoczynali lekkozbrojni, którzy miotali oszczepy, kamienie itp., a następnie wycofywali się za szachownicę ciężkozbrojnych manipułów, ciężkozbrojna piechota najpierw miotała pilum, które wbijały się w tarcze przeciwnika ściągając ją w dół. Pilum miotał szereg za szeregiem. Wówczas dochodziło do walki wręcz, przy napiętej sytuacji manipuły principes wkraczały między manipuły hastati powstawał jednolita linia manipułów, w ostateczności do walki przystępowali triari ( sprawa doszła do triari oznaczało sytuację ostateczną; bardzo ciężką) g) sprzymierzeocy ludnośd podbita na terenie Italii była zobowiązana do dostarczania oddziałów zbrojnych, na czele których stawali dowódcy rzymscy. Do każdego legionu dołączały oddziały sprzymierzeoców (auxilia) 5000 piechoty i 300 jeźdźców. h) cechy legionów rzymskich:

2 duża samodzielnośd operacyjna (legion był miniaturową armią) szybkośd poruszania zapewniały ją drogi oraz możliwośd budowania przepraw (każdy legion miał własnych inżynierów i saperów) karnośd żołnierzy wymuszana karami cielesnymi (chłosta), decymacją (uśmierceniem co 10 żołnierza za tchórzostwo na polu bitwy czy próbę buntu) oraz nagradzaniem odwagi na polu bitwy (awans, srebrne lub złote napierśniki, włócznie ozdobne, wieoce), duża liczebnośd - po podboju Italii Rzymianie byli w stanie zmobilizowad 700 tys. żołnierzy (Rzymian i sprzymierzeoców). Żadna armia nie była w stanie wystawid takiej ilośd żołnierzy. samowystarczalnośd legion tworzyły rożne formacje, do tego towarzyszyły mu rzesze rzemieślników, w tym np. płatnerzy naprawiających broo, zainteresowanie żołnierzy w prowadzeniu podbojów legioniści brali udział w podziale łupów. f) zwycięski wódz miał prawo do: owacji za mniejsze zwycięstwo triumfu uroczysty wjazd do Rzymu przez Via Sacra na Kapitol. W pochodzie triumfalnym pokazywano jeoców i łupy wojenne 2. Podboje rzymskie na Płw. Apenioskim a) przyczyny podbojów rzymskich: początkowo chęd obrony przeciwko innym plemionom italickim potrzeba zdobycia większej ilości ziemi pod uprawę i hodowlę w Rzymie było przeludnienie; chłopi otrzymywali działki ziemi; chcieli więcej chęd powiększenia paostwa rzymskiego, podboje były źródłem łupów ziemi, niewolników i kosztowności (można się było wzbogacid. Łupy były dzielone między wodza i żołnierzy) potrzeba zwiększenia dochodów paostwa dzięki daninom płaconym przez poddanych; paostwo mogło czerpad zyski z podbitych terenów. b) podbój Płw. Apenioskiego do 264 r. p.n.e. V w. p.n.e. walki z sąsiednimi plemionami walka z Latynami. Na przełomie VI i V w. p.n.e. miasta latyoskie w Lacjum, tworzące Związek Latyoski, wywalczyły sobie pozycję równorzędną z Rzymem, walka z Wolskami i Ekwami bohaterstwo Cyncynata; Wolskowie zmuszeni zostali do zawarcia pokoju korzystnego dla Rzymu, pokonali sojusz miast etruskich, z których najpotężniejsze było Weje, zdobyte w 396 r. p.n.e. najazd Gallów i zahamowanie ekspansji Rzymu na początku IV w. pn.e. V/IV w. p.n.e. Gallowie zajęli Nizinę Padaoską na północy Italii 390 r. p.n.e. Galowie spustoszyli Lacjum, zdobyli i spalili Rzym, który wówczas nie miał murów obronnych, podporządkowanie sobie Latynów w połowie IV w. p.n.e. wojna ze Związkiem Latyoskim zakooczona zwycięstwem Rzymu i rozwiązaniem Związku Latyoskiego, Latynom narzucono wiele zasad np. nie wolno im było zawierad umów miedzy miastami, zawierad związków małżeoskich między miastami

3 miasta latyoskie zostały potraktowane w trojaki sposób. Częśd została sprzymierzeocami Rzymu. Częśd została bezpośrednio wcielona do paostwa rzymskiego, a mieszkaocom tych miast nadano pełne obywatelstwo rzymskie. Części mieszkaoców nadano tylko ograniczone obywatelstwo rzymskie. skutkiem tych wojen było podwojenie obszaru Rzymu i zwiększenie liczby obywateli wojny z Samnitami 2 połowa IV w. p.n.e. 1 połowa III w. p.n.e. plemię to mieszkało na południe od Rzymu. Terenem spornym z Rzymem stała się Kampania. Początkowo Rzym ponosił w walce klęskę za klęska. Dopiero gdy Rzymianie wykorzystali osiągnięcia Samnitów (krótki miecz, krótką włócznię i walkę w niewielkich, mobilnych oddziałach) udało im się zwyciężyd. W III w. p.n.e. Samnitom udało się stworzyd potężną koalicję antyrzymską złożoną m.in. z Gallów, Umbrów, Lukanów, Etrusków lecz nie udało im się zwyciężyd. Rzym podbił wszystkie plemiona italickie. Samnici zachowali niezależnośd polityczną na swoim terytorium. Zawarli sojusz z Rzymem. podbój Wielkiej Grecji 1 połowa III w. p.n.e. Rzymianie dążyli do opanowania całej Italii. Na południu pozostały jeszcze miasta greckie. prowadzili wojnę z Tarentem (kolonia grecka na południu Italii), który uzyskał pomoc Pyrrusa (króla Epiru) w 281 r. p.n.e. Pyrrus był krewnym Aleksandra Macedooskiego. Marzył o stworzeniu nowego paostwa hellenistycznego. Pyrrus był znakomitym wodzem. Udało mu się pokonad Rzymian w bitwie pod Herakleą (280 r. p.n.e.) i pod Ausculum (279 r. p.n.e.). Straty w drugiej bitwie po stronie Pyrrusa były tak duże, że musiał wycofad się na kilka lat z Italii ( Pyrrusowe zwycięstwo zwycięstwo okupione zbyt wysokimi kosztami). W 275 r. p.n.e. Pyrrus powrócił do Italii. Został pokonany w bitwie pod Benewentem, po której Rzymianie zajęli miasta greckie w Italii. Tarent poddał się w 272 r. p.n.e. ostatnim punktem oporu było etruskie miasto Volsinii, które poddało się w 264 r. p.n.e. 3. Organizacja Italii po podboju rzymskim a) ziemie podbite na terenie Italii zostały związane z Rzymem sojuszem - ludnośd Italii stała się sprzymierzeocami Rzymu na następujących zasadach: częśd ziem paostw podbitych została włączona w granice Rzymu i stała się ziemią publiczną (ager publicus), na której osiedlano osadników rzymskich. Osady zakładano w miejscach ważnych pod względem strategicznym (skrzyżowanie szlaków handlowych itp.) sprzymierzeocy musieli płacid niewielkie daniny i służyd w armii rzymskiej (oddziały sprzymierzeoców), Rzym nie wtrącał się w sprawy wewnętrzne paostw pod warunkiem, że władzę sprawowali tam sprzyjający Rzymowi politycy, sojusznicy nie posiadali obywatelstwa rzymskiego, nie mogli więc korzystad z praw, które przysługiwały Rzymianom (to się zmieniło dopiero w I w. p.n.e. gdy sprzymierzeocy rozpoczęli wojnę zakooczoną nadaniem im obywatelstwa rzymskiego). b) Na skutek podbojów rzymskich w Italii wykształciły się grupy społeczne o różnych uprawnieniach (1) obywatele rzymscy zarówno plebejusze jak i patrycjusze, mieszkaocy miasta Rzym posiadali prawa prywatne i publiczne, głosowali na zgromadzeniach, sprawowali urzędy i godności kapłaoskie,

4 mieli prawo zawierania ważnego małżeostwa i nabywania na własnośd rzeczy i majątku (2) Latynowie nie mieli prawa głosowania i pastowania urzędów w Rzymie, posiadali częśd praw obywatelskich; otrzymywali pełne prawa jeżeli zamieszkali w samym Rzymie, (3) Italikowie = sprzymierzeocy obowiązywał ich zakaz prowadzenia wojen i prowadzenia samodzielnej polityki zagranicznej, mieli obowiązek dostarczania oddziałów wojskowych i danin, prowadzili własną politykę wewnętrzną, uzyskali pełne prawa obywatelskie w I w. p.n.e. 4. Wojny punickie (wojny z Kartaginą) przyczyny, przebieg i skutki a) I wojna punicka r. p.n.e. Przyczyny: Kartagina była miastem w Północnej Afryce, założonym przez Fenicjan. Nosiła nazwę Pontu, wiec ludnośd nazywano Punijczykami. Swymi wpływami objęła Sycylię, Sardynię, Baleary i Hiszpanię gdzie założyła swoje kolonie. Rzymianie po opanowaniu Płw. Apenioskiego zwrócili się ku Sycylii. Kartagina był potęgą handlową. Dysponowała potężna flotą. Rzym pragnął zagarnąd Sycylię i odebrad Kartaginie hegemonię w tej części Morza Śródziemnego. Bezpośrednią przyczyną walki była prośba o pomoc wystosowana przez najemników italskich Mamertynów, którzy zajęli Messynę. Rzym był potęgą lądową, a Kartagina morską. Mimo zwycięstw na Sycylii Rzymianie nie mogli pokonad Kartaginy na morzu. Dopiero budowa nowoczesnych okrętów, wyposażonych w ruchome pomosty, zagwarantowała Rzymianom zwycięstwo. Nowe okręty wyrównywały siły dzięki nim można było przeprowadzid abordaż, w którym liczyła się umiejętnośd walki wręcz legionistów rzymskich. Po wygranej bitwie morskiej koło Wysp Egadzkich (241 r. p.n.e.) Kartagina poprosiła o pokój. Postanowienia pokoju: Kartagina straciła swoje posiadłości na Sycylii, Korsyce i Sardynii oraz Baleary. Ograniczyła swoją flotę i zapłaciła kontrybucję. Hiszpanię podzielono na dwie strefy wpływów. b) II wojna punicka r. p.n.e. Przyczyny: Między I, a II wojną punicką Kartagina zdobyła na znaczne obszary na południu Płw. Pirenejskiego. Zawarła układ z Rzymem na mocy którego, granicą wpływów rzymskich w Hiszpanii miała byd rzeka Ebro. Rzymianie złamali układ zawierając sojusz z miastem Sagunt, położonym na południe od tej rzeki. Kartagina zdobyła Sagunt w 219 r. p.n.e. co stało się bezpośrednią przyczyną wojny., Przebieg: Wódz kartagioski Hannibal uprzedził atak Rzymu i wyruszył z armią z Hiszpanii do Italii. Przeprowadził przez Pireneje i Alpy słonie i zaatakował Italię od północy. Kalendarium: 218 r. p.n.e. bitwa nad rzeką Trebbią zwycięstwo Hannibala. 217 r. p.n.e. bitwa nad Jeziorem Tranzymeoskim zwycięstwo Hannibala.

5 216 r. p.n.e. bitwa pod Kannami zwycięstwo Hannibala. Zginęło 0koło 50 tys. Rzymian. Hannibal przejął kontrolę nad Italią. Rzym był bezbronny ale Hannibal nie wykorzystał zwycięstwa. (Hannibal ante portas Hannibal u wrót. Powiedzenie, które oznacza olbrzymie zagrożenie ). Nie zdobył Rzymu. Hannibal zawarł przymierze plemionami italickimi przeciwko Rzymowi. Przebywał w Italii do 203 r. p.n.e. Rzymianie odbudowali armię i postanowili przenieśd działania wojenne poza Italię na Sycylię i do Hiszpanii r. p.n.e. oblężenie Syrakuz przez Rzymian. 210 r. p.n.e. 206 r. p.n.e. wyprawa Publiusza Korneliusza Scypio do Hiszpanii i podbój ziem kartagioskich r. p.n.e. wyprawa Scypiona Afrykaoskiego do Afryki przeciwko Kartaginie. Władze Kartaginy wezwały Hannibala do Afryki. 202 r. p.n.e. bitwa pod Zamą. Klęska Hannibala zdecydowała o przegranej wojnie. Skutki : Pokój z 201 r. p.n.e. Kartagina: utraciła wszystkie swoje terytoria zamorskie oraz afrykaoskie, musiała zapłacid olbrzymie odszkodowanie wojenne 10 tys. talentów. zlikwidowad flotę z wyjątkiem 10 trójrzędowców i okrętów strażniczych, prowadzid wojny bez zezwolenia Rzymu i przyłączad nowych ziem. Ukarano plemiona italickie, które stanęły po stronie Hannibala osiedlając na terenie Italii licznych osadników rzymskich. c) III wojna punicka r. p.n.e. Wojna została sprowokowana przez Rzym, który obawiał się wzrostu potęgi gospodarczej Kartaginy. Miasto zostało uznane za symbol oporu przeciw Rzymowi. Cenzor Katon Starszy każde przemówienie kooczył sentencją Poza tym uważam, iż Kartagina powinna zostać zburzona. Rzym zażądał od Kartaginy wydania całej broni, opuszczenia miasta i osiedlenia się 15 km od wybrzeża. Gdy Kartagina odrzuciła to ultimatum Rzym zaatakował bezbronne miasto. Dowódcą Obrona Kartaginy dowodził Hazdrubal. Po trzech latach Kartagina została zdobyta i zrównana z ziemią, a jej mieszkaoców sprzedano w niewolę. Miejsce po mieście zaorano i poświęcono bogom podziemnym by nikt tam już nie zamieszkał. Rzym opanował częśd Afryki i utworzył tam swoją kolejną prowincję rzymską. 5. Podbój paostw hellenistycznych - Podczas walk z paostwami hellenistycznymi Rzymianie bardzo skutecznie realizowali zasadę divide et impera (dziel i rządź). Zawierali sojusze z wrogami swoich przeciwników, skłócali ich, a następnie wykorzystywali. a) podbój Macedonii Przyczyny: Rzymianie dążyli do zamknięcia Morza Śródziemnego w granicach swego paostwa. pod koniec III w. p.n.e. Rzymianie dokonali podboju Ilirii (dzisiejsza Dalmacja). Podbój ten wzbudził niepokój króla Macedonii Filipa V, z dynastii Antygonidów, który poczuł się zagrożony. wykorzystując trudna sytuację Rzymu, po klęsce pod Kannami, Filip V zawarł sojusz z Hannibalem. Realizacja jego postanowieo pociągała za sobą wybuch wojny macedoosko rzymskiej.

6 Kalendarium: I wojna macedooska r. p.n.e. Filip V podjął działania na obszarze Ilirii, chcąc ją wyzwolid spod władzy Rzymu. Walki toczyły się również w Grecji z sojusznikami Rzymu. W 205 r. p.n.e. Filip V zawarł pokój z Rzymem Iliria została podzielona na częśd macedooską i rzymską. II wojna macedooska p.n.e. po pokonaniu Hannibala Rzymianie wznowili ekspansję na wschód. Dążyli do podboju Macedonii i pozostałych ziem nad Morzem Śródziemnym. Wykorzystali dążenia Greków do uniezależnienia się od Macedonii. Paostwa hellenistyczne Pergamon i Rodos oraz Grecy ze Związku Etolskiego i Związku Achajskiego, a także Ateny zawarły sojusz z Rzymem. Grecy wypowiedzieli posłuszeostwo Macedonii licząc na odzyskanie pełnej niezależności. Armia macedooska poniosła klęskę w bitwie z Rzymianami pod Kynoskefalai (Tesalia) 197 r. p.n.e. co doprowadziło do zakooczenia wojny. Postanowienia pokoju: Filip V musiał zrzec się swych wcześniejszych zdobyczy w Azji na rzecz Pergamonu i Rodos (Rzym nie zyskał nowych terytoriów), Macedonia miała zapłacid kontrybucję Rzymowi w wysokości 1000 talentów, musiała wydad flotę z wyjątkiem 6 okrętów, ale prawdopodobnie mogła zachowad armię lądową, musiała zrezygnowad z hegemonii w Grecji poleis greckie odzyskały niepodległośd (w 196 r. p.n.e. podczas igrzysk została ogłoszona wolnośd Hellenów. W 146 r. p.n.e. poleis greckie wznieciły powstanie, które zakooczyło się zburzeniem Koryntu i przekształceniem Grecji w kolejną prowincję). III woja macedooska r. p.n.e. Syn Filipa V, Perseusz, prowadził aktywną politykę zagraniczną w Grecji i Azji Mniejszej. Dzięki niej zdobył poparcie części Grecji i zyskał neutralnośd Pergamonu i Rodos. Umocnił pozycję międzynarodową paostwa Antygonidów. Było to sprzeczne z interesem Rzymu, który nie chciał wzrostu potęgi Macedonii. Rzym wypowiedział wojnę Macedonii. W 168 r. p.n.e. doszło do bitwy pod Pydną, w której Rzymianie zniszczyli armię macedooską 20 tys. żołnierzy poległo, a 10 tys. dostało się do niewoli. Skutki: W Macedonii zniesiono monarchię i podzielono ją na 4 zależne od Rzymu republiki które musiały płacid Rzymowi daninę. Rzym ukarał paostwa wspierające Macedonię spustoszył Epir, a ludnośd zniewolił. Miasta greckie musiały wydad Rzymowi 1000 zakładników, przedstawicieli najważniejszych rodów. Na znaczeniu straciły Pergamon i Rodos. Powstało Imperium Romanum. b) osłabienie paostwa Seleukidów 190 r. p.n.e. bitwa pod Magnezją wojska rzymskie pokonały wojska Antiocha III. Na mocy pokoju Królestwo Seleukidów nie traciło żadnych ziem na rzecz Rzymu, musiało jednak zrzec się części terytoriów na rzecz Rodos i Pergamonu, ograniczyd własną flotę i zapłacid kontrybucję w wysokości 15 tys. talentów, a także wyrzec się utrzymywania słoni bojowych. c) Król Pergamonu zapisał w testamencie swój kraj Rzymowi r. p.n.e. 6. Imperium Romanum obszar objęty władzą ludu rzymskiego a) organizacja imperium rzymskiego: ziemie leżące w Italii patrz wyżej (sprzymierzeocy) ziemie poza Italią zamieniono na prowincje.

7 Na czele każdej prowincji stał namiestnik (prokonsul lub propretor), którego mianował senat. Najczęściej namiestnik zarządzał prowincją przez 3 lata. Wspomagał go legat. Namiestnik pobierał wysokie daniny, sprawował sądy. Ludnośd prowincji dzielono na : sprzymierzeoców, którzy musieli wystawiad oddziały wojskowe ale nie musieli płacid daniny poddanych, którzy płacili wysokie daniny (tzw. tribulum) b) skutki podbojów rzymskich: powstanie Imperium Romanum imperium rzymskiego podporządkowanie przez Rzym terenów wokół Morza Śródziemnego, napływ bogactw, taniego zboża i niewolników do Italii, rozwój handlu, budowa dróg wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, napływ podatków z prowincji umożliwił Rzymowi rozwój i rozbudowę stolicy imperium, podboje wpłynęły na zmianę struktury społecznej Rzymu. Napływ taniego zboża i innej żywności spowodował upadek wielu drobnych rolników, którzy zasilili warstwę proletariuszy; ciężar ich utrzymania spadł na paostwo, ubożenie chłopów spowodowało zmniejszenie liczebności armii rzymskiej (służyli w niej tylko mężczyźni posiadający ziemię), olbrzymi napływ niewolników do Italii w okresie rozwoju imperium, spowodował zmiany w gospodarce paostwa rolnictwo przestawiło się na tanią siłę robocza, jaką byli niewolnicy. Stali się oni podstawą rolnictwa rzymskiego; najczęściej zatrudniano ich w latyfundiach, czyli wielkich majątkach ziemskich, które powstały na skutek komasacji gruntów zubożałych chłopów.