LEKI DZIAŁAJĄCE NA PRZEWÓD POKARMOWY

Transkrypt

1 9 LEKI DZIAŁAJĄCE NA PRZEWÓD POKARMOWY Andrzej Kübler Zmiany czynności przewodu pokarmowego występują bardzo często u chorych leczonych na oddziałach intensywnej terapii. Niedotlenienie, zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej, zmiany czynności układu wegetatywnego oraz inne czynniki wpływają w bardzo różny sposób na funkcję poszczególnych elementów przewodu pokarmowego. Także leki podawane ciężko chorym wywierają często swoje dodatkowe działanie na przewód pokarmowy; jest to często działanie niepożądane. Regulacja czynności przewodu pokarmowego u ciężko chorych wymaga więc dokładnej analizy i eliminacji czynników, które mogą wywołać zaburzenia jego czynności. Jednym z ważniejszych czynników regulujących czynność przewodu pokarmowego u ciężko chorych jest wczesne żywienie dojelitowe. Ponadto do dyspozycji lekarza pozostają leki działające na funkcje przewodu pokarmowego. W rozdziale tym przedstawiono wybrane leki, szczególnie przydatne w leczeniu ciężko chorych. CIZAPRID Coordinax, zawiesina 1 ml/1 mg; fl. 100 ml Właściwości. Pobudza motorykę przewodu pokarmowego na drodze blokady receptora 5-HT 4. Zastosowanie. Zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego, trudności w żywieniu dojelitowym, refluks żołądkowo-przełykowy. Dawkowanie mg co 6 8 h dożołądkowo. Działania niepożądane. Zaburzenia żołądkowo-jelitowe, zaburzenia rytmu serca, bóle głowy, drgawki. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Może wywołać groźne zaburzenia rytmu serca. 213

2 ERYTROMYCYNA Erythromycinum intravenosum, Erythromycinum pro suspensione, fiol. 300 mg, fl. 30 g Właściwości. Niezależnie od swojego działania jako antybiotyk jest też agonistą receptorów motylinowych i zwiększa motorykę przewodu pokarmowego. Zastosowanie. Oprócz działania przeciwbakteryjnego jako substancja prokinetyczna w zaburzeniach motoryki jelit. Dawkowanie. Dożołądkowo 125 mg co 6 h. Dożylnie mg co 6 18 h. Działania niepożądane. Reakcja uczuleniowa. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Stosowana jest w zaburzeniach opróżniania żołądkowego w celu poprawy wchłaniania sztucznego żywienia dojelitowego. Może być też wykorzystana do ułatwienia wprowadzenia cienkiej sondy żywieniowej przez odźwiernik do dwunastnicy. LAKTULOZA Laktulosum, syrop 50%, fl. 150 ml Właściwości. Jest to disacharyd półsyntetyczny. Nie wchłania się w przewodzie pokarmowym. Powoduje wystąpienie biegunki osmotycznej z niskim ph stolca i zapobiega rozprzestrzenianiu się organizmów wytwarzających amoniak. Zastosowanie. Zaparcia, encefalopatia wątrobowa. Dawkowanie. 15 ml doustnie co 8 12 h. W encefalopatii wątrobowej ml co 8 h aż do wystąpienia luźnego stolca. Działania niepożądane. Bóle brzucha na początku stosowania. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Może zacząć działanie po 48 h. METOKLOPRAMID Metoclopramidum 0,5%, amp. 10 mg/2 ml Właściwości. Przyspiesza opróżnianie żołądka, wzmaga perystaltykę jelit, ma działanie przeciwwymiotne. Działa ośrodkowo, hamując działanie dopaminy, oraz obwodowo, uczulając receptory muskarynowe na acetylocholinę. Zastosowanie. Zaburzenia perystaltyki żołądka, dwunastnicy i jelit. Wymioty, nudności, zaleganie treści żołądkowej. 214

3 Dawkowanie. Dożylnie 10 mg co 8 h. Działania niepożądane. Objawy pozapiramidowe, złośliwy zespół neuroleptyczny. Szczególnie narażeni są chorzy z niewydolnością wątroby i nerek, dzieci i osoby w podeszłym wieku. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Należy zmniejszyć dawkę w niewydolności nerek i wątroby. Nie potrzeba zmieniać dawki przy terapii nerkozastępczej. Szybkie podanie dożylne może spowodować spadek ciśnienia tętniczego. NEOSTYGMINA Polstigminum, amp. 0,5 mg/1 ml Właściwości. Jest to inhibitor cholinesterazy o działaniu parasympatykomimetycznym, zwiększającym motorykę jelit. Nasila ponadto inne muskarynowe i nikotynowe działania acetylocholiny. Zastosowanie. Zaburzenia motoryki jelit. Niedrożność porażenna. Dawkowanie. 2 mg dożylnie. Działania niepożądane. Bradykardia, poty, ślinotok, wymioty, biegunka. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Przeciwwskazana w mechanicznej niedrożności jelit, niedrożności dróg moczowych. Nie należy jej stosować krótko po zabiegu zespolenia jelit i w astmie. Atropina odwraca działanie muskarynowe neostygminy. W niewydolności nerek zmniejsza się dawkę, nie trzeba zmieniać dawki w terapii nerkozastępczej. Leki o podobnym działaniu. Bromek dystygminy (Ubretid, amp. 0,5 mg/1 ml; 1 mg/1 ml). Działa dłużej od neostygminy. Objawy niepożądane występują rzadziej. Bromek pirydostygminy (Mestinon, amp. 10 mg/2ml) działa wolniej i dłużej od neostygminy. ONDANSETRON Zofran, amp. 4 mg/2 ml, 8 mg/4 ml Właściwości. Lek ma silne działanie przeciwwymiotne poprzez antagonizm receptorów 5-HT obwodowych i ośrodkowych. Zastosowanie. Uporczywe wymioty, ciężkie nudności. Dawkowanie. 4 mg powoli dożylnie (15 min) ewentualnie wlew dożylny 1 mg/h do 24 h; wlew: 24 mg ondansetronu rozcieńcza się do 48 ml w izotonicznym roztworze chlorku sodu lub 5% roztworze glukozy. Działania niepożądane. Zaczerwienienie twarzy, bóle głowy, zaparcia. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Nie należy podawać szybko dożylnie. Przy niewydolności wątroby ograniczenie dawki (do 8 mg dziennie). W niewydolności nerek nie wymaga zmian dawkowania. 215

4 OMEPRAZOL Losec, amp. 40 mg/5 ml Właściwości. Omeprazol hamuje wydzielanie soku żołądkowego przez blokowanie pompy protonowej w komórkach okładzinowych żołądka. Zastosowanie. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, refluks żołądkowo-przełykowy. Dawkowanie. 40 mg w 100 ml izotonicznego roztworu chlorku sodu lub 5% roztworze glukozy we wlewie dożylnym przez 20 min. Działania niepożądane. Zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Specyfika zastosowania. Wlew 40 mg nie krótszy niż 5 min. Może wydłużać czas eliminacji leków metabolizowanych w wątrobie. PANTOPRAZOL Controloc, fiol. 40 mg Właściwości. Pantoprazol hamuje wytwarzanie kwasu solnego w żołądku przez specyficzne zablokowanie pompy protonowej w komórkach okładzinowych żołądka. Zastosowanie. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Refluksowe zapalenie przełyku. Dawkowanie. 40 mg/dobę po rozpuszczeniu w 10 ml izotonicznego roztworu chlorku sodu bezpośrednio dożylnie lub po rozpuszczeniu w 100 ml 0,9% NaCl lub 5 10% roztworu glukozy, w ciągu 2 15 min. Działania niepożądane. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (ból w nadbrzuszu, biegunka, zaparcia), reakcje alergiczne (świąd, wysypka skórna). Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. U chorych z niewydolnością wątroby należy monitorować aktywność enzymów wątrobowych podczas leczenia pantoprazolem i przerwać jego podawanie przy zwyżce aktywności enzymów. Wchłanianie leków, których biodostępność zależy od ph, może być zmieniona przy podaniu pantoprazolu. RANITIDYNA Ranigast, fl. 50 mg/100 ml Właściwości. Jest to swoisty antagonista receptora H 2. Hamuje wydzielanie głównie kwasu solnego oraz pepsyny przez komórki okładzinowe żołądka. Zastosowanie. Profilaktyka stresowego owrzodzenia przewodu pokarmowego. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy. Dawkowanie. 50 mg dożylnie co 8 h, co najmniej przez 2 min, do dawki dobowej 400 mg. 216

5 Działania niepożądane. Reakcje uczuleniowe, zaburzenia rytmu serca, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, przejściowa leukopenia, trombocytopenia, zwiększenie aktywności enzymów wątrobowych. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. W niewydolności nerek należy zmniejszyć dawkę lub podawać co h. W terapii nerkozastępczej nie trzeba zmieniać dawki. Szybkie podanie dożylne może spowodować bradykardię i zaburzenia rytmu serca. Inne leki o podobnym działaniu. Cimetidyna (Altramet, amp. 200 mg/ /2 ml) dożylnie 200 mg co 8 h lub wlew mg/h do 2,4 g/24 h. Famotidyna (Quamatel, fiol. 20 mg) dożylnie powoli 20 mg co 12 h. SUKRALFAT Ulgastrin, torebki 1 g/5 ml Właściwości. Zapobiega uszkodzeniu błony śluzowej jelit przez sok żołądkowy. Zastosowanie. Profilaktyka stresowego owrzodzenia przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa. Dawkowanie. 1,0 g dożołądkowo co 4 8 h. Działania niepożądane. Zaparcia, biegunka, hipofosfatemia. Specyfika zastosowania w intensywnej terapii. Ograniczenie dawki w niewydolności nerek możliwość kumulacji glinu. Terapia nerkozastępcza nie wpływa na wielkość dawki. Nie należy stosować po rozpoczęciu żywienia dojelitowego. Nie podawać razem z ranitidyną, bo potrzebuje kwaśnego środowiska do skutecznego działania. Pytania kontrolne 1. Jaki jest mechanizm działania ranitidyny? 2. Jakie jest zastosowanie erytromycyny w zaburzeniach czynności przewodu pokarmowego? 3. W jakich stanach klinicznych stosowany jest ondansetron? 4. Jakie objawy niepożądane mogą wystąpić po podaniu neostygminy? 5. Jakie jest zastosowanie metoklopramidu w warunkach intensywnej terapii? Piśmiennictwo 1. Donelly A.J. Cunningham F.E., Baugham V.L.: Anesthesiology, critical care drug handbook. Lexi-Comp. Inc., Hudson Dyaczyńska-Herman A.L., Herman Z.S.: Farmakoterapia w chirurgii, anestezjologii i intensywnej terapii. PZWL, Warszawa Marik P.E.: Handbook of evidence based critical care. Springer, New York Marino P.L.: Intensywna terapia. Urban & Partner, Wrocław Paw H.G.W., Park G.R.: Handbook of drugs in intensive care. Greenwich Medical Media Ltd., London Spirt M.J.: Stany naglące w chorobach przewodu pokarmowego. Urban & Partner, Wrocław 2000, 217