ROK LIII półrocznik. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Transkrypt

1 ROK LIII półrocznik Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

2 UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO WYDZIAŁ TEOLOGICZNY REDAKCJA I ADMINISTRACJA Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Wydział Teologiczny ul. Dewajtis 5, Warszawa stv@uksw.edu.pl REDAGUJĄ ks. Ignacy Bokwa, Nunzio Capizzi, ks. Ryszard Czekalski, ks. Krzysztof Filipowicz (sekretarz redakcji), Wojciech Kluj OMI, Kazimierz Misiaszek SDB, Eugeniusz Sakowicz (zastępca redaktora naczelnego), Jarosław A. Sobkowiak MIC (redaktor naczelny), Stefano Tarocchi OKŁADKĘ PROJEKTOWAŁ Stanisław Stosiek Pozycję dofinansowano ze środków Komitetu Badań Naukowych ISSN Skład i łamanie Wojciech Bryda Druk i oprawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam Warszawa, ul. Rolna 191/193 tel. (22) , (22) , tel./fax (22)

3 SPIS TREŚCI OD REDAKCJI ARTYKUŁY: Dar Wezwanie Odpowiedź. W kręgu moralności chrześcijańskiej Andrzej D e r d z i u k OFMCap, Ks. Stanisław Olejnik jako świadek historii teologii moralnej Ks. Zbigniew W a n a t, Problematyka sumienia w wybranych publikacjach ks. prof. Stanisława Olejnika Ks. Stanisław S k o b e l, Nowy kształt nauczania moralnego papieża Franciszka a intuicje zawarte w teologii ks. prof. Stanisława Olejnika Ks. Ireneusz M r o c z k o w s k i, Interdyscyplinarne aspekty teologicznej obrony rodziny Ks. Krzysztof J e ż y n a, Odpowiedzialność Kościoła za dar zbawienia Paweł G ó r a l c z y k SAC, Uniwersytety a kulturowa jedność Europy Andrzej P r y b a MSF, Miłość misją rodziny. Refleksje na kanwie obrad VIII Międzynarodowego Kongresu Rodzin w Filadelfii VARIA Ks. Jarosław B a b i ń s k i, Franciszek Sawicki s Kritik der rassistischen Ideologie Piotr L i s z k a CMF, Odziaływanie hellenizmu na judaizm Ks. Jan D e c y k, Obraz śmierci człowieka w posoborowej liturgii RECENZJE I KRONIKA Recenzje: Miszna. Zeraim (Nasiona), Miszna. Moed (Święto) (Ks. Krzysztof B a r d s k i); Joseph G r z y w a c z e w s k i, Great Persecutions and the Reconciliation of the Lapsi (Ks. Leon N i e ś c i o r); Jan K a l n i u k, Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teologicznomoralny (Ks. Zbigniew W a n a t); Witold K a w e c k i CSsR, Vademecum kultury politycznej (Bartosz W i e c z o r e k) Kronika Wydziału Teologicznego UKSW (Ks. R. B e d n a r c z y k)

4 4 Spis treści TABLE OF CONTENTS EDITORIAL... 7 ARTICLES: Gift - Appeal - Response. In the Circle of Christian Morality Andrzej D e r d z i u k OFMCap., F. Stanisław Olejnik as a Witness of History of Moral Theology F. Zbigniew W a n a t, The Issues of Conscience in Selected Publications of F. Professor Stanisław Olejnik F. Stanisław S k o b e l, New Form of Moral Teaching of Pope Francis and the Intuitions Contained in the Theology of F. Professor Stanisław Olejnik F. Ireneusz M r o c z k o w s k i, Interdisciplinary Aspects of Theological Defense of Family F. Krzysztof J e ż y n a, The Responsibility of the Church for the Gift of Salvation Paweł G ó r a l c z y k SAC, Universities and Cultural Unity of Europe Andrzej P r y b a MSF, Love is the Mission of the Family. Reflections upon the Debate during the Eighth World Meeting of Families in Philadelphia VARIA F. Jarosław B a b i ń s k i, Franciszek Sawicki s Criticism of Racist Ideology Piotr L i s z k a CMF, The Impact of Hellenism on Judaism F. Jan D e c y k, The Image of Man s Death in the Liturgy after Vatican Council II REVIEWS AND CHRONICLE Reviews: Miszna. Zeraim (Nasiona), Miszna. Moed (Święto) (Ks. Krzysztof B a r d s k i); Joseph G r z y w a c z e w s k i, Great Persecutions and the Reconciliation of the Lapsi (Ks. Leon N i e ś c i o r); Jan K a l n i u k, Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teologicznomoralny (Ks. Zbigniew W a n a t); Witold K a w e c k i CSsR, Vademecum kultury politycznej (Bartosz W i e c z o r e k) Chronicle of The Theological Faculty (Ks. R. B e d n a r c z y k).. 223

5 Spis treści 5 INHALTSVERZEICHNIS LEITARTIKEL... 7 ARTIKEL: Gabe Aufruf Antwort. Aspekte der christlichen Moral Andrzej D e r d z i u k OFMCap, Stanisław Olejnik als Zeuge der Geschichte der Moraltheologie Zbigniew W a n a t, Die Problematik des Gewissens in ausgewählten Publikationen von Prof. Stanisław Olejnik Stanisław S k o b e l, Die neue Form der Morallehre von Papst Franziskus und die in Prof. Stanisław Olejniks Theologie enthaltenen Intuitionen Ireneusz M r o c z k o w s k i, Interdisziplinäre Aspekte der theologischen Verteidigung der Familie Krzysztof J e ż y n a, Die Verantwortung der Kirche für die Gabe der Erlösung Paweł G ó r a l c z y k SAC, Die Universitäten und die kulturelle Einheit Europas Andrzej P r y b a MSF, Die Liebe als Mission der Familie. Reflexion auf Basis der Beratungen des VIII. Weltfamilientreffens in Philadelphia VARIA Jarosław B a b i ń s k i, Franciszek Sawickis Kritik der rassistischen Ideologie Piotr L i s z k a CMF, Der Einfluss des Hellenismus auf den Judaismus Jan D e c y k, Das Bild des Todes des Menschen in der nachkonziliaren Liturgie REZENSIONEN UND CHRONIK Rezensionen: Miszna. Zeraim (Nasiona), Miszna. Moed (Święto) (Ks. Krzysztof B a r d s k i); Joseph G r z y w a c z e w s k i, Great Persecutions and the Reconciliation of the Lapsi (Ks. Leon N i e ś c i o r); Jan K a l n i u k, Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teologicznomoralny (Ks. Zbigniew W a n a t); Witold K a w e c k i CSsR, Vademecum kultury politycznej (Bartosz W i e c z o r e k) Chronik der Theologischen Fakultät (Ks. R. B e d n a r c z y k).. 223

6 6 Spis treści TABLE DES MATIÈRES ÉDITORIAL... 7 LES ARTICLES: Don Appel Réponse. Dans le cercle de la morale chrétienne Andrzej D e r d z i u k OFMCap, Stanisław Olejnik prêtre, témoin de l histoire de la théologie morale Zbigniew W a n a t, Les questions de la conscience dans des publications choisies de Stanisław Olejnik Stanisław S k o b e l, Une nouvelle forme de l enseignement moral du pape François et les intuitions contenues dans la théologie du professeur prêtre Stanisław Olejnik Ireneusz M r o c z k o w s k i, Les aspects interdisciplinaires de la défense théologique de la famille Krzysztof J e ż y n a, Responsabilité de l Eglise pour le don du salut Paweł G ó r a l c z y k SAC, Les universités et l unité culturelle de l Europe Andrzej P r y b a MSF, Amour mission de la famille. Réflexions autour des débats du VIII Congrès international des Familles à Philadelphie VARIA Jarosław B a b i ń s k i, Damnation de l idéologie raciste faite par Franciszek Sawicki Piotr L i s z k a CMF, L influence du hellenisme sur le judaïsme Jan D e c y k, L image de la mort de l homme dans la liturgie après le concile Vatican II RÉCENSIONS ET CHRONIQUE Récensions: Miszna. Zeraim (Nasiona), Miszna. Moed (Święto) (Ks. Krzysztof B a r d s k i); Joseph G r z y w a c z e w s k i, Great Persecutions and the Reconciliation of the Lapsi (Ks. Leon N i e ś c i o r); Jan K a l n i u k, Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teologicznomoralny (Ks. Zbigniew W a n a t); Witold K a w e c k i CSsR, Vademecum kultury politycznej (Bartosz W i e c z o r e k Chronique de la Faculté de Théologie (Ks. R. B e d n a r c z y k).. 223

7 Studia Theologica Varsaviensia UKSW 2/2015 OD REDAKCJI Refleksja moralna towarzyszy człowiekowi od jego początków. Nigdy też nie była obszarem wyizolowanym dla czysto abstrakcyjnych rozważań. Nie ma bowiem działania bez motywu, ale też nie przebiega ono wyłącznie w relacji do porządkujących je norm. Człowiek działający żyje w świecie nacechowanym dynamizmem i zmiennością. To rodzi istotne pytania: Co jest we mnie stałe i co ze mnie przetrwa? Kim jestem wobec tej zmienności? Jaki jest zakres mojej odpowiedzialności moralnej? W takim właśnie duchu myślał i tworzył nestor polskich teologów moralistów, Ksiądz Profesor Stanisław Olejnik ( ). Wielki Człowiek, Kapłan, Mistrz i Przyjaciel. Swoją refleksję moralną wyraził w kluczu dar wezwanie odpowiedź. Można się spierać co do aktualności i trafności niektórych rozwiązań. Trzeba jednak zauważyć w tej refleksji wpływ drugiej ważnej postaci Św. Jana Pawła II. Losy obu przecięły się w czasie twórczych lat sześćdziesiątych w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, by potem inspirować się wzajemnie, dzielić radościami i smutkami dwóch w tamtym czasie wyróżniających się ośrodków: KUL-u i Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie. Korespondencja Księdza Profesora Olejnika z Janem Pawłem II ukazała się drukiem, staraniem Księdza Profesora Olejnika. W swoim dzienniku Takie to były czasy, tacy to byli ludzie, Ksiądz Profesor wspomina, że Wojtyła był silniejszy fizycznie i szybciej chodził po górach. Z kolei ks. prof. Ireneusz Mroczkowski, przewodniczący Stowarzyszenia Teologów Moralistów tak opisuje tę relację: Oprócz miłości do gór, łączyła ich etyka chrześcijańska,

8 8 OD REDAKCJI umiłowanie Kościoła oraz heroiczna postawa kapłańska, która po II wojnie światowej obroniła polską tożsamość katolicką. Dar wezwanie odpowiedź. Program rozpisany na lata, zarówno w twórczości samego Księdza Profesora Stanisława Olejnika, jak również w szerzej pojętej moralności chrześcijańskiej. Perspektywa daru stała się centralną kategorią teologiczną. Wezwanie wpisane w życie chrześcijańskie coraz bardziej uświadamiało człowiekowi jego odpowiedzialność. Wreszcie sama odpowiedź wybrzmiewa tym dobitniej, gdy towarzyszy jej świadomość, że moralność chrześcijańska jest moralnością objawioną, moralnością daru. Prezentowany numer naszego pisma nie jest i nie chce być typową księgą pamiątkową. Ksiądz Profesor Olejnik zawsze był otwarty na nowe. Z tego powodu proponowane w pierwszej części artykuły będą nie tylko odniesieniem do Osoby Księdza Profesora, ale pójdą dalej w refleksji, podejmując istotne współczesne problemy moralne. Pragniemy tym wspomnieniem wyrazić Księdzu Profesorowi naszą wdzięczność za Jego twórczość i inspirujące myśli, a jednocześnie zapewnić, że podejmujemy wezwanie, by odpowiadać ciągle na nowo na istotne problemy współczesności. Wśród autorów są uczniowie Księdza Profesora oraz ci, w których zrodził On szczególną potrzebę wdzięczności. Również piszący te słowa jest szczególnie związany z postacią Profesora jako intelektualny wnuk w linii prostej, gdyż przez wiele lat Ksiądz Profesor był pracownikiem naszej Alma Mater w Warszawie. Niech zatem pierwsza rocznica śmierci utrwalona na piśmie, będzie dla nas zachętą do twórczej odpowiedzi podczas kolejnych rocznic na to zadanie, jakie ukazał nam nasz Mistrz, Ksiądz Profesor Olejnik zadanie odkrywania prawdy o człowieku w jego działaniu. Pierwszy artykuł, autorstwa o. Andrzeja Derdziuka, ukazuje postać ks. prof. Stanisława Olejnika na tle historii teologii moralnej w Polsce i nie tylko. Autor ujmuje to bardzo dobitnie: Ks. Olejnik jest świadkiem historii, gdyż tworzył dzieje polskiej moralistyki w stopniu przewyższającym wielu innych naukowców. Dotyczy to nie tylko ilości i jakości publikacji, rozległości dociekań intelektualnych, ale także promowaniu młodych naukowców, którzy

9 OD REDAKCJI 9 dziś tworzą panoramę teologii moralnej w Polsce. Kolejny artykuł, ks. Zbigniewa Wanata, dotyczy problematyki sumienia, stale obecnej w intelektualnej twórczości ks. prof. S. Olejnika. Autor zauważa, że ks. S. Olejnik, korzystając z bogatego dotychczasowego dorobku, otwarty był na ujęcia współczesne, choć często trzeba było ustosunkować się do nich nad wyraz polemicznie. Nie obce mu były ujęcia humanistyczne, typowe chociażby dla etyki lekarskiej zagadnienie jakże dziś aktualne! Wspólnym mianownikiem podejmowanych zagadnień było konsekwentne i cierpliwe przybliżanie i wyjaśnianie stanowiska Kościoła. W kolejnym artykule ks. Stanisław Skobel omawia intuicje zawarte w teologii uprawianej przez ks. S. Olejnika. Dziś okazują się one zbieżne z obecnym nauczaniem Kościoła, jakie reprezentuje papież Franciszek. Dotyczą one zwłaszcza uznania oikonomii, ujmującej miłosierdzie jako zasadę ostatecznego odniesienia dla ludzkich działań. W dorobku Profesora autor wskazuje także na publikacje, które można uznać za antymoralizatorskie. Chodzi przede wszystkim o to, by zbyt łatwo nie wydawać osądów moralnych bez uwzględnienia złożoności sytuacji. Istotne jest to zwłaszcza wtedy, gdy moralista musi czasami zabierać głos w sytuacji, gdy sam nie ma jeszcze do końca sprecyzowanego, jasnego osądu końcowego. Kolejną intuicją ks. S. Olejnika, wyraźnie zbieżną z nauczaniem papieskim, jest budzenie odpowiedzialności i wrażliwości społecznej. Autor zwraca także uwagę, że uprawiana przez ks. S. Olejnika teologia moralna ewoluowała w kierunku teologii duchowości. Artykuł Interdyscypolinarne aspekty teologicznej obrony rodziny, autorstwa ks. Ireneusza Mroczkowskiego, odwołuje się zarówno do świadomości współczesnych rodziców, jak i dorobku naukowego ks. S. Olejnika. Dialog teologii moralnej z innymi dziedzinami teologicznymi, a także z wynikami współczesnych nauk o człowieku, wydaje się koniecznością. Dlatego w artykule akcentuje się zbieżność potrójnej perspektywy badawczej w teologii i psychologii Ph. Zimbardo, który opisując kryzys ojcostwa, bada behawioralny kontekst jednostki i jej cechy, analizuje sytuację związaną z konkretnym

10 10 OD REDAKCJI społecznym i fizycznym środowiskiem oraz odsłania układ sił, który tworzy, podtrzymuje i modyfikuje sytuację. W artykule Odpowiedzialność Kościoła za dar zbawienia, ks. Krzysztof Jeżyna dowodzi, że zrozumienie zbawczej misji Kościoła wymaga odkrycia potrójnej prawdy o Kościele jako tajemnicy, wspólnocie i misji. Tajemnica Kościoła wyrasta ze zbawczej misji Trójcy Świętej. Dar komunii Osób Boskich odsłania prawdę o budowaniu wspólnoty kościelnej, co spotyka się z moralnym wysiłkiem człowieka. Wreszcie Kościół-misja odnosi się do nakazu Jezusa Chrystusa, by Jego dzieło zbawienia było kontynuowane. Dzięki trynitarnej komunii Ojca, Syna i Ducha Świętego Kościół jest narzędziem zbawienia człowieka. Od nas samych zależy to, czym zjednoczona Europa stanie się dla nas i czym my dla niej będziemy. Czy zamieszkamy we wspólnym domu ojczyzn, czy też staniemy się lokatorami przedmieścia jakiejś gigantycznej megapolis. Niczym od górnego c rozpoczyna się refleksja moralna ks. Pawła Góralczyka zawarta w artykule: Uniwersytety a kulturowa jedność Europy. Autor dowodzi, że cel uniwersytetu, cel wiedzy naukowej nie zawiera się w niej samej, gdyż pozostaje ona w służbie człowieka osoby, a dalej całej ludzkości. W artykule znajdziemy ostrzeżenie przed wykorzystywaniem nauki w celu, by jedynie posiadać. Uniwersytety nie powinny służyć jedynie pragmatyzmowi i celom doraźnym. Generowana w ten sposób wiedza nie może udawać, że jest neutralna wobec człowieka, gdyż w końcu przeciw niemu się obróci. Autor proponuje, by przywrócić w odnowionej formie idee, które legły podczas tworzenia uniwersytetów. Towarzyszący temu procesowi Kościół wskazywał, że zdobywana wiedza jest w jakimś sensie darem z Wysoka i zdobyczą ducha, a uniwersytet wspólnotą profesorów i studentów. Dzięki temu nauka będzie prowadzić do wyzwolenia i wywyższenia człowieka. Dział z artykułami zamykają refleksje ks. Andrzeja Pryby, snute na kanwie obrad Międzynarodowego Kongresu Rodzin, który odbył się w ramach VIII Światowego Spotkania Rodzin w dniach września 2015 r. w Filadelfii. Obradom przyświecało hasło: Miłość jest naszą misją: rodzina pełnią życia. Przesłaniem kongresu była

11 OD REDAKCJI 11 myśl, że rodzina żyje pełnią życia wtedy, gdy kocha, ponieważ jej misją jest miłość. Kongres przypomniał, że proklamowanie chrześcijańskiej wizji małżeństwa i rodziny ma znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania samego małżeństwa i rodziny, jak również całego społeczeństwa. Szczególna odpowiedzialność w tym względzie spoczywa na politykach tworzących prawo. Jednocześnie rodziny winny angażować się w tworzenie kultury i polityki im sprzyjającej. To zadanie mogą realizować poprzez tworzenie stowarzyszeń, organizacji i wspólnot, które pomogą w kreowaniu dobrego prawa. Dział Varia otwiera niemieckojęzyczny artykuł ks. Jarosława Babińskiego, dotyczący krytyki ideologii rasistowskiej w wydaniu pelplińskiego księdza Franciszka Sawickiego. Postawa ks. Sawickiego o tyle była istotną, że będąc z racji swego pomorskiego pochodzenia obywatelem dwóch kultur: niemieckiej i polskiej cieszył się wielkim naukowym autorytetem w obu obszarach językowych, w których tworzył. Poddając krytyce hitlerowską ideologię rasy, wskazywał przede wszystkim na jej sprzeczność z chrześcijaństwem, głoszącym niezbywalność praw i godność każdej osoby ludzkiej. Tym samym wskazywał na wrogość hitleryzmu wobec chrześcijaństwa. Kolejny artykuł, autorstwa ks. Piotra Liszki, dotyczy zjawiska hellenizacji judaizmu. Autor, zdając sobie sprawę, że wpływ kultury greckiej na żydowską jest czymś oczywistym, ale warto zastanowić się, jak ten wpływ przebiegał w miarę rozwoju obu kultur. Rodzi to szereg ważkich pytań: Czy teksty biblijne przetłumaczone na język grecki zawierają w sobie Boże Objawienie? Czy teksty napisane w języku greckim były kontynuacją objawienia, rozpoczętego w środowisku hebrajskim? Czy grecki język i sposób myślenia zostały wybrane przez Boga, by lepiej wyrazić myśli, które chciał ludziom przekazać, czy raczej było odwrotnie, ludzie samowolnie tworzyli swoje komentarze, odbiegające od zamysłu Bożego? Pytań jest znacznie więcej i choć autor nie pretenduje do tego, by dać definitywne odpowiedzi, to zauważa, że wpływ judaizmu na kulturę helleńską był niewielki. Zyskał na znaczeniu dopiero z pojawieniem się chrześcijaństwa. To raczej judaizm znalazł się pod przemożnym wpływem kultury

12 12 OD REDAKCJI helleńskiej, choć nie oznaczało to rezygnacji z biblijnego sposobu myślenia i postrzegania świata. Dział Varia zamyka artykuł ks. Jana Decyka pt.: Obraz śmierci człowieka w posoborowej liturgii. Jak w pierwszym zdaniu Od redakcji zostało przypomniane, że refleksja moralna towarzyszy człowiekowi od jego początku, tak referując ostatni artykuł, należy dodać, że temat śmierci ma w tej refleksji miejsce wyjątkowe. Perspektywa liturgiczna należy do nader cennych, gdyż ukazuje śmierć człowieka w powiązaniu ze zbawczymi wydarzeniami Chrystusa, z Jego Misterium Paschalnym, z prawdą o Bożym miłosierdziu, a także z chrześcijańską nadzieją życia wiecznego. Od chwili chrztu wierzący włączeni są w misterium Śmierci i Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, ono towarzyszy ich całemu ziemskiemu życiu aż po dzień śmierci. W bieżącym numerze prezentujemy cztery recenzje. Pierwsza, autorstwa ks. Krzysztofa Bardskiego, omawia dwa porządki Miszny: Zeraim (Nasiona)i Moed (Święto). Autorem tłumaczenia i opracowania, obejmującego obszerny aparat krytyczny, jest wybitny polski hebraista Roman Marcinkowski. Recenzent stwierdza: Podsumowując, jesteśmy przekonani, że ze względu na dokładność i precyzję przekładu, jak i bogate opracowanie zawarte w przypisach do tekstu, przekład dwóch pierwszych porządków Miszny R. Marcinkowskiego (z nadzieją na owocną kontynuację dzieła) stanowi obecnie jedno z najważniejszych dokonań polskiej hebraistyki i cenny wkład w polską kulturę, która na przestrzeni wieków czerpała liczne inspiracje z tradycji żydowskiej. Autor kolejnej recenzji, ks. Leon Nieścior, przybliża anglojęzyczne dzieło ks. Józefa Grzywaczewskiego pt.: Great Persecutions and the Reconciliation of the Lapsi. Głównym zagadnieniem podejmowanym w książce jest powrót upadłych do Kościoła, szczególnie tych, którzy popadli w apostazję. Recenzent przyznaje, że praca ks. prof. Grzywaczewskiego nie jest wyczerpującą monografią, ale bardzo cennym zarysem problematyki. Cenna jest stosunkowo bogata bibliografia. Walorem jest także zakorzenienie w źródłach, co zapobiega między innymi powierzchowności i pochopności wniosków.

13 OD REDAKCJI 13 Ks. J. Grzywaczewski okazyjnie wskazuje na analogię do sytuacji współczesnej chrześcijaństwa. Dlatego, konkluduje recenzent, gdyby nawet powstała rozprawa o podobnej tematyce, wydanie niniejsze miałoby i wtedy ten sens, że pokazuje własne spojrzenie autora na poddane refleksji zjawiska. Autorem kolejnej recenzji jest ks. Zbigniew Wanat i dotyczy ona pozycji ks. Jana Kalniuka, zatytułowanej: Pasterska posługa kapłana w kontekście daru i zadania. Aspekt teologicznomoralny. Recenzent stwierdza, że jest to całościowe studium, ukazujące pasterską posługę współczesnego kapłana w perspektywie daru i zadania, co zgodnie choć niezamierzenie współbrzmi z tytułem bieżącego numeru Studia Theologica Varsaviensia. Zaproponowane przez ks. Jana Kalniuka ujęcie jest nie tylko bardzo interesujące z punktu widzenia pojedynczego księdza lub kandydata do kapłaństwa, ale także ważne z eklezjalnego punktu widzenia. Stanowi bowiem cenny materiał do refleksji dla osób odpowiedzialnych za formację obecnych i przyszłych duszpasterzy. Ostatnia recenzja, autorstwa Bartosza Wieczorka, dotyczy obszernej pozycji ks. Witolda Kaweckiego, zatytułowanej: Vademecum kultury politycznej. Myśl katolicka niestety bardzo rzadko obecna jest w polskiej debacie społecznej i politycznej, zauważa recenzent. Stąd tym bardziej Vademecum ks. W. Kaweckiego jawi się jako wychodzące naprzeciw oczekiwaniom. Recenzent zauważa, że autor docenia potrzebę rozwijania teologii politycznej, co w wydaje się w kontekście prac innych teologów rzeczą wyjątkową i odrębną. Ks. W. Kawecki nie tylko nie boi się terminu teologia polityczna, ale śmiało włącza do grona jej przedstawicieli w Polsce Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę. Praca Witolda Kaweckiego konkluduje recenzent powinna stać się inspiracją do dalszego uprawiania refleksji społecznej i politycznej i poszerzenia dyskursu społecznego w Polsce o nową optykę krytyczną teologię polityczną. Jak zwykle dołączamy Kronikę Wydziału Teologicznego UKSW. Okres styczeń czerwiec 2015 r. opracował ks. Rafał Bednarczyk (debiut!). Jarosław Sobkowiak MIC, ks. Krzysztof Filipowicz

14

15 A R T Y K U Ł Y Studia Theologica Varsaviensia UKSW 2/2015 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap KS. STANISŁAW OLEJNIK JAKO ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ Ponad sześćdziesięcioletni aktywny udział ks. profesora Stanisława Olejnika w współtworzeniu polskiej teologii moralnej stawia go w gronie wiarygodnych świadków rozwoju tej dyscypliny naukowej. Zaangażowanie Profesora w prace naukową i dydaktyczną prowadzoną na kilku uczelniach, jego udział w pracach Sekcji Polskich Teologów Moralistów oraz w redakcjach czasopism teologicznych i osiągnięcia w dziedzinie promowania młodych naukowców są ważnym czynnikiem w panoramie teologii moralnej w Polsce. Ks. Olejnik jest świadkiem historii, gdyż tworzył dzieje polskiej moralistyki w stopniu przewyższającym wielu innych naukowców. Istotnym elementem aktywnego świadczenia o przeszłości teologii moralnej są liczne publikacje, gdzie Ksiądz Profesor omawia uwarunkowania dwudziestego wieku oraz prezentuje swój wkład w rozwój tej dyscypliny. Ukazanie zakresu dawanego świadectwa winno ująć najistotniejsze wymiary zaangażowania w przemiany naukowe, jak i liczne wypowiedzi o charakterze metodologicznym i osobistym, które pozostawił ks. Olejnik. Pod koniec życia opracował on prowadzone przez lata dzienniki, które wydał w postaci książkowej. Zawarł w niej swój obraz rozwoju teologii moralnej, znacząco przybliżający zrozumienie wydarzeń i atmosfery tamtych czasów.

16 16 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [2] 1. AKTYWNY UCZESTNIK PRZEŁOMOWEGO OKRESU TEOLOGII MORALNEJ W POLSCE W swojej autobiografii ks. Olejnik napisał, że jego życie bogate w wydarzenia zostało przez Opatrzność ubogacone w liczne, niekiedy bliskie kontakty z ludźmi wybitnymi, wielkim umysłem, sercem, czynem 1. Miał on rzeczywiście szczęście żyć w ciekawych czasach, które choć naznaczone tragicznymi wydarzeniami II wojny światowej i latami komunistycznej władzy w Polsce, obfitowały w przełomowe wydarzenia, które pozwalały młodym ludziom brać udział w tworzeniu historii. Ks. Stanisław Olejnik otrzymał formację seminaryjną w trzech seminariach: włocławskim, warszawskim i częstochowskim, dlatego był otwarty na doświadczenia Kościoła i miał poczucie odpowiedzialności za misję teologa 2. Wchodząc w wiek twórczego zaangażowania w tworzenie teologii moralnej po uzyskaniu w 1948 doktoratu na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego i zatrudnieniu na tymże wydziale od 1950, ks. Olejnik zastał trudną sytuację kadrową i organizacyjną, gdy następowała wymiana pokoleń, a brakowało nowych profesorów. Konieczność uzupełniania brakującej kadry doprowadziła do podjęcia dydaktyki na kilku uczelniach. Profesor z Izabelina w latach uczył w seminarium diecezjalnym we Włocławku. W roku 1957 podjęto starania o zaangażowanie go na KUL. Jednak ze względu na sprzeciw biskupa diecezji włocławskiej, Olejnik podjął pracę w Lublinie dopiero od października 1959 i pracował do 1967 roku 3. Na KUL wykładał teologię na Wydziale Teologii, etykę na Wydziale Filozofii oraz przedmioty ogólnouniwersyteckie na Wydziale Nauk 1 Por. S. O l e j n i k. Takie to były czasy, tacy to byli ludzie. Karty dziennika, Wrocław 2009, s Por. J. P a t e r, Laudacja podczas nadania doktoratu honoris causa ks. prof. zw. dr. hab. Stanisławowi Olejnikowi, Wrocławski Przegląd Teologiczny, 15(2007) nr 2, s Por. F. G r e n i u k, Dzieje Sekcji Teologii Moralnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w latach , Roczniki Teologiczno-kanoniczne, 15(1968) z. 3, s

17 [3] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 17 Humanistycznych. Poprzez lata swojej pracy naukowo-dydaktycznej wypromował dwudziestu dwóch doktorów oraz ponad stu dwudziestu magistrów. Jego uczniowie zajmują eksponowane stanowiska w nauce polskiej. W dorobku naukowym Profesora wylicza się 155 pozycji w tym 26 książek 4. Znacząca pozycja ks. Olejnika w polskiej teologii moralnej wyraziła się w postaci zainicjowania teologii duchowości katolickiej jako odrębnego kierunku studiów na Akademii Teologii Katolickiej. Od 1959 roku przez dwie kadencje pełnił posługę prodziekana Wydziału Teologicznego ATK, a w latach był dziekanem tegoż wydziału. Czynnie angażował się w organizowanie studiów teologicznych oraz promocję młodej kadry naukowej. Inicjował sympozja i konferencje naukowe. Uczestniczył w życiu polskiej społeczności moralistów przez przygotowywanie recenzji doktoratów i habilitacji oraz starań o tytuł profesora. Na forum Sekcji Polskich Teologów Moralistów brał czynny udział jako uczestnik spotkań i prelegent podczas dorocznych sympozjów. W latach pełnił funkcję przewodniczącego tego gremium. Był to okres wzmożonej pracy Sekcji i czas poszukiwania nowego oblicza teologii moralnej w Polsce. Zorganizowano wówczas osiem spotkań ogólnopolskich. Niektóre spotkania były połączone z kongresem teologów polskich. Bardzo ważnym animatorem współdziałania polskich teologów moralistów był w tym czasie ówczesny Biskup Krakowski abp Karol Wojtyła 5. W tym czasie z inicjatywy Zarządu Sekcji, w którym uczestniczyli ponadto ks. Władysław Poplatek i ks. Franciszek Greniuk, wydano Słownik łacińsko-polski terminów teologicznomoralnych pod redakcją ks. Olejnika oraz pierwszy tom podręcznika Powołanie chrześcijańskie. Zarys teologii moralnej, redagowany przez ks. bpa Stanisława Smoleńskiego. Ks. Olejnik był ponadto członkiem Komisji 4 Por. J. S e r e d a, Teologia życia w publikacjach ks. Stanisława Olejnika, Lublin 2009 (mps w Archiwum KUL), s Por. A. M a ł y s k a, Dzieje Sekcji Teologów Moralistów Polskich w latach , Lublin 2001, s. 34.

18 18 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [4] do Spraw Nauki Katolickiej Episkopatu Polski ( ) oraz Rady naukowej Episkopatu Polski ( ). Pełnione stanowiska łączyły się z odpowiedzialnością nie tylko za kształt teologii moralnej, ale też za czytelne świadectwo polskich teologów moralistów w życiu społecznym Narodu. Wielkim wyzwaniem i jednocześnie zaszczytem było powołanie ks. Olejnika do pracy w Międzynarodowej Komisji Teologicznej w Rzymie. Znalazł się on w gronie szacownych teologów, wśród których byli Yves Congar, Henri de Lubac, Rudolf Schnackenburg i Philippe Delhaye. Pięcioletnia kadencja w latach miała miejsce w bardzo ważnym okresie po ukazaniu się encykliki Humanae vitae i kontestacji nauczania papieskiego przez wielu teologów, a nawet episkopatów różnych krajów. Przedmiotem pierwszej sesji Komisji była kwestia celibatu. Pobyt w Rzymie Profesor z Izabelina wykorzystywał na intensywną pracę w Komisji oraz nawiązywanie więzi z innymi teologami i gromadzenie literatury teologicznej, która w Polsce była niedostępna 6. Jednym z owoców przywożonej z Zachodu literatury było wydanie bibliografii teologicznomoralnej 7. W ten sposób ks. Olejnik przybliżył polskim uczonym dorobek ich kolegów z Europy. Innym wymiarem wpływu na kształt teologii moralnej był udział w redakcjach czasopism naukowych. Ks. Olejnik pełnił funkcję sekretarza w redakcji Collectanea Theologica w Warszawie, współredaktora Ateneum Kapłańskiego we Włocławku oraz Roczników Teologiczno-kanonicznych w Lublinie. Radością Profesora było Teologiczne Towarzystwo Naukowe Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku, które rozpoczynało swą działalność w 1979 roku od spotkań kilkuosobowej grupy profesorów seminarium w mieszkaniu ks. Olejnika. Pasja naukowa i popularyzatorska Profesora wyraziła 6 S. O l e j n i k, Takie to były czasy, dz. cyt., s Te n ż e, Bibliografia obcojęzyczna teologii moralnej z ostatniego ćwierćwiecza ( ), Warszawa 1967.

19 [5] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 19 się w tej inicjatywie promującej dyskusje naukowe oraz organizującej spotkania w terenie na tematy ważne społecznie i patriotycznie 8. Najważniejszym wkładem w rozwój polskiej teologii moralnej i świadectwem jej historycznego rozwoju były opracowywane przez ks. Olejnika podręczniki do tej dyscypliny wiedzy 9. Poszukiwanie kształtu wykładu teologii moralnej intrygowało Profesora z Izabelina od dawna. Zastanawiając się nad jej metodologią, odszedł on od legalistycznie zorientowanej moralistyki przedsoborowej i rozpoczął układanie treści w schemacie cnót teologalnych i kardynalnych. Soborowa idea powołania zainspirowała Profesora do przyjęcia kształtu podręcznika w oparciu o tę ideę. Podręczniki ks. Olejnika, na których wychowały się całe pokolenia kapłanów i teologów świeckich są świadectwem wysokiego poziomu polskiej teologii moralnej i jej dążenia, by ożywiać życie społeczne ideałami ewangelicznymi. Za ks. Kowalskim trzeba wyraźnie podkreślić, że w manualistyce Olejnika obok trzech podręczników posoborowych z całości teologii moralnej, należy uwzględnić jego Etykę lekarską, która jest pierwszym całościowym ujęciem tej problematyki w literaturze teologicznej w Polsce 10. Udział ks. Olejnika w rozwoju teologii moralnej miał charakter zaangażowanego obrońcy ortodoksji i ortopraksji katolickiej. Mając ogromną wiedzę i poczucie odpowiedzialności zabierał głos w sprawach, które uważał za istotne dla zachowania integralności nauki katolickiej. Przykładem takiej postawy jest reakcja na oszczercze pisma i skandaliczną postawę byłego profesora teologii moralnej Józefa Kellera, który po odejściu z KUL przeszedł na stronę komunistów i przyczyniał się do zwalczania Kościoła. W odpowiedzi ks. Olejnik napisał krytyczną recenzję książki Kellera proponowanej przez władze jako lektura dla szkół. Recenzja nie została przyjęta w czasopiśmie Znak 8 S. O l e j n i k, Takie to były czasy, dz. cyt., s Por. B. S k o w r o ń s k i, Ks. Prof. Stanisława Olejnika rozwój koncepcji podręcznika teologii moralnej, Studia Włocławskie, 3(2000), s Por. J. K o w a l s k i, Opus vitae ks. prof. Stanisława Olejnika jego podręczniki, Wrocławski Przegląd Teologiczny, 15(2007) nr 2, s

20 20 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [6] ze względu na brak zgody urzędu cenzorskiego, ale została opublikowana w niskonakładowym roczniku Analecta Cracoviensia jako artykuł pod tytułem: Moralność katolicka w krzywym zwierciadle J. Kellera Szkice o moralności katolickiej 11. Podobnie było podczas spotkania polskich teologów moralistów, gdy występujący z referatem o. Marciano Vidal zaproponował, by spowiedź z rozgrzeszeniem indywidualnym była zarezerwowana do sanktuariów i małych grup. Wówczas ks. Olejnik zabierając głos przypomniał nauczanie Jana Pawła II wyrażone w Adhortacji apostolskiej Reconciliatio et Paenintentia 12. Dbając o ukazanie pierwszorzędnej roli Chrystusa w wykładzie teologii moralnej ks. Olejnik dbał o wierność nauce Kościoła, jednocześnie zaś poszukiwał nowych dróg nauczania moralności ewangelicznej 13. Szczególnym świadectwem historycznego wkładu ks. Olejnika w kształt polskiej teologii moralnej jest serdeczna przyjaźń Profesora ze św. Janem Pawłem II 14. Dzieje tej przyjaźni rozwijającej się przez całe życie, rozpoczęły się w 1950 od wydania artykułu po łacinie zawierającego fragmenty pracy doktorskiej Wojtyły w Collectanea Theologica oraz w dwóch artykułach w Ateneum Kapłańskim omawiającym zagadnienia podjęte z doktoratu 15. Przyjaźń mająca charakter relacji naukowej, znalazła też wyraz w osobistej więzi dwóch ludzi, którym bliskie było poczucie odpowiedzialności za kształt teologii w Polsce. Ogromne zaufanie i szacunek wyrażane 11 S. O l e j n i k, Takie to były czasy..., dz. cyt., s Por. A. D e r d z i u k, Sprawozdanie z sympozjum i dorocznego spotkania Sekcji moralistów polskich. Tuchów, Roczniki Teologiczne, 44(1997) z. 3, s Por. S. O l e j n i k, Przedmiot wykładów teologii moralnej, w: J. N a g ó r n y, A. D e r d z i u k (red.),tożsamość i metodyka nauczania teologii moralnej. Materiały ze spotkania naukowego sekcji teologów moralistów polskich, Lublin 1997, s Por. S. O l e j n i k, Zaszczytna i zobowiązująca przyjaźń, w: J. B a g r o w i c z, T. L e w a n d o w s k i, Z. P a w l a k, K. R u l k a, I. W e r b i ń s k i (red.), W służbie Kościołowi i nauce. Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Stanisławowi Olejnikowi, Włocławek 1994, s Por. S. O l e j n i k, Takie to były czasy, dz. cyt., s

21 [7] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 21 przez biskupa, kardynała i papieża dla ks. Stanisława w kierowanej korespondencji i osobistych spotkaniach jest elementem uznania i dowartościowania tego teologia w panoramie polskiej teologii moralnej. Choć ks. Profesor nie obnosił się z tym i nie wykorzystywał przyjaźni z Ojcem Świętym, to jednak sam cenił sobie bardzo więź przyjaźni, którą dokładnie przedstawił w swoich wspomnieniach, gdzie umieścił zachowane listy Przyjaciela z Krakowa i Watykanu. 2. PUBLIKOWANE ŚWIADECTWA ROZWOJU TEOLOGII MORALNEJ W POLSCE Namysł metodologiczny ks. Olejnika był podbudowany świadomością że dla zrozumienia obecnego etapu dziejów potrzeba pogłębionych badań nad przeszłością. Choć sam Olejnik nie miał specjalnego zacięcia w badaniach historycznych, to jednak je doceniał i wielokrotnie stosował w swoich publikacjach. Jego habilitacja z zakresu nauki o eudajmonizmie sięga do doświadczeń filozofii greckiej i przeszłości teologii katolickiej 16. Podejmując zadania omówienia jakiegoś zagadnienia, sięgał do początków tej problematyki, przytaczając ustalenia historyków. W podręcznikach teologii moralnej przygotowanych przez Profesora z Izabelina znajduje się znajdują się obszerne omówienia dziejów rozwoju katolickiej doktryny moralnej w świecie. W podręczniku z 1979 roku W odpowiedzi na dar powołanie Boże. Zarys teologii moralnej znajduje się paragraf we Wprowadzeniu zatytułowany Rzut oka na dzieje teologii moralnej obejmujący strony do 47 do 68. Autor omawia dzieje teologii katolickiej oraz protestanckiej i prawosławnej. Obok odwoływania się do dziejów ogólnych, znalazło się nawiązanie do specyfiki polskiej. W najobszerniejszym, siedmiotomowym podręczniku z lat , zatytułowanym Dar wezwanie odpowiedź. Teologia 16 Szczególne znaczenie ma rozdział II, w którym autor analizuje systemy eudajmonistyczne w przeszłości. Por. S. O l e j n i k, Eudajmonizm. Studium nad podstawami etyki, Lublin 1958, s

22 22 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [8] moralna, wprowadzenie historyczno-krytyczne znajduje się w tomie pierwszym Wprowadzenie i idea wiodąca 17. Szczegółowe opracowanie dziejów teologii różnych Kościołów chrześcijańskich obejmuje ponad sto stron tekstu (ss ) z zakresu historii. Do tego trzeba dodać szczegółowe omówienie posoborowych uwarunkowań powstania idei wiodącej i jej zastosowania w podręczniku Profesora z Izabelina. Olejnik syntetycznie przedstawia szkoły i środowiska uprawiania doktryny moralnej oraz wymienia i przybliża poglądy najważniejszych teologów moralistów z przeszłości. Trzytomowa synteza teologii moralnej opracowana przez ks. Olejnika i wydana w 1998 roku we Włocławku prezentuje dzieje teologii moralnej w formie skróconej, ale Autor na początku rozważań na ten temat stwierdza: We wprowadzeniu do teologii moralnej nie może zabraknąć odwołania się do historii rozwoju tej dyscypliny teologicznej. Perspektywa historyczna pozwoli zarówno uzupełnić zarysowaną już wizję przedmiotu i metody aspektem rozwojowym, jak też lepiej zadać sobie sprawę z obecnego stanu jej dociekań i przekazu 18. Nie sposób bowiem ukazać istotną zawartość jakiejś doktryny bez odwołania się do jej przeszłości, pomagającej zrozumieć aktualne stadium jej rozwoju 19. Dla pogłębienia znajomości historii ważne jest nie tylko badanie przeszłości, ale też dokumentowanie teraźniejszości, które zapewni dostęp do źródeł i interpretacji wydarzeń przyszłym pokoleniom. Ks. Stanisław Olejnik mając ponad sześćdziesięcioletnie doświadczenie udziału w głównym nurcie tworzenia się i rozwoju polskiej teologii moralnej, był szczególnie predysponowany do powiększania zasobu informacji o uwarunkowaniach rozwoju tego działu teologii. Miał on zresztą świadomość swojej roli w tym zakresie i niekiedy wręcz bezkrytycznie ukazywał swój wkład jako decydujący w kształtowaniu się polskiej teologii moralnej. Pod koniec swego 17 ATK, Warszawa S. O l e j n i k, Teologia moralna fundamentalna, Włocławek 1998, s Por. F. G r e n i u k, Katolicka teologia moralna w poszukiwaniu własnej tożsamości, Lublin 1993, s. 207.

23 [9] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 23 życia, zbierając swoje doświadczenia, Profesor z Izabelina stał się rzeczywistym mentorem pokoleń polskich moralistów, racząc ich swymi przemyśleniami, pouczeniami i refleksjami metodologicznymi. Jego teksty z tego zakresu odwołują się do niedalekiej przeszłości i naświetlają sytuacje, które mogą być zrozumiałe jedynie dzięki relacjom naocznych świadków. Okolicznością powstawania tego typu publikacji były wystąpienia rocznicowe lub też potrzeba podsumowania pewnego okresu jako cezury zamykającej dotychczasowe osiągnięcia. Jedną z pierwszych jego relacji z przeszłości polskiej myśli teologicznomoralnej był artykuł Ostatnie półwiecze katolickiej myśli etycznej w Polsce, opublikowany w Ateneum Kapłańskim z racji jubileuszu pięćdziesięciolecia powołania do życia tego czasopisma 20. Pozycja jest bardzo obszerna i obejmuje wyliczenie najważniejszych osiągnięć polskich autorów w zakresie refleksji etycznej oraz podanie namiarów bibliograficznych w rozbudowanych przypisach. Prezentacja jest ujęta w schemacie wyliczenia podręczników, prac historycznych, podstaw etyki oraz zagadnień szczegółowych. W ostatniej części, zatytułowanej Uwagi syntetyczne, ks. Olejnik docenia początki prowadzonych badań w tym zakresie, ale krytycznie ocenia stan polskiej moralistyki stwierdzając, że nie ma w Polsce cierpliwych i sumiennych badaczy na miarę Odona Lottina i Martina Grabmanna 21. Zauważa też brak badań nad etosem Żydów i Romów w Polsce. W konkluzji stwierdza: głęboka zaduma nad tym, co pozostało w spuściźnie po pracy dwóch przeszło pokoleń polskich moralistów katolickich, winna i może być dla obecnego pokolenia zaczynem nowej pracy i pobudką mobilizującą do większych i lepiej przemyślanych i zorganizowanych wysiłków 22. W artykule Wokół odnowy polskiej teologii moralnej w drugiej połowie XX wieku włączonym do księgi pamiątkowej ks. prof. 20 S. O l e j n i k, Ostatnie półwiecze katolickiej myśli etycznej w Polsce, Ateneum Kapłańskie, 51(1959) t. 58, s Por. tamże s Por. tamże s. 146.

24 24 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [10] Franciszka Greniuka z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, ks. Stanisław Olejnik postawił sobie zadanie rzucenia świtał na najnowsze dzieje teologii moralnej w Polsce. Stwierdził, że mimo bardzo niepomyślnych czasów podejmowano jednak wiele wysiłków, które zaowocowały zdolnością odpowiedzi teologii moralnej na wyzwania społeczne. Olejnik podkreślił, że Autor artykułu był tego ruchu odnowy nie tylko bezpośrednim świadkiem, lecz postawiony niejako w centrum także czynnym i zaangażowanym uczestnikiem 23. Staje zatem jako kronikarz i świadek opisywanych wydarzeń. Treść artykułu osnuta wokół osobistych doświadczeń ks. Olejnika przedstawia wyzwania konfrontacji Kościoła z zagrożeniem stalinizmu, następnie wskazuje na początki odnowy przedsoborowej i recepcję reformistycznych uchwał Soboru Watykańskiego II. Do szczególnych osiągnięć polskiej teologii moralnej Olejnik zalicza refleksję metodologiczną podejmowaną przez różnych młodych twórców oraz wydane przez siebie podręczniki. Nieco zmieniona wersja tego artykułu ukazała się w pracy zbiorowej stanowiącej owoc dorocznego spotkania Sekcji Polskich Teologów Moralistów w Gródku nad Dunajcem w 2005 roku, zorganizowanej w czterdziestą rocznicę zakończenia soboru. W swoim tekście ks. Olejnik nawiązał do powojennego stanu teologii moralnej w Polsce i wskazał na potrzebę odejścia od legalistycznego ujęcia zagadnień moralnych prezentowaną przez Noldina i Prümmera. Bardzo uciążliwe w czasach komunistycznych było działanie urzędu kontroli pracy i publikacji, które niemiłosiernie cenzurowało teksty teologiczne uniemożliwiając, albo znacząco opóźniając wydanie wartościowych książek i czasopism. Wiązało się to z niemożliwością awansowania naukowego krępowanego wrogą postawą władz ministerialnych. Warta podkreślenia jest ogromna inspirująca i obronna rola Prymasa Stefana Wyszyńskiego i Metropolity Krakowskiego Karola Wojtyły, którzy żywo interesowali się rozwojem teologii, dostrzegając w niej 23 S. O l e j n i k, Wokół odnowy polskiej teologii moralnej w drugiej połowie XX wieku, w: J. N a g ó r n y, J. W r ó b e l (red.), Veritatem facientes. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Franciszka Greniuk, Lublin 1997, s. 59.

25 [11] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 25 nadzieję na odnowę życia Kościoła. Polska teologia moralna nie ograniczała się jednak tylko do komentowania dokumentów kościelnych, ale podejmowała aktualne tematy w oryginalnym ujęciu 24. Bardzo istotnym elementem posługi myślenia ks. Olejnika była jego refleksja metodologiczna nad uprawianiem i wykładem teologii moralnej. Przyjmując zalecenie soborowego dekretu o formacji kapłańskiej, nakazującego nadanie bardziej naukowego charakteru wykładowi tej dyscypliny, Profesor z Izabelina miał w tym zakresie własne oryginalne przemyślenia, które wyraził w artykułach opublikowanych przed wydarzeniem soboru. Są to pozycje: Zasadnicze płaszczyzny współczesnej problematyki teologicznomoralnej 25, Postulaty przedmiotowo-metodyczne dotyczące wykładu teologii moralnej 26 oraz Współczesne kierunki rozwoju teologii moralnej 27. Wymienione publikacje ukazały się jako pokłosie wykładów na KUL oraz owoc dyskusji na forum moralistów polskich. Wskazują one na otwartość polskiej teologii moralnej na inspiracje teologii zachodniej i jej nadążanie za przemianami zachodzącymi w kontekście eklezjalnym. Istotnym etapem pogłębiania metodologii teologicznomoralnej były kolejne podręczniki Profesora z Izabelina, w których znajdowały się szerokie uzasadnienia przyjętej postawy badawczej i wskazania podstaw prowadzenia narracji, sposobu argumentacji i celu prezentowanych wywodów. Ks. Olejnik pragnął bowiem głosić orędzie Ewangelii w swoich pracach, które naświetlając światłem Dobrej Nowiny szczegółowe dziedziny ludzkiego życia, wskazywały jak realizować wzniosłość chrześcijańskiego powołania przez przynoszenie owocu w miłości. Apologetyczny charakter teologii moralnej rozwijanej przez ks. Olejnika ujawniał się w podkreślaniu humanistycznego wymiaru 24 Por. S. O l e j n i k, Wokół przed- i posoborowej odnowy teologii moralnej. Relacja uczestnika, w: J. N a g ó r n y, J. G o c k o (red.), Polska teologia moralna. Czterdzieści lat po Soborze Watykańskim II, Lublin 2006, s Roczniki Teologiczno-kanoniczne, 9(1962) z. 2 s Roczniki Teologiczno-kanoniczne, 9(1962) z. 3 s M. F i n k e (red), Pod tchnieniem Ducha Świętego, Poznań 1964, s

26 26 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [12] tej dyscypliny naukowej, która jest dostosowana do realnych możliwości człowieka wspieranego łaską Bożą. Konieczność obrony moralności atakowanej zarówno przez materialistyczny ateizm, jak też i pragmatyczny konsumizm winny prowadzić teologów do ukazywania wzniosłości powołania człowieka, które jest uniwersalistyczne i zakorzenione w prawdzie objawionej odpowiada integralnie pojętej naturze ludzkiej 28. Wspominając kontrowersje i polemiki posoborowe na Zachodzie, ks. Olejnik napisał: W Polsce odnowa soborowa na wszystkich odcinkach życia Kościoła, również w zakresie refleksji teologów odbywała się w dużo spokojniejszej atmosferze. Do powagi i odpowiedzialności za głoszone słowa skłaniała ówczesna sytuacja polityczna kraju uciemiężonego przez totalitarną władzę antychrześcijańską. ( ) Bacząc, aby wrogom Kościoła nie dawać do ręki broni przeciw Kościołowi, polscy teologowie moraliści nie mogli jednak stać na uboczu zachodzących przemian w świecie i w Kościele 29. Starając się odpowiedzieć na wyzwania współczesności, które zgodnie z dewizą św. Jana XXIII odczytywano jako wezwanie Boga, ks. Olejnik podejmował refleksję nad duchem czasu, poszukując adekwatnej odpowiedzi na odczytywane znaki czasu. Wyrazem tego są jego artykuły Polska myśl teologicznomoralna wobec inspiracji II Soboru Watykańskiego 30 oraz Teologia moralna w obliczu aktualnego stanu etosu polskiego 31. Troska o etos Polaków skłaniała ks. Olejnika do zabierania głosu w tej sprawie w postaci zarówno artykułów 28 Por. S. O l e j n i k, Znamiona humanistyczne etyki katolickiej, Collectanea Theologica, 26(1955), s ; Tenże, Przesłanki humanistyczne katolickiej doktryny moralnej, Studia Theologica Varsaviensia, 4(1966), s ; Tenże, Podstawowe wartości ludzkie jako normy kultury, Zeszyty Naukowe KUL, 14(1971) z. 4, s S. O l e j n i k, O cennej książce i jej autorze, w: J. N a g ó r n y, A. D e r d z i u k (red.), Vivere in Christo. Chrześcijański horyzont moralności. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Seweryna Rosika w 65 rocznicę urodzin. Red.. Lublin 1996 s J. M y ś k ó w (red.), Myśl posoborowa w Polsce, Warszawa 1970, s S. O l e j n i k (red.), Akta Kongresu Teologów Moralistów Polskich odbytego w Krakowie IX. 1974, Kraków 1977, s. 208.

27 [13] KS. S. OLEJNIK ŚWIADEK HISTORII TEOLOGII MORALNEJ 27 naukowych, jak też kazań i pozycji publicystycznych wzywających do odnowy moralnej Narodu. W publikacji Etos Narodu u schyłku XX wieku, Ksiądz Profesor wskazał na potrzebę tego typu refleksji, która bierze pod uwagę mentalność narodu, najpoważniejsze zagrożenia oraz drogi ich przezwyciężenia. Nieodzowność takiego rozumowania potwierdza się w świetle słów można Polakom zarzucić dokonywanie zbyt łatwych syntez, wyprowadzanie wniosków z zaskakująco uproszczonej indukcji, uogólnianie nielicznych danych, dedukowanie z przesłanek, niekiedy w sposób oczywisty niepewnych 32. Troska o przyszłość Narodu winna się materializować w postaci odnowy moralnej przeciwstawiającej ateistycznemu nihilizmowi ewangeliczne wartości od wieków zakorzenione w kulturze Polski. Najpełniejszym potwierdzeniem uczestniczenia ks. Olejnika w świadczeniu o blaskach i cieniach polskiej teologii moralnej jest jego wspomnieniowa książka Takie to były czasy, tacy to byli ludzie. Karty dziennika. Autor dokonuje w niej podsumowania swojej drogi życiowej i ukazuje koleje swojego losu jako etapy Bożego prowadzenia w służbie Kościołowi. Osobisty ton dziennika pozwala Olejnikowi na odnoszenie własnych przeżyć jako matrycy do ujmowania dziejów polskiej teologii moralnej. Czasami ma się wrażenie przeakcentowania wpływu Profesora z Izabelina na kształt tej dyscypliny w Polsce, ale trudno odmówić mu racji, gdy utrzymuje, że brał aktywny udział w tworzeniu nowego oblicza polskiej moralistyki. Wytyczał nowe szlaki tej dyscypliny w zakresie teologii życia, teologii społecznej i ujmowania życia moralnego w perspektywie idei powołania człowieka. Jego podręczniki są świadectwem całościowego ujęcia teologii moralnej, z którym nikt inny w Polsce równać się nie może. Jako uczestnik wydarzeń i kronikarz oraz interpretator rozwoju teologii moralnej, ks. Olejnik jest szczególnym świadkiem historii teologii moralnej w Polsce. 32 S. O l e j n i k, Etos Narodu u schyłku XX wieku, w: J. N a g ó r n y, A. D e r - d z i u k (red.), Człowiek Sumienie Wartości. Materiały z sympozjum KUL 2-3 XII 1996 r., Lublin 1997, s. 51.

28 28 ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap [14] Znaczący wpływ Profesora na teologię moralną uznają jego uczniowie i koledzy. Ks. Graczyk napisał o Olejniku: W swych pismach podawał on informacje o badaniach teologicznomoralnych w kraju i zagranicą, oceniał krytycznie stan teologii moralnej i wysuwał postulaty jej odnowy 33. Ks. Góralczyk przypomina, że Profesor z Izabelina twórczo podejmował badania w zakresie specyfiki moralności chrześcijańskiej, pluralizmu teologicznego oraz granic dialogu z niewierzącymi 34. Zgodnie ze słowami ks. Reronia, trzeba z uznaniem pochylić głowę nad dokonaniami nestora polskich teologów moralistów 35. Szczególnym potwierdzeniem postawy Moralisty z Włocławka są słowa Karola Wojtyły zapisane we wprowadzeniu do podręcznika W odpowiedzi na dar i powołanie: fakt, że mamy przed sobą nowe opracowanie całości teologii moralnej, nowy podręcznik, mówi wyraźnie, że Ksiądz Profesor Stanisław Olejnik jako nauczyciel teologii w sposób szczególny umiłował pracę dydaktyczną i traktuje ją jako teren, za który czuje się szczególnie odpowiedzialny 36. Streszczenie Jako uczestnik wydarzeń i kronikarz oraz interpretator rozwoju teologii moralnej, ks. Olejnik jest szczególnym świadkiem historii teologii moralnej w Polsce. Zaangażowanie Profesora w prace naukową i dydaktyczną prowadzoną na kilku uczelniach, jego udział w pracach Sekcji Polskich Teologów Moralistów i Międzynarodowej Komisji Teologicznej oraz w redakcjach czasopism teologicznych 33 M. G r a c z y k, Ks. Profesor Stanisław Olejnik jako teolog. Z refleksji nad życiem i dziełem, Studia Włocławskie, 3(2000), s Por. P. G ó r a l c z y k, W służbie prawdzie i miłości, w: P. G ó r a l c z y k, J.A. Sobkowiak (red.), Przemoc i terror. Książka dedykowana Księdzu Profesorowi Stanisławowi Olejnikowi w 80tą rocznicę urodzin i 50tą rocznicę pracy naukowej, Warszawa 2001, s T. R e r o ń, Drogi chrześcijańskiej moralności. Wkład ks. prof. Stanisława Olejnika w odnowę teologii moralnej, Wrocławski Przegląd Teologiczny, 15(2007) nr 2, s K. W o j t y ł a, Słowo wstępne, w: S. O l e j n i k, W odpowiedzi na dar i powołanie Boże. Zarys teologii moralnej, Warszawa 1979, s. 6.