Warszawa, dnia r. PR III 073/4/2008

Transkrypt

1 PR III 073/4/2008 Warszawa, dnia r. Ochrona uprawnień pracowniczych określonych w przepisach prawa pracy w świetle skuteczności ścigania przestępstw określonych w rozdziale XXVIII kodeksu karnego (art. 218 do 221 k.k.) Realizując zalecenie Rady Ochrony Pracy przy Sejmie RP w Biurze Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, na podstawie informacji Prokuratur Apelacyjnych, dokonano oceny skuteczności ścigania w okresie od 2 stycznia 2007 roku do końca marca 2008 roku przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową z uwzględnieniem pracowników supermarketów jako pokrzywdzonych. Ponieważ dane liczbowe dotyczące kategorii zdarzeń gdzie pokrzywdzonymi w tym okresie czasu byli pracownicy supermarketów nie byłyby reprezentatywne dla oceny zaangażowania prokuratury w ochronę w procesie karnym praw osób wykonujących pracę zarobkową, kluczowe dane statystyczne w tym zakresie odnoszą się do wszystkich kategorii pracowników, którzy zostali pokrzywdzeni przestępstwami z art. 218 do 221 k.k. Z naciskiem podkreślić należy, że ściganie tej kategorii przestępstw nie stanowi w działalności prokuratury zjawiska marginalnego a zagrożenie tego rodzaju przestępczością jest statystycznie i społecznie odczuwalne. Na przestrzeni całego roku 2007 oraz I-go kwartału 2008 r. w jednostkach prokuratury odnotowano ogółem wpływ 5196 zawiadomień o przestępstwach przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową. Zdecydowanie aktywni w zgłaszanie tego typu zdarzeń byli sami pokrzywdzeni, którzy złożyli 1894 zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.

2 2 Z kolei powołana do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, Państwowa Inspekcja Pracy złożyła takich doniesień 554. Natomiast z innych źródeł (ustalenia własne, inne podmioty lub osoby) zarejestrowano 2682 takie sprawy. W okresie tym, co jest szczególnym przedmiotem zainteresowania Rady w skali kraju wszczęto 116 postępowań przygotowawczych na szkodę pracowników supermarketów, co w całej tej populacji spraw nie jest liczbą znaczącą. Aktualnie w toku pozostały 44 takie postępowania, w ramach których łącznie 129 osobom przedstawiono zarzuty popełnienia przestępstw z art. 218 k.k. do 221 k.k., gdzie pokrzywdzonymi są właśnie pracownicy supermarketów. Ilustrując skuteczność działania prokuratury i Policji w walce z przestępczością godzącą w prawa pracownicze, zaprezentować zatem należy dane odnoszące się do całej populacji przestępstw tej kategorii albowiem różnicowanie pokrzywdzonych pracowników mogłoby zniekształcić rzeczywiste rozmiary tego zjawiska. W badanym okresie statystycznym ogółem zakończono 4123 postępowania przygotowawcze w sprawach o czyny przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, a więc rozpoznano merytorycznie blisko 80% tego rodzaju zawiadomień co zważywszy na złożoność i wielowątkowość niektórych głośnych postępowań (sieć supermarketów Biedronka ) należy uznać za wynik dobry. Z tej liczby wszczęcia postępowania odmówiono w 841 sprawach, umorzono postępowanie w 2271 sprawach, zaś 860 spraw zakończono aktami oskarżenia lub wnioskami o warunkowe umorzenie postępowania. Ta ostatnia cyfra (860) w zestawieniu z liczbą zakończonych postępowań (4123) ilustruje skuteczność ścigania w tej kategorii przestępstw, która wynosi 20,85%. Jedynie w 14 przypadkach odnotowano umorzenie postępowania przygotowawczego z powodu znikomej szkodliwości społecznej czynu, co pozwala przyjąć, że rozstrzygnięcia w oparciu o tę przesłankę procesową przewidzianą w przepisie art pkt 3 k.p.k. podejmowane są rozważnie.

3 3 Istotnym wskaźnikiem dla ilustracji aktywności wymiaru sprawiedliwości w tej kategorii spraw są dane statystyczne dotyczące spraw i osób osądzonych. W badanym okresie w skali kraju osądzono 723 sprawy dotyczące 804 oskarżonych. Z tej ostatniej liczby 619 osób zostało skazanych, wobec 147 osób warunkowo umorzono postępowanie przed sądem, zaś 42 osoby uniewinniono. Zatem wskaźnik uniewinnień w tej kategorii spraw wynosi 5%, co zważywszy, ze nie zawsze są to sprawy łatwe w ocenie, pozwala przyjąć, że nie jest on niepokojący. Wzmiankowana wcześniej dość duża liczba spraw umorzonych oraz zakończonych odmową wszczęcia postępowania nie oznacza, że nie podlegają one kontroli przewidzianej przepisami procedury karnej. Stosownie do przyjętych rozwiązań prawnych kontrolę tak sprawuje sąd rozpoznając zażalenia stron. W badanym okresie na postanowienia prokuratorów o odmowie wszczęcia postępowania lub jego umorzeniu złożono 460 zażaleń z czego uwzględnionych zostało 122 co stanowi ponad 26%. Wśród tej liczby 35 zażaleń złożyły organy Państwowej Inspekcji Pracy, z których uwzględnionych zostało 11, co stanowi ponad 31%. Najbardziej reprezentatywnym przykładem ilustrującym działanie prokuratury w kierunku ochrony uprawnień pracowników supermarketów w toku postępowań przygotowawczych są ustalenia toczącego się śledztwa w sprawie systemowego i uporczywego łamania praw pracowników w sieci sklepów dyskontowych Biedronka. Śledztwo w niniejszej sprawie zostało zainicjowane pismem skierowanym w dniu 28 września 2004 roku do Prokuratury Rejonowej Poznań - Grunwald w Poznaniu przez Stowarzyszenie Poszkodowanych przez Jeronimo Martins Dystrybucja - właściciela sieci sklepów dyskontowych Biedronka, informującym o powszechnym łamaniu w sieci sklepów praw pracowniczych przez Zarząd Spółki JMD. Przejawem owego łamania praw pracowniczych, miało być nieewidencjonowanie rzeczywistego czasu pracy, uchylanie się od należytego wynagradzania przepracowanych nadgodzin oraz powszechne łamanie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy rozładunku towarów.

4 4 W dniu 18 stycznia 2005 roku Prokurator Rejonowy Poznań - Grunwald w Poznaniu wszczął w sprawie dochodzenie - w kierunku przestępstw z art k.k. i art k.k. Tego samego dnia, postępowanie zostało przejęte do dalszego prowadzenia przez Wydział V Śledczy - Prokuratury Okręgowej w Poznaniu. Na tym też etapie postępowania, do śledztwa połączono szereg postępowań z różnych jednostek organizacyjnych prokuratury. W dniu 29 grudnia 2005 roku niniejsze śledztwo przekazano, celem dalszego prowadzenia, Prokuraturze Okręgowej w Gliwicach. Postępowanie zarejestrowano w Wydziale V Śledczym - gliwickiej Prokuratury Okręgowej pod sygn. V Ds 5/06/Sp. Okres jego trwania był przedłużany kolejnymi postanowieniami, ostatnio postanowieniem Prokuratora Okręgowego w Gliwicach z dnia 28 marca 2008 roku - do dnia 30 września 2008 roku. Początkowo śledztwem objęto obszar całego kraju, zaś zarządzeniem z dnia 31 stycznia 2006 roku jego prowadzenie powierzono wszystkim Komendom Wojewódzkim Policji w kraju, zgodnie z kryterium miejscowym funkcjonowania poszczególnych placówek handlowych sieci. Z uwagi na zagrożenie przedawnieniem karalności czynów spenalizowanych w art k.k., zgodnie z decyzją Zastępcy Prokuratora Generalnego z dnia 8 stycznia 2007 roku, mając na względzie zasady ekonomiki procesowej, wyłączono do odrębnego postępowania i przekazano zgodnie z właściwością miejscową materiały, w zakresie przestępstw popełnionych w sklepach funkcjonujących w obszarze działania poszczególnych prokuratur apelacyjnych. Postanowieniami wydanymi w okresie od lutego do maja 2007 roku, wyłączono do odrębnego postępowania i przekazano materiały dotyczące sklepów położonych w obszarze działania poszczególnych apelacji do Prokuratur Apelacyjnych: w Rzeszowie, Krakowie, Białymstoku, Wrocławiu, Warszawie, Lublinie, Łodzi, Szczecinie, Poznaniu i Gdańsku. Z uzyskanych w tym zakresie informacji wynika, iż przekazane materiały zostały podzielone i przekazane do podległych prokuratur okręgowych i rejonowych. Podkreślenia wymaga w tym miejscu zakres realizowanych już na ówczesnym etapie czynności procesowych. Wyłączone i przekazane do wskazanych prokuratur

5 5 apelacyjnych materiały obejmowały, między innymi, protokoły przesłuchań około 14 tysięcy świadków. Obecnie, prowadzone przez Wydział V Śledczy - Prokuratury Okręgowej w Gliwicach, postępowanie dotyczy sklepów funkcjonujących w obszarze działania Prokuratury Apelacyjnej w Katowicach (na terenie tym znajduje się 128 sklepów sieci Biedronka"). Śledztwo zmierza również do ustalenia odpowiedzialności osób z kierownictwa firmy Biedronka. Dotychczas przesłuchano ponad 2000 świadków. Do przesłuchania pozostało około 3000 osób - pracowników Biedronki" z terenu województwa śląskiego. Na bieżąco dokonywana jest też analiza gromadzonego materiału dowodowego, w tym zeznań świadków i pokrzywdzonych -byłych i obecnych pracowników sieci sklepów. Nadal podstawowym kierunkiem śledztwa jest ustalenie, czy JMD S.A. stworzyła, w celu generowania zysków poprzez minimalizację kosztów zatrudnienia, system powszechnego wyzysku pracowników zatrudnionych w należącej do tej spółki sieci sklepów dyskontowych. Ustalenie istnienia takiego systemu i karno-materialna ocena zachowań osób odpowiedzialnych za jego wprowadzenie i utrzymanie, zmierza w dwóch kierunkach: a) ustalenia, czy istnieją dokumenty (opracowania wykonane na potrzeby spółki, protokoły posiedzeń zarządu itp.), potwierdzające stworzenie i wdrożenie przez Spółkę JMD S.A. systemu skutkującego wyzyskiem pracowników, a jeżeli tak, to ustalenia, kto i kiedy zlecał wykonanie takich opracowań, kto i kiedy podejmował decyzje o wdrożeniu systemu, zaś w wypadku zmiany zarządu, kto decydował o utrzymaniu istniejącego stanu rzeczy, b) w oparciu o osobowe źródła dowodowe - ustalenia powszechności łamania praw pracowniczych, w szczególności związanych z nieewidencjonowaniem rzeczywistego czasu pracy, nakładaniem na osoby zatrudnione nadmiernego zakresu obowiązków oraz wiedzy w tym zakresie poszczególnych szczebli kierowniczych i akceptowania systemu - co pozwoli wykluczyć lub potwierdzić, że opisywane przez świadków patologie z zakresu naruszenia praw pracowniczych, nie były jednostkowymi zdarzeniami, występującymi w pojedynczych sklepach lub niektórych rejonach działania JMD S.A.

6 6 W tym zakresie planowane jest przesłuchanie większości pracowników sieci. Przesłuchanie bowiem zarówno obecnych, jak i byłych pracowników sklepów, umożliwi ustalenie powszechności i czasu powstania zjawiska łamania praw pracowniczych w sieci Biedronka", a tym samym pozwoli na ewentualne przedstawienie zarzutów popełnienia przestępstw kierownictwu wyższego szczebla Jeronimo Martins Dystrybucja S.A. Innym kierunkiem śledztwa, jest ustalenie i wyjaśnienie, czy w związku z redukcją kosztów bezpośrednich, w sieci sklepów należących do JMD S.A. powszechnie łamano przepisy BHP. W tym zakresie prowadzi się czynności zmierzające do: a) ustalenia zakresu odpowiedzialności poszczególnych szczebli kadry kierowniczej za przestrzeganie przepisów BHP (w tym wyposażenie poszczególnych placówek w sprzęt pozwalający na bezpieczne prowadzenie działalności) oraz strukturę zatrudnienia, b) ustalenia wiedzy osób z wyższych szczebli kierownictwa o łamaniu przepisów BHP -zwłaszcza w transporcie ręcznym towarów, również po zakupieniu do sklepów wózków elektrycznych do przewozu towarów, c) ustalenia skali oraz charakteru skutków naruszeń przepisów BHP (wypadki przy pracy, choroby zawodowe, choroby parazawodowe itp.); w tym zakresie należy dokonać analizy związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy zgłoszonymi w toku dotychczasowego śledztwa chorobami zawodowymi, parazawodowymi i wypadkami przy pracy, a naruszeniem przepisów BHP, d) ustalenia szczegółowości i sposobu przeprowadzania szkoleń pracowników sklepów oraz ich kadry kierowniczej, w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, w aspekcie poczynionych ustaleń, że szkolenia te były przeprowadzane pobieżnie, z pominięciem obowiązku przekazywania podstawowych informacji o obowiązujących w tym zakresie normach. Kolejnym kierunkiem śledztwa jest wreszcie ustalenie, czy wprowadzenie i utrzymanie przez JMD S.A. systemu generowania zysków z założenia wiązało się z łamaniem prawa bądź też działaniem na jego pograniczu. Prowadzone w tym kierunku czynności procesowe zmierzają do:

7 7 a) ustalenia skali naruszenia dyspozycji art. 270 k.k. i art. 271 k.k. - w związku z fałszowaniem dokumentacji rejestrującej czas pracy, b) ustalenia skali naruszenia dyspozycji art. 207 k.k. i art. 191 k.k. przez kadrę kierowniczą średniego i niższego szczebla (zjawisko mobbingu, znęcania się nad pracownikami, zmuszania ich do określonych zachowań), c) ustalenia zakresu wiedzy kadry zarządzającej oraz kierownictwa wyższego szczebla o łamaniu prawa w podległych im placówkach, w szczególności ustalenia, czy inicjatywa tego typu działań leżała po stronie tej grupy osób. Dotychczas dokonana analiza zeznań świadków, wskazuje, że w trakcie ich zatrudnienia w sklepach sieci Biedronka" dochodziło do naruszenia uprawnień pracowników, polegających przede wszystkim na konieczności pracy w czasie znacznie przekraczającym czas wynikający z umowy oraz uchylaniu się od wypłacania pracownikom wynagrodzenia, stosownego do ich rzeczywistego czasu pracy. Powiązane z tym było fałszowanie dokumentacji czasu pracy (zwłaszcza list obecności), polegające na poświadczaniu przez kierowników sklepów nieprawdy co do czasu pracy na listach obecności pracowników. Ujawniono nagminne przypadki przepisywania list obecności, tak aby wskazywany na nich czas pracy, odpowiadał wynikającemu z umowy, a nie rzeczywistemu wymiarowi. Podkreślenia przy tym wymaga fakt, że z zeznań pokrzywdzonych jednoznacznie wynika, że podpisywanie się przez osoby z kierownictwa sklepu na listach obecności zamiast pracowników było notoryczne. Pokrzywdzeni - pracownicy sklepów wskazują, że składanie podpisów miało na celu ukrycie faktycznego czasu pracy. Kierownicy sklepów byli zobowiązani do sporządzania dokumentacji pracowniczej, która miała służyć wyłącznie kierownictwu spółki i - jako w żaden sposób nie odzwierciedlająca faktycznych okoliczności pracy - była dokumentacją, do której sami pracownicy nie przykładali żadnej wagi. Częstokroć więc nie składali podpisów na listach. W przyjętych trzymiesięcznych okresach rozliczeniowych, kierownicy sklepów byli zobowiązani do przedstawiania do centrali spółki list obecności, które miały być przejrzyste, jasne, czytelne i wypełnione we wszystkich rubrykach. Celem przedłożenia w centrali - kierownicy sklepów przepisywali więc listy, bądź je wypełniali, aby były kompletne".

8 8 W kwestii podrabiania list obecności i składania za pracowników podpisów (najczęściej parafek) na kartach tych list, podkreślenia wymaga, iż w tym zakresie faktycznie brak możliwości weryfikacji autentyczności autorstwa poszczególnych podpisów. Kierownicy sklepów i ich zastępcy przyznając, że dopuszczali się fałszowania list obecności nie pamiętają, które podpisy składali i kiedy to miało miejsce. Listy tworzone były na nowo", wobec konieczności ich wysyłania do centrali spółki. Podobnie pracownicy sklepów nie są w stanie wskazać, które podpisy nie zostały faktycznie przez nich złożone. Listy obecności są systematycznie zabezpieczane w toku śledztwa, stanowiąc dowód rzeczowy w prowadzonym postępowaniu. Dążąc do ustalenia autentyczności podpisów lub przypisania autorstwa poszczególnych podpisów podejrzanym, powołano w sprawie biegłego z zakresu badań pisma ręcznego. Poczynione dotychczas tą drogą ustalenia (postanowieniem objęto jeden ze sklepów w Gliwicach, przedkładając biegłemu do oceny podpisów), wskazują na potencjalne problemy z uzyskaniem jednoznacznej opinii, co do autorstwa poszczególnych podpisów (z uwagi na zmienność zapisów i bardzo ograniczony materiał dowodowy). Z analizy protokołów przesłuchanych osób, wynika nadto, że powszechne było stwarzanie w sklepach Biedronka" sytuacji, mogących narazić pracowników, podczas wykonywania pracy, na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Polegało to zwłaszcza na braku wyposażenia technicznego, niezbędnego do prawidłowego, bezpiecznego rozładunku towarów dostarczanych do sklepów i ich transportu na terenie sklepów. Prowadziło to do naruszania norm bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie dopuszczalnej wagi ładunków przewożonych przy użyciu wózków ręcznych, a także norm w zakresie wagi i sposobów przenoszenia towarów. Z zeznań pracowników wynika, że takie warunki powodowały u nich przede wszystkim dolegliwości bólowe mięśni i stawów oraz kręgosłupa. Takie przypadki w przeważającej większości nie zostały jednak potwierdzone żadną dokumentacją medyczną, gdyż osoby te nigdzie swoich dolegliwości nie zgłaszały. W toku śledztwa zaistniała konieczność przeanalizowania sposobu wykonywania prac transportowych w sklepach sieci Biedronka" i ustalenia, czy sposób ten nara-

9 9 żał pracowników na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w rozumieniu art k.k. W tym celu zwrócono się do biegłych z Zakładu Fizjologii Pracy i Ergonomii - Instytutu Medycyny Pracy im. J. Nofera w Łodzi". Biegli wstępnie zasygnalizowali jednak "brak możliwości wydania podobnej opinii, zaś prokurator nadal oczekuje na ich oficjalne stanowisko w tym względzie. W kontekście realizacji znamion przestępstwa z art k.k., istnieje zaś konieczność każdorazowego, procesowego wykazania, że niedopełnienie obowiązków, wynikających z zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, narażało pracownika na wspomniane, bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Nie sposób przyjąć, iż realizacja znamion tegoż przestępstwa, nastąpiła w wyniku samego braku zapewnienia w sklepach sieci wózków elektrycznych do przewozu towarów i ręcznego wyładowywania tychże. Te nieprawidłowości były przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy, zaś ich efektem były wydane przez PIP decyzje, które doprowadziły do zmiany postępowania pracodawcy i zakupu wózków elektrycznych oraz wzrostu zatrudnienia mężczyzn, dokonujących rozładunku towarów. W toku śledztwa przyjęto jednak, że w każdym, poważnym, jednostkowym przypadku powstania u określonego pracownika obrażeń ciała, urazów, po zgromadzeniu dokumentacji medycznej, powoływani będą biegli, celem ustalenia czy warunki pracy i wykonywane czynności w sklepie mogły narazić pokrzywdzonego na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, a nadto, czy doszło do naruszenia czynności narządu ciała (w rozumieniu art. 157 lub 156 k.k.). Jeszcze na początkowym etapie śledztwa wystąpiono do wszystkich Okręgowych Inspektorów Pracy o przekazanie gliwickiej Prokuraturze Okręgowej dokumentacji z kontroli przeprowadzonych w placówkach sieci Biedronka", a nadto wystąpiono z wnioskami o przeprowadzenie kolejnej kompleksowej kontroli w sieci sklepów. Protokoły te w części zostały już prowadzącym śledztwo przekazane, zaś wyniki kontroli są aktualnie przedmiotem analizy.

10 10 Jak dotąd w toku śledztwa przedstawiono zarzuty popełnienia przestępstw określonych w art k.k. i art k.k. w zw. z art k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k., polegających na uporczywym naruszaniu przez osoby pełniące funkcje kierowników sklepów i ich zastępców, praw podległych pracowników wynikających ze stosunku pracy, w ten sposób, że zlecano im świadczenie pracy w wymiarze przekraczającym umowny, a w prowadzonej ewidencji czasu pracy, nie rejestrowano rzeczywistego czasu pracy pracowników, a jedynie czas ich pracy wynikający z umowy o pracę, z pominięciem pracy świadczonej w nadgodzinach oraz w godzinach nocnych, w ten sposób poświadczając w ewidencji czasu pracy nieprawdę co do okoliczności mających znaczenie prawne, przez co doprowadzano do niewypłacania przez pracodawcę należnego pracownikom wynagrodzenia za rzeczywisty czas pracy, powiększonego o przysługujący im dodatek z tytułu pracy w nadgodzinach i godzinach nocnych. Zarzuty popełnienia podobnych czynów przedstawiono łącznie 21 osobom. Z uwagi na znaczny stopień skomplikowania śledztwa, konieczność przeprowadzenia wielu czasochłonnych czynności, a w szczególności przesłuchania ogromnej liczby świadków - w toku postępowania przyjęto, że w pierwszej kolejności - po zgromadzeniu wystarczających dowodów - rozważana będzie zasadność przedstawienia zarzutów popełnienia przestępstw kierownikom określonych sklepów, a następnie kierownikom rejonów. Materiały dotyczące tych osób, będą sukcesywnie wyłączane z głównego śledztwa celem ich odrębnej oceny i podjęcia stosownych decyzji merytorycznych. W prowadzonym śledztwie, zarzuty popełnienia przestępstw przedstawione zostały osobom będącym kierownikami poszczególnych placówek handlowych. Zgromadzony na chwilę obecną materiał dowodowy, nie daje podstaw do postawienia zarzutów osobom stojącym wyżej w hierarchii sieci sklepów (np. kierownikom regionów). Materiał dowodowy wskazuje, że w odniesieniu do każdego ze sklepów, sytuacja przedstawiała się odmiennie. Nawet jeśli wykazano w placówce szereg nieprawidłowości, nie potwierdzono, aby osoby z wyższego szczebla hierarchii służbowej wprowadzały jednolite, sprzeczne z prawem, zasady funkcjonowania we wszystkich podległych im sklepach.

11 11 Kwestia wyposażenia sklepów sieci Biedronka" w wózki elektryczne do transportu towarów była przedmiotem kontroli Państwowej Inspekcji Pracy. Kontrole te wykazały, że w większości sklepów faktycznie brak było tego typu urządzeń, a transport był prowadzony przy użyciu wózków pneumatycznych lub ręcznie, co praktykowane było do końca 2004 roku. Obecnie, w wyniku działań podjętych przez prokuraturę i inspektorów pracy, sytuacja ta uległa zmianie. Do transportu towarów używa się wózków elektrycznych, a nadto w sklepach zatrudnieni zostali mężczyźni. Przedmiotem śledztwa są wszystkie aspekty naruszania praw pracowniczych, objęte zakresem przestępstw stypizowanych w art. 218 i 220 k.k. Z uwagi na zakres pozostałych do wykonania czynności procesowych, niezbędnych do podjęcia prawidłowej decyzji merytorycznej w tej sprawie nie można aktualnie prognozować co do terminu zakończenia śledztwa. Jeśli chodzi o działania pozakarne prokuratorów podejmowane na rzecz ochrony praw pracowniczych wskazać można na następujące przykłady: - Prokuratura Rejonowa w Parczewie zgłaszała swój udział w toczących się przed Sądem Rejonowym w Białej Podlaskiej sprawach o zapłatę za godziny nadliczbowe z powództwa pracowników. Sprawy te zakończyły się ugodami sądowymi, - na kanwie jednego z postępowań Prokuratury Rejonowej w Gliwicach Zachód w Gliwicach skierowano do sądu pozew o zapłatę złotych na rzecz pokrzywdzonego pracownika od pozwanego Jeromino Martins Dystrybucja S.A. Postępowanie to jest w toku, - na kanwie dwóch postępowań Prokurator Rejonowy w Gostyniu oraz Prokurator Rejonowy Poznań Nowe Miasto przyłączyli się do zainicjowanych przez pokrzywdzonych pracowników postępowań cywilnych przed sądem pracy gdzie pozwanym był pracodawca, - Prokuratura Okręgowa w Gdańsku dwukrotnie wytoczyła w interesie pracowników powództwa o ustalenie ich stosunku pracy, - w okręgu Prokuratury Apelacyjnej w Szczecinie odnotowano jeden przypadek zgłoszenia udziału prokuratora w postępowaniu toczącym się przed sądem pracy przeciwko ZUS-owi o zasiłek chorobowy,

12 12 - Prokurator Okręgowy w Olsztynie przyłączył się do 2 postępowań cywilnych zainicjowanych przez pokrzywdzonych w sprawach: - II Pc 131/05 z powództwa W.T. i K.B. o zapłatę wynagrodzenia za przepracowane nadgodziny. Postępowanie przed Sądem Okręgowym w Olsztynie zakończyło się zasądzeniem odpowiednich kwot. - II Pc 132/05 z powództwa zbiorowego W.Ś. i innych pracowników złożonego do Sądu Pracy w Poznaniu przeciwko JMD S.A. w Poznaniu. Postępowanie w toku. Współpraca jednostek prokuratury z Państwową Inspekcją Pracy w tej kategorii spraw generalnie przedstawia się pozytywnie. Większość prokuratur ocenia ją jako prawidłową nie zgłaszając co do jej przebiegu uwag. Współpraca polega przede wszystkim na uzyskiwaniu dokumentacji powypadkowej lub pokontrolnej oraz powiadamianiu PIP o prowadzeniu postępowań. Jednak w informacjach przekazanych przez prokuratury apelacji warszawskiej wskazano na brak aktywności ze strony PIP w postępowaniach przygotowawczych, pomimo przekazywania informacji o toczących się sprawach z zakresu praw pracowniczych. W sprawach dotyczących wypadków przy pracy, również tych o najpoważniejszym charakterze, to nie Państwowa Inspekcja Pracy była organem inicjującym postępowanie karne. To prokuratura lub Policja informuje PIP o najpoważniejszych postępowaniach. PIP oceniany jest jako organ nie wykazujący inicjatywy dowodowej, podczas gdy prokurator w wielu sprawach zwłaszcza dotyczących wypadków przy pracy powołuje biegłych z zakresu BHP, których opinie mogłyby stać się dla pracowników PIP podstawą do prowadzenia chociażby działalności profilaktycznej zmierzającej do zmniejszenia liczby naruszeń praw pracowniczych. Niemniej jednak prokuratorzy dążą do pogłębienia współpracy z inspektorami z PIP, których wiedza, jako specjalistów wykorzystywana jest w prowadzonych postępowaniach karnych co do kierunków i możliwości ewentualnego uzupełnienia materiału dowodowego, zaś współpraca z nimi np. w warunkach prokuratur Prokuratury Apelacyjnej w Katowicach przedstawia się bardzo dobrze. Problematyka umiejętnego prowadzenia i nadzorowania postępowań o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, postępowań

13 13 dotyczących szeroko pojętego bezpieczeństwa i higieny pracy oraz respektowania praw pracowniczych, w realiach Województwa Śląskiego, nabiera szczególnego znaczenia. Wagi nabiera w związku z tym również dobra, bieżąca i merytoryczna współpraca prokuratorów z Państwową Inspekcją Pracy i jej organami. Od lat sprowadza się ona z jednej strony do inicjowania przez prokuratorów kontroli PIP, z drugiej zaś strony do wykorzystywania przez prowadzących i nadzorujących poszczególne postępowania materiałów pokontrolnych Inspekcji, do udziału inspektorów PIP w czynnościach realizowanych przez, bądź przy udziale prokuratorów na miejscach zdarzeń, głównie w przypadku poważniejszych wypadków przy pracy (śmiertelnych, skutkujących ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu, zbiorowych itd.), czy też katastrof, wreszcie do korzystania z niekwestionowanej wiedzy specjalistycznej inspektorów PIP i przybierania ich do udziału w realizowanych w toku postępowań czynnościach procesowych (głównie przesłuchaniach). Wnioskowane materiały, przekazywane są prowadzącym i nadzorującym postępowania prokuratorom. Państwowa Inspekcja Pracy zawiadamiana jest o decyzjach merytorycznych zapadających w tej kategorii spraw, zaś inspektorom PIP-u, umożliwia się wcześniejsze zapoznanie z aktami postępowań, celem zgłoszenia ewentualnych wniosków dowodowych. Postępowania o większym ciężarze gatunkowym (tak z uwagi na skutki naruszeń prawa, jak i samą drastyczność naruszeń praw pracowniczych), obejmowane są przez prokuratora zwierzchnim nadzorem służbowym. Pismami z 6 i 15 czerwca 2007 roku, Prokuratorzy Okręgowi w Gliwicach i Katowicach wystąpili nadto do Okręgowego Inspektora Pracy w Katowicach z inicjatywą zorganizowania spotkań przedstawicieli obu instytucji, celem omówienia bieżącej współpracy, zaprezentowania ewentualnych problemów i wypracowania jak najbardziej skutecznych form współpracy na przyszłość. Spotkania odbyły się w dniach 29 czerwca 2007 roku (w okręgu katowickim) i 5 lipca 2007 roku (w okręgu gliwickim), Podobne spotkanie z przedstawicielami częstochowskiego Oddziału Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, odbyło się nadto w dniu 6 lipca 2007 roku w Prokuraturze Okręgowej w Częstochowie.

14 14 Cenną inicjatywą będącą również pokłosem niniejszych spotkań, było przekazanie prokuratorom rejonowym numeru telefonu, pod którym w siedzibie katowickiego Okręgowego Inspektoratu Pracy pełni bieżący dyżur inspektor pracy. Jednocześnie w Prokuraturze Apelacyjnej w Katowicach wyznaczono prokuratora koordynującego działania w zakresie wdrażania i nadzoru nad postępowaniami dotyczącymi naruszania praw pracowniczych. Istotnego znaczenia nabiera też współpraca na odcinku szkoleniowym, czerpanie wiedzy ze wcześniejszych doświadczeń oraz edukacyjna rola prokuratora w zakresie kształtowania na tym odcinku właściwej świadomości prawnej społeczeństwa. Przykładowo prokurator wystąpiła w roli wykładowcy - na temat uprawnień i obowiązków inspektorów pracy w toku postępowań karnych, dotyczących wypadków przy pracy i naruszeń praw pracownika - w trakcie szkolenia prokuratorów i inspektorów pracy, zorganizowanego w dniach od 4 do 6 grudnia 2007 roku w CODK w Dębem k/serocka. W roli wykładowcy - na temat spraw związanych z przestępstwami wymierzonymi przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową - wystąpiła też w trakcie, zorganizowanego w dniu 26 października 2007 roku w Ustroniu IV Forum Bezpieczeństwa i Higieny Pracy - szkolenia zorganizowanego dla służb BHP z rejonu południowej Polski. W III kwartale 2008 roku Prokuratura Okręgowa w Katowicach zaplanowała nadto szkolenie zawodowe z zakresu prawidłowości prowadzenia postępowań dotyczących spraw pracowniczych. Generalnie prokuratorzy okręgowi apelacji katowickiej zasygnalizowali potrzebę kontynuacji, obopólnie przydatnych, wspólnych szkoleń prokuratorów i inspektorów Okręgowego Inspektoratu Pracy w Katowicach, służących wymianie doświadczeń i wspólnemu rozwiązywaniu napotykanych w bieżącej pracy problemów. Opracowano w Biurze Postępowania Przygotowawczego Prokuratury Krajowej