6150 Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae)

Transkrypt

1 6150 Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi) i bezwapienne wyleżyska śnieżne (Salicion herbaceae) fot. M. Węgrzyn Liczba i lokalizacja stanowisk i obszarów monitoringowych W bieżącym roku przeprowadzono jedynie pilotażowe badania. Stanowiska monitoringowe wyznaczono tylko w dwóch obszarach w Tatrach (4 stanowiska) i na Babiej Górze (4 stanowiska). Są to najistotniejsze miejsca wystepowanie muraw acydofilnych regionie alpejskim. W przyszłym roku planuje się zwiększenie liczby stanowisk w Tatrach, oraz wyznaczenie stanowisk w Bieszczadach, a także w regionie kontynentalnym (głównie Karkonosze). Tab.1. Zestawienie badanych stanowisk i obszarów dla siedliska przyrodniczego 6150 w regionie alpejskim. Nazwa Lokalizacja Diablak PLH Babia Góra Strona 1 z 10

2 Gówniak 01 Gówniak 02 Gówniak 03 Kasprowy Wierch Kozi Wierch Ornak 1 Ornak 2 PLH Babia Góra PLH Babia Góra PLH Babia Góra PLC Tatry PLC Tatry PLC Tatry PLC Tatry Stanowiska, na których były/są prowadzone obserwacje w ramach innych programów monitoringowych: Prowadzony jest monitoring muraw acydofilnych w Tatrach w okolicach Kasprowego Wierchu Metodyka badań Typ siedlisk obejmuje acydofilne zbiorowiska murawowe, stanowiące naturalną, przewodnią formację roślinną piętra alpejskiego (halnego). Występują na podłożu bezwapiennym lub z niewielką ilością węglanu wapnia, w najwyższych pasmach górskich Karpat i Sudetów. Za stanowisko uznano zwarty płat muraw obejmujący np. częśc zbocza, grao, częśd kotła polodowcowego itp. pwoerzchnia stanowiska jest zwykle zbliżona do ok. 1 ha. Ponieważ murawy wystepują na stosunkowo dużych powierzchniach, szczególnie w piętrze alpejskim można z powodzenie zastosowad standardową metodę transektu 200 m. Kierunek transektu powinien byd dostosowany do naturalnego ukształtowania terenu. W przypadku muraw w piętrze niwalnym może zajsd potrzeba połączenia w jedno stanowiska trzech mniejszych płatów należy wówczas założyd, że znajdują się one w odległości od siebie nie większej niż 100 m i że cały transekt jest widoczny z każdej powierzchni Do badao nie potrzeba specjalistycznego sprzętu, poza standardowym odbiornikiem GPS i kompasem. Do oznaczania wysokości n.p.m. można też wykorzystad altymetr barometryczny, gdyż przy dużych równicach wysokości względnej, odczyt wysokości z odbiornika GPS może byd niedokładny. Na rynku dostepne są także GPSy z wbudowanym altimetrem. Do prowadzenia badao terenowych niezbędna jest dobra znajomośd subalpejskiej i alpejskiej flory naczyniowej, a także umiejętnośd rozpoznawania podstawowych gatunków mchów i porostów. Do lokalizacji stanowisk w terenie warto wykorzystad lornetkę, a także dokładną ortofotomapę np. wydruk w skali 1:2000 z naniesionymi współrzędnymi geograficznymi. Należy jednak podkreślid, że w wielu wypadkach wartośd dostępnej ortofotomapy może byd ograniczona przez np. cieo zbocza, czy tez zachmurzenie (szczególnie w Tatrach i na Babiej Górze) Wskaźniki specyficznej struktury i funkcji siedliska przyrodniczego oraz sposób ich określania Ekspansja borówki czarnej borówka czarna Vaccinium myrtillus pospolicie występuje ponad górną granicą lasu, jednak jej ilościowośd zwiększa się w miejscach zaburzonych na dawnych pastwiskach, czy też na pożarzyskach. Zwarte zbiorowisko krzewinkowe skutecznie hamuje rozwój innych, cenniejszych roślin więc może zmniejszad różnorodnośd florystyczną. Przyjęto jednak, że wystepowanie borówki w ilościowości mniejszej lub równej 1 nie obniża wartości tego wskaźnika Strona 2 z 10

3 Ekspansja krzewów i podrostu drzew zagrożeniem dla siedliska jest nadmierna ekspansja świerka, lub też jarzębiny (ilościowośd większa od 1), kosodrzewiny, wierzby śląskiej, a w Bieszczadach - olchy kosej, buka i jawora. Gatunki charakterystyczne wskaźnik obejmuje wystepowanie szerokiej grupy rodzimych gatunków roślin naczyniowych charakterystycznych dla piętra alpejskiego. Zestaw gatunków może się różnid w zależności od podtypu tego bardzo zróżnicowanego wewnętrznie typu siedliska przyrodniczego: Typowe murawy ze związku Juncion trifidi: sit skucina Juncus trifidus, kostrzewa niska Festuca airoides (=F. supina), boimka dwurzędowa Oreochloa disticha, owsica pstra Avenastrum versicolor, jastrzębiec alpejski Hieracium alpinum, widłak wroniec Huperzia selago, sasanka alpejska Pulsatilla alba, dzwonek alpejski Campanula alpina, mietlica skalna Agrostis rupestris, starzec karpacki Senecio carpaticus, lokalnie w Bieszczadach: pięciornik złocisty Potentilla aurea, macierzanka halna Thymus alpestris Murawy piętra niwalnego w Tatrach: boimka dwurzędowa Oreochloea disticha, goryczka przezroczysta Gentiana frigida, mokrzyca rozchodnikowata Minuartia sedoides, kosmatka kłosowa Luzula spicata, kostrzewa niska Festuca supina, lepnica bezłodygowa Silene acaulis subsp. norica, starzec kraioski Senecio carniolicus Wysokogórskie murawy acydofilne w Sudetach: kostrzewa niska Festuca supina, sit skucina Juncus trifidus, turzyca tęga Carex rigida, jastrzębiec alpejski Hieracium alpinum, widłak wroniec Huperzia selago, wrzos zwyczajny Calluna vulgaris, śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa, sasanka alpejska Pulsatilla alpina, rdest wężownik Polygonum bistorta. Wysokogórskie bezwapienne wyleżyska śnieżne: wierzba zielna Salix herbacea, rogownica trójszyjkowa rogownica trójszyjkowa Cerastium cerastoides, szarota drobna Gnaphalium supinum, turzyca Lachenala Carex lachenalii, sybaldia rozesłana Sibbaldia procumbens, kosmatka brunatna Luzula alpino-pilosa, wiechlina alpejska Poa alpina, wiechlina granitowa Poa granitica, wiechlina niska Poa supina, Ranunculus pseudomontanus, widłak alpejski Diphasiastrum alpinum, złocieo alpejski Leucanthemopsis alpina. Gatunki ekspansywne należy tu opisad wszystkie gatunki spoza listy gatunków charakterystycznych, które uzyskały ilościowośd w zdjęciach fitosocjologicznych powyżej 10 % lub zajmują powyżej 20 % powierzchni transektu Obce gatunki inwazyjne standardowy wskaźnik dodano w celu wczesnego wykrycia ew. inwazji obcych gatunków flory. Surowe warunki w piętrze alpejskim są wystarczającą barierą do rozprzestrzeniania się znanych obecnie obcych gatunków flory. Potencjalnie większe zagrożenie może wystapid w Bieszczadach, gdzie górna grania lasu została znacznie obniżona Procent powierzchni zajęty przez siedlisko w transekcie murawy acydofilne są siedliskiem dominującym piętrze alpejskim, ponadto mogą wystepowad płatowo pomiędzy zaroślami kosodrzewiny i innych krzewów subalpejskich w piętrze alpejskim. Naturalne warunki wystepowania ich w piętrze subniwalnym narzucają dużą fragmentację płatów muraw co jest cechą naturalną. W związku z tym należy tu uwzględnid przede wszystkim fragmentację związaną z działalnością człowieka i występowaniem płatów zbiorowisk nie odpowiadających charakterystyce żadnego z siedliska przyrodniczych. W przypadku fragmentacji związanej np. z Strona 3 z 10

4 płatami kosodrzewiny rozproszonej w górnej części piętra subalpejskiego należy to odnotowad, jednak nie obniżad wartości wskaźnika. Występowanie śmiałka pogiętego śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa jest gatunkiem ekspansywnym na zaburzonych siedliskach subalpejskich i alpejskicj (szczególnie na Babiej Górze), występuje szczególnie licznie na terenach popasterskich, wskazuje na zubożenie roślinności Zniszczenia mechaniczne głównym zagrożeniem dla muraw acydofilnych jest ich nadmierne wydeptywanie związane z turystykę pieszą. Potencjalnym zagrożeniem może byd bezpośrednie niszczenie muraw przy okazji inwestycji związanych z turystyką i rekreacją ponad górną granicą lasu. propozycja wyskalowania (waloryzacji) wskaźników w kategoriach FV, U1 i U2. Tab. 2. Waloryzacja wskaźników specyficznej struktury i funkcji siedliska 6150 na stanowisku. Ocena Wskaźnik FV U1 U2 Ekspansja borówki czarnej Ekspansja krzewów i podrostu drzew Gatunki charakterystyczne Borówka czarna występuje nielicznie, w niewielkim zwarcie, średnia ilościowośd do 1 włącznie Borówka czarna występuje średnio licznie, ilościowośd do 2-3 Borówka czarna jest gatunkiem dominującym w warstwie runa, ilościowośd 4-5 brak 30% 50% >50% Dobrze rozwinięta flora subalpejska, występuje przynajmniej 5 typowych gatunków alpejskich, przede wszystkich typowych dla rzędu Juncion trifidi Flora subalpejska gorzej rozwinięta, liczba gatunków alpejskich, przede wszystkich typowych dla rzędu Juncion trifidi od 3 do 5 Występują najwyżej 2 typowe gatunki alpejskie Gatunki ekspansywne brak 30% 50% >50% Obce gatunki inwazyjne Brak gatunków inwazyjnych Procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie Występowanie śmiałka pogiętego Zniszczenia mechaniczne Pojawiają się pojedyncze pędy gatunków inwazyjnych Gatunki inwazyjne zajmują ponad 10 % powierzchni badanych płatów 100% - 80% 70% - 50% <50% Śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa występuje nielicznie, ilościowośd w badanych płatach do 1 włącznie Brak zniszczeo (nie uwzględnia się zniszczeo związanych Śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa występuje średnio licznie, ilościowośd we wszystkih badanych płatach do 2 do 3 Pojedyncze ślady antropopresji, np. wydeptanie fragmentu Śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa osiąga status gatunku dominującego, ilościowośd 4 lub 5 Zniszczenia dotyczą powierzchni powyżej 25 % powierzchni muraw Strona 4 z 10

5 z procesami geomorfologicznymi) transektu (np. ścieżka) Wskaźniki kardynalne: gatunki charakterystyczne, gatunki ekspansywne, ekspansja podrostu drzew i krzewów, zniszczenia mechaniczne Wyniki badań i ocena stanu zachowania REGION ALPEJSKI Murawy acidofilne dominują w piętrze alpejskim na Babiej Górze. Jednocześnie są poddane największej presji związanej z intensywnym ruchem turystycznym w trzyszczytowych pariach masywu (głównie w okolicach Diablika, ale także wzdłuż szlaku prowadzącego z Przełęczy Brona na Sokolicę. Drugim czynnikiem niewątpliwie wpływającym na stan zachowania tych muraw jest sukcesja naturalne, polegająca zarówno na ekspansji zarośli subalpejskich (kosodrzewiny, a w niektórych miejscach także jarzębina oraz wierzba śląska), a także borówki czarnej i śmiałka pogiętego. Stan zachowania tych muraw jest dosyd zróżnicowany, jednak należy podkreślid, że najgorzej zachowane płaty odnotowano w pobliżu Perci Akademickiej oraz Gówniaka. Niewątpliwie więc stan tych siedlisk jest znacznie gorszy niż np. subalpejskich zarośli, czy też borówczysk bażynowych. Najistotniejszym zagrożeniem dla nich jest sukcesja naturalna (ekspansja krzewów oraz gatunków traworoślowych), natomiast w pobliżu szlaków turystycznych wydeptywanie i związane z tym mechaniczne zniszczenie. Skład florystyczny tych muraw jest również znacznie zróżnicowany. Wynika to niewątpliwie ze zróżnicowania podłoża na którym mogą występowad te murawy (zawartośd węglanu wapnia, wilgotnośd, wielkośd rumoszy skalnego) a także wysokości n.p.m. oraz odległości od górnej granicy lasu. Wśród badanych stanowisk można wyróżnid zarówno płaty o charakterze nawiązującym do ziołorośli i traworośli, z udziałem takich gatunków jak: ciemiężyca zielona Veratrum lobelianum, śmiałek pogięty Deschampsia caespitosa, wierzbówka kiprzyca Chamaenerion angustifolium, szczaw alpejski Rumex alpinus. Z drugiej strony można wyróżnid płaty nawiązujące do muraw bliźniczkowych (z bliźniczką psią trawką Nardus stricta, jastrzębcem Lachenala Hieracium lachenalii, prosienicznikiem jednogłówkowym Hypochoeris uniflora, pięciornikiem złotym Potentilla aurea). Wyraźnie wyodrębniają się także stanowiska z udziałem gatunków związanych w występowaniem węglanu wapnia bartsji alpejskiej Bartsia alpina i kostrzewy pstrej Festuca versicolor, Wskazane było by więc opisanie podtypów tego siedliska przyrodniczego na Babiej Górze i wskazania w miare jednoznacznych kryteriów wydzielania płatów muraw acydofilnych z innych siedlisk subalpejskich i alpejskich (przede wszystkim 6170, 4060, 6230) Podsumowanie wyników dla poszczególnych wskaźników siedliska na stanowiskach i w obszarach Ekspansja borówki czarnej na stanowiska w Tatrach obserwowano jedynie nieliczne pojawianie się pojedynczych krzewinek (pokrycie od 0-5%, oceny FV), natomiast większe powierzchnie borówki zajmowały na Babiej Górze od 5 do nawet 50 %, stąd oceny tego wskaźnika były znacznie gorsze na stanowiskach babiogórskich (oceny U1 i U2) Strona 5 z 10

6 Ekspansja krzewów i podrostu drzew jedynym gatunkiem w warstwie A i B na stanowiskach w Tarach była kosodrzewina, ale w żadnym wypadku jej pokrycie nie było większe od 5 % (ocena FV), natomiast na Babiej Górze tylko na jednym stanowisku wskaźnik ten oceniono na FV, a w pozostałych trzech przypadkach na U1, ze względu na ekspansję świerka, jałowca halnego, kosodrzewiny, jarzębiny i wierzby śląskiej Gatunki charakterystyczne wskaźnik ten był dobrze oceniany w Tatrach (FV) wystepowały tam przede wszystkim takie gatunki jak: boimka dwurzędowa Oreochloa disticha, dzwonek alpejski Campanula alpina, jastrzębiec alpejski Hieracium alpinum, kostrzewa niska Festuca airoides, mietlica skalna Agrostis rupestris, owsica psia Avenastrum versicolor, sasanka alpejska Pulsatilla alpina, sit skucina Juncus trifidus, widłak wroniec Huperzia selago. Natomiast stanowiska ze względu na zmiejszoną liczbę gatunków charakterystycznych na Babiej Górze były oceniane na U1. Gatunki ekspansywne wskaźnik ten uzyskał ocenę U1 na wszystkich stanowiskach, głównie ze względu na wystepowanie śmiałka pogiętego, przez co wyniki w dużej mierze pokrywają się z oceną odrębnego wskaźnika poświęconego temu gatunkowi. W dalszych pracach należy dopracowad definicję tego wskaźnika aby uniknąd redundancji danych, lub po prostu zrezygnowad z oceny gatunków ekspansywnych Obce gatunki inwazyjne na gatunków inwazyjnych żadnych z badanych stanowiska nie zidentyfikowano obcych Procent powierzchni zajęty przez siedlisko w transekcie na wszystkich stanowiskach wskaźnik uzyskał ocenę FV i uznano, że siedlisko 6150 pokrywa 100 % powierzchni transektu. Nie obserwowano przejawów fragmentacji. W toku dalszych badao należy rozważyd możliwośd zrezygnowania z tego wskaźnika, lub jego doprecyzowanie. Występowanie śmiałka pogiętego śmiałek pogięty Deschampsia flexuosa wystepował na wszystkich stanowiskach, a na większości z nich w ilościowości wkazującej na ocenę U1 (szczególnie na Babiej Górze). Prawdopodobnie przyjęto zbyt surowe kryterium wykazywania tego gatunku jego gatunku ekspansywnego. Zniszczenia mechaniczne na żadnym z badanych stanowisk nie zaobserwowano śladów zniszczenia mechanicznego (ocena FV). Pomimo tego nie należy rezygnowad z tego wskaźnika. Można by ewentualnie rozpatrzyd możliwośd rozszerzenie oceny wskaźnika do strefy buforowej dookoła transektu, np. odległości 50 m od badanego stanowiska. Zróżnicowanie geograficzne wyników ocen wskaźników specyficznej struktury i funkcji Badania prowadzono jedynie w dwóch obszarach wystepowania tego siedliska przyrodniczego na Babiej Górze i w Tatrach. Porównanie ocen wskaźników pomiędzy tymi obszarami wskazuje albo na brak różnic (wskaźniki: zniszczenia mechaniczne, wystepowanie śmiałka pogiętego, procent powierzchni, obce gatunki inwazyjne, gatunki ekspansywne) albo na gorze zachowanie muraw acidoflinych na Babiej Górze: wskaźniki: ekspansja borówki czarnej, ekspansja drzew i krzewów, gatunki charakterystyczne. Strona 6 z 10

7 Tab. 3. Zestawienie ocen wskaźników opisujących specyficzną strukturę i funkcje siedliska 6150 na badanych obszarach w regionie alpejskim (wartości w tabeli oznaczają liczbę stanowisk). Ocena Wskaźniki FV U1 U2 Ekspansja borówki czarnej Ekspansja krzewów i podrostu drzew Gatunki charakterystyczne Gatunki ekspansywne Obce gatunki inwazyjne Procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie Występowanie śmiałka pogiętego Zniszczenia mechaniczne Tab. 4. Zestawienie ocen wskaźników opisujących specyficzną strukturę i funkcje siedliska 6150 na badanych obszarach w regionie alpejskim (wartości w tabeli oznaczają liczbę monitorowanych obszarów). Ocena Wskaźniki FV U1 U2 Ekspansja borówki czarnej Ekspansja krzewów i podrostu drzew Gatunki charakterystyczne Gatunki ekspansywne Obce gatunki inwazyjne Procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie Występowanie śmiałka pogiętego Zniszczenia mechaniczne Analiza i podsumowanie wyników dla poszczególnych parametrów opisujących siedlisko na poziomie stanowisk i obszarów Powierzchnia siedliska wszystkie stanowiska w Tatrach uzyskały ocenę FV wynika to z faktu, ze w tym paśmie górskich znajdują się największe zasoby siedliska 6150 w Polsce. Właściwie tylko w Tatrach występuję w pełni wykształcone, typowe piętro alpejskie zajmujące duże, ciągłe powierzchnie. Płaty muraw na Babiej Górze są bardziej pofragmentowane i o ile w ocenie transeptów wskaźnik procent powierzchni zajęty przez siedlisko na transekcie uzyskuje oceny FV to w szerszej skali zauważamy, że istnieje znaczna fragmentacja tego ekosystemu, Należy dodad, ze fragmentacja ta jest zwiększana przez szlaki turystyczne w najwyższych partiach (na graniach). Należy też jednak podkreślid, że niższa ocena tego parametru na Babiej Górze wynika raczej w ukształtowania terenu i stosunkowo niewielkiej wysokości tego masywu górskiego. Specyficzna struktura i funkcje stanowiska w Tatrach oceniano na FV, na Babiej Górze na U1. Wskaźnikami obniżającymi ocenę tego parametru były ekspansja borówki czarnej, ekspansja krzewów i podrostu drzew, gatunki charakterystyczne. Podobnie jak w przypadku poprzedniego parametru mniej typowa struktura babiogórskih muraw wynika przede wszystkim z naturalnyh Strona 7 z 10

8 uwarunkowao i braku możliwości pełnego wykształcenia się typowych cech muraw wysokogórskich. Perspektywy ochrony możliwośd ochrny muraw wysokogórskich są niewątpliwie znacznie większe w Tatrach przede wszystkim na bardzo dużą powierzchnie tego siedlisk w piętrach alpejskim i subniwalnym. Oczywiście murawy poddawane są silnej presji w pobliżu szlaków turystycznych, schronisk, infrastruktury narciarskiej nadal jednak stosunek powierzchni zagrożonej antropopresją do całości muraw w Tatrach jest niewielkie. Oczywiście ze względu na wysokie walory przyrodnicze wszystkich płatów tych muraw, należy podejmowad działania ochrone w skali lokalnej (np. w pobliży Kasprowego Wierchu), jednak nie istnieje zagrożenie znaczącego pogorszenia się stanu muraw wysokogórskich w całości obszaru. Odmiennie sytuacja przedstawie się na Babiej Górze. Szczyt i grao Babiej Góry typowe miejsce występowania muraw acydofilnych jest poddany najbardziej intensywnej presji turystycznej. Duże znaczenie ma również nierównomierne rozłożenie intensywności tego ruch zarówno w czasie (kumulacja np. w weekendy) jak i w przestrzenie (wydeptywanie szczytu Diablaka). Stąd ocena perspektyw ochrny na Babiej Górze U1. Zróżnicowanie geograficzne wyników ocen parametrów stanu ochrony Badania prowadzono tylko na dwóch obszarach (Tatry i Babia Góra) i do tego na niewielkiej liczbie stanowisk. Można jednak zauważyd jednoznaczną różnicę w ocenie wszystkich parametrów stanu ochrony, a co za tym idzie też oceny ogólnej stanu muraw acydofilnych zdecydowanie lepiej są wykształcone, zachowane i mają lepsze perspektywy ochrony murawy w Tatrach. Pełna analiza będzie możliwa po uwzględnieniu stanowisk sudeckich. Tab. 5. Podsumowanie ocen stanu zachowania siedliska przyrodniczego 6150 na badanych stanowiskach w regionie alpejskim. Oceny Specyficzna Stanowisko Powierzchnia Perspektywy struktura i Ocena ogólna siedliska ochrony funkcje Diablak U1 U1 U1 U1 Gówniak 01 U1 U1 U1 U1 Gówniak 02 FV U1 U1 U1 Gówniak 03 U1 U1 U1 U1 Kasprowy Wierch FV FV FV FV Kozi Wierch FV FV FV FV Ornak 1 FV FV FV FV Ornak 2 FV FV FV FV Podsumowanie ocen FV 5 U1 3 FV 4 U1 4 FV 4 U1 4 FV 4 U1 4 Tab. 6. Podsumowanie ocen stanu zachowania siedliska przyrodniczego 6150 na badanych obszarach w regionie alpejskim Oceny Obszary Powierzchnia Specyficzna Perspektywy Ocena ogólna siedliska struktura i ochrony Strona 8 z 10

9 funkcje Tatry FV FV FV FV Babia Góra U1 U1 U1 U1 Podsumowanie ocen FV 1 U1 1 FV 1 U1 1 FV 1 U1 1 Analiza i podsumowanie zagrożeo i oddziaływao dla siedliska przyrodniczego FV 1 U1 1 Naturalne czynniki, obserowane na stanowiskach monitoringowych, takie jak np. wtórna sukcesja, ekspansja gatunków drzew i krzewów, lokalnie dominacja niektórych gatunków (np. śmiałka pogiętego) ma największe znaczenie dla najniżej położonych płatów tego siedliska, szczególnie na Babiej Górze. Dla najcenniejszych płatów (przy stosunkowo małej łącznej powierzchni) pewne znaczenie mogą mied też naturalne katastrofy lawiny, obsuwanie się gruntu itp. Jednak zarówno w Tatrach, jak i na Babiej Górze główne potencjalne zagrożenia związane są z ruchem turystycznym, a w przypadku Tatr również z narciarstwem. Na Babiej Górze zagrożenia te są istotniejsze ponieważ najlepiej zachowane stanowiska muraw są zlokalizowane w bezpośrednioj bliskości najbardziej atrakcyjnych turystycznie cześci tego masywu w okolicach szczytu. Dodatkowym problemem jest nierównomierne rozłożenie intensywności tego ruch. Latem w okresach najlepszej pogody, a więc również w czasie najkorzystniejszym dla wegetacji ruch ten bywa bardzo intensywny (szczególnie w czasie weekendów). Co powoduje bardzo duża, mimo że chwilową, presję wydeptywania i powoduje mechaniczne zniszczenia muraw. W Tatrach ze względu na większą powierzchnie muraw większośd ich powierzchni znajduje się w strefie ochrony ścisłej poza wpływem człowieka. Jednak równiez w tym przypadku presja turystyczna (np. Kaprowy Wierch, Morskie Oko) i narciarska (Kaprowy Wierch i okoliczne doliny) jest bardzo skoncentrowana i prowadzi do niszczenia części płatów muraw. Obce gatunki inwazyjne Na żadnym z badanych stanowisk nie odnotowano obcych gatunków inwazyjnych Propozycje działań ochronnych Objęcie badanych płatów muraw trzema formami ochrony (park narodowy, specjalny obszar ochrony siedliska, obszar specjalnej ochrony ptaków) daje dosyd dużą gwarancję zachowania i nie pogorszenia obecnego stanu zachowania muraw acidiofilnych w Tatrach i na Babiej Górze. W celu ochrony płatów poddanych bezpośrednio największej antropopresji należy przeanalizowad funkcjonowanie istniejących obecnie zabezpieczeo (np. na Kasprowym Wierchu) i rozpatrzyd wprowadzenie dodatkowych ograniczeo. Szczególnie istotne może to byd na Babiej Górze w okolicach szczytu. Z drugiej strony trudno sobie wyobrazid prowadzenie tego typu ochrony na Diablaku ze względów krajobrazowych. Byd może wystarczającym zabezpieczenie byłoby wzmożenie kontroli prouszcznia się po szlakach turystycznych w okresach najbardziej intensywnego ruchu turystycznego i odpowiedniego oznakowania. Strona 9 z 10

10 Propozycje i uwagi odnośnie dalszych badań monitoringowych Niewątpliwie dotychczasowa liczba stanowisk w Tatrach jest zbyt mała należy przebadad szersze spektrum muraw o różnym stanie zachowania, ze szczególnym uwzględnieniem terenów poddanych największej presji turystycznej, nie tylko płatów położonych poza wpływem człowieka. Należy również przeprowadzid dokładniejsze badania muraw bezpośrednio przy szczycie Babiej Góry, w celu określenia poziomu zniszczeo związanych z turystyką. Dotychczas nie badano fragmentarycznie wykształconych muraw w Bieszczadach oraz stanowisk tych muraw w regionie kontynentalnym w Sudetach badanie te będą prowadzone w przyszłym roku. Z dotychczasowych wskaźników najmniejszą wartośd diagnostyczną miały wskaźniki: gatunki ekspansywne, procent powierzchni zajętej przez siedliska. Trochę wątpliwości również budziło zbyt silne podreślenie roli śmiałka pogiętego jako gatunku ekspansywnego. Wydaje się, że najeży opracowad nowy sposób oceniania fragmentacji siedliska ocena powierzchni zajętej przez siedlisko na transekcie daje zawsze wyniki pozytywne, podczas gdy fragmentacja wystepuje w większej skali. Prawdopodobnie rozszerzenie skali oceniania tego wskaźnika np. strefa buforowa 50 m od transektu, co daje łączną powierzchnie 2 ha dało by bardziej miarodajne wyniki. Można rozpatrzyd wprowadzenie obowiązkowego kartowania płatów muraw na takiej zwiększonej powierzchni z wykorzystaniem techniki GIS. Strona 10 z 10