Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ XI ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO 1 Zakład Auksologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Department of Auxology, University of Jan Kochanowski in Kielce 2 Centrum Sportu, Politechnika Świętokrzyska w Kielcach Sport Center, University of Technology in Kielce 3 Powiatowy ZOZ w Starachowicach District Hospital in Starachowice ANDRZEJ JOPKIEWICZ 1, JACEK GAWRON 2, MAŁGORZATA MAJECKA-KOTWICA 3 Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego Description of selected elements of lifestyle of adults residing in the Świętokrzyskie Voivodeship Słowa kluczowe: osoby dorosłe, aktywność fizyczna, samoocena zdrowia i kondycji fizycznej Key words: adults, physical activity, self-assessment of health and physical activity Na styl życia jednostki składają się zachowania zdrowotne wpływające na sprawność funkcjonalną człowieka. Dlatego też istotne jest uzyskanie bardziej szczegółowej informacji o niektórych elementach stylu życia, oraz subiektywnej ocenie zdrowia i kondycji fizycznej osób dorosłych, gdyż wpływają ona na aktywność jednostki, sposób radzenia sobie ze stresem oraz samoakceptację [4]. Ponadto, subiektywne wskaźniki zdrowia populacji silnie korelują z jej zachowaniami prozdrowotnymi, wpływają na podejmowane decyzje w zakresie terapii i mają bezpośredni lub pośredni wpływ na zachowania jednostek [4]. Stąd też Ostrowska [7] podkreśla, że próby poszukiwania związków stylu życia ze zdrowiem,,subiektywnym (niedoceniane przez medycynę) zasługują na cykliczne, długofalowe badania.

2 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo W badaniach nad stanem zdrowia, zwraca się uwagę na wykorzystywanie jego mierników subiektywnych - czyli ocenę zdrowia subiektywnego (subjective health) - w przeciwieństwie do zdrowia obiektywnego, oceny którego dokonują profesjonaliści [11]. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje samoocenę zdrowia za jeden z podstawowych subiektywnych wskaźników zdrowia populacji, obok wskaźników położenia społecznego, warunków życia i funkcjonowania ochrony zdrowia. Należy jednak pamiętać, że samoocena jest zagadnieniem wielowymiarowym, składnikiem obrazu samego siebie, czyli samowiedzy, na którą składają się samoopis i standardy osobiste. Samoocena definiowana jest jako postawa wobec samego siebie, zwłaszcza wobec własnych możliwości [8], czyli inaczej ewaluacja własnej osoby [9]. Ma ona zatem charakter wartościujący. Stąd też celem pracy jest ocena niektórych elementów stylu życia, oraz postrzegania przez osoby dorosłe swego zdrowia i kondycji fizycznej w odniesieniu do wieku i płci, a także określenie związków między tymi zmiennymi. MATERIAŁ I METODYKA Badania ankietowe przeprowadzono na terenie województwa świętokrzyskiego w 2010 roku z zastosowaniem doboru celowo-losowego. Kwestionariusz ankiety zawierał pytania dotyczące preferencji związanych z trybem życia i jego walidacja wykazała, że współczynnik rzetelności alfa Cronbacha wynosi 0,81, co kwalifikuje go do wykorzystania w badaniach przekrojowych. Ogółem zbadano 1032 osoby w wieku lat, w tym 517 kobiet i 515 mężczyzn, w obrębie których wydzielono cztery grupy wiekowe: lat, lat, lat i lat, w których średnia wieku kobiet i mężczyzn była podobna (tab. I). W obliczeniach wykorzystano dane liczbowe i procentowe, a dla określenia związków między zmiennymi zastosowano dwa testy: współczynnik korelacji rang Spearmana oraz test nieparametryczny chi-kwadrat (χ²) [2]. Wszystkie obliczenia wykonano przy pomocy programu STATISTICA 8.0, a istotność określano na poziomie p 0,01 i p 0,05. Tab. I. Charakterystyka liczbowa badanych osób (%) Średni Ogółem Wiek wiek N % N % N % x , , ,2 22, , , ,2 34, , , ,7 44, , , ,9 54,4 Ogółem , , ,0 39,2 162

3 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego WYNIKI Biorąc pod uwagę liczbę dni w tygodniu, w którym badani przeznaczali na wysiłki fizyczne co najmniej 30 min. dziennie, stwierdzono, że: dużą aktywnością fizyczną charakteryzowało się ogółem 6,9% badanych osób (tylko 4,5% kobiet i 9,3% mężczyzn), średnią aktywność fizyczną stwierdzono u 22,3% badanych osób (tylko 15,9% kobiet i 28,7% mężczyzn), siedzącym trybem życia, tzn. niską aktywnością fizyczną charakteryzowało się aż 70,5% badanych osób (79,1% kobiet i 61,9% mężczyzn) (ryc.1). charakteryzowały się wyraźnie mniejszą aktywnością fizyczną niż mężczyźni (ryc.1). Na podstawie testu chi-kwadrat oraz korelacji rang Spearmana stwierdzono znamienne związki w tym względzie z płcią (p<0,01). Przy czym w odniesieniu do kobiet wiek nie był czynnikiem różnicującym ich aktywność fizyczną i odsetki kobiet, wykazujących różną aktywność fizyczną w czasie wolnym w poszczególnych grupach wiekowych, były na zbliżonym poziomie, gdyż: duża aktywność fizyczna dotyczyła zaledwie od 2,5 do 6,1 % badanych kobiet w różnych grupach wiekowych, średnia aktywność fizyczna kształtowała się od 19,4% w najmłodszej grupie wiekowej (20-29 lat) do 8,9% w najstarszej (50-59 lat), sedenteryjnym trybem życia charakteryzowała się zdecydowana większość kobiet (od 74,6 w najmłodszej do 87,6% w najstarszej grupie wiekowej). 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% Razem 0,0% duża średnia niska Ryc. 1. Poziom aktywności fizycznej osób dorosłych z woj. świętokrzyskiego (%) 163

4 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% Duża aktywność fizyczna Sedenteryjny tryb życia Średnia aktywność fizyczna Ryc. 2. Odsetki kobiet charakteryzujących się różną aktywnością w fizyczną czasie wolnym w poszczególnych grupach wiekowych Aktywność fizyczna mężczyzn w czasie wolnym wyraźnie zmniejszała się wraz z wiekiem, i tak (ryc.3): w zakresie dużej aktywności fizycznej od 16,9% w najmłodszej grupie wiekowej i z niewielkimi wahaniami do 3,3% w najstarszej grupie, średnia aktywność fizyczna zmniejszała się liniowo wraz z wiekiem z 36,8% w najmłodszej grupie wiekowej do 14,8% w najstarszej grupie, odsetki mężczyzn charakteryzujących się sedenteryjnym trybem życia (62,1% łącznie) zwiększały się wraz z wiekiem (z 46,3% w najmłodszej grupie wiekowej do 82% w najstarszej). 100,0% 80,0% 60,0% 40,0% 20,0% 0,0% Duża aktywność fizyczna Sedenteryjny tryb życia Średnia aktywność fizyczna Ryc.3. Odsetki mężczyzn charakteryzujących się różną aktywnością fizyczną czasie wolnym w poszczególnych grupach wiekowych 164

5 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego Ponad połowa badanych kobiet i mężczyzn deklarowała, że w życiu codziennym w czasie wolnym preferuje przeciętną aktywność fizyczną (55,9% kobiet i 56,9% mężczyzn). Przy czym dużą aktywność fizyczną deklarowało 13,3% kobiet i 18,1% mężczyzn, a sedenteryjny tryb życia 30,6% kobiet i 25,1% mężczyzn. Najchętniej podejmowanym zajęciem w czasie wolnym przez kobiety było oglądanie telewizji, filmów video i słuchanie radia (36%), następnie korzystanie z komputera (20,5%), wykonywanie prac domowych (13,4%) oraz czytanie książek (11,6%) (ryc.4). Spacer lub jazdę na rowerze w czasie wolnym preferowała tylko co dziewiąta kobieta (8,9%), a sport uprawiało zaledwie 2,3% kobiet. Dla mężczyzn ulubionym zajęciem, podejmowanym w czasie wolnym, okazało się siedzenie przed komputerem (35,7%), następnie oglądanie telewizji, filmów video i słuchanie radia (29,3%), ponadto wykonywanie prac domowych (12,6%)., prawie tak samo często jak kobiety, preferowali spacer czy jazdę rowerem (8,7%,), a wyraźnie rzadziej sięgali po książkę czy gazetę (2,7%), natomiast częściej podejmowali zajęcia sportowe (7,2%). Zarówno kobiety, jak i mężczyźni, poświęcali tyle samo czasu siedząc w bezruchu, głównie przed telewizorem i komputerem (ryc.4). 40,0% 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Razem Ryc. 4. Odsetki osób dorosłych preferujących różne sposoby spędzania czasu wolnego Wyniki badań ankietowych wykazały że ponad połowa kobiet ocenia swój stan zdrowia jako dobry (57,6%), a 12,4% jako zły, natomiast jedna trzecia uważa, że ich stan zdrowia jest przeciętny. bardziej pozytywnie oceniają swój stan zdrowia, bo aż 65,6% uważa, że ich stan zdrowia jest dobry, a niespełna jedna trzecia ocenia go jako przeciętny (30,1%), a tylko 4,3% jako zły (ryc.5). 165

6 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo Wraz z wiekiem pogarsza się samoocena zdrowia osób dorosłych, gdyż zarówno kobiety jak i mężczyźni starsi, niżej oceniają swoje zdrowie, gdyż zmniejsza się odsetek oceniających je jako dobre, a zwiększa oceniających je jako przeciętne i złe (tab. II). 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 dobry przeciętny zły Ryc. 5. Samoocena zdrowia kobiet i mężczyzn (%) Razem Tab. II. Samoocena zdrowia osób dorosłych w odniesieniu do wieku (%) Wiek Samoocena zdrowia Samoocena zdrowia dobre przeciętne złe dobre przeciętne złe ,3 28,5 1,2 79,4 19,1 1, ,0 27,1 4,9 75,2 23,9 0, ,2 29,4 21,6 55,4 39,6 5, ,8 35,9 27,2 52,9 37,4 9,8 Ogółem 57,6 29,9 12,4 65,9 30,1 4,3 Zaledwie 3,3% kobiet ocenia swoją kondycję fizyczną jako bardzo dobrą, a 7,7% jako złą (ryc.6), natomiast ponad 46% uznaje ją za dobrą, a 42,6% za przeciętną. wyżej oceniają swoją kondycję fizyczną, gdyż 9,1% uważa ją za bardzo dobrą, 59,4% za dobrą, 42,6% za przeciętną, a tylko 3,3% za złą (ryc.6). W starszych grupach wiekowych, zarówno u kobiet jak i mężczyzn, zmniejsza się odsetek osób oceniających swoją kondycje fizyczną jako bardzo dobrą i dobrą, a zwiększa odsetek oceniających ją jako przeciętną i złą (tab. III). 166

7 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 Razem 0,1 0 b dobra dobra przeciętna zła Ryc. 6. Samoocena kondycji fizycznej osób dorosłych (%) Tabela III. Samoocena kondycji fizycznej osób dorosłych w odniesieniu do wieku (%) Wiek Samoocena kondycji fizycznej Samoocena kondycji fizycznej b. dobra dobra przeciętna zła b. dobra dobra przeciętna zła ,9 48,5 44,2 2,4 15,4 50,7 32,4 1, ,3 56,2 36,4 4,1 9,4 69,2 20,5 0, ,5 49,1 38,8 8,6 7,9 63,3 27,3 1, ,9 29,8 50,9 18,4 3,3 55,3 31,7 9,8 Ogółem 3,3 46,3 42,6 7,6 9,1 59,4 28,2 3,3 Ponad połowa badanych kobiet deklarowała, że nie pali wcale papierosów (57,6%), natomiast do codziennego palenia przyznało się prawie 25%. Okazjonalne palenie papierosów deklarowało ponad 10% kobiet, a rzucenie palenia blisko 7%. Wśród mężczyzn codzienne palenie tytoniu jest popularniejsze, bo przyznało się do tego nałogu 30,5 %, natomiast niepalących w ogóle było 44,5%. Przy czym okazjonalne palenie deklarowało 15,0%, a zaprzestanie tego nałogu prawie10%. Wiadomo, że skutki nadużywania alkoholu ujawniają się zwykle po wielu latach powodując różnorodne schorzenia. W przeprowadzonych badaniach prawie 24% kobiet i tylko 12% mężczyzn deklarowało, że nie spożywa alkoholu wcale. Największy odsetek, zarówno kobiet (69,7%), jak i mężczyzn (64,7%) spożywa alkohol od czasu do czasu, tzn. okazjonalnie, a do częstego picia alkoholu przyznało się 5,8% kobiet i aż 24% mężczyzn. Wyniki testu chi-kwadrat wykazały istotny związek samooceny stanu zdrowia, zarówno kobiet jak i mężczyzn, z aktywnością fizyczną w czasie wolnym, preferen- 167

8 168 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo cjami w zakresie sposobu spędzania czasu wolnego, paleniem papierosów i spożywaniem alkoholu. Wyższa samoocena zdrowia wiązała się z większą aktywnością fizyczną w czasie wolnym, aktywnymi sposobami spędzania czasu wolnego, nie paleniem papierosów i nie spożywaniem alkoholu. Jedynie u mężczyzn spożywanie alkoholu nie wykazywało związku z samooceną zdrowia (tab. IV). Tab. IV. Wyniki testu niezależności chi-kwadrat dotyczące związków między samooceną zdrowia, a różnymi elementami stylu życia dorosłych kobiet i mężczyzn Zmienne χ 2 f1 p χ 2 f1 p Aktywność fizyczna 25, , , ,0000 Preferencje 73,6942 wolnoczasowe 4 0, , ,0000 Palenie papierosów 13, , , ,0000 Spożywanie alkoholu 14, , , ,0995 Również współczynniki korelacji rang Spearmana wskazują na podobne związki, a jedynie spożywanie alkoholu zarówno w odniesieniu do kobiet i mężczyzn nie wiązało się z samooceną zdrowia (tab. V). Tab. V. Współczynniki korelacji rang Spearmana dotyczące związków między samooceną zdrowia, a różnymi elementami stylu życia dorosłych kobiet i mężczyzn Zmienne R t p R t p Aktywność 0,1045 2,3782 0,1776 0,1972 4,5560 0,0000 fizyczna Preferencje 0,2734 6,4445 0,0000 0,2521 5,9025 0,0000 wolnoczasowe Palenie 0,0537 1,2202 0,2229 0,2233 5,1852 0,0000 papierosów Spożywanie 0,1026 2,3333 0,0200-0,369-0,8367 0,4031 alkoholu Wyniki testu chi-kwadrat wykazały istotny związek samooceny kondycji fizycznej mężczyzn z wszystkimi analizowanymi tu elementami stylu życia. Natomiast w odniesieniu do kobiet związek ten dotyczył aktywności fizycznej w czasie wolnym i preferencji wolnoczasowych (tab.vi).wyższa samoocena kondycji fizycznej wiązała się z aktywnością fizyczną w czasie wolnym zarówno kobiet jak i mężczyzn, preferencjami w zakresie sposobu spędzania czasu wolnego, paleniem papierosów i spożywaniem alkoholu. Ponadto wyższa samoocena kondycji fizycznej wiązała się u mężczyzn z nie paleniem papierosów i nie spożywaniem alkoholu, a jedynie u kobiet

9 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego palenie papierosów i spożywanie alkoholu nie wykazywało związku z ich samooceną kondycji fizycznej (tab.vi) Tab. VI. Wyniki testu niezależności chi-kwadrat dotyczące związków między samooceną kondycji fizycznej, a różnymi elementami stylu życia dorosłych kobiet i mężczyzn Zmienne χ 2 f1 p χ 2 f1 p Aktywność fizyczna 47, , , ,0000 Preferencje wolnoczasowe 76, , , ,0000 Palenie papierosów 13, , , ,0000 Spożywanie 11, , ,3553 alkoholu 6 0,0000 Również współczynniki korelacji rang Spearmana wskazują na podobne związki, a jedynie spożywanie alkoholu zarówno w odniesieniu do kobiet i mężczyzn nie wiązało się z samooceną kondycji fizycznej (tab.v).można wyraźnie zauważyć, że wyższa samoocena kondycji fizycznej, zarówno kobiet jak i mężczyzn, wykazuje istotny związek z wyższa samooceną zdrowia, bardziej aktywnym sposobem spędzania czasu wolnego, nie paleniem papierosów i nie spożywaniem alkoholu. Tab. VII. Współczynniki korelacji rang Spearmana dotyczące związków między samooceną kondycji fizycznej, a różnymi elementami stylu życia dorosłych kobiet i mężczyzn Zmienne R t p R t p Aktywność 0,2422 5,6439 0,0000 0,3783 9,2585 0,0000 fizyczna Preferencje 0,3366 8,0980 0,0000 0,3541 8,5763 0,0000 wolnoczasowe Palenie papierosów 0,1377 3,1492 0,0017 0,2045 4,7285 0,0000 Spożywanie - 0,0215 0,4886 0,6286-1,433 0,1523 alkoholu 0,

10 170 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo OMÓWIENIE WYNIKÓW BADAŃ Liczne badania wykazały, że palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, złe nawyki żywieniowe, otyłość i brak aktywności fizycznej mają zgubny wpływ na stan zdrowia ludzi. Przy czym niektóre zachowania antyzdrowotne ujawniają się zwykle po wielu latach powodując różnorodne schorzenia. Wiadomo, że alkohol jest szeroko rozpowszechnionym środkiem uzależniającym i skutki jego nadużywania ujawniają się zwykle po wielu latach, powodując różnorodne schorzenia. Zachowania zdrowotne wpływające na styl życia przekazywane są jednostkom w procesie socjalizacji, w toku społecznych interakcji z rodzicami, rodzeństwem, grupami rówieśniczymi, przyjaciółmi, także poprzez wpływ szkoły, środków masowego przekazu itp. Nie są one ustalone raz na zawsze, podlegają zmianom w wyniku nieustannych interpretacji i sprawdzania w różnych sytuacjach społecznych, także u osób dorosłych, stanowiąc zagrożenie dla zdrowia społeczeństwa [1]. Samoocena stanu zdrowia jest powiązana z poziomem satysfakcji życiowej [4], a ponadto jest ważnym determinantem samopoczucia jednostki, jej sprawczości i kompetencji zarówno w sensie psychicznym, jak i społecznym. Dokonywanie samooceny wymaga od jednostki wiedzy o sobie samym i świadomości wymogów środowiska, ale przede wszystkim umiejętności scalania i krytycznej oceny napływających, często rozbieżnych, informacji. Stąd też zapewne wyższa samoocena zdrowia wyraźnie koreluje z wyższą samooceną kondycji fizycznej. Samoocena zdrowia dorosłych kobiet z woj. świętokrzyskiego okazała się wyższa niż w badaniach Nowak [5], w których dorosłe Polki w wieku lat oceniały swój stan zdrowia głównie jako dobry (39%) i przeciętny (38%). Różnice w samoocenie między kobietami a mężczyznami obserwowano od dawna, gdyż kobiety bardziej obiektywnie oceniają swój stan zdrowia od mężczyzn, między innymi z powodów odmiennej percepcji objawów chorobowych, ich prezentacji i podejmowania działań związanych z ich opanowaniem [5]. różnią się od mężczyzn częstością korzystania z usług medycznych, szybciej wchodzą w rolę osób chorych i lepiej adaptują się do sytuacji choroby. Dodatkowo chorowanie u kobiet jest bardziej akceptowane w środowisku, aniżeli u mężczyzn. Ponadto kobiety bardziej dbają o swój wygląd zewnętrzny, są lepiej wyedukowane zdrowotnie [10]. Samoocena kondycji fizycznej jest powiązana ze zdrowiem i stylem życia. Stąd też mężczyźni zwykle wyżej oceniają swą kondycję fizyczną w porównaniu do kobiet [3], i być może dlatego wykazuje ona mniej istotne związki z różnymi elementami stylu życia niż u mężczyzn. Palenie tytoniu stanowi główną przyczynę zagrożenia zdrowia ludności na całym świecie i to nie tylko części palącej, ale również dla biernych palaczy. Jest to najczęstszy nałóg, któremu ludzie ulegają, a jednocześnie najczęstsza przyczyna przedwczesnej umieralności. Każdego roku na choroby odtytoniowe w Polsce umiera przedwcześnie 70 tysięcy ludzi w wieku lat [6]. Pomimo wzrostu świadomości o szkodliwości palenia tytoniu, nikotynizm jest nadal zjawiskiem powszechnym i w Polsce pali papierosy około 43% mężczyzn i 22% kobiet [6]. Palenie papierosów to nałóg uzależniający na kilku poziomach: fizjologii (od nikotyny), nawyków (czynności rąk przy paleniu) i emocji (jak każda używka, sięganie

11 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego po papierosy to rodzaj "podpórki" emocjonalnej). Dlatego tak trudno odzwyczaić się od palenia. Mimo to, papierosy sprawiają wrażenie niewinnej rozrywki, bardziej akceptowanej społecznie niż alkohol, który jest szeroko rozpowszechnionym środkiem uzależniającym, którego skutki ujawniają się zwykle po wielu latach powodując różnorodne schorzenia. Stąd też zapewne nałogi te, zwłaszcza w odniesieniu do kobiet, wykazują mniej istotne związki z zarówno z samooceną zdrowia, jak i samooceną kondycji fizycznej. WNIOSKI 1. Wiek i płeć są czynnikami istotnie różnicującymi takie elementy stylu życia osób dorosłych jak: aktywność fizyczną w czasie wolnym, preferencje wolnoczasowe, samoocenę zdrowia i kondycji fizycznej. Zarówno zdrowie subiektywne, jak i samoocena kondycji fizycznej są wyższe u mężczyzn niż u kobiet, którzy częściej niż kobiety podejmują zachowania antyzdrowotne, zwłaszcza dotyczące palenia tytoniu i spożywania alkoholu. 2. Wyższa samoocena zdrowia i kondycji fizycznej osób dorosłych wiąże się z wyższą aktywnością fizyczną i preferowaniem bardziej aktywnych form spędzania czasu wolnego. Natomiast w odniesieniu do palenia papierosów i spożywania alkoholu, samoocena zdrowia i kondycji fizycznej nie wykazuje związku istotnego statystycznie, lub jest on odwrotnie proporcjonalny. Dotyczy to zwłaszcza palenia papierosów, które wiąże się z niższą samooceną zdrowia i kondycji fizycznej, zarówno kobiet jak i mężczyzn. 3. Występowanie negatywnych zachowań zdrowotnych u osób dorosłych, dotyczących niskiej aktywności fizycznej w czasie wolnym, preferowania biernego odpoczynku, palenia tytoniu i spożywania alkoholu, powoduje, że istnieje pilna potrzeba zmian w systemie oświaty i edukacji, który w większym stopniu powinien być odpowiedzialny za przekazywanie wiadomości i kształtowanie umiejętności i sprawności związanych ze stylem życia, poczynając od najmłodszych lat. Uzyskane wyniki dostarczają wskazówek do planowania opieki zdrowotnej i promocji zdrowia w odniesieniu do osób dorosłych. PIŚMIENNICTWO 1. Drygas W.: Czy siedzący tryb życia nadal stanowi zagrożenie dla zdrowia społeczeństwa polskiego?, Medycyna Sportowa, 2006,22: Ferguson A.G, Takane G.: Analiza statystyczna w psychologii i pedagogice. PWN, Warszawa Jopkiewicz A.: Samoocena zdrowia, zaradności życiowej i planów na przyszłość osób w wieku przedemerytalnym, Annales UMCS, 2006,Vol. LX, Supl. XVI:

12 172 ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015 Dobrostan i społeczeństwo 4. Kaczmarek M.: 2009, Koncepcja i pomiar jakości życia związanej ze zdrowiem, [W:] Między antropologią a medycyną. Koncepcje teoretyczne i implikacje praktyczne, (red.) M. Kaczmarek, A. Szwed, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2009, Nowak M.:Samoocena stanu zdrowia i sprawności fizycznej kobiet a ich udział w badaniach lekarskich, Nowa Medycyna,1999,7: Nowakowski A.: Nikotynizm. Lider,2005, 3: Ostrowska A.: Styl życia a zdrowie, PAN, Warszawa Strelau J. (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna. GWP, Gdańsk Szewczuk W. (red.): Słownik psychologiczny. Wiedza Powszechna, Warszawa Umberson D., Gerder J.: 1992, Marital Status And the Social Control of Health Behavior. Soc. Sci. Med; 34 (8): WHO: Constitution of the World Health Organization, Basic documents, Fortyfifth edition, 2006, suppl. STRESZCZENIE Celem pracy jest ocena niektórych elementów stylu życia oraz postrzegania przez osoby dorosłe swego zdrowia i kondycji fizycznej w odniesieniu do wieku i płci. Badaniami ankietowymi objęto 1032 osoby, wśród których wydzielono cztery grupy wiekowe: lat, lat, lat i lat. Dla określenia związków między zmiennymi zastosowano współczynnik korelacji rang Spearmana oraz test nieparametryczny chi-kwadrat (χ²). Zaobserwowano, że wyższa samoocena zdrowia i kondycji fizycznej wiąże się z wyższą aktywnością fizyczną i preferowaniem bardziej aktywnych form spędzania czasu wolnego przez osoby dorosłe. Natomiast w odniesieniu do palenia papierosów i spożywania alkoholu, samoocena zdrowia i kondycji fizycznej nie wykazuje związku istotnego statystycznie, lub jest on odwrotnie proporcjonalny. Przy czym zwłaszcza palenia papierosów wiąże się z niższą samooceną zdrowia i kondycji fizycznej, zarówno kobiet jak i mężczyzn. Uzyskane wyniki dostarczają wskazówek do planowania opieki zdrowotnej i promocji zdrowia w odniesieniu do osób dorosłych. ABSTRACT The aim of the study is to assess certain (selected) elements of lifestyle and adult s perception of their health and physical activity in relation to age and gender. The study based on survey questionnaires involved a total of 1032 people. Participants were divided into four age groups: 20-29, 30-39, and Spearman s rank correlation coefficient and nonparametric chi-square test (χ²) were used to determine correlations between variables. It was observed that the higher self-assessment of health and physical activity is connected with higher level of physical activity and preference

13 Andrzej Jopkiewicz, Jacek Gawron, Małgorzata Majecka-Kotwica Charakterystyka wybranych elementów stylu życia osób dorosłych z województwa świętokrzyskiego of adults for more active ways of spending leisure time. Concerning cigarette smoking and alcohol consumption, self-assessment of health and physical activity does not show any statistically significant relation or it is inversely proportional. Cigarette smoking is strongly associated with lower self-assessment of health and physical activity, both of men and women. The obtained results may give hints on planning health care and health promotion for adults. Artykuł zawiera znaków ze spacjami+ grafika 173