Losy bohaterów pewnej wojennej fotografii

Transkrypt

1 Eliza Wiśniowicz Krystian Kras Marek Sury Gimnazjum Nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi im. Ignacego Łukasiewicza w Jaśle w Zespole Szkół Miejskich Nr 3 w Jaśle, ul. Szkolna Jasło, woj. podkarpackie tel./fax: 13/ Losy bohaterów pewnej wojennej fotografii Praca pisemna na temat Szkolna fotografia - wojenne losy kolegów, przyjaciół i nauczycieli w Ogólnopolskim Konkursie Historia Bliska Eliza Wiśniowicz Krystian Kras Marek Sury Opiekun Wiesław Hap

2 Punktem wyjścia do naszej pracy jest pewna skromna, czarno-biała fotografia ze zbiorów rodzinnych dziadka jednego z trójki członków naszego zespołu Stanisława Peca (w roku zakończenia II wojny światowej liczył sobie on 13 lat) 1. Fotografia ta przedstawia dość liczną grupę osób, głównie młodzieŝy w strojach harcerskich i ludowych, uczniów i absolwentów Szkoły Powszechnej w Sobniowie. Fotografia ta została wykonana w dniu 1 maja 1945 roku. Po uroczystościach 1. Maja połączonych z uroczystym naboŝeństwem (!) zorganizowanych w pałacu i parku w Gorajowicach na przedmieściach zniszczonego przez Niemców w 97% miasta Jasła. Warto dodać, Ŝe tego samego dnia w godzinach popołudniowych w ramach pracy społecznej kilkuset mieszkańców Jasła, w tym w większości młodzieŝy odgruzowywało jasielski Rynek 2. Warto w tym miejscu oddać głos siostrze Pana Stanisława Peca w roku 1945 niespełna 19 letniej dziewczynie - Pani Katarzynie Garbarz z domu Pec, która podobnie jak i on występuje na interesującej nas fotografii. Oto jej wypowiedź:,, Był rok 1945, rok pełen nadziei i entuzjazmu. Mieszkańcy Sobniowa powracali z wysiedlenia do zniszczonych domów. W Sobniowie w Domu Ludowym została otwarta kaplica. Mszę św. odprawiał tu ks. Jan Potępa. Był to bardzo poboŝny kapłan, wielki patriota, miłujący ludzi, a szczególnie młodzieŝ. Wokół niego gromadzili się harcerze, których był duchownym przewodnikiem. Odradzał się duch narodowy. W czynach społecznych odgruzowano zniszczone przez okupanta Jasło. Miasto powoli powracało do normalnego Ŝycia. Pierwsze uroczystości państwowe obchodzono przy ocalałym pałacu w Gorajowicach. Mieściło się tutaj Starostwo Powiatowe. Uroczystości rozpoczynano mszą świętą. Później przemawiali przedstawiciele władz. Kończyły się one pochodami przez ulice zniszczonego Jasła. Z czasem zaniechano oprawy religijnej. Uroczystości uświetniały portrety przywódców rewolucyjnych. Niesiono je równieŝ w czasie pochodów. Budziło to ogólne niezadowolenie. U ludzi narastał opór 3. Bohaterami prezentowanej fotografii jest liczna grupa harcerzy sobniowskich (Sobniów to osiedle dzisiejszego Jasła, a w latach wojny to podjasielska wioska). W latach wojny i okupacji ci młodzi ludzie z fotografii byli pokoleniem,,dzieci i młodzieŝy wojny. Wszyscy znali trudy i okropności Ŝycia pod władzą hitlerowskiego okupanta, wraz z rodzinami przeŝywali mroczny czas rządów niemieckich. Ci młodsi opiekowali się jeszcze młodszym rodzeństwem i pomagali rodzicom, ci starsi pracowali i byli wywoŝeni na roboty przymusowe, a niektórzy działali w strukturach konspiracyjnych 2

3 XV edycja konkursu Historia Bliska 2010/2011 organizacji niepodległościowych, głównie ZWZ i AK. Wszyscy byli większymi lub mniejszymi ofiarami tej strasznej wojny 4. W tej pracy przybliŝamy postacie ówczesnej młodzieŝy harcerskiej, przedstawiamy ich losy w latach wojny i okupacji. Ukazujemy równieŝ ich losy wczesnych lat powojennych, gdyŝ spora część z tych dzieci i młodzieŝy wojny była ofiarami podwójnymi. Najpierw samej II wojny oraz okupacji, których rzeczywistość zniszczyła im w normalnym tego słowa znaczeniu dzieciństwo i młodość, a później, po przejściu frontu i nadejściu okupanta sowieckiego zapłacili kolejną ofiarę. Nie godząc się na nową komunistyczną rzeczywistość, wierni Bogu, Honorowi i Ojczyźnie oraz Nauce i Cnocie (jako harcerze) część z tych młodych ludzi rozpoczęła działalność patriotyczną w organizacjach Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość oraz MłodzieŜ Wielkiej Polski 5. Paradoksalne jest to, Ŝe na tej fotografii z wiosny 1945 roku obok siebie występują jeszcze w tym samym czasie ludzie, którzy na swój sposób cieszą się z dobiegającego końca wojny i z radością oraz z nadzieją czekają na odbudowę Ojczyzny. Za niedługi czas, raptem za kilka miesięcy z bohaterów fotografii - młodzieŝ i instruktorzy harcerscy staną się ofiarami nowej władzy Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa. Harcerze i uczniowie sobniowscy podczas uroczystości 1. Maja 1945 r. w Jaśle - Gorajowicach (fot. z archiwum Stanisława Peca). 3

4 Jak zauwaŝyliśmy wcześniej, bohaterami interesującej nas szkolno harcerskiej archiwalnej, pochodzącej z maja 1945 roku, fotografii są uczniowie i absolwenci Szkoły Powszechnej w Sobniowie (dziś na jasielskim osiedlu Sobniów). Ci młodzi ludzie to w ogromnej większości druhny i druhowie tutejszej DruŜyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki, która powstała jeszcze w 1928 roku. w Sobniowie powstała samodzielna druŝyna harcerska im. Tadeusza Kościuszki 6. UwaŜamy, Ŝe naleŝy nieco nakreślić jej historię, gdyŝ ideały harcerskie i zaszczepiane wartości, w tym patriotyzm wywierały ogromny wpływ na jej członków w okresie całej II wojny światowej. Jej załoŝycielem był młody mieszkaniec Sobniowa, wcześniej harcerz jasielskiej DruŜyny Harcerskiej im.gen Józefa Bema druh Józef Bełch, a jego następcą i druŝynowym został druh Tadeusz Młodecki. Obok druŝyny męskiej załoŝono tam takŝe druŝynę Ŝeńską, której druŝynową została Janina Młodecka 7. DruŜyna harcerska z Sobniowa w latach 30. W najwyŝszym szeregu od lewej: druŝynowy Paweł Giebułtowski, ks. Józef Bełch i druh Julian Paryś. (dwaj z nich występują teŝ na zdjęciu z 1945r.) fot. z arch. Komendy Hufca ZHP w Jaśle. Od tego czasu druŝyny te prowadziły owocną pracę wśród kolejnych roczników dziewcząt i chłopców z Sobniowa i okolic. Piękną kartę w tej słuŝbie wypełniła swymi działaniami i postawą siostra Józefa Bełcha, która przez dłuŝszy czas pełniła funkcję druŝynowej harcerek sobniowskich. W tym czasie równie mocno zaangaŝowany w działalność harcerską był ich brat, kapłan i podharcmistrz Stanisław Bełch, w czasach II 4

5 wojny światowej kapelan wojska Polskiego we Francji i w Anglii. Wcześniej uczestniczył w wielu konferencjach harcerskich i sporo publikował. To śladem starszego brata poszedł potem drogą kapłańską druh Józef Bełch 8. Końcem lat trzydziestych, a głównie w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej bardzo owocnie pracowało to środowisko harcerek i harcerzy. Jego motorem napędowym był mieszkaniec tej wsi druh Paweł Giebułtowski. Wzorowo pełnił funkcję druŝynowego tutejszej VI DruŜyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki. Lata , w związku z eskalacją Ŝądań niemieckich wpływały takŝe i na lokalne społeczeństwo i ogarniały je atmosferą zagroŝenia wojną. W tym czasie harcerskie pozdrowienie i hasło Czuwaj! nabrało więc szczególnego znaczenia. Działalność tutejszych harcerzy było zatem bardzo istotne 9. Kilku wychowanków i członków tej druŝyny walczyło w okresie okupacji hitlerowskiej w oddziałach ZWZ AK Obwodu Jasło. Byli to m.in. druhowie: harcerze i druŝynowi DH im. Tadeusza Kościuszki w Sobniowie Paweł Giełbutowski (ps. Stefanek i Skiba ) oraz Ludwik Ochwat (ps. Góral ), harcerz, druŝynowy i późniejszy komendant jasielskiego Hufca Zenon Wodyński (ps. Gil ) oraz harcerz sobniowski Józef Giebułtowski (ps. Grusza ). Wszyscy oni byli młodymi i bardzo młodymi ludźmi, którzy w chwili wybuchu wojny byli jeszcze niepełnoletni. Warto dodać, Ŝe w latach okupacji kapelanem ZWZ AK był załoŝyciel i pierwszy druŝynowy druŝyny sobniowskiej, ksiądz kapitan AK Józef Bełch (ps. RóŜa ). Z kolej kapelanem Wojska Polskiego Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, we Francji i w Wielkiej Brytanii był jego brat, kapelan harcerski, ksiądz Stanisław Bełch 10. Kiedy początkiem 1945 roku, po przejściu frontu na te wysiedlone jesienią 1944 roku zaczęli powracać ludzie i zaczęło odradzać się Ŝycie odrodziła się i sobniowska druŝyna harcerska. Oprócz cotygodniowych zbiórek i pracy metodyczno-wychowawczej najwaŝniejszym polem działań harcerek i harcerzy była praca nad odgruzowywaniem miasta, m.in. kaplicy gimnazjalnej, szeregu ulic i placów. W swojej miejscowości urządzili kaplicę w Domu Ludowym, współorganizowali wiejską bibliotekę i zasadzili wiele drzew. Jeszcze w lipcu 1945 roku w Sobniowie zorganizowano Dzień Harcerza. Brały w nim udział wszystkie druŝyny jasielskie, sobniowskie, z Gorlic i z Krosna. JuŜ wiosną 1945 roku zaczęto odbudowywać i tworzyć strukturę innych druŝyn oraz całego jasielskiego Hufca 11. Odbudowane juŝ w 1945 roku druŝyny sobniowskie: dwie męskie, starsza i młodsza, jedna Ŝeńska i druŝyna zuchów, utworzyły odrębny Hufiec, który podporządkowano Rzeszowskiej Chorągwi ZHP. Łącznie liczył on około sto dwadzieścia 5

6 osób. Ich kapelanem był ksiądz Jan Potępa, a komendantem został druh podharcmistrz Jan Harmata. DruŜynowym zuchów był Michał Wanat, a przybocznymi Maria Grochowska, Ludwik Ochwat i Andrzej Witkowski. Połączenie obydwu męskich hufców w jeden nastąpiło wczesną jesienią 1945 roku 12. Wszyscy bohaterowie interesującej nas fotografii byli uczniami sędziwej szkoły w ich rodzinnym Sobniowie. Kilkoro z nich uczęszczało do niej równieŝ w latach wojny i okupacji. Szkoła ta w pierwszym okresie okupacji niemieckiej przez jakiś czas pracowała, ale z czasem coraz rzadziej. Budynek szkolny zajmowany był przez Niemców na okresy, w których nauka się nie odbywała. Dopiero w czerwcu 1943 roku obiekt szkolny został zajęty przez wojska niemieckie na koszary. Wówczas kierownik szkoły, Józef Młodecki wynajął dwie izby na sale lekcyjne u mieszkanki wsi, Marii Inglot. Przebywanie duŝej liczby uczniów w prywatnym domu było jednak duŝym utrudnieniem dla tej rodziny. Wynajęto więc jeszcze jedną izbę u rodziny Staniszewskich. Nauka w tych trzech pomieszczeniach odbywała się w róŝnych porach dnia ze względu na bezpieczeństwo uczniów i nauczycieli. A naraŝali oni swoje Ŝycie. Byli to m.in.: kierownik szkoły Józef Młodecki, Helena Matysik, Adela Piętniewicz oraz Maria Rompfel 13. W tych wojenno okupacyjnych warunkach szkolnych wyposaŝenie było bardzo ubogie, była tylko tablica i kreda oraz stoły i ławy. Dzieci miały tylko zeszyty i ołówki do nauki pisania. Uczniowie starszych klas korzystali z miesięcznika Ster, z dopuszczonym przez Niemców minimalnym materiałem do nauki języka polskiego. Historia i geografia były zakazane. Nauczyciele zdawali sobie sprawę z niebezpieczeństw i kar za nielegalne nauczanie. Ale na przykład taka oddana nauczycielka jak pani Helena Matysikowa, świadomie łamała nakazy hitlerowskie i uczyła tych zakazanych przedmiotów. Materiały do nauczania ukrywała w róŝnych miejscach sali lekcyjnej lub nosiła przy sobie 14. W czasie okupacji religii uczył sobniowskie dzieci i młodzieŝ ksiądz Adam Ablewicz. Przygotowywał on teŝ tutejsze dzieci do Pierwszej Komunii Świętej. Z tego okresu pochodzi obrazek pamiątka I Komunii Świętej Stanisława Inglota z czerwca 1940 roku - podpisany przez ks. Adama Ablewicza w parafii Fara, do której wtedy naleŝał Soboniów 15. Powróćmy jednak do naszej archiwalnej, jeszcze wojennej fotografii. O udzielenie informacji o ludziach dzieciach i młodzieŝy z okresu II wojny światowej, którzy byli uczestnikami tego, wówczas wydającego się radosnego spotkania, jak widać na tym zdjęciu - poprosiliśmy jego właściciela, Pana Stanisława Peca. Zwróciliśmy się do niego 6

7 z prośbą, aby najpierw sam przedstawił swoją sylwetkę, a następnie opowiedział o ludziach z tego zdjęcia. Stanisław Pec zauwaŝył, Ŝe nie ma w swoim Ŝyciorysie Ŝadnej konkretnej działalności konspiracyjnej z okresu okupacji. W dniu wybuchu II wojny światowej miał swoistą wigilię swoich siódmych urodzin, bo przyszedł na świat w dniu 2 września 1932 roku w Trzcinicy koło Jasła. W pamiętnym roku 1939, w maju jego rodzice: Wojciech i Anna z Machowiczów przenieśli się do Sobniowa, gdzie on zamieszkuje do dnia dzisiejszego. Tu jego rodzice zakupili czteromorgowe gospodarstwo rolne. Ich majątek w Trzcinicy został zajęty pod budowę torów kolejowych do wytwórni prochu strzelniczego w Gamracie 16. Pan Stanisław Pec stwierdził: Z wielką wraŝliwością małego chłopaka wspominam jak we wrześniu 1939 roku w godzinach popołudniowych przez pola szedł patrol Ŝołnierzy niemieckich (od strony lasu). Okres mrocznej okupacji przeŝyłem naprawdę w nastrojach dziecinnych. Bardzo zmiennych, i tych lepszych, i gorszych. Z opóźnieniem rozpocząłem naukę w Szkole Powszechnej w Sobniowie, a do klasy czwartej uczęszczałem do Szkoły Podstawowej w Jaśle. Z chwilą zbliŝania się frontu wschodniego szkoły bardzo często zajmowane były jako kwatery dla wojska niemieckiego. Często z kolegami - rówieśnikami przebywaliśmy na stacji kolejowej w Jaśle i obserwowaliśmy transport rannych Ŝołnierzy, którzy byli umieszczani w szkołach, a szczególnie w jasielskim klasztorze Sióstr Wizytek 17. Tragicznym momentem dla mnie jako dziecka wojny było wysiedlenie we wrześniu 1944 roku. Tydzień pobytu w lesie dla dwunastoletniego dziecka był okresem niepewności i strachu, tym bardziej, Ŝe byliśmy tylko z mamą, gdyŝ tatuś został zabrany przez Niemców do kopania rowów na linii frontu. Następnym szokiem dla mnie było to, gdy po wysiedleniu Jasła i okolic, powróciłem z wygnania w połowie stycznia 1945 roku i zobaczyłem gruzy zniszczonego miasta. Wraz z wyzwoleniem Jasła spod okupacji niemieckiej błyskawicznie nastąpiło organizowanie Ŝycia zarówno gospodarczego jak i w okolicznych miejscowościach. Z wielką sympatią pragnę wspomnieć o szybkiej odbudowie ruchu harcerskiego w Sobniowie, a prym w tym wiedli przedwojenni instruktorzy harcerscy, o których pragnę opowiedzieć nieco później. PrzeŜyte chwile w organizacji harcerskiej i jej idee pozostały mi na całe Ŝycie. Bóg Honor - Ojczyzna i Ojczyzna Nauka Cnota to były główne zasady mojego Ŝycia. Dlatego po przejściu na emeryturę postanowiłem gromadzić wszelkiego rodzaju dowody, zdjęcia, wycinki z gazet, a przede wszystkim publikacje na temat znanych sylwetek związanych z harcerstwem. W roku

8 zorganizowałem w Jaśle Harcerski Krąg Seniorów Sobniów. Dlatego poświęcam mu kaŝdą wolną chwilę i siły 18. Warto dodać, Ŝe po zakończeniu II wojny światowej czternastoletni Stanisław Pec w 1946 roku rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Jaśle. NaleŜał teŝ do druŝyny harcerskiej w Sobniowie. Później ukończył Technikum Mechaniczne w Gliniku Mariampolskim i aŝ do emerytury pracował w kilku firmach, głównie w górnictwie naftowym. Jest teŝ społecznikiem. Przez kilka dziesięcioleci z duŝym zaangaŝowaniem udziela się na rzecz środowiska Sobniowa. Przyczynił się do powstania tam amatorskiego zespołu artystycznego, a kiedy został przewodniczącym zarządu Osiedla Sobniów był współorganizatorem Społecznego Komitetu Budowy Wodociągu. Aktywnie teŝ pracował w Komitecie Budowy sobniowskiego Kościoła 19. Po tym wstępie pragniemy przedstawić informacje na temat kilkunastu innych osób, które są uczestnikami tego zdjęcia. Są to obok obszernych relacji i wspomnień Pana Stanisława Peca oraz jego przyjaciół najczęściej informacje z róŝnych źródeł, które zweryfikowaliśmy m.in. w oparciu o publikacje.: Na śladach represji UB w Jaśle i regionie w latach , Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu. Wykorzystaliśmy równieŝ sporo dokumentów i akt Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej Koło w Jaśle. Oto główni bohaterowie tej szkolno harcerskiej fotografii z 1945 r. i ich losy Paweł Giebułtowski Fot. Pawła Giebułtowskiego ze zb. Stanisława Peca. 8

9 Urodził się 16 maja 1912 roku w Sobniowie w powiecie Jasło jako syn Andrzeja i Zofii z domu Palacz. Ukończył siedem klas szkoły powszedniej. Wstąpił do harcerstwa w wieku lat 14, w 1926 roku. Dwa lata później złoŝył przyrzeczenie harcerskie. Na przestrzeni kilku lat uzyskał wszystkie stopnie harcerskie od młodzika do Harcerza Rzeczpospolitej. Przez długi okres czasu pełnił funkcję druŝynowego VI DruŜyny Harcerskiej imienia Tadeusza Kościuszki w Sobniowie. Z zawodu był rolnikiem i prowadził gospodarstwo rolne, które było jego głównym źródłem utrzymania. Kiedy wybuchła II wojna światowa wraz z innymi znosił trudy okupacji niemieckiej. Jako młody, 27 letni człowiek i instruktor harcerski chętnie słuŝył teŝ pomocą innym potrzebującym. Po 1942 roku zdecydował się walczyć z wrogiem i dlatego wstąpił w szeregi Armii Krajowej. Najpierw nosił pseudonim Stefanek, a później Skiba. Był dowódcą druŝyny w pierwszym plutonie dowodzonym przez st. ogniomistrza Stefana Janusza ps. Wiktor wchodzącym w skład 5. kompani dowodzonej przez por. Eugeniusza Kiszczuka ps. Dąbrowa. Wraz z kolegami akowcami w okresie planu Burza w lecie 1944 roku walczył w składzie II batalionu w lasach w rejonie wsi Czeluśnica i Glinik Niemiecki. Po zakończeniu II wojny światowej był sołtysem w Soboniowie oraz współuczestniczył w odbudowywaniu tam ruchu harcerskiego. Był równieŝ członkiem Komendy Chorągwi w Rzeszowie. W lutym 1946 roku wstąpił do organizacji niepodległościowej Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość. Pełnił w niej funkcje szefa propagandy Rejonu Południe w Krośnie. Za swą patriotyczną działalność został aresztowany przez UB. Miało to miejsce w maju 1947 roku. Przez władze komunistyczne został skazany na karę dziesięciu lat więzienia. Dzięki amnestii wyszedł z niego w lutym 1955 roku. Odmówił współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa. Dlatego wilczy bilet ciągnął się za nim długo. Nigdzie nie mógł znaleźć pracy. Nie mając wyjścia pozostał na roli i utrzymywał się z rolnictwa. Zmarł w 1978 roku 20. 9

10 Katarzyna Pec Garbarz Fot. Katarzyny Pec - Garbarz ze zb. Stanisława Peca. Przyszła na świat w dniu 25 grudnia 1925 roku w Trzcinicy w powiecie Jasło. Była córką Wojciecha i Anny z domu Machowicz oraz siostrą naszego głównego bohatera, Stanisława Peca. W 1938 roku ukończyła Szkołę Powszechną w Trzcinicy. Później kontynuowała naukę w Szkole Handlowej w Jaśle. Miało to miejsce w latach Jak więc widać w chwili wybuchu wojny miała niespełna czternaście lat. Przez trzy lata okupacji, z przerwami uczęszczała więc do tej szkoły, co teŝ dawało jej alibi przed wywózką na roboty przymusowe na teren III Rzeszy. W ostatnim roku wojny 1945 Katarzyna Pec podjęła pracę w biurze zawiadowcy stacji PKP w Jaśle na stanowisku kancelistki. Niedługo potem została zwerbowana przez innego bohatera tej fotografii, Pawła Giebułtowskiego do organizacji niepodległościowej Wolność i Niezawisłość. Prowadziła nielegalną skrzynkę pocztową WiN. Została aresztowana przez ubeków w sierpniu 1947 roku i zamknięta w areszcie UB w Rzeszowie. Przebywała tam do końca tego roku, a następnie została przewieziona do więzienia na rzeszowskim Zamku. Została skazana na karę siedmiu lat więzienia, którą złagodzono na mocy amnestii o połowę. W ostatnich dniach grudnia 1948 roku została wywieziona do Centralnego Więzienia do Fordonu koło Bydgoszczy. Więziono ją tam jako więźnia politycznego do lutego 1951 roku. Powróciła do rodziców w Sobniowie, gdzie pracowała w gospodarstwie rolnym. Musiała się leczy ze względu na zły stan zdrowia. Napiętnowana przez władzę ludową nie mogła znaleźć pracy. Dopiero końcem tego roku została zatrudniona w księgowości w Spółdzielni Krawieckiej w Jaśle. Nie zagrzała tam jednak dłuŝej miejsca i przez Ŝyczliwość władz z Powiatowego Komitetu PZPR w Jaśle musiała odejść z pracy juŝ 10

11 w następnym roku. Przez kilka lat nie mogła nigdzie pracować. Następnie juŝ do emerytury zatrudniona była w Spółdzielni Pracy Odbudowa w Jaśle. Na wcześniejszą emeryturę przeszła w W 1992 roku stwierdzono niewaŝność wcześniejszych wyroków i otrzymała uprawnienia kombatanckie jako osoba represjonowana. Zmarła w roku Czesław Zegarowski Urodził się w 1923 roku podobnie jak pozostali jego znajomi z fotografii w podjasielskim Sobniowie. W pamiętnym roku wybuchu II wojny światowej był młodym, szesnastoletnim człowiekiem. Młodzieńczy okres okupacji spędził w swojej rodzinnej miejscowości. Kiedy kończyła się wojna i rozpoczynał się proces komunizacji naszego państwa został wciągnięty przez Pawła Giebułtowskiego do działalności konspiracyjnej. Przez prawie rok naleŝał do organizacji Wolność i Niepodległość. Był łącznikiem kolportaŝu i przekazywał pocztę konspiracyjną do Gorlic. W ręce UB dostał się w maju 1947 roku i został skazany na karę pięciu lat więzienia. Wyszedł z niego na mocy amnestii. Postanowieniem z 1992 roku sąd uznał wyroki za niewaŝne. W trakcie śledztwa na Zamku w Rzeszowie i pobytu w więzieniu stracił słuch na jedno ucho i został trwale okaleczony. Zmarł w 1988 roku 22. Stanisław Pięta Urodził się w 1922 roku. Jego rodzicami byli Zofia i Jan Piętowie. W roku wybuchu wojny i kampanii wrześniowej 1939 roku liczył sobie siedemnaście lat. W latach okupacji i II wojny światowej był pod pseudonimem Stopa dowódcą druŝyny Armii Krajowej w której słuŝyli jego rówieśnicy ze wsi Sobniów i śółków. Pod koniec wojny wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego. Nie ujawnił jednak swej przynaleŝności do Armii Krajowej. Kiedy to odkryto został aresztowany. Był teŝ oskarŝony o udzielenie pomocy ukrywającemu się bratu Bronisławowi. Skazano go na dwa lata więzienia. Był więziony w Łodzi, Poznaniu i w Barczewie. Po tzw. odwilŝy 1956 roku został rehabilitowany, jednak bez prawa powrotu do słuŝby wojskowej

12 Bronisław Pięta Fot. Bronisława Pięty z arch. Koła Światowego Związku śołnierzy AK w Jaśle. Urodził się w styczniu 1927 roku w Soboniowie. Był synem Zofii i Jana Piętów. Ukończył Szkołę Podstawową im. Romualda Traugutta w Jaśle. W latach okupacji uczęszczał do Szkoły Handlowej w Jaśle. Końcem wojny, w pamiętnym roku szkolnym 1945/1946 uczęszczał do jasielskiego gimnazjum, a w roku następnym do Liceum Ogólnokształcącego w Jedliczu. Jeszcze w okresie międzywojennym od 1938 roku naleŝał do 6. DruŜyny Harcerskiej im. Tadeusza Kościuszki w Sobniowie, w której juŝ w roku zakończenia wojny w 1945 roku pełnił funkcje zastępowego. W czasie okupacji, w latach pracował w kopalnictwie naftowym oraz był Ŝołnierzem AK Obwodu ZWZ AK Jasło i nosił pseudonim Kmicic. Ta jego słuŝba przypadła na okres od maja 1944 roku do stycznia 1945 roku. Wiosną następnego roku jako druŝynowy zorganizował w jasielskim Liceum Lotniczą DruŜynę Harcerską im. świrki i Wigury i w stopniu Harcerza Orlego był komendantem obozu szybowcowego w Łękach StrzyŜowskich. W trakcie matury w 1947 roku jako konspirator i działacz niepodległościowy organizacji MłodzieŜ Wielkiej Polski został aresztowany przez UB. Udało mu się jednak uciec. Ujęto go ponownie. Został skazany na pięć lat więzienia. Przebywał w więzieniach w Przemyślu i we Wronkach. Został zwolniony w 1950 roku. Później aŝ do emerytury pracował w budownictwie. Posiadał m.in. KrzyŜ Armii Krajowej, Odznakę Weterana Walk o Niepodległość, KrzyŜ Więźnia Politycznego, Honorową Odznakę 5. Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Krajowej. Dekretem Prezydenta RP z 1989 roku został odznaczony KrzyŜem Za Wolność i Niepodległość oraz medalem Za Wolność i Niepodległość. Odznaczenie to jest przyznawane Ŝołnierzom podziemia Polskich Sił Zbrojnych więzionych 12

13 w latach Został teŝ uznany za kombatanta oraz awansowany do stopnia podporucznika Wojska Polskiego. Zmarł w 2002 roku 24. Józef Giebułtowski Fot. Józefa Giebułtowskiego z arch. Koła Światowego Związku śołnierzy AK w Jaśle. Urodził się jak i jego koledzy, współbohaterowie prezentowanej fotografii w Sobniowie w lutym 1921 roku. Był synem Jakuba Giebułtowskiego. Szkołę powszechną ukończył w rodzinnej wsi. Jako młody chłopak naleŝał do miejscowej druŝyny harcerskiej. W okresie okupacji w latach pracował w karnym obozie Baudienstu w Krempnej w Beskidzie Niskim. W maju 1944 roku wstąpił do Armii Krajowej. Został zaprzysięŝony otrzymując pseudonim Grusza. W okresie akcji Burza, w lecie 1944 roku utrzymywał kontakty z akowskim oddziałem partyzanckim Obwodu AK w Jaśle stacjonującym w lasach Glinika, dla Ŝołnierzy którego dowoził Ŝywność i broń. Jesienią 1944 roku został wraz z całą rodziną wysiedlony przez Niemców. W czasie transportu zbiegł i nadal działał w AK w Bączalu Górnym do połowy stycznia 1945 roku. W tym czasie brał udział w akcjach w Skołyszynie i Lisówku. 13

14 Po zakończeniu wojny został aresztowany przez funkcjonariuszy UB w Jaśle za działalność i nieujawnienie swej przynaleŝności do AK. Po kilkutygodniowym śledztwie został zwolniony bez wyroku. Wraz z nim byli aresztowani jego koledzy z harcerstwa, m.in. : Ludwik Ochwat, Bronisław Pięta, Jerzy Patroś, Aleksander Skrzypek, Stanisław Skrzypek, Marian Skrzypek, Tadeusz Wiśniowski i Antoni Bogdanowicz 25. Ludwik Ochwat Fot. Ludwika Ochwata z arch. Koła Światowego Związku śołnierz AK w Jaśle. Urodził się w 1923 roku w Sobniowie. Na początku lat trzydziestych XX wieku był uczniem Szkoły Powszechnej im. Romualda Traugutta w Jaśle. Od 1934 roku przez wiele lat naleŝał do druŝyny harcerskiej im. Kościuszki w Sobniowie. Pełnił m.in. funkcję zastępowego, przybocznego oraz druŝynowego. Początkiem września 1939 roku, mając 16 lat udał się na wschód na tzw. uciekinierkę. Do swej wsi powrócił pod koniec tego miesiąca. Rozpoczął pracę w miejscowej kopalni ropy naftowej. W latach okupacji zaangaŝował się w działalność konspiracyjną. W czerwcu 1942 roku wstąpił do Armii Krajowej i przyjął ps. Góral. Jego praca w transporcie naftowym umoŝliwiła mu nawiązywanie kontaktów z innymi kopalniami w terenie. Przekazywał i zbierał informacje dotyczące wydobycia ropy naftowej, gazu, oraz dokonywanych odwiertów. Dokonywał teŝ kilku akcji polegających na niszczeniu sprzętu wiertniczego. Wykonywał takŝe inne zadania konspiracyjne. W ramach AK Obwodu Jasło zajmował się kolportaŝem ulotek i przekazywaniem rozkazów komendanta Obwodu 14

15 Jasło Józefa Modrzejewskiego Lisa. Brał teŝ udział w osłonie zrzutowisk akowskich na terenie Obwodu. W czasie akcji Burza współpracował z oddziałem Bema ppor. Józefa Przybyłowicza. Przenosił meldunki i rozkazy od i do dowództwa pułku. W pierwszej połowie września 1944 roku został wysiedlony wraz z mieszkańcami wsi i udał się do Opacia. W styczniu 1945 roku powrócił do Sobniowa i kontynuował działalność konspiracyjną przeciw władzy komunistycznej. Wstąpił do podziemnej organizacji - MłodzieŜ Wielkiej Polski. Został aresztowany przez UB. Podczas przesłuchiwań był torturowany. Został skazany na trzy lata więzienia. Później, po studiach prawniczych podjął pracę jako adwokat w Zespole Adwokackim w Jaśle. Jako adwokat występował takŝe w procesach politycznych. Był członkiem Okręgowej Rady Adwokackiej w Rzeszowie i prowadził prywatną kancelarię adwokacką w Jaśle. Jako Ŝołnierz AK dosłuŝył się stopnia starszego sierŝanta WP. Pełnił funkcję skarbnika, a następnie zastępcy prezesa Koła Światowego Związku Armii Krajowej w Jaśle. Za swoją działalność otrzymał m.in. KrzyŜ Armii Krajowej, Odznaki Akcji Burza i Weterana Walk o Niepodległość, KrzyŜ Więźnia Politycznego, KrzyŜ Partyzancki, Order Przelanej Krwi za Ojczyznę oraz KrzyŜ Walki o Niepodległość. Zmarł w 2004 roku 26. Jan Harmata Urodził się w dniu 8 kwietnia 1927 roku. Całe Ŝycie przepracował w przemyśle naftowym pełniąc przeróŝne stanowiska kierownicze i dyrektorskie. Z harcerstwem związany był od wieku chłopięcego aŝ do wybuchu II wojny światowej, a zaraz po jego reaktywowaniu w 1945 roku pełnił funkcję druŝynowego, członka Komendy ZHP w Jaśle i w Komendzie Chorągwi w Rzeszowie. W okresie wojny i okupacji jako młodzieniec kilkunastoletni pracował w przemyśle naftowym. Przy okazji aktywnie uczestniczył w działalności konspiracyjnej i w kilku akcjach sabotaŝowych. W działaniach tych był bardzo energicznym i zdolnym organizatorem. Na posiadanych zdjęciach występuje w mundurze organizacyjnym (harcerskim) wykazując rolę przywódczą. W chwili nasilania się aresztów wśród sobniowskich harcerzy we wczesnym okresie powojennym wyjechał z Sobniowa. Energicznie włączył się w prace Komitetu Organizacyjnego w roku 1990 w Jaśle Sobniowie, ale nagła śmierć 31 maja 1990 roku przerwała jego działalność

16 Marian Zawiliński Urodził się 21 lutego 1928 roku w Sobniowie. Naukę rozpoczął w Szkole Powszechnej w Sobniowie, a następnie w Jaśle, w Szkołach Powszechnych im. R. Traugutta i St. Staszica. Tragiczny czas wojny i okupacji spędził w swej rodzinnej miejscowości. Po przejściu frontu i po zakończeniu działań wojennych w Jasielskiem, w dniu 15 lutego 1945 roku zdał egzamin do Gimnazjum i Liceum w Kołaczycach, a po zorganizowaniu Gimnazjum i Liceum im. Króla. St. Leszczyńskiego w Jaśle przeniósł się do tej szkoły. Po wojnie złoŝył egzamin dojrzałości i po zdaniu egzaminu wstępnego został przyjęty na Wydział Lekarski Akademii Medycznej im. Mikołaja Kopernika w Krakowie i został lekarzem. Przez cały okres powojenny pracował jako lekarz na róŝnych stanowiskach stale podnosząc kwalifikacje i specjalności zawodowe uzyskując tytuł doktora nauk medycznych. Oprócz pracy zawodowej duŝo pracuje społecznie. Do harcerstwa naleŝał przed II wojną światową. Często wspomina o ludziach w działaniach konspiracyjnych przy boku Armii Krajowej. W 1942 roku dokonali sabotaŝu linii telefonicznej na terenie Sobniowa i Wolicy i dzięki interwencji sołtysa Sobniowa p. Jana Giebłutowskiego zostali uwięzieni. Jest aktywnym członkiem Harcerskiego Kręgu Seniorów Sobniów w Jaśle, pracuje teŝ w Stowarzyszeniu Miłośników Jasła i Regionu, pełniąc w latach funkcję Prezesa Zarządu. Nadal jest aktywnym mieszkańcem Miasta Jasła 28. Maria Grochowska i Janina Gądek Maria Grochowska i Janina Gądek to były członkinie druŝyny harcerskiej i naleŝały do niej w Sobniowie jeszcze w okresie przedwojennym. W mrocznym okresie wojny i okupacji zmuszone były do podjęcia cięŝkiej pracy. Bardzo często podejmowały pracę jako sprzedawczynie, często wspomagając swoich kolegów, którzy organizowali konspiracyjne spotkania maskując je na róŝne sposoby

17 Anatol Wietecha Dzieciństwo i lata młodzieńcze spędził w Sobniowie wynosząc z rodzinnego domu zainteresowania do Ŝycia artystycznego i społecznego. Czas wojny i okupacji hitlerowskiej spędził wraz z rodziną i rówieśnikami w swej wiosce. Od chwili powstania, a właściwie reaktywowania sobniowskiej druŝyny harcerskiej po zakończeniu wojny w 1945 roku uczestniczył w jej Ŝyciu artystycznym. Był aktywnym członkiem tej druŝyny harcerskiej. Później po ukończeniu studiów pracował jako geodeta w Jaśle. Wkrótce zachorował i do śmierci juŝ nie udzielał się społecznie 30. Andrzej Palacz Kolejny bohater pamiątkowej wojennej fotografii to Andrzej Palacz. Z chwilą zorganizowania druŝyny harcerskiej w Sobniowie wstąpił w jej szeregi i od początku był aktywnym jej członkiem. Podobnie było po reaktywowaniu druŝyny harcerskiej w Sobniowie w 1945 roku. Jako instruktor przedwojenny pełnił funkcję zastępowego i przybocznego druŝyny. Okres okupacji to czas jego pracy i słuŝby w rodzinnej miejscowości 31. Druhowie: Andrzej Palacz (z lewej) i Paweł Giebułtowski tuŝ przed wybuchem II wojny światowej (fot. z arch. Komendy Hufca ZHP w Jaśle). 17

18 Osobnik w mundurze radzieckim pełnił funkcję komisarza rządowego nowej władzy w Starostwie Powiatowym w Jaśle. To niejaki major Suworow przedstawiciel Radzieckiej Wojennej Komendy Miasta Jasła. Udało nam się dowiedzieć, Ŝe juŝ w 1945 roku Starostwo Powiatowe miało swą siedzibę w widocznym w tle interesującej nas fotografii pałacyku Sroczyńskich w Jaśle Gorajowicach. RównieŜ tam znajdowały się władze NKWD oraz Radziecka Wojenna Komenda Miasta z majorem Suworowem na czele 32. Obok stoi pracownik Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Jaśle Józef Kucharski. W okresie okupacji hitlerowskiej od 1940 do połowy 1944 roku działał w organizacji PPS WRN Podkarpacie. Prowadziła ona działalność sabotaŝowa i dywersyjną (głównie w przemyśle naftowym na terenie powiatu jasielskiego). W lecie 1944 roku jego organizacja związała się z Gwardią Ludową. W efekcie powstał oddział Gwardia Ludowa PPS Podkarpacie. Kucharski w całym okresie okupacji nosił pseudonim Jawor. Na wiosnę 1945 roku był juŝ komendantem Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Jaśle. Jasielscy ubecy swą siedzibę mieli w Ulaszowicach przy ul. Armii Czerwonej (obecnie ul. Lwowska). Piwnice tego budynku słuŝyły za cele dla aresztowanych. Paradoksalne i tragiczne jest to, Ŝe wielu uczestników tej archiwalnej fotografii spośród patriotycznie wychowanej młodzieŝy harcerskiej - w niedługim czasie trafiło do tej celi UB 33. Przedstawione inne postacie na prezentowanym zdjęciu są dziś trudne do rozpoznania i bliŝszego omówienia, ale jest to utrudnione ze względu na całkowity brak danych i ludzi, którzy byli świadkami powstania tej fotografii. Na prezentowanej fotografii występują równieŝ inne młode wówczas osoby z kręgu sobniowskich uczniów i harcerzy, na przykład Bronisław Ochwat, Julian Paryś, Maria Dubiel, Andrzej Witkowski, ale ich losów wojennych niestety nie udało nam się odtworzyć. Przypisy i źródła 1 -Fotografia ze zbiorów Stanisława Peca. 18

19 2 -Relacja Stanisława Peca. Fakty te potwierdzają Wiesław Hap i Felicja Jałosińska ; Patrz równieŝ ; Wiesław Hap, Felicja Jałosińska, Kalendarium dziejów Jasła od 1939 do 1945 roku, Jasło 2009, s Wspomnienia Katarzyny Garbarz z domu Pec, siostry Stanisława Peca z jego rodzinnego archiwum oraz z archiwum Zdzisława Świstaka; Patrz: Zdzisław Świstak, Na śladach represji UB w Jaśle i regionie w latach roku, Jasło 1998, s Relacje Stanisława Peca i Wiesława Hapa. 5 -Potwierdzają to dokumenty z jasielskiego Koła Światowego Związku śołnierzy Armii Krajowej. 6 -Wiesław Hap Wierni do końca, Jasło 2005, s.91-94; Relacja Stanisława Peca; Kronika DruŜyny Harcerskiej w Sobniowie. 7 -TamŜe. 8 -TamŜe. 9 -TamŜe. Potwierdzają to najstarsi członkowie Seniorów Kręgu ZHP w Sobniowie. 10 -Relacje Stanisława Peca i Wiesława Hapa; Patrz równieŝ: Zdzisław Świstak, Słownik biograficzny znanych postaci Jasła i regionu, Jasło 1998, s.105,253,267; Materiały archiwalne ze zbiorów jasielskiego Hufca ZHP. 11 -Relacje seniorów jasielskiego harcerstwa- Adama Wydro i Mariana Zawilińskiego; Potwierdzają to materiały ze zbiorów druhny Doroty Pietruszki. 12 -Relacje: Mieczysława Mikulskiego i Adama Wydro. 19

20 13 -Relacje Stanisława Peca; Potwierdzają te zapiski z kroniki szkoły w Sobniowie. 14 -TamŜe; Patrz teŝ: Urszula Cichoń, Marian Kantor, Konrad Cetnar, Józef Jagielski, 125 lat Szkoły. Podstawowej Nr 8 im. Ks. S. Konarskiego w Jaśle, [w. :] Rocznik Jasielski, t. 4, Jasło 1999, s TamŜe; Relacja Stanisława Peca. 16 -Wspomnienia Stanisława Peca. 17 -TamŜe. 18 -TamŜe TamŜe. Fakty te potwierdza nota biograficzna S. Peca w Encyklopedii Jasła, Jasło Relacja Stanisława Peca; Patrz równieŝ: Zdzisław Świstak, Na śladach, s Relacja Stanisława Peca; Patrz: Z. Świstak, Na śladach, s Relacja Stanisława Peca; Por. Z. Świstak, Na śladach, s Relacja Stanisława Peca; Por. Z. Świstak, Na śladach, s Relacja Stanisława Peca; Patrz równieŝ: Zdzisław Świstak, Na śladach, s Relacja Stanisława Peca; Por. Z. Świstak, Na śladach, s

21 26 -Relacja Stanisława Peca; Patrz: Z. Świstak, Na śladach, s Relacje: Stanisława Peca, Mieczysława Mikulskiego i Adama Wydro. 28 -Wspomnienia Mariana Zawilińskiego, relacja Stanisława Peca; Materiały z archiwum Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego. 29 -Relacja Stanisława Peca. 30 -Relacja Stanisława Peca. 31 -TamŜe. 32 -TamŜe. Patrz teŝ: Mieczysław Wieliczko, Powiat jasielski w latach Kalendarium. [w.:] Rocznik Jasielski, t.1, Jasło 1969, s TamŜe; Por: Władysław Mendys, Wskrzeszenie Jasła [w.:] Rocznik Jasielski, t.2, Jasło 1971,s