Szkoła Policji w Katowicach

Transkrypt

1 Szkoła Policji w Katowicach Postępowanie mandatowe za wykroczenia skarbowe Opracowanie: nadkom. Piotr Górnik podkom. Janusz Kaleta Zakład SłuŜby Kryminalnej SZKOŁA POLICJI Wydawnictwo Szkoły Policji w Katowicach 2009

2 2 Wszelkie prawa zastrzeŝone Szkoła Policji w Katowicach 2009 KsiąŜki nie wolno reprodukować (adaptować) ani w całości, ani w części, niezaleŝnie od zastosowanej techniki (druk, fotografia, komputer, kserograf, fonografia itd.), bez pisemnej zgody Wydawcy. Druk i oprawa: Szkoła Policji w Katowicach

3 3 Spis treści Wstęp 5 1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego 6 2. Istota postępowania mandatowego 9 3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania grzywien Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego 21 Literatura 23 Załącznik 1. Wzór blankietu mandatu gotówkowego 25 Załącznik 2. Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego 26

4 4

5 5 Wstęp Wśród wykroczeń popełnianych przez sprawców obok tych pospolitych, uregulowanych przez prawo wykroczeń, znajdują się równieŝ wykroczenia skarbowe, które uregulowane są przez kodeks karny skarbowy. Policjanci w trakcie wykonywania codziennych czynności słuŝbowych mogą spotykać się z wykroczeniami skarbowymi. W związku z tym znajomość zagadnień z zakresu postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe pozwoli im lepiej wykonywać czynności słuŝbowe. W niniejszym opracowaniu omówiono podstawowe wiadomości z zakresu wykroczeń skarbowych. Przedstawiono m.in. ogólną charakterystykę wykroczeń skarbowych, istotę postępowania mandatowego, podstawy prawne i warunki dopuszczalności tego trybu. Opracowując skrypt oparto się przede wszystkim na najnowszej literaturze, komentarzach, orzecznictwie sądów oraz glosach autorytetów prawa karnego skarbowego. Zapoznanie się przez policjantów z proponowanym opracowaniem jest tym bardziej wskazanym, Ŝe w programach szkoleń na realizację tego zagadnienia nie przeznaczono ani jednej godziny dydaktycznej. W pracy oparto się o stan prawny na dzień 24 lipca 2009 r.

6 6 1. Ogólna charakterystyka wykroczenia skarbowego Kodeks karny skarbowy (zwany dalej k.k.s.) zawiera definicję legalną pojęcia wykroczenie skarbowe. Zgodnie z art k.k.s. wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony przez kodeks pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeŝeli kwota uszczuplonej lub naraŝonej na uszczuplenie naleŝności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia. Wykroczeniem skarbowym jest takŝe inny czyn zabroniony, jeŝeli kodeks tak stanowi. PowyŜszą definicję naleŝy uzupełnić o elementy wynikające z innych postanowień kodeksu, w szczególności z art. 1 k.k.s. Wykroczenie skarbowe jest czynem, którym jest określone zachowanie człowieka. MoŜe ono się przejawiać poprzez działanie lub zaniechanie. Jednocześnie, aby czy stanowił wykroczenie skarbowe, musi być społecznie szkodliwy w stopniu większym niŝ znikomy. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości, zgodnie z art k.k.s., bierze się pod uwagę rodzaj i charakter zagroŝonego lub naruszonego dobra, wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego, wysokość uszczuplonej lub naraŝonej na uszczuplenie naleŝności publicznoprawnej, sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, jak równieŝ postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonej reguły ostroŝności i stopień jej naruszenia. Katalog kryteriów jest zamknięty i organ, oceniając stopień społecznej szkodliwości, moŝe to czynić wyłącznie na podstawie wskazanych wyŝej kryteriów natury przedmiotowej, jak i podmiotowej. 1 O znikomości społecznej szkodliwości moŝna mówić wtedy, gdy rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo, charakter i rozmiar szkody wyrządzonej czynem, a takŝe sposób działania sprawcy są na tyle nikłe, Ŝe w takim przypadku nie moŝna mówić o przestępczości czynu. 2 Wykroczenie skarbowe jest jednocześnie czynem bezprawnym, zabronionym przez kodeks, a więc oznacza to, Ŝe zachowanie sprawcy jest sprzeczne z nakazami 1 Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005, s TamŜe, s. 102 oraz wyrok Sądu NajwyŜszego z r., sygn. Akt II KKN 135/96.

7 7 lub zakazami wyznaczonymi przepisami prawa. KaŜde zachowanie sprawcy musi zawierać znamię podmiotu, znamię zachowania się z ich ewentualnym skutkiem, znamiona umyślności albo nieumyślności. MoŜe teŝ zawierać znamię przedmiotu bezpośredniego działania oraz znamiona modalne. Kolejnym warunkiem odpowiedzialności za wykroczenia skarbowe jest przypisanie winy. Fakt naruszenia przez sprawcę zakazu lub nakazu spenalizowanego w k.k.s. nie jest jeszcze wystarczającym warunkiem do przypisania mu odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe. Musi jeszcze nastąpić wykazanie mu winy. Zgodnie z przepisami kodeksu karnego skarbowego, za wykroczenia skarbowe umyślne ponosi się odpowiedzialność w kaŝdym przypadku, natomiast za nieumyślne tylko wówczas, jeŝeli wymieniony kodeks odpowiedzialność taką przewiduje. 3 Mając powyŝsze na uwadze moŝemy stwierdzić, Ŝe wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony przez kodeks w czasie jego popełnienia, zawiniony, bezprawny, społecznie szkodliwy w stopniu wyŝszym niŝ znikomy, zagroŝony karą. 4 Na zasadach określonych w kodeksie, zgodnie z art. 5 1 k.k.s., odpowiada ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Natomiast do sprawców czynu zabronionego, którzy nie osiągnęli wieku 17 lat, mają zastosowanie przepisy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Od ogólnego kryterium wiekowego właściwego dla odpowiedzialności za popełnienie wykroczenia skarbowego przewidziano wyjątek. Zgodnie z art. 5 2 k.k.s. w stosunku do sprawcy, który popełnił przestępstwo lub wykroczenie skarbowe po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary lub środka karnego stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeŝeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają. W zakresie odpowiedzialności za formy stadialne wykroczenia skarbowego, w kodeksie karnym skarbowym nie jest karalne przygotowanie. Kodeks karny skarbowy rezygnuje równieŝ z karalności wykroczenia skarbowego. Wynika to z tego, Ŝe w kodeksie nie ma wyraźnej regulacji, która penalizuje usiłowanie wykroczeń 3 TamŜe, s. 103 oraz W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, s oraz Por. R. Kubacki, A. Bartosiewicz, Kodeks karny..., s. 108.

8 8 skarbowych naleŝy przyjąć, Ŝe usiłowanie pozostaje bezkarne. Sprawca moŝe ponieść jedynie odpowiedzialność za ostatnią formę, jaką jest dokonanie. Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy sprawca realizuje wszystkie znamiona czynu zabronionego lub następuje skutek, wskazany jako znamię danego wykroczenia skarbowego. 5 Sprawca wykroczenia skarbowego odpowiada tylko za sprawstwo, a nie ponosi odpowiedzialności za pozostałe formy zjawiskowe, tzn. za podŝeganie lub pomocnictwo. 6 Zgodnie z art. 9 k.k.s. odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie z inną osobą, ale takŝe ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzaleŝnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu. Za wykroczenia skarbowe odpowiada takŝe ten, kto na podstawie przepisu prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Karalność wykroczenia skarbowego ustaje, jeŝeli od czasu jego popełnienia upłynął rok. JeŜeli w wymienionym okresie wszczęto postępowanie przeciwko sprawcy, karalność popełnionego przez niego wykroczenia skarbowego ustaje z upływem 2 lat od zakończenia tego okresu. NaleŜy jednak pamiętać, Ŝe na mocy kodeksu karnego skarbowego, od ww. terminów istnieją następujące wyjątki: 1. Karalność wykroczenia skarbowego polegającego na uszczupleniu lub naraŝeniu na uszczuplenie naleŝności publicznoprawnej ustaje wówczas, gdy nastąpiło przedawnienie tej naleŝności. W takim przypadku bieg przedawnienia wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z końcem roku, w którym upłynął termin płatności tej naleŝności. JeŜeli sprawca wykroczenia skarbowego dopuścił się uszczuplenia lub naraŝenia na uszczuplenie naleŝności celnej, bieg jego przedawnienia rozpoczyna się z dniem, w którym powstał dług celny; jeŝeli nie jest moŝliwe określenie dnia powstania długu celnego, bieg przedawnienia wykroczenia skarbowego rozpoczyna się z dniem 5 TamŜe, s W. Kotowski, B. Kurzępa, Kodeks karny..., s. 167.

9 9 najwcześniejszym, w którym istnienie długu celnego zostało ustalone. Natomiast jeŝeli dokonanie wykroczenia skarbowego zaleŝy od nastąpienia określonego w kodeksie skutku, bieg przedawnienia rozpoczyna się od czasu, gdy skutek nastąpił. 2. W razie uchylenia prawomocnego orzeczenia przedawnienie biegnie od dnia wydania orzeczenia w tym przedmiocie, chyba Ŝe karalność wykroczenia skarbowego juŝ ustała. 3. Przedawnienie nie biegnie, jeŝeli przepis ustawy nie pozwala na wszczęcie lub dalsze prowadzenie postępowania w sprawie o wykroczenie skarbowe Istota postępowania mandatowego Kodeks karny skarbowy przewiduje moŝliwość konsensualnego rozstrzygnięcia sprawy karnej skarbowej w róŝny sposób. Uwzględniono w nim trzy moŝliwości przeprowadzenia porozumienia procesowego organu z oskarŝonym: dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, skazanie oskarŝonego na jego wniosek bez rozprawy na posiedzeniu, skazanie oskarŝonego na skróconej rozprawie. Osobną moŝliwość konsensualnego zakończenia sprawy karnej o wykroczenie stanowi tryb postępowania mandatowego. 8 Postępowanie mandatowe nie jest częścią postępowania przygotowawczego, lecz stanowi wobec niego pewną alternatywę. Nakładanie grzywien w drodze mandatu karnego przez powołane do tego organy ma w sposób oczywisty charakter subsydiarny wobec orzecznictwa sądowego, czego wyrazem jest wymaganie zgody sprawcy na ukaranie w tej uproszczonej formie, a w konsekwencji przejście sprawy na drogę sądową w wypadku odmowy przyjęcia mandatu karnego. Prawo osoby do odmowy przyjęcia mandatu zapewnia sprawcy wykroczenia rozpatrzenie sprawy przed sądem, jeŝeli uzna on decyzję organu za niesłuszną. Postępowanie mandatowe za wykroczenia skarbowe to postępowanie 7 Art. 51 k.k.s. oraz art i 6-7 k.k.s. 8 F. Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz. Tom II, Zakamycze 2006, (dostępność r.).

10 10 prowadzone przez organ niesądowy. Ma ono więc charakter zastępczy w stosunku do postępowania sądowego. Stosowanie sankcji w drodze mandatu karnego nie jest orzekaniem kary, ale nakładaniem kary grzywny. Mandat karny jest innym niŝ orzeczenie rozstrzygnięciem procesowym, jest formą merytorycznego rozstrzygnięcia o odpowiedzialności sprawcy za wykroczenie skarbowe. 9 Postępowanie mandatowe za wykroczenia skarbowe, zgodnie z art k.k.s., moŝe być stosowane równieŝ w stosunku do Ŝołnierzy w czynnej słuŝbie wojskowej na zasadach i w trybie określonych w kodeksie, z tym Ŝe w razie odmowy przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszczenia w terminie kary grzywny nałoŝonej w drodze mandatu karnego, właściwy do rozpoznania sprawy jest wojskowy sąd garnizonowy. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe unormowanie niektórych kwestii w zakresie postępowania mandatowego jest wzorowane na rozwiązaniach przyjętych przez ustawodawstwo procesowe w zakresie wykroczeń pospolitych. Ze względu na specyfikę wykroczeń skarbowych przewidziano jednak takŝe wyraźne odrębności. Tak jak zaznaczono wcześniej, postępowanie mandatowe jest postępowaniem szczególnym, które toczy się poza sądem. Pozwala ono odciąŝyć sądy od konieczności rozpatrywania większej liczby spraw o wykroczenia skarbowe, oszczędzając jednocześnie czas i zmniejszając koszty postępowania. Kodeks karny skarbowy pozwala na prowadzenie postępowania mandatowego pomimo uprzedniego wszczęcia postępowania przygotowawczego. NaleŜy podkreślić, Ŝe przepis karnoskarbowy nie zawęŝa zakresu trybu mandatowego tylko do niektórych wykroczeń skarbowych. Uznano, Ŝe celowe jest, aby ten szczególny tryb mógł dotyczyć, z mocy prawa, kaŝdego wykroczenia skarbowego Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II. Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa 2000, s F. Prusak, Kodeks..., (dostępność r.).

11 11 3. Podstawy prawne do stosowania postępowania mandatowego Podstawą prawną do stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe jest art. 136 k.k.s. Zgodnie z nim postępowanie mandatowe prowadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego lub jego upowaŝniony przedstawiciel albo upowaŝnieni przez urząd celny funkcjonariusze celni pełniący słuŝbę w izbie celnej, a takŝe niefinansowy organ postępowania przygotowawczego, gdy przepis szczególny tak stanowi. Organami postępowania przygotowawczego, zgodnie z art k.k.s., w sprawach o wykroczenia skarbowe są: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej, urząd celny, StraŜ Graniczna, Policja, śandarmeria Wojskowa. W zakresie właściwości organów postępowania przygotowawczego rozdział 14 k.k.s. wskazuje zakres prowadzenia postępowań przygotowawczych poszczególnych organów. Zgodnie z art pkt 1 k.k.s., Policja prowadzi postępowanie przygotowawcze w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swego działania. W przypadku wydania postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego Policja ma obowiązek zawiadomić niezwłocznie o tym właściwe finansowe organy przez przesłanie odpisu postanowienia. Nie jest wymagane powiadomienie w przypadku, gdy Policja ogranicza swoje czynności do zabezpieczenia śladów i dowodów wykroczenia skarbowego, a następnie przekazuje sprawę do dalszego prowadzenia właściwemu organowi finansowemu. Zgodnie z powyŝszym zasadniczymi organami postępowania mandatowego są urzędy skarbowe, urzędy celne oraz inspektorzy kontroli skarbowej. Pozostałe wymienione organy zaliczamy do niefinansowych organów postępowania

12 12 przygotowawczego i mogą one prowadzić postępowanie mandatowe tylko wówczas, gdy przepis szczególny tak stanowi. Szczegółową regulację postępowania mandatowego zawierają przepisy działu II rozdziału 15 k.k.s. zatytułowanego Postępowanie mandatowe. Ponadto w celu ujednolicenia zasad nakładania przez funkcjonariuszy uprawnionych organów kary grzywny w drodze mandatu karnego, a takŝe pouczenia osób karanych o ich prawach i obowiązkach, zostało wydane rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe. 11 Zgodnie z rozporządzeniem, do nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe są uprawnieni: 1) upowaŝnieni pracownicy urzędów skarbowych, 2) inspektorzy kontroli skarbowej, 3) upowaŝnieni pracownicy urzędów celnych i funkcjonariusze celni, 4) upowaŝnieni funkcjonariusze Policji, 5) upowaŝnieni funkcjonariusze StraŜy Granicznej, 6) upowaŝnieni Ŝołnierze śandarmerii Wojskowej. UpowaŜnienie do nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego funkcjonariuszom Policji wydaje w: 1) Komendzie Głównej Policji - Komendant Główny Policji, 2) komendach wojewódzkich Policji - komendanci wojewódzcy Policji, 3) komendach powiatowych Policji - komendanci powiatowi Policji, 4) komendach miejskich Policji - komendanci miejscy Policji. Zgodnie z 4 rozporządzenia, upowaŝnienie do nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego powinno zawierać: oznaczenie podmiotu wydającego upowaŝnienie, numer upowaŝnienia, datę wydania i termin waŝności, podstawę prawną jego wydania, 11 Dz.U. z 2006 r. Nr 25, poz.184.

13 13 imię i nazwisko upowaŝnionego funkcjonariusza, numer ewidencyjny funkcjonariusza określony w legitymacji słuŝbowej, określenie obszaru, na którym upowaŝnienie jest waŝne. UpowaŜnienie powinno być podpisane przez organ, który je wydał, oraz opatrzone odciskiem pieczęci urzędowej. 4. Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego Postępowanie mandatowe stanowi wyłączną formę decydowania o odpowiedzialności przez niesądowy organ. Mając powyŝsze na uwadze oraz to, Ŝe postępowanie mandatowe powoduje skupienie w jednym ręku funkcji ujawniania, orzekania i wykonania kary, niezbędne jest określenie warunków, kiedy jest ono dopuszczalne. Kodeks karny skarbowy wskazuje przesłanki szczególne trybu mandatowego, czyli warunki jego dopuszczalności, dzieląc je na dodatnie oraz ujemne. Oczywistym jest to, Ŝe dla dopuszczalności postępowania mandatowego muszą być spełnione takŝe ogólne przesłanki dodatnie oraz brak ogólnych przesłanek ujemnych, warunkujących kaŝdy proces, w tym i o wykroczenie skarbowe, zgodnie z art kodeksu postępowania karnego (zwanego dalej k.p.k.) w zw. z art k.k.s. Nie moŝna zatem sięgać po mandat, gdy sprawcą (np. drobnego przemytu celnego) okazuje się nieletni, jeŝeli ze względu na znikomą szkodliwość czyn ten nie jest takŝe wykroczeniem (art. 1 2 k.k.s.), albo z wiarygodnego oświadczenia sprawcy wynika, Ŝe działał w usprawiedliwionej nieświadomości karalności czynu, gdyŝ nie popełnia on wówczas wykroczenia (art k.k.s.) itd. 12 Warunki dopuszczalności postępowania mandatowego określone zostały w art. 137 k.k.s., gdzie w 1 i 3 wskazano przesłanki dodatnie, które muszą wystąpić, aby organ mógł zastosować tryb mandatowy, natomiast w 2 wskazano przesłanki ujemne. Wystąpienie przesłanki ujemnej powoduje wyłączenie postępowania mandatowego T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, 2006, (dostępność r.).

14 14 Do przesłanek dodatnich zaliczamy: 1. Brak wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia czynu, wynikający z dowodów ujawnionych przy wykryciu wykroczenia skarbowego lub w toku postępowania, oświadczeń sprawcy lub spostrzeŝeń własnych organu mandatowego. Aby zatem wymierzenie grzywny w drodze mandatu karnego było dopuszczalne, nie moŝe być Ŝadnych wątpliwości ani co do osoby sprawcy wykroczenia, ani teŝ co do okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego. Przyznanie się kogoś do popełnienia wykroczenia skarbowego tylko wtedy moŝe być uznane za dające podstawę do przyjęcia omawianej przesłanki, gdy przytoczone przez tę osobę okoliczności nie budzą wątpliwości. Gdyby okoliczności te w zestawieniu z materiałem dowodowym zebranym wcześniej w sprawie nasuwałyby jakiekolwiek wątpliwości, to mimo przyznania się osoby do popełnienia wykroczenia skarbowego brak byłoby podstaw do wymierzenia jej kary grzywny w drodze mandatu karnego Przekonanie organu, Ŝe nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niŝ podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Organ, stosując postępowanie mandatowe, powinien wziąć pod uwagę zarówno okoliczności czynu (np. rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego, rodzaj i stopień naruszenia ciąŝącego na sprawcy obowiązku finansowego), jak i osobę sprawcy (np. sposób zachowania się, właściwości i warunki osobiste, sposób Ŝycia przed popełnieniem czynu zabronionego i zachowanie się po jego popełnieniu). Na tej podstawie organ dokonuje oceny, czy wymierzenie grzywny w drodze mandatu karnego będzie wystarczającą reakcją na wykroczenie skarbowe. 3. Brak okoliczności wyłączających postępowanie mandatowe. Są to wszystkie przesłanki ujemne uniemoŝliwiające stosowanie postępowania mandatowego. Okoliczności te zostały omówione w dalszej części publikacji. 4. WyraŜenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu. Zgoda sprawcy na wymierzenie grzywny w drodze mandatu karnego stanowi warunek, bez spełnienia którego nie jest moŝliwe karanie w tym trybie. 13 Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s

15 15 Zgoda jako warunek wymierzenia grzywny daje sprawcy prawo wyboru ukarania w drodze mandatu karnego lub rozpoznania sprawy przez sąd, co zapewnia realizację konstytucyjnego prawa do sądu. NaleŜy pamiętać, ze zgoda sprawcy (choćby dorozumiana) na wymierzenie kary grzywny w drodze mandatu karnego powinna być wynikiem decyzji podjętej w warunkach zapewniających swobodę wyraŝania woli. 14 Natomiast do przesłanek ujemnych zaliczamy: 1. Uszczuplenie w związku z wykroczeniem naleŝności publicznoprawnej. Jest to przeszkoda względna, poniewaŝ w przypadku uiszczenia w całości wymagalnej naleŝności przed przyjęciem mandatu, organ moŝe zastosować wobec osoby postępowanie mandatowe. Zgodnie z art , naleŝność publicznoprawna jest to naleŝność państwowa lub samorządowa, będąca przedmiotem przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego; naleŝnością państwową jest podatek stanowiący dochód budŝetu państwa, naleŝność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji lub naleŝność celna, a naleŝnością samorządową - podatek stanowiący dochód jednostki samorządu terytorialnego lub naleŝność z tytułu rozliczenia udzielonej dotacji lub subwencji. NaleŜność przestaje istnieć w razie uregulowania uszczuplonej naleŝności wraz z odsetkami za zwłokę, co moŝe nastąpić w toku postępowania. Przeszkoda ta dotyczy zarówno naleŝności podatkowych, jak i celnych, ustalonych tak w toku dochodzenia, jak i znanych przed jego wszczęciem. 2. Zbieg przepisów obejmujący wykroczenie skarbowe i przestępstwo skarbowe. Jest to przesłanka bezwzględna, nieusuwalna. Z sytuacją taką mamy do czynienia, gdy jednym czynem sprawca naruszył jednocześnie przepis statuujący takie wykroczenie oraz przepis statuujący przestępstwo skarbowe. W takich wypadkach przepis wyklucza moŝliwość nakładania grzywny 14 TamŜe, s

16 16 mandatem za ten aspekt zachowania, który stanowi jedynie wykroczenie skarbowe Za wykroczenie skarbowe naleŝałoby orzec przepadek przedmiotów. Okoliczność ta wyłącza moŝliwość stosowania postępowania mandatowego w przypadku, gdy przepis wskazuje obligatoryjny przepadek przedmiotów. Natomiast w przypadku wskazania w przepisie fakultatywnego przepadku przedmiotów, organ postępowania przygotowawczego musi dokonać oceny, czy naleŝałoby orzec środek karny w postaci przepadku przedmiotów. Podjęcie decyzji o konieczności orzeczenia przepadku przedmiotów wyłącza moŝliwość zastosowania postępowania mandatowego. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe uprzednie wszczęcie postępowania przygotowawczego nie stoi na przeszkodzie, aby wdroŝyć postępowanie mandatowe. Natomiast nałoŝenie grzywny w drodze mandatu karnego stwarza konieczność umorzenia owego postępowania, jako Ŝe o odpowiedzialności sprawcy rozstrzygnięto juŝ w inny sposób. Podstawę umorzenia moŝe stanowić art pkt 11 k.p.k. w zw. z art k.k.s., czyli tzw. inna okoliczność wyłączająca ściganie sprawcy Wymiar grzywny w postępowaniu mandatowym Wysokość grzywny orzekanej w drodze mandatu karnego za wykroczenia skarbowe w porównaniu do wykroczeń pospolitych została określona w odmienny sposób. W kodeksie karnym skarbowym przyjęto system relatywizowania wysokości grzywny do najniŝszego miesięcznego wynagrodzenia. 17 Wymiar grzywny nakładanej w drodze postępowania mandatowego, zgodnie z art. 48 k.k.s., nie moŝe przekraczać podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Natomiast najniŝszą karą grzywny przewidzianą za wykroczenie skarbowe jest jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia T. Grzegorczyk, Kodeks, (dostępność r.). 16 TamŜe, (dostępność r.). 17 Z. Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego..., s. 190.

17 17 Zgodnie z art k.k.s., minimalne wynagrodzenie jest to wynagrodzenie za pracę ustalone na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. Nr 200, poz z późn. zm.). Wysokość minimalnego wynagrodzenia podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w drodze obwieszczenia Prezesa Rady Ministrów, w terminie do dnia 15 września kaŝdego roku. W chwili obecnej, zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Rady Ministrów z dn. 24 lipca 2008 r. (M. P. Nr 55, poz. 499), wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę wynosi zł. Organ przy nakładaniu grzywny w drodze mandatu karnego ma obowiązek brać pod uwagę, zgodnie z art. 48 k.k.s., stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy wykroczenia skarbowego oraz jego dochody i moŝliwości zarobkowe. 6. Rodzaje mandatów karnych. Zasady nakładania i ściągania grzywien Kodeks karny skarbowy przewiduje dwa rodzaje mandatów karnych, które zostały wyróŝnione w art. 138 k.k.s. W stosunku do jednego z nich posłuŝono się nazwą kredytowany, drugi natomiast został określony w sposób opisowy. JednakŜe mając na uwadze to, Ŝe opis cech tego mandatu w pełni odpowiada opisowi mandatu zawartemu w prawie wykroczeń moŝemy posługiwać się nazwą mandat gotówkowy. 18 W związku z powyŝszym organ postępowania przygotowawczego moŝe nałoŝyć karę grzywny w drodze mandatu karnego: mandat karny gotówkowy (załącznik nr 1) wydawany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio upowaŝnionemu podmiotowi, który ją nałoŝył, mandat karny kredytowany (załącznik nr 2) wydawany za potwierdzeniem odbioru ukaranemu. 18 TamŜe, s. 138.

18 18 Zgodnie z art i 3 k.k.s. mandatem karnym gotówkowym moŝe być nałoŝona kara grzywny jedynie na osobę: czasowo tylko przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niemającą stałego miejsca zamieszkania lub stałego miejsca pobytu lub do osób stale przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które czasowo opuszczają to terytorium. Osobą czasowo przebywającą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest osoba, która przebywa w naszym kraju bez zamiaru stałego pobytu i moŝe to być zarówno obywatel polski, jak i cudzoziemiec. W kwestii sposobu rozumienia określenia miejsce zamieszkania naleŝy przyjąć, Ŝe miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest ta miejscowość, w której przebywa ona z zamiarem stałego pobytu, tak jak to określa przepis art. 25 kodeksu cywilnego (zwanego dalej k.c.). Miejsce zamieszkania osób pozostających pod władzą rodzicielską lub opieką wyznaczane jest zasadniczo przez miejsce zamieszkania osób wykonujących tę władzę oraz sprawujących opiekę (art. 26 i 27 k.c.). NaleŜy zaznaczyć, iŝ brak stałego miejsca zameldowania nie jest toŝsamy z brakiem stałego miejsca zamieszkania lub pobytu. Natomiast mandatem karnym kredytowanym moŝe być nałoŝona kara grzywny na kaŝdą osobę, wobec której nie ma obowiązku nakładania mandatu karnego gotówkowego. Mandat karny gotówkowy staje się prawomocny z chwilą uiszczenia kary grzywny upowaŝnionemu podmiotowi, który ją nałoŝył, zaś mandat karny kredytowany z chwilą pokwitowania jego odbioru przez ukaranego. Uiszczenie grzywny lub przyjęcie mandatu karnego kredytowanego powoduje zatem wygaśnięcie prawa oskarŝyciela publicznego do oskarŝania. 19 NaleŜy pamiętać, Ŝe upowaŝniony organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel, wymierzając karę grzywny w drodze mandatu karnego, obowiązany jest określić wykroczenie skarbowe zarzucane sprawcy oraz pouczyć go 19 T. Grzegorczyk, Kodeks, (dostępność r.).

19 19 o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowego, a zwłaszcza o skutkach prawnych braku zgody. Funkcjonariusz Policji nakładający karę grzywny, na Ŝądanie sprawcy wykroczenia skarbowego, jest obowiązany okazać dokument uprawniający go do nałoŝenia kary grzywny w drodze mandatu karnego. Warunkiem nałoŝenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest wyraŝenie przez sprawcę wykroczenia skarbowego zgody na przyjęcie mandatu; zgodę tę odnotowuje się na dokumencie mandatu karnego. Przed potwierdzeniem przez sprawcę wykroczenia skarbowego przyjęcia mandatu karnego, funkcjonariusz poucza go o prawie niewyraŝenia zgody na przyjęcie mandatu karnego i o skutkach prawnych braku takiej zgody. W razie braku zgody sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. W takim przypadku, a zwłaszcza gdy sprawca wykroczenia skarbowego przebywa stale za granicą albo gdy nie moŝna ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju, zgodnie z art. 139 k.k.s., organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel moŝe dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego sprawcy, w szczególności przedmiotów zagroŝonych przepadkiem. Ponadto mandat karny kredytowany powinien zawierać pouczenie o obowiązku uiszczenia nałoŝonej kary grzywny w terminie 7 dni od daty przyjęcia mandatu oraz o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Funkcjonariusz, wydając mandat karny kredytowany, poucza ukaranego o obowiązku uiszczenia nałoŝonej kary grzywny, w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, oraz o skutkach jej nieuiszczenia w tym terminie. Nieuiszczenie mandatu karnego kredytowanego w terminie, zgodnie z art k.k.s., powoduje wszczęcie egzekucji, prowadzonej przy tym w trybie administracyjnym, bez potrzeby kierowania sprawy do sądu. W razie nieuiszczenia grzywny nałoŝonej mandatem kredytowanym przez Ŝołnierza w słuŝbie czynnej, naleŝy ponadto powiadomić prokuratora wojskowego. Funkcjonariusz niefinansowego organu postępowania przygotowawczego, np. uprawniony policjant, karę grzywny nałoŝoną w drodze mandatu karnego wpłaca do kasy lub na rachunek bankowy tego organu. Natomiast karę grzywny nałoŝoną w drodze mandatu karnego kredytowanego przez funkcjonariusza ukarany wpłaca, w terminie 7 dni od daty przyjęcia tego mandatu, do kasy właściwego niefinansowego organu postępowania przygotowawczego lub na rachunek bankowy tego organu.

20 20 Pokwitowanie odbioru mandatu karnego kredytowanego nałoŝonego przez funkcjonariusza przekazuje się niezwłocznie do właściwego niefinansowego organu postępowania przygotowawczego. Tryb uchylenia prawomocnego mandatu karnego został określony w art. 140 k.k.s. Zgodnie z nim prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeŝeli karę grzywny nałoŝono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie skarbowe. Uchylenie następuje na wniosek ukaranego złoŝony w terminie zawitym 7 dni od daty przyjęcia mandatu lub z urzędu. Uprawniony do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałoŝona kara grzywny. W przedmiocie uchylenia mandatu karnego sąd orzeka na posiedzeniu. W posiedzeniu ma prawo uczestniczyć ukarany, organ, który lub którego funkcjonariusz nałoŝył karę grzywny w drodze mandatu karnego, albo przedstawiciel tego organu oraz ujawniony interwenient. Przed wydaniem postanowienia sąd moŝe zarządzić stosowne czynności w celu sprawdzenia podstaw do uchylenia mandatu karnego. Uchylając mandat karny, nakazuje się podmiotowi, na rachunek którego pobrano grzywnę, niezwłoczny zwrot uiszczonej kwoty, chyba Ŝe czyn zarzucany sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa lub wykroczenia; w takim wypadku uiszczoną kwotę zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie majątkowe groŝących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania. W razie uchylenia mandatu karnego sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Nadzór nad postępowaniem mandatowym w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe ujawnione w zakresie swego działania przez Policję sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych. W przypadku innych uprawnionych słuŝb nadzór sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych lub Minister Obrony Narodowej w zaleŝności od niefinansowego organu uprawnionego do stosowania postępowania mandatowego za wykroczenia skarbowe.

21 21 7. Zasady ewidencjonowania grzywien w drodze mandatu karnego Urzędy skarbowe, izby celne i urzędy kontroli skarbowej oraz niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, w tym Policja, prowadzą ewidencje grzywien nałoŝonych w drodze mandatu karnego. Ewidencje te mogą być prowadzone w formie elektronicznej. Ewidencje zawierają w szczególności następujące dane: serię i numer mandatu, wysokość grzywny, datę ukarania, datę uiszczenia grzywny, kwalifikację prawną czynu, wysokość naraŝonych na uszczuplenie poszczególnych naleŝności publicznoprawnych, datę wniosku o uchylenie mandatu, datę i treść orzeczenia sądu w sprawie uchylenia mandatu, kwotę grzywny do zwrotu. Urzędy skarbowe i urzędy celne oraz niefinansowe organy postępowania przygotowawczego rozliczają funkcjonariuszy z przekazanych im formularzy mandatów karnych i formularzy mandatów karnych kredytowanych.

22 22

23 23 Literatura 1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.). 2. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r., Nr 89, poz. 555 z późn. zm.). 3. Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (tekst jedn. Dz. U. z 2007 r., Nr 111, poz. 765 z późn. zm.). 4. Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (Dz. U. z 2002 r., Nr 200, poz z późn. zm.). 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 stycznia 2006 r. w sprawie nakładania kary grzywny w drodze mandatu karnego za wykroczenia (Dz. U. z 2006 r., Nr 25, poz. 184). 6. Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 24 lipca 2008 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2009 r. (M. P. z 2008 r., Nr 55, poz. 499). 7. Zbigniew Gostyński, Komentarz do kodeksu karnego skarbowego. Tytuł II. Postępowanie w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Tytuł III. Postępowanie wykonawcze, Warszawa Tomasz Grzegorczyk. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Dom Wydawniczy ABC, (dostępność r.). 9. Wojciech Kotowski, Bolesław Kurzypa, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa Ryszard Kubacki, Adam Bartosiewicz, Kodeks karny skarbowy. Przestępstwa i wykroczenia podatkowe oraz dewizowe, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa Feliks Prusak. Kodeks karny skarbowy. Komentarz, tom II, Zakamycze (dostępność r.).

24 24

25 25 Załącznik nr 1 Wzór blankietu mandatu karnego gotówkowego

26 26 Załącznik nr 2 Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego

27 27 Załącznik nr 2 c.d. Wzór blankietu mandatu karnego kredytowanego