Zasady tworzenia przedsiębiorstw społecznych

Transkrypt

1 Opracowanie zostało przygotowane przez eksperta Nidzickiej Fundacji Rozwoju Nida - lidera Konsorcjum realizującego projekt pt. "Centrum Wdrażania Projektów przy Białowieskim Parku Narodowym" Opracował: Krzysztof Margol Listopad 2015 Zasady tworzenia przedsiębiorstw społecznych 1

2 Przedsiębiorstwo społeczne podstawy prawne Ustawa z 27 IV 2006 o spółdzielniach socjalnych - określa zasady funkcjonowania i tworzenie spółdzielni socjalnych Ustawa z 7 maja 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach socjalnych oraz zmianie niektórych ustaw Ustawa z 24 IV 2003 o organizacjach pożytku publicznego i wolontariacieokreślenie zasad współpracy pomiędzy organami administracji publicznej z organizacjami pozarządowym Ustawa z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz niektórych innych ustaw Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz niektórych innych ustaw Ustawa z 13 czerwca 2003 o zatrudnieniu socjalnym- zasady działania Centrów Integracji Społecznej i Klubów Integracji Społecznej Prawo Spółdzielcze z dnia 16 września 1982 r., Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy Ustawa prawo o stowarzyszeniach. z dnia 7 kwietnia 1989 r. (Dz.U Nr 20 poz. 104 z późn. zm). Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz ustawy o fundacjach Ustawa fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r. (Dz.U. nr 19/1984 poz. 82 z późn. zm., Dz. U. nr 46) Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o zmianie ustawy o zatrudnieniu socjalnym oraz niektórych innych ustaw Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94/2000 poz.1037) 2

3 Przedsiębiorstwo społeczne co chcemy utworzyć Przedsiębiorstwo społeczne przedsiębiorstwo, które realizuje cele społeczne, prowadzi systematyczną i zorganizowaną działalność gospodarczą, osiąga przychody, zatrudnia pracowników. Przedsiębiorstwo społeczne może funkcjonować w ramach różnych form prawnych: spółdzielnia, spółdzielnia socjalna, organizacja pozarządowa prowadząca działalność gospodarczą (fundacja, stowarzyszenie), spółka prawa handlowego o statusie non for profit. Przedsiębiorstwo społeczne partnerskie działanie Przedsiębiorstwo społeczne oznacza (oznaczać powinno) partnerskie działanie osób i organizacji. Jest inicjatywą, której cel społeczny jest najważniejszy dla jego założycieli, ale w trakcie tworzenia konieczne jest stosowanie sprawdzonych zasad i metod. Nie tylko dotyczących partnerstwa, ale także modelu biznesowego. Partnerstwo takie wymaga zrozumienia i przyjęcia wspólnych wartości, które zagwarantują trwałe relacje oraz systematyczne działania, przygotowywanie i realizację przedsięwzięcia. Do podstawowych zasad, które powinny obowiązywać w partnerstwie należą: ZAUFANIE (podstawowa wartość i podstawa osiągania sukcesów we współdziałaniu, tworzy warunki trwałego i długookresowego współdziałania, buduje wzajemne relacje pomiędzy uczestnikami inicjatywy) JAWNOŚĆ (wszystkie decyzje w partnerstwie powinny być jawne, podejmowane z udziałem wszystkich partnerów) JASNO SFORMUŁOWANE CELE (partnerstwo powinno jasno określić cele jego utworzenia i funkcjonowania, korzyści dla wszystkich uczestników zgodnie z zasadą win-win (wygrany - wygrany) oraz precyzyjnie zaplanować zakresy praw i odpowiedzialności partnerów) JASNO OKREŚLONE PROCEDURY (wszelkie działania partnerskie powinny być oparte na jasnych, zrozumiałych dla partnerów i przejrzystych procedurach). 3

4 ZAANGAŻOWANIE (wszyscy partnerzy przedsięwzięcia: osoby indywidualne, organizacje i instytucje, powinni być zaangażowani w proces tworzenia przedsiębiorstwa społecznego, udostępniając swoje zasoby). Kluczem do sukcesu projektów partnerskich w inicjatywach ekonomii społecznej są: zapewnienie uczestnictwa kluczowych podmiotów odpowiednich do specyfiki realizowanego projektu, włączenie różnorodnych zasobów partnerów, zapewnienie sprawnego zarządzania na każdym etapie przygotowania i realizacji projektu wspólne planowanie i monitoring projektu na każdym etapie inwestowanie w ludzi zapewnienie jak najwyższej jakości wszystkich zadań, usług, produktów. Partnerzy powinni do projektu wnieść posiadane zasoby: materialne: finansowe, techniczne ludzkie: wiedza, umiejętności, doświadczenia organizacyjne Konieczne jest także zapewnienie sprawnej komunikacji pomiędzy partnerami. Jasno określone procedury, podział zadań i obszarów zaangażowania, system monitoringu oraz określenie oczekiwanych rezultatów są niezbędnymi elementami sprawie funkcjonującego partnerstwa. Kluczowymi partnerami w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych będą zawsze lokalne instytucje rynku pracy i integracji społecznej (ośrodki pomocy społecznej, centra pomocy rodzinie, urzędy pracy, samorządy lokalne) oraz organizacje pozarządowe i partnerzy biznesowi, jako bardzo ważne wsparcie. Społeczne projekty, takie jak tworzenie przedsiębiorstw społecznych realizowane w partnerstwie nabierają szczególnego znaczenia obecnie, w okresie, w którym szczególnie potrzebne będą działania zwiększające aktywność społeczną, pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, pomoc w przekwalifikowaniu lub podwyższeniu kwalifikacji zawodowych i umiejętności społecznych. Na starcie inicjatywy warto jest, więc zbudować mapę potencjalnych partnerów przedsięwzięcia pt. przedsiębiorstwo społeczne, zaplanować wspólnie kolejne etapy tworzenia nowej, specyficznej firmy. 4

5 Przedsiębiorstwo społeczne krok po kroku Koncepcja Przedsiębiorstwo społeczne jest jednocześnie przedsiębiorstwem w rynkowym rozumieniu jak i organizacją społeczną firmą, której główną przesłanką tworzenia jest realizacja celu społecznego. Takie sformułowanie wymaga określenia jasnej misji i celów społecznych, które będą realizowane oraz zaplanowania biznesowej projekcji przyszłego przedsiębiorstwa: celów i strategii marketingowych. W koncepcji powinno się więc zarysować wizję firmy i jej rozwoju, uwarunkowania społeczne, ekonomiczne i prawne, z wyborem formy prawnej włącznie (spółdzielnia socjalna, stowarzyszenie, fundacja, spółka prawa handlowego o statusie non for profit), lokalizację, zatrudnienie, zasoby, branże. Poszukiwanie miejsca na rynku dla firmy społecznej jest kluczowe. To właściwe zdefiniowanie niszy rynkowej, odnalezienie ekonomicznego sensu funkcjonowania przedsiębiorstwa społecznego realizującego potrzeby klientów jest podstawą sukcesu gospodarczego. Liczy się, więc pomysł na przedsiębiorstwo społeczne. Ze względu na sąsiedztwo Puszczy Białowieskiej, w powiecie hajnowskim, warto oprzeć pomysł na przedsiębiorstwo społeczne o branżę turystyczną. Niszy warto poszukać w usługach związanych ze zwiedzaniem Puszczy, ale również w usługach okołoturystycznych. Przygotowanie biznes planu (modelu biznesowego) Warunkiem ekonomicznego powodzenia przedsiębiorstwa społecznego jest przygotowanie biznes planu działalności. Biznes plan to szczegółowy opis działalności przedsiębiorstwa i projekcja jego rozwoju. Powinien być opracowywany zarówno dla nowo tworzonego przedsiębiorstwa, jak i dla firmy, która funkcjonuje już na rynku. Biznes plan niezbędny jest także dla każdej instytucji finansowej, do które zwrócą się założyciele przedsiębiorstwa o finansowe wsparcie (pożyczka, kredyt, poręczenie, dotacja). Biznes plan spełnia kilka bardzo istotnych funkcji: 1. pozwala dokonać analizy wewnętrznych czynników przedsiębiorstwa (mocne i słabe strony) oraz czynników zewnętrznych (szanse i zagrożenia) 2. określić potrzeby przyszłych klientów (firma ma szanse funkcjonować na rynku, jeżeli będzie spełniała zidentyfikowane potrzeby klientów) 3. ułatwia osiągnięcie wyznaczonych celów gospodarczych i społecznych 4. pomaga dostrzec problemy i niedostatki 5. uświadamia realność przedsięwzięcia 5

6 Celem wykonania biznes planu jest przedstawienie analizy opłacalności inwestycji. Dzięki przeprowadzonej analizie założyciele przedsiębiorstwa społecznego otrzymują informację nt. opłacalności realizacji planowanego przedsięwzięcia, a instytucja finansująca i partnerzy społeczni i gospodarczy przedsięwzięcia otrzymują wszelkie dane niezbędne do oceny inwestycji. Biznes plan umożliwia nam: przedstawienie sytuacji, w jakiej znajduje się przedsiębiorstwo, celów, do których dąży i środków, z pomocą, których zamierza je osiągnąć argumentację przy pozyskiwaniu środków finansowych sprawowanie kontroli i planowanie działań określenie środków potrzebnych na realizacje danej inwestycji przedstawienie informacji dla innych osób i stanowi podstawę do opracowania ewentualnej propozycji finansowania właściwe zarządzanie poprzez szczegółowe zdefiniowanie celów i pomaga dokonać przyszłej oceny ich realizacji Struktura biznesplanu powinna zawierać minimum poniższe informacje: 1. Streszczenie 2. Opis przedsiębiorstwa i jego działalności (rodzaj działalności, branże, forma prawna, uzasadnienie wyboru działalności) 3. Zarząd i pracownicy (ich kompetencje, przygotowanie i doświadczenia, umiejętności) 4. Analiza SWOT przedsiębiorstwa (słabe i mocne strony zasoby techniczne, finansowe i ludzkie, szanse i zagrożenia uwarunkowania i trendy, lokalny klimat dla ekonomii społecznej, brak dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania) 5. Analiza rynku (klienci i ich potrzeby, konkurencja, relacje z klientami, wartości dla klientów, pojemność i chłonność rynku) 6. Plan marketingowy (produkty, usługi, strategie cenowe, dystrybucja, promocja) 7. Informacje finansowe (plan inwestycyjny, wielkość produkcji i skala usług, planowane koszty i przychody) 8. Wymagane załączniki (oświadczenia, potwierdzenie uprawnień i wykształcenia, itp.) Innym wariantem opracowania jest model biznesowy, który obejmuje całą koncepcję funkcjonowania przedsiębiorstwa i uwzględnia główne obszary aktywności przedsiębiorstwa społecznego: wartości dla klienta, relacje z klientami, grupy klientów, partnerów, kluczowe działania, kluczowe zasoby, kanały dystrybucji, koszty i źródła przychodów. 6

7 Przygotowanie uczestników przedsięwzięcia Słabość ekonomiczna wielu przedsiębiorstw społecznych spowodowana jest często brakiem kompetencji biznesowych uczestników takiego przedsięwzięcia. Konieczne jest, więc przygotowanie założycieli przedsiębiorstwa w zakresie edukacji ekonomicznej. Już na etapie tworzenia przedsiębiorstwa społecznego, jego wszyscy uczestnicy powinni wspólnie przygotować biznes plan, ze zrozumieniem mechanizmów rynkowych, mikroekonomicznych i makroekonomicznych uwarunkowań. Proces przygotowawczy powinien być ukierunkowany na wykorzystanie nowatorskich pomysłów w celu generowania korzyści na rynku, uwzględniać kreatywność i innowację, wykorzystanie pomysłów, okazji i szans rynkowych oraz podjęcie pewnego ryzyka (niepewność). Na tym etapie w praktycznej formie założyciele przedsiębiorstwa społecznego powinni poznać podstawowe zasady ekonomiczne i potrafić odpowiedzieć sobie na pytanie: skąd się biorą pieniądze? Doradca biznesowy i edukacja ekonomiczna powinni towarzyszyć pracownikom przedsiębiorstwa społecznego także po rozpoczęciu działalności. Brak wyspecjalizowanych doradców biznesowych (opiekunów biznesowych), znających specyfikę działania przedsiębiorstw społecznych powoduje, że przedsiębiorstwa nie potrafią właściwie wykorzystać efektywnie posiadanych zasobów. Mają także problemy z działaniami marketingowymi: kształtowaniem produktów, kształtowaniem cen, określeniem kanałów dystrybucji i skuteczną promocją. Nie dokonują także koniecznych analiz ekonomicznych, nie wykorzystują nowoczesnych instrumentów biznesowych: benchmarking, outsourcing, marketing społeczny, społecznościowy i społecznie zaangażowany, etc. Dobrą praktyką są cykliczne warsztaty z ekonomii dla pracowników przedsiębiorstwa społecznego. Rozumienie zasad ekonomicznych i mechanizmów rynkowych przez założycieli i pracowników przedsiębiorstwa społecznego, reagowanie na potrzeby rynku i trendy, systematyczna edukacja ekonomiczna wpływają na dostosowanie produktów firmy do potrzeb klientów, podnoszenie jakości produktów i wzrost wydajności. Już w fazie tworzenia warto jest zaplanować formy doskonalenia zawodowego pracowników przedsiębiorstwa społecznego oraz system podnoszenia wiedzy nt. ekonomii i mechanizmów rynkowych. Lider Jakie cele stawiają sobie osoby i organizacje w tworzeniu przedsiębiorstw społecznych? Głównymi przesłankami są różnorodne, w zależności od statusu inicjatorów, miejsca realizacji przedsięwzięcia cele społeczne. Najogólniej jednak, w działaniach i inicjatywach przedsiębiorczości społecznej chodzi o dokonanie zmian społecznych: wzrost aktywności, pracę dla osób bezrobotnych, włączenie do działań osób niepełnosprawnych, itp. 7

8 Zmiany społeczne są możliwe i jest na to bardzo wiele dawnych i nowych przykładów. Zmiany społeczne są potrzebne, odpowiadają na konkretne problemy i potrzeby osób wykluczonych społecznie, zagrożonych marginalizacją. Zmian społecznych dokonują ludzie. Potrzebny jest więc lider, który działania na rzecz ekonomii społecznej zainicjuje, zachęci lokalnych partnerów do współpracy, zbuduje ich zaufanie wzajemne. Lider, który będzie lokalnie zakorzeniony, znający swoją rolę w przedsięwzięciu. Można również zastosować model animatora z zewnątrz i skorzystać z doświadczeń programu Budujemy nowy Lisków, w którym tworzeniu przedsiębiorstwa społecznego towarzyszyła animacja lokalna. Jeśli społeczność jest za słaba, to nie ma innego wyjścia: inspiracja zmiany musi przyjść z zewnątrz (Tomasz Kaźmierczak). W sprzyjających warunkach współpracy lokalnej, w dobrym klimacie społecznym, liderzy pojawią się sami, mając możliwości rozwijania swoich umiejętności, zagospodarowania aktywności. Środowiska, w których brak jest kapitałów finansowych, powinny tym bardziej zaangażować się w tworzeniu przyjaznych warunków dla odkrywania, szkolenia, rozwoju i działania lokalnych liderów. To oni włączając do współpracy lokalnych partnerów, budując wzajemne zaufanie, pokazując sens współpracy, doprowadzają do trwałych zmian społecznych. Mądra, dojrzała do sprawowania swojej roli władza lokalna będzie sprzyjała działaniom liderów społecznych, będzie ich wspierała, będzie z nimi współpracowała. Władza, która nie zrozumie roli lidera, nie rozumie znaczenia ekonomii społecznej, wybiera drogę wiecznych zasiłków i wiecznego uzależnienia osób potrzebujących wsparcia od pomocy społecznej. Inicjatorzy tworzenia przedsiębiorstwa społecznego powinni więc poszukać pośród siebie i blisko, swojego lidera i wspierać go w realizacji wspólnego przedsięwzięcia. Marketing Bardzo istotnym warunkiem skutecznego działania każdego przedsiębiorstwa społecznego jest marketing, a w nim skuteczna promocja. Marketing jest zespołem działań, którymi dysponuje przedsiębiorstwo i dzięki którym może wywierać wpływ na postawy i zachowania potencjalnych klientów oraz osiągać swoje cele. Przygotowanie strategii promocyjnej to zwiększenie szans na sukces gospodarczy. Jeżeli już uczyniliśmy kilka ważnych kroków: zdecydowaliśmy się utworzyć przedsiębiorstwo społeczne, utworzyliśmy je, mamy ludzi przygotowanych do wykonywania pracy, wykonujemy te działania (produkcja, usługi, handel), to zadbajmy o klientów. To dla spełniania ich potrzeb uruchomiliśmy i prowadzimy działalność gospodarczą. To oni, jako odbiorcy są weryfikatorem naszej działalności. Jeżeli kupią nasze produkty to znaczy, że jesteśmy na rynku potrzebni, jeżeli nie spełniamy niczyich i żadnych potrzeb, to znaczy nie jesteśmy potrzebni na rynku. Musimy, więc zadbać o promocję swoich działań, dotrzeć do nabywców z informacjami o tym, co mamy do zaoferowania. Musimy jednak spełniać oprócz innych wielu wymogów wymóg najważniejszy: jakość. 8

9 Wysoka jakość naszych produktów będzie jednym z głównych warunków budowania wizerunku marki nie tylko naszego przedsiębiorstwa. Jakość naszych produktów będzie budowała także markę ekonomia społeczna, a jej wizerunek będzie podstawą sukcesów w perspektywie długookresowej. Musimy zadbać o PR (Public Relations), który jest budowaniem relacji przedsiębiorstwa społecznego z otoczeniem. Wygląd naszego przedsiębiorstwa (czystość, porządek, estetyka), rzetelność w interesach, kultura obsługi klientów, to wszystko buduje nasz wizerunek w otoczeniu i zaufanie do naszego przedsiębiorstwa. 9

10 Warunki skutecznego rozpoczęcia działalności i działania przedsiębiorstwa społecznego Klimat dla funkcjonowania przedsiębiorstwa społecznego Niezbędnym warunkiem sukcesu w tworzeniu i funkcjonowaniu przedsiębiorstw lokalnych jest zrozumienie istoty ekonomii społecznej i stworzenie lokalnego klimatu oraz instrumentów wsparcia dla jej rozwoju. Głównym podmiotem odpowiedzialnym za tworzenie tego klimatu jest samorząd lokalny oraz samorządowe instytucje ośrodki pomocy społecznej, starostwo i powiatowy urząd pracy, centra pomocy rodzinie oraz organizacje pozarządowe działające w sferze pomocy społecznej, rozwoju lokalnego i przedsiębiorczości. Zrozumienie istoty ekonomii społecznej, jako alternatywy dla zasiłków jest kluczowe. Poprzez dotychczasową politykę osoby te uzależniają się od świadczeń społecznych. Przedsiębiorstwa społeczne powinny być traktowane nie tylko, jako bardzo ważny czynnik polityki społecznej, ale także, jako dodatkowe narzędzie w rozwijaniu rynku pracy. Rozwijają one dodatkowe poza zarobkowaniem, funkcje pracy. Dają możliwość integracji społecznej, są zachętą do aktywności dla osób społecznie wykluczonych, marginalizowanych, zagrożonych marginalizacją społeczną. Inicjatorzy utworzenia przedsiębiorstwa społecznego w środowisku, w którym główni partnerzy społeczni ze zrozumieniem współpracują ze sobą i wspierają takie działania, będą mieli ogromne szanse na doprowadzenie przedsięwzięcia nie tylko do formalnego utworzenia i zarejestrowania firmy. Będą skuteczniej funkcjonowali na rynku, zagospodarowując nisze rynkowe oraz będą tworzyć dostosowane do potrzeb rynku, produkty i usługi. Opiekun biznesowy Jednym z warunków skutecznego tworzenia i funkcjonowania przedsiębiorstw społecznych jest zapewnienie tym inicjatywom profesjonalnego doradztwa biznesowego. Funkcja opiekuna biznesowego zapewni właściwą pracę nad przygotowaniem biznes planu, analizy ekonomicznej, przeprowadzenie badań marketingowych, prawidłową projekcję finansowej działalności przyszłego przedsiębiorstwa. Inicjatorzy takiej inicjatywy powinni, więc nawiązać kontakt z ośrodkiem wspierania inicjatyw ekonomii społecznej, które dysponują doradcami biznesowymi i zapewnią bezpłatne wsparcie doradcze. W Hajnówce Inkubator Przedsiębiorczości Społecznej funkcjonuje przy ul. ks. I. Wierobieja 2 lok. 11, tel , inkubator.hajnowka@europartner-akie.pl Dostęp do finansowania zewnętrznego Jednym z najważniejszych warunków skutecznego utworzenia, a później działania przedsiębiorstwa społecznego jest zapewnienie dostępu do finansowania zewnętrznego. Ze względu na specyfikę tych przedsiębiorstw (prymat celu społecznego nad gospodarczym) istniejące instrumenty finansowe stosowane przez banki i inne 10

11 instytucje finansowe nie są dostosowane do tych uwarunkowań. W fazie tworzenia przedsiębiorstwa społecznego i otrzymania finansowego wsparcia konieczne są także zabezpieczenia pożyczki lub dotacji. Funkcje takie mogą spełniać, poza poręczeniem osób fizycznych, wyspecjalizowane instytucje finansowe lub samorządy lokalne. Tutaj ponownie bardzo ważny jest społeczny klimat dla ekonomii społecznej, w którym będą tworzone instrumenty wsparcia przedsiębiorstw społecznych. Dodatkowo występują inne czynniki ograniczające pozyskiwanie przez przedsiębiorstwa społeczne finansowania: nieznajomość ekonomii społecznej przez instytucje finansowe, słabe badanie możliwości finansowania przez same przedsiębiorstwa społeczne. To powoduje, że instytucje finansowe nie dostrzegają jeszcze przedsiębiorstwa społecznego, jako potencjalnego klienta, a przedsiębiorstwa społeczne nie wierzą we własne możliwości i pozycję na rynku. Konieczność indywidualnego podejścia przy ocenie ryzyka finansowania zadań przedsiębiorstw społecznych wymaga wzajemnej edukacji, wsparcia ze strony instytucji finansowych i utworzenia specjalnych instrumentów przystosowanych do potrzeb i specyfiki przedsiębiorstw społecznych. Potrzeba więc korzystać z doświadczeń organizacji obecnie oferujących pożyczki przedsiębiorstwom społecznym oraz doradztwa i informacji ośrodków wspierania inicjatyw ekonomii społecznej, które współpracując z centrami ekonomii społecznej tworzą bazy danych nt. funkcjonujących programów wsparcia dla przedsiębiorstw społecznych. Instrumentami finansowymi dla przedsiębiorstw, które będą dostępne w okresie będą: fundusz pożyczkowy Fundusz Ekonomii Społecznej oraz dotacje na tworzenie spółdzielni socjalnych, które będą udzielane wraz z doradztwem przez akredytowane w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, ośrodki wspierania ekonomii społecznej. Opracował: Krzysztof Margol Listopad