PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII W ZAKRESIE PODSTAWOWYM

Transkrypt

1 PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII W ZAKRESIE PODSTAWOWYM i ROZSZERZONYM dla klasy I realizowany w I Liceum Ogólnokształcącym im. ppor. Emilii Gierczak w Nowogardzie nauczyciel Janina Lendzion PRZEDMIOTOWY SYSTEM OCENIANIA Z BIOLOGII KONTRAKT MIĘDZY NAUCZYCIELEM A UCZNIEM 1. Sprawdzian i praca klasowa są zapowiedziane i poprzedzone lekcją powtórzeniową. 2. Nieusprawiedliwiona nieobecność na lekcji- ocena niedostateczna. 3. Nieobecność usprawiedliwiona- termin zaliczenia do dwóch tygodni 4. Ocenę niedostateczną i oceny wyższe ze sprawdzianu można poprawiać w terminie do dwóch tygodni. Nie napisany sprawdzian w terminie poprawy- ocena niedostateczna. 5. Oceny 2,3,4,5 można poprawiać tylko raz. 6. Na dwa tygodnie przed klasyfikacją sprawdziany nie odbywają się. 7. Kartkówka nie jest zapowiedziana i obejmuje wiadomości z trzech ostatnich lekcji. 8. Prowadzenie zeszytu przedmiotowego jest obowiązkowe. 9. Dwa razy w semestrze uczeń może zgłosić nieprzygotowanie do lekcji. 10. Każda ocena jest jawna i umotywowana Formy sprawdzania wiedzy i umiejętności: 1) formy ustne: a) odpowiedzi b) wypowiedzi na lekcji (aktywność), 2) formy pisemne: a) praca klasowa - jest to praca pisemna obejmująca zamkniętą partię materiału poprzedzona powtórzeniem danej partii materiału. Czas przeznaczony na pisanie co najmniej 40 minut b) sprawdziany - praca pisemna obejmująca większą partię materiału (więcej niż 3 lekcje), zapowiedziany z tygodniowym wyprzedzeniem, omówiony jego zakres, czas pisania minut, c) kartkówki - praca pisemna obejmująca materiał z ostatnich1-3 lekcji, niezapowiedziana, czas pisania minut, d) testy (różnego typu), g) zadania domowe), i) prace dodatkowe (nieobligatoryjne) j) prace kontrolne (nieobligatoryjne) 2. Nauczyciel informuje uczniów o przewidzianym terminie pracy klasowej, sprawdzianie wiadomości z tygodniowym wyprzedzeniem.

2 1) planowaną pracę klasową, sprawdzian nauczyciel wpisuje w dzienniku lekcyjnym, zaznaczając kolejność wpisu - w ciągu tygodnia uczniowie mogą mieć trzy prace klasowe lub sprawdziany, a w ciągu dnia jedną ( nie dotyczy kartkówek), 2) zmiana terminu pracy klasowej lub sprawdzianu może się odbyć na życzenie uczniów z zastrzeżeniem, że przy ustalaniu nowego terminu nie obowiązuje podpunkt Nauczyciel zobowiązany jest podać uczniom zakres materiału, jaki obejmuje praca klasowa, sprawdzian. 4. Praca klasowa, sprawdzian musi być poprzedzony lekcją utrwalającą materiał. 5. Sprawdzone i ocenione prace pisemne nauczyciel oddaje uczniom w nieprzekraczalnym terminie dwóch tygodni. Z przyczyn losowych termin może być przesunięty o jeden tydzień. 6. Sprawdzone i ocenione prace pisemne są udostępniane uczniowi i jego rodzicom (prawnym opiekunom) na zebraniach z rodzicami i w trakcie indywidualnych spotkań z rodzicami. 7. Prace klasowe, sprawdziany i kartkówki przechowywane są przez nauczyciela przedmiotu do końca roku szkolnego. 9. Dwa tygodnie przed radą klasyfikacyjną prac pisemnych nie można przeprowadzać. 10. Uczeń ma prawo do poprawy ocen uzyskanych z prac klasowych i sprawdzianów: dwukrotna próba poprawy w ciągu dwóch tygodni (15 dni roboczych) od dnia oddania pracy. Poprawy odbywają się na zajęciach pozalekcyjnych Oceny są jawne zarówno dla słuchacza, ucznia jak i jego rodziców (prawnych opiekunów). 2. Na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) nauczyciel uzasadnia ustaloną ocenę. 3. Na wniosek ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów), sprawdzone i ocenione pisemne prace kontrolne oraz inna dokumentacja dotycząca oceniania ucznia jest udostępniana uczniowi lub jego rodzicom (prawnym opiekunom) Nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej w tym publicznej poradni specjalistycznej, dostosować wymagania edukacyjne, o których mowa w 53 pkt1, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia lub słuchacza, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom. 2. W przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego albo indywidualnego nauczania dostosowanie wymagań edukacyjnych, o których mowa w 53 pkt. 1, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia może nastąpić na podstawie tego orzeczenia. KRYTERIA OCEN w załączniku Oceny śródroczne i na koniec roku szkolnego wystawiane są na podstawie średniej ważonej (wg wzoru: suma iloczynów waga razy ocena przez suma wag), wg poniższej skali: <1,75-2,75) dopuszczający <2,75-3,75) dostateczny <3,75-4,75) dobry <4,51-5,75) bardzo dobry <5,75-6,0> celujący W ciągu roku szkolnego można mieć tylko jedną ocenę niedostateczną ze sprawdzianu (pracy klasowej). Uczeń, którego średnia ważona wynosi 1,75 i więcej ale nie spełnia powyższego warunku nie otrzymuje na koniec roku szkolnego oceny pozytywnej. Wymagania edukacyjne

3 zawierają szczegółowy wykaz wiadomości i umiejętności, które uczeń powinien opanować po omówieniu poszczególnych lekcji z podręcznika Biologia na czasie zakres podstawowy i rozszerzony. Jest on niezastąpiony przy obiektywnej ocenie postępów ucznia w nauce. Poziomy oczekiwanych osiągnięć ucznia Wymagania podstawowe konieczne (na stopień dopuszczający) podstawowe (na stopień dostateczny) obejmują treści i umiejętności najważniejsze w uczeniu się biologii łatwe dla ucznia nawet mało zdolnego często powtarzające się w procesie nauczania Wymagania ponadpodstawowe rozszerzające (na stopień dobry) dopełniające (na stopień bardzo dobry) obejmują treści i umiejętności złożone i mniej przystępne niż zaliczone do wymagań podstawowych wymagające korzystania z różnych źródeł informacji umożliwiające rozwiązywanie problemów określone programem nauczania na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w podstawie programowej użyteczne w życiu codziennym pośrednio użyteczne w życiu pozaszkolnym pozwalające łączyć wiedzę z różnych przedmiotów i dziedzin Stopnie szkolne Stopień dopuszczający Stopień dopuszczający można wystawić uczniowi, który przyswoił treści konieczne. Taki uczeń z pomocą nauczyciela jest w stanie nadrobić braki w podstawowych umiejętnościach. Stopień dostateczny Stopień dostateczny może otrzymać uczeń, który opanował wiadomości podstawowe i z niewielką pomocą nauczyciela potrafi rozwiązać podstawowe problemy. Analizuje również proste zależności, a także próbuje porównywać, wnioskować i zajmować określone stanowisko. Stopień dobry Stopień dobry można wystawić uczniowi, który przyswoił treści rozszerzające, właściwie stosuje terminologię przedmiotową, a także wiadomości w sytuacjach typowych wg wzorów znanych z lekcji i podręcznika, rozwiązuje typowe problemy z wykorzystaniem poznanych metod, samodzielnie pracuje z podręcznikiem i materiałem źródłowym oraz aktywnie uczestniczy w zajęciach. Stopień bardzo dobry

4 Stopień bardzo dobry może otrzymać uczeń, który opanował treści dopełniające. Potrafi on samodzielnie interpretować zjawiska oraz bronić swych poglądów. Stopień celujący Stopień celujący może otrzymać uczeń, który opanował treści wykraczające poza informacje zawarte w podręczniku. Potrafi on selekcjonować i hierarchizować wiadomości, z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, a także pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze. Wymagania edukacyjne Biologia na czasie zakres podstawowy klasa IA Dział programu Lp. Temat Poziom wymagań konieczny (K) podstawowy (P) rozszerzający (R) dopełniający (D) I. Od genu do 1 Budowa i określa rolę DNA jako nośnika definiuje pojęcia: inżynieria wyjaśnia, z czego wynika określa rolę polimerazy DNA w cechy funkcje kwasów informacji genetycznej genetyczna, replikacja DNA komplementarność zasad replikacji DNA nukleinowych wymienia elementy budowy wyjaśnia regułę komplementarności przedstawia graficznie regułę wykazuje rolę replikacji DNA w DNA i RNA zasad komplementarności zasad zachowaniu niezmienionej wymienia zasady azotowe omawia proces replikacji DNA wykazuje, że replikacja DNA ma informacji genetycznej wchodzące w skład obu typów określa rolę poszczególnych charakter semikonserwatywny uzasadnia konieczność kwasów nukleinowych rodzajów RNA wykazuje związek między kwasami zachodzenia procesu replikacji definiuje pojęcia: genetyka, porównuje budowę i rolę DNA z nukleinowymi a cechami DNA przed podziałem komórki nukleotyd budową i rolą RNA organizmów wymienia rodzaje RNA rozpoznaje na modelu lub ilustracji przedstawia za pomocą DNA i RNA schematycznego rysunku budowę nukleotydu DNA i RNA 2 Geny i genomy definiuje pojęcia: gen, genom, definiuje pojęcia: nukleosom, wyjaśnia różnicę między eksonem a uzasadnia różnice w budowie chromosom, chromatyna, chromosom homologiczny, komórka intronem genomów bakterii i organizmów kariotyp, pozagenowy DNA haploidalna, komórka diploidalna omawia organizację materiału jądrowych przedstawia budowę podaje liczbę chromosomów w genetycznego w jądrze komórkowym podaje przykłady wykorzystania chromosomu komórkach somatycznych i wskazuje i nazywa miejsca badań DNA w różnych wymienia organelle komórki rozrodczych człowieka występowania DNA w komórkach dziedzinach życia człowieka zawierające DNA oblicza liczbę chromosomów w prokariotycznych i eukariotycznych komórce haploidalnej, znając liczbę opisuje budowę chromatyny chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu charakteryzuje budowę i rodzaje chromosomów w kariotypie człowieka 3 Kod genetyczny wyjaśnia pojęcia: kod omawia sposób zapisania informacji analizuje schemat przepływu oblicza liczbę nukleotydów i genetyczny, kodon genetycznej w DNA informacji genetycznej kodonów kodujących określoną wymienia cechy kodu wyjaśnia znaczenie kodu odczytuje kolejność aminokwasów liczbę aminokwasów oraz liczbę genetycznego genetycznego kodowanych przez dany fragment aminokwasów kodowaną przez charakteryzuje cechy kodu mrna przy pomocy tabeli kodu określoną liczbę nukleotydów i genetycznego genetycznego kodonów nazywa cechy kodu genetycznego zapisuje sekwencję na podstawie schematów nukleotydów mrna oraz sekwencję kodującej nici DNA, znając skład aminokwasowy

5 krótkiego odcinka białka 4 Ekspresja wymienia etapy ekspresji omawia przebieg transkrypcji i wskazuje i nazywa poszczególne uzasadnia konieczność genów genów translacji etapy ekspresji genów w komórce modyfikacji białka po translacji określa cel transkrypcji i wyjaśnia rolę trna w translacji określa znaczenie struktury omawia różnicę w ekspresji translacji rozróżnia etapy ekspresji genów przestrzennej dla funkcjonalności genów kodujących RNA i białka białek omawia rolę polimerazy RNA w opisuje budowę cząsteczki trna transkrypcji omawia rolę rybosomów w ekspresji genu 5 Podstawowe definiuje pojęcia: genotyp, wykazuje zależność między omawia badania Mendla ocenia znaczenie prac Mendla reguły fenotyp, allel, homozygota, genotypem a fenotypem wyjaśnia mechanizm dziedziczenia dla rozwoju genetyki dziedziczenia heterozygota, dominacja, omawia I i II prawo Mendla cech zgodnie z I i II prawem Mendla określa prawdopodobieństwo genów recesywność na schemacie krzyżówki genetycznej wykonuje krzyżówki genetyczne pojawienia się określonych wymienia i rozpoznaje cechy rozpoznaje genotyp oraz określa dotyczące dziedziczenia dwóch genotypów i fenotypów dominujące i recesywne u ludzi fenotyp rodziców i pokolenia genów potomstwa na podstawie zapisuje genotypy: homozygoty potomnego interpretuje krzyżówki genetyczne, genotypów rodziców dominującej, homozygoty wykonuje krzyżówki genetyczne używając określeń homozygota, uzasadnia różnice w recesywnej i heterozygoty dotyczące dziedziczenia jednego genu heterozygota, cecha dominująca, dziedziczeniu genów zgodnie z wymienia inne przykłady cecha recesywna prawami Mendla i genów dziedziczenia cech omawia przykłady innych sprzężonych sposobów dziedziczenia cech 6 Genetyczne wyjaśnia zasadę dziedziczenia wyjaśnia mechanizm ujawnienia się podaje przykłady mechanizmów uzasadnia, dlaczego mężczyźni uwarunkowania płci u człowieka za pomocą cech recesywnych sprzężonych z płcią dziedziczenia płci u innych częściej chorują na hemofilię i płci. Cechy krzyżówki genetycznej wykonuje krzyżówki genetyczne organizmów daltonizm niż kobiety sprzężone z wymienia przykłady chorób dotyczące dziedziczenia chorób interpretuje krzyżówki genetyczne omawia różnice między płcią sprzężonych z płcią sprzężonych z płcią dotyczące dziedziczenia chorób chromosomem X a rozróżnia chromosomy płci i wymienia przykłady cech związanych sprzężonych z płcią chromosomem Y chromosomy autosomalne z płcią uzasadnia różnicę między cechami definiuje pojęcia: chromosomy płci, chromosomy autosomalne sprzężonymi a cechami związanymi z płcią wyjaśnia, w jaki sposób dziedziczy się hemofilę 7 Zmiany w definiuje pojęcie rekombinacja opisuje znaczenie rekombinacji opisuje procesy warunkujące omawia przebieg procesu informacji genetyczna genetycznej w kształtowaniu rekombinację genetyczną crossing-over genetycznej definiuje pojęcie mutacja zmienności genetycznej rozróżnia mutacje spontaniczne i analizuje rodowody pod kątem rozróżnia mutacje genowe i wymienia czynniki mutagenne indukowane metody diagnozowania mutacji chromosomowe omawia skutki mutacji genowych klasyfikuje czynniki mutagenne rozróżnia mutacje w zależności wymienia czynniki mutagenne omawia skutki mutacji wyjaśnia, na czym polegają od rodzaju komórki, w której klasyfikuje mutacje ze względu chromosomowych poszczególne rodzaje mutacji mają miejsce na ich konsekwencje genowych i chromosomowych uzasadnia, że mutacje są wyjaśnia, w jaki sposób mutacje źródłem zmienności organizmów prowadzą do chorób nowotworowych

6 8 Choroby definiuje pojęcie choroba charakteryzuje choroby analizuje dziedziczenie wybranej dostrzega wady i zalety badań genetyczne genetyczna jednogenowe z uwzględnieniem choroby genetycznej jednogenowej prenatalnych człowieka klasyfikuje choroby genetyczne sposobu dziedziczenia, skutków wyjaśnia, na czym polega omawia znaczenie ze względu na przyczynę mutacji, objawów i leczenia poradnictwo genetyczne oraz przeprowadzania testów wymienia przykłady chorób charakteryzuje choroby wymienia sytuacje, w których należy pourodzeniowych genetycznych chromosomalne z uwzględnieniem wykonać badania DNA szacuje ryzyko wystąpienia wyjaśnia, na czym polega zmian w kariotypie, objawów i leczenia klasyfikuje badania prenatalne oraz mutacji u dziecka profilaktyka genetyczna rozróżnia wybrane choroby dokonuje ich charakterystyki genetyczne II. 11 Biotechnologi definiuje pojęcie przedstawia zastosowania wyjaśnia, na czym polega reakcja omawia wykorzystanie bakterii Biotechnologi a tradycyjna biotechnologia fermentacji mlekowej fermentacji octowych a i inżynieria wymienia przykłady produktów przedstawia zastosowania uzasadnienia różnicę między omawia na przykładach genetyczna otrzymywanych metodami fermentacji etanolowej biotechnologią tradycyjną a znaczenie fermentacji mlekowej biotechnologii tradycyjnej biotechnologią nowoczesną dowodzi pozytywnego i zapisuje reakcje fermentacji negatywnego znaczenia zachodzenia fermentacji dla człowieka 12 Biotechnologia wymienia przykłady wyjaśnia mechanizm biologicznego omawia istotę funkcjonowania dowodzi roli przetwarzania w ochronie praktycznego wykorzystania oczyszczania ścieków biofiltrów odpadów komunalnych jako środowiska organizmów do rozkładu omawia zastosowanie testów wykazuje rolę mikroorganizmów w alternatywnego źródła energii substancji uzyskanych metodami biologicznym oczyszczaniu ścieków analizuje korzyści wynikające z definiuje pojęcia: oczyszczanie biotechnologicznymi do oceny stanu charakteryzuje metody utylizacji zastosowania tworzyw biologiczne, tworzywa środowiska odpadów komunalnych biodegradowalnych zamiast biodegradowalne, biologiczne opisuje metody zwalczania tradycyjnych tworzyw sztucznych zwalczanie szkodników szkodników z użyciem metod ocenia zastosowanie metod wymienia metody utylizacji biotechnologicznych do odpadów komunalnych wytwarzania energii 13 Podstawowe definiuje pojęcia: inżynieria wyjaśnia, czym zajmuje się omawia sposoby otrzymania analizuje poszczególne etapy: techniki genetyczna, organizm inżynieria genetyczna organizmów transgenicznych elektroforezy, metody PCR i inżynierii zmodyfikowany genetycznie, wyjaśnia, na czym polega: wyjaśnia funkcję wprowadzenia genu do komórki genetycznej organizm transgeniczny, enzym sekwencjonowanie DNA, restrykcyjnych określa cel wykorzystania restrykcyjny, wektor elektroforeza, łańcuchowa reakcja porównuje działanie ligazy i sondy molekularnej wymienia techniki inżynierii polimerazy, sonda molekularna restrykcyjnych genetycznej 14 Organizmy wymienia cele tworzenia roślin wyjaśnia cele tworzenia roślin i określa rodzaje modyfikacji analizuje argumenty za i zmodyfikowane i zwierząt zmodyfikowanych zwierząt zmodyfikowanych genetycznych roślin oraz wskazuje przeciw genetycznej modyfikacji genetycznie genetycznie genetycznie cechy, które rośliny zyskują dzięki organizmów określa korzyści wynikające ze nim ocenia rzetelność przekazu stosowania zmodyfikowanych omawia kolejne etapy medialnego na temat GMO genetycznie zwierząt w rolnictwie, transformacji genetycznej roślin i

7 medycynie, nauce i przemyśle zwierząt 15 Biotechnologia definiuje pojęcia: diagnostyka określa cel molekularnych metod omawia badania prowadzone w rozróżnia molekularne metody a medycyna molekularna, terapia genowa diagnostycznych ramach diagnostyki molekularnej diagnostyczne wymienia przykłady podaje przykłady leków omawia techniki otrzymywania dowodzi skuteczności badania molekularnych metod uzyskiwanych dzięki zastosowaniu biofarmeceutyków prowadzonych w ramach diagnostycznych biotechnologii nowoczesnej omawia możliwości związane z diagnostyki molekularnej w uzasadnia rolę organizmów hodowlą tkanek i narządów w indywidualizacji procesu leczenia zmodyfikowanych genetycznie w transplantologii określa znaczenie wykorzystania produkcji biofarmaceutyków charakteryzuje poszczególne komórek macierzystych w wyjaśnia, na czym polega terapia rodzaje terapii genowej leczeniu chorób genowa rozróżnia rodzaje terapii genowej ocenia skuteczność leczenia wyjaśnia znaczenie biotechnologii w schorzeń metodami terapii otrzymywaniu materiałów genowej medycznych nowej generacji 16 Klonowanie - definiuje pojęcia: klonowanie, udowadnia, że bliźnięta jednojajowe omawia rodzaje rozmnażania analizuje kolejne etapy tworzenie klon są naturalnymi klonami bezpłciowego jako przykłady klonowania ssakówt metodą genetycznych wymienia przykłady wyjaśnia, w jaki sposób otrzymuje naturalnego klonowania transplantacji jąder kopii organizmów będących się klony DNA, komórek, roślin i omawia sposoby klonowania komórkowych naturalnymi klonami zwierząt roślin i zwierząt ocenia przekaz medialny wymienia cele klonowania uzasadnia swoje stanowisko w rozróżnia klonowanie dotyczący klonowania, w tym DNA, komórek, roślin i zwierząt sprawie klonowania człowieka reprodukcyjne i terapeutyczne klonowania człowieka formułuje argumenty za i przeciw uzasadnia rolę klonowania w klonowaniu człowieka zachowaniu bioróżnorodności gatunkowej 17 Inżynieria podaje argumenty za i przeciw wyjaśnia, w jaki sposób GMO mogą ocenia wpływ produktów GMO na omawia regulacje prawne genetyczna stosowaniu technik inżynierii wpłynąć negatywnie na środowisko zdrowie człowieka dotyczące GMO w Unii korzyści i genetycznej w badaniach naturalne uzasadnia obawy etyczne związane Europejskiej zagrożenia naukowych, medycynie, rozpoznaje produkty GMO z GMO ocenia przekaz medialny rolnictwie, przemyśle i ochronie omawia sposoby zapobiegania dotyczący badań naukowych środowiska zagrożeniom ze strony organizmów oraz przewiduje skutki wymienia argumenty za i zmodyfikowanych genetycznie nierzetelnej informacji obecnej przeciw stosowaniu zwierząt w w mediach eksperymentach naukowych 18 Znaczenie podaje przykłady praktycznego wyjaśnia, na czym polega podaje przykłady organizmów oraz analizuje kolejne etapy metody badań nad DNA zastosowania badań nad DNA w zastosowanie badań nad DNA w pozyskiwanych od nich genów ustalania profilu genetycznego medycynie, medycynie sądowej, medycynie, medycynie sądowej, omawia metody śledzenia przewiduje możliwe kierunki biotechnologii nowoczesnej, biotechnologii nowoczesnej, funkcjonowania wybranego genu rozwoju inżynierii genetycznej ewolucjonizmie i systematyce ewolucjonizmie i systematyce omawia wykorzystanie badań DNA na podstawie zdobytej wiedzy definiuje pojęcie profil wyjaśnia sposób wykorzystania DNA w medycynie sądowej genetyczny do określenia pokrewieństwa oraz uzasadnia znaczenie analizy ustalenia lub wykluczenia ojcostwa sekwencji DNA w badaniach ewolucyjnych i taksonomicznych III. Ochrona 19 Czym jest wymienia poziomy wyjaśnia pojęcie różnorodność charakteryzuje poziomy analizuje wpływ różnych

8 przyrody różnorodność różnorodności biologicznej biologiczna różnorodności biologicznej czynników na kształtowanie się biologiczna? wskazuje trzy miejsca na Ziemi omawia wskazany czynnik porównuje poziomy różnorodności różnorodności biologicznej szczególnie cenne pod względem kształtujący różnorodność biologiczną biologicznej analizuje zmiany różnorodności różnorodności biologicznej wyjaśnia różnice pomiędzy charakteryzuje wybrane miejsca na gatunkowej w czasie poziomami różnorodności biologicznej Ziemi, szczególnie cenne pod dowodzi istnienia trudności w uzasadnia praktyczne znaczenie względem różnorodności określaniu liczby gatunków na bioróżnorodności dla człowieka biologicznej świecie opisuje metody pozwalające na określenie poziomu bioróżnorodności 20 Zagrożenia wymienia przykłady gatunków podaje przykłady działalności omawia przyczyny wymierania dowodzi istnienia różnic różnorodności zagrożonych wyginięciem człowieka przyczyniającej się do gatunków pomiędzy współczesnym biologicznej wymienia przykłady gatunków spadku różnorodności biologicznej wskazuje działalność człowieka jako wymieraniem gatunków a wymarłych wymienia miejsca najbardziej przyczynę spadku różnorodności poprzednimi wymieraniami wylicza czynniki wpływające na narażone na zanik różnorodności biologicznej przewiduje skutki osuszania stan ekosystemów biologicznej wyjaśnia przyczyny zanikania obszarów podmokłych podaje przykłady gatunków różnorodności biologicznej na omawia wpływ gatunków inwazyjnych świecie obcych, w tym inwazyjnych, na analizuje wpływ rolnictwa na ekosystemy zachowanie różnorodności biologicznej ocenia skutki wyginięcia gatunków zwornikowych 21 Motywy i wymienia zadania ochrony uzasadnia konieczność ochrony omawia motywy ochrony przyrody podaje przykłady działań w koncepcje przyrody przyrody charakteryzuje koncepcje ochrony zakresie ochrony przyrody ochrony wymienia motywy ochrony omawia wybrane motywy ochrony przyrody wynikających z poszczególnych przyrody przyrody przyrody uzasadnia konieczność motywów ochrony przyrody podejmowania działań prowadzących do zachowania różnorodności biologicznej 22 Sposoby wymienia sposoby ochrony omawia wskazany sposób ochrony charakteryzuje sposoby ochrony uzasadnia konieczność ochrony ochrony przyrody przyrody przyrody gatunkowej przyrody wymienia cele ochrony wyjaśnia różnice pomiędzy uzasadnia różnicę między ochroną wyjaśnia, dlaczego w stosunku przyrody sposobami ochrony przyrody bierną a ochroną czynną do niektórych gatunków i podaje przykłady ochrony in podaje przykłady sytuacji, w których uzasadnia konieczność tworzenia obszarów stosowana jest ochrona situ i ex situ niezbędna jest ochrona czynna banków nasion ścisła, a do innych ochrona podaje przykłady gatunków, które częściowa restytuowano wyjaśnia, czym resystytucja podaje przykłady działań, które różni się od reintrodukcji dopuszcza się w przypadku ochrony ocenia skuteczność ochrony in częściowej situ i ex situ 23 Ochrona wymienia formy ochrony omawia formy ochrony obszarowej wyjaśnia rolę poszczególnych form wyjaśnia znaczenie otulin przyrody w przyrody w Polsce przyjęte w Polsce ochrony przyrody tworzonych wokół parków

9 Polsce wskazuje na mapie parki wyjaśnia różnice pomiędzy formami charakteryzuje park narodowy narodowych narodowe ochrony indywidualnej położony najbliżej miejsca klasyfikuje parki narodowe podaje nazwy parków rozpoznaje na ilustracji lub fotografii zamieszkania według daty założenia lub narodowych i krajobrazowych omawiane wcześniej rośliny, zwierzęta klasyfikuje rezerwaty przyrody ze wielkości położonych najbliżej miejsca i grzyby podlegające ochronie względu na przedmiot ochrony i typ zamieszkania gatunkowej ekosystemu wymienia po pięć nazw wskazuje przykłady chronionych wymienia działania zakazane i zwierząt, roślin i grzybów gatunków roślin i zwierząt dozwolone na obszarach podlegających w Polsce ochronie występujących w najbliższej okolicy podlegających ochronie gatunkowej podaje przykłady działań podejmowanych w ramach ochrony czynnej 24 Międzynarodow wymienia międzynarodowe wylicza parki narodowe w Polsce określa znaczenie Agendy 21 określa znaczenie konwencji: e formy formy ochrony przyrody uznane za rezerwaty biosfery wyjaśnia, na czym polega ramsarskiej, CITES, bońskiej w ochrony charakteryzuje rezerwat definiuje pojęcie zrównoważony zrównoważony rozwój ochronie przyrody przyrody biosfery jako międzynarodową rozwój podaje przykłady uzasadnia konieczność formę ochrony przyrody omawia działalność organizacji międzynarodowych inicjatyw w globalnej ochrony przyrody zajmujących się ochroną przyrody zakresie ochrony przyrody ocenia znaczenie projektu charakteryzuje parki narodowe w Natura 2000 Polsce uznane za rezerwaty biosfery ocenia działalność organizacji rozróżnia typy obszarów sieci zajmujących się ochroną przyrody Natura 2000 ocenia stopień realizacji formułuje sądy dotyczące zasad postulatów zrównoważonego zrównoważonego rozwoju oraz rozwoju na świecie i w kraju sposobów i możliwości wdrażania tych zasad Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I D i I E w zakresie podstawowym Temat 1. Znaczenie nauk 1. Znaczenie nauk Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca Uczeń: definiuje pojęcie biologia wskazuje cechy organizmów wymienia dziedziny życia, w których mają znaczenie Uczeń: Uczeń: wyjaśnia, jakie cechy mają organizmy podaje przykłady współczesnych osiągnięć omawia cechy organizmów wyjaśnia cele, przedmiot i metody badań naukowych w biologii omawia istotę kilku Uczeń: wyjaśnia, na czym polegają współczesne odkrycia biologiczne analizuje wpływ rozwoju nauk na różne Uczeń: wykazuje związek współczesnych odkryć z rozwojem metodologii badań

10 2. Zasady prowadzenia badań osiągnięcia biologiczne wykorzystuje różnorodne źródła i metody do pozyskiwania informacji wymienia metody poznawania świata definiuje pojęcia doświadczenie, obserwacja, teoria naukowa, problem badawczy, hipoteza, próba badawcza, próba kontrolna, wniosek wymienia etapy badań wskazuje sposoby dokumentacji wyników badań wyjaśnia znaczenie nauk przyrodniczych w różnych dziedzinach życia odróżnia wiedzę potoczną od wiedzy uzyskanej metodami naukowymi wskazuje różnicę miedzy obserwacją a doświadczeniem rozróżnia problem badawczy od hipotezy rozróżnia próbę badawczą od próby kontrolnej odczytuje i analizuje informacje tekstowe, graficzne i liczbowe odróżnia fakty od opinii 3. Obserwacje biologiczne wskazuje różnicę między przedstawia zasady obserwacją makroskopową mikroskopowania a obserwacją mikroskopową prowadzi samodzielnie wymienia, jakie obiekty obserwacje makro- i można zobaczyć gołym mikroskopowe okiem, a jakie przy użyciu oblicza powiększenie różnych rodzajów mikroskopu mikroskopów podaje nazwy elementów układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego wymienia cechy obrazu oglądanego pod mikroskopem optycznym współczesnych odkryć analizuje różne źródła informacji pod względem ich wiarygodności wyjaśnia, na czym polega różnica między obserwacją a doświadczeniem formułuje główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń wyjaśnia i omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań planuje przykładową obserwację biologiczną wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji wyjaśnia sposób działania mikroskopów: optycznego i elektronowego porównuje działanie mikroskopu optycznego z działaniem mikroskopu elektronowego wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych definiuje i stosuje pojęcie zdolność rozdzielcza przy opisie działania różnych typów mikroskopów dziedziny życia wyjaśnia związek wyjaśnia, czym zajmują się pomiędzy nabytą wiedzą różne dziedziny nauk biologiczną, np. a przygotowaniem do bioinformatyka wykonywania różnych współczesnych zawodów odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym analizuje etapy prowadzenia badań ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych planuje, przeprowadza i dokumentuje proste doświadczenie biologiczne interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe w typowych sytuacjach formułuje wnioski odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy wykonuje samodzielnie preparaty mikroskopowe przeprowadza obserwację przygotowanych preparatów mikroskopowych prawidłowo dokumentuje wyniki obserwacji preparatów mikroskopowych internetowych określa warunki doświadczenia właściwie planuje obserwacje i doświadczenia oraz interpretuje ich wyniki stosuje dwa rodzaje prób kontrolnych w przeprowadzonych doświadczeniach wskazuje różnice między danymi ilościowymi a danymi jakościowymi planuje i przeprowadza nietypowe obserwacje na podstawie różnych zdjęć, zamieszczonych w literaturze popularno- -naukowej wskazuje, za pomocą jakiego mikroskopu uzyskano przedstawiony obraz oraz uzasadnia swój wybór na podstawie różnych źródeł wiedzy objaśnia zastosowanie mikroskopów w diagnostyce chorób człowieka

11 2. Chemiczne podstawy życia 1. Skład chemiczny organizmów. Makro- i mikroelementy 2. Znaczenie wody dla organizmów obserwuje pod mikroskopem optycznym gotowe preparaty klasyfikuje związki chemiczne na organiczne i nieorganiczne wymienia związki budujące organizm klasyfikuje pierwiastki na makroelementy i mikroelementy wymienia pierwiastki biogenne wymienia właściwości wody wymienia funkcje wody dla organizmów podaje znaczenie wody dla organizmów 3. Węglowodany budowa klasyfikuje węglowodany i znaczenie na cukry proste, dwucukry i wielocukry podaje przykłady cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów nazywa wiązanie O-glikozydowe wymienia właściwości cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów 4. Białka budulec życia przedstawia budowę aminokwasów podaje nazwę wiązania między aminokwasami wyróżnia białka proste definiuje pojęcie pierwiastki biogenne wyjaśnia pojęcia makroelementy i mikroelementy wymienia znaczenie wybranych makro- I mikroelementów przedstawia właściwości wody wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów określa kryterium klasyfikacji węglowodanów wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie O-glikozydowe omawia występowanie i znaczenie cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów wskazuje sposoby wykrywania glukozy i skrobi podaje kryteria klasyfikacji białek wskazuje wiązanie peptydowe omawia funkcje przedstawia hierarchiczność budowy organizmów na przykładzie człowieka omawia znaczenie wybranych makro- I mikroelementów charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody i ich znaczenie dla organizmów uzasadnia znaczenie wody dla organizmów określa, za jakie właściwości wody odpowiadają wskazane zjawiska, np. unoszenie lodu na powierzchni wody wskazuje różnice w budowie między poszczególnymi cukrami prostymi porównuje i charakteryzuje budowę wybranych cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów odróżnia białka proste od złożonych wskazuje grupy funkcyjne aminokwasów, które biorą udział w tworzeniu wiązania uzasadnia słuszność stwierdzenia, że pierwiastki są podstawowymi składnikami organizmów wykazuje związek między właściwościami wody a jej rolą w organizmie przedstawia i analizuje zawartość wody w różnych narządach ciała człowieka ilustruje powstawanie wiązania O-glikozydowego planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające wykryć glukozę w soku z winogron i skrobię w bulwie ziemniaka przedstawia rolę podstawnika (R) w aminokwasie charakteryzuje przykładowe białka w wskazuje kryterium podziału pierwiastków na podstawie różnych źródeł wiedzy wskazuje pokarmy, które są źródłem makroi mikroelementów przeprowadza samodzielnie nietypowe doświadczenia dotyczące zmian napięcia powierzchniowego wody oraz właściwie interpretuje wyniki uzasadnia, że wybrane węglowodany pełnią funkcję zapasową planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy i skrobi w materiale biologicznym wykazuje związek budowy białek z ich funkcjami w organizmie człowieka

12 5. Właściwości i wykrywanie białek 6. Lipidy budowa i znaczenie 7. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych i złożone podaje przykłady białek prostych i złożonych wymienia funkcje białek w organizmie człowieka definiuje pojęcia koagulacja i denaturacja wymienia czynniki wywołujące koagulację i denaturację białka opisuje doświadczenie wpływu jednego z czynników fizykochemicznych na białko klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki przedstawia budowę lipidów prostych i złożonych nazywa wiązanie estrowe wymienia znaczenie lipidów wyróżnia rodzaje kwasów nukleinowych wymienia elementy budowy nukleotydu DNA i RNA przedstawia znaczenie DNA i RNA określa lokalizację DNA i RNA w komórkach przykładowych białek peptydowego pełnieniu określonej funkcji wyjaśnia, na czym polegają koagulacja białka i denaturacja białka określa warunki, w których zachodzą koagulacja białka i denaturacja białka klasyfikuje czynniki wywołujące denaturację, dzieląc je na czynniki fizyczne i chemiczne zgodnie z instrukcją przeprowadza doświadczenie wpływu wybranego czynnika na białko podaje różnicę między lipidami prostymi a lipidami złożonymi odróżnia tłuszcze właściwe od wosków klasyfikuje kwasy tłuszczowe na nasycone i nienasycone przedstawia klasyfikację lipidów wskazuje kryterium tego podziału (konsystencja, pochodzenie) charakteryzuje budowę DNA i RNA wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad azotowych wymienia inne rodzaje nukleotydów wskazuje wiązania występujące w DNA rozróżnia koagulację białka od denaturacji białka planuje doświadczenie wpływu różnych czynników fizykochemicznych na białko charakteryzuje lipidy proste i lipidy złożone przeprowadza doświadczenie dotyczące wykrywania obecności lipidów w nasionach słonecznika wskazuje związek między obecnością wiązań podwójnych w kwasach tłuszczowych a właściwościami lipidów charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną DNA i RNA odróżnia nukleotydy budujące DNA od nukleotydów budujących RNA porównuje proces koagulacji białek z procesem denaturacji białek wskazuje znaczenie koagulacji i denaturacji białek dla organizmów przeprowadza doświadczenie dotyczące wpływu różnych czynników fizykochemicznych na białka porównuje poszczególne grupy lipidów omawia budowę fosfolipidów i ich znaczenie w rozmieszczeniu w błonie biologicznej charakteryzuje podobieństwa i różnice w budowie DNA i RNA wyjaśnia znaczenie DNA jako nośnika informacji genetycznej planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające białka w materiale biologicznym wyjaśnia związek między budową poszczególnych lipidów a funkcjami, które pełnią w organizmach planuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące wykrywania lipidów w materiale roślinnym podaje przykłady innych nukleotydów niż nukleotydy budujące DNA i RNA wskazuje ATP jako jeden z rodzajów nukleotydów

13 3. Komórka 1. Budowa komórki eukariotycznej 2. Budowa i znaczenie błon wymienia wiązania wyjaśnia, na czym polega występujące w DNA proces replikacji DNA definiuje pojęcie replikacja DNA wymienia rodzaje RNA definiuje pojęcie komórka wyróżnia komórki prokariotyczne i eukariotyczne wymienia przykłady komórek prokariotycznych i eukariotycznych wskazuje na rysunku i nazywa struktury komórki eukariotycznej rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną i grzybową wymienia elementy budowy komórki eukariotycznej nazywa i wskazuje składniki błon wymienia właściwości błon wymienia podstawowe funkcje błon i krótko je opisuje wymienia rodzaje transportu przez błony (transport bierny: dyfuzja prosta i dyfuzja ułatwiona; transport czynny, endocytoza i egzocytoza) definiuje pojęcia osmoza, dyfuzja, roztwór hipotoniczny, roztwór izotoniczny, roztwór hipertoniczny wskazuje i opisuje różnice między komórkami eukariotycznymi podaje funkcje różnych komórek w zależności od miejsca ich występowania rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej buduje model przestrzenny komórki eukariotycznej omawia model budowy błony biologicznej wyjaśnia funkcje błon wyjaśnia różnice między transportem biernym a transportem czynnym odróżnia endocytozę od egzocytozy analizuje schematy transportu substancji przez błony biologiczne stosuje pojęcia roztwór hipertoniczny, roztwór izotoniczny i roztwór hipotoniczny konstruuje tabelę, w której porównuje rodzaje transportu przez błonę biologiczną stosuje kryterium podziału komórek ze względu na występowanie jądra komórkowego charakteryzuje funkcje struktur komórki eukariotycznej porównuje komórki eukariotyczne na podstawie schematów, rysunków, zdjęć i opisów wskazuje struktury komórkowe omawia właściwości błon charakteryzuje rodzaje transportu przez błony biologiczne wyjaśnia rolę błony komórkowej porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym i hipertonicznym wykazuje związek między budową błon a ich funkcjami na podstawie mikrofotografii rozpoznaje, wskazuje i charakteryzuje struktury komórkowe wykonuje samodzielnie i obserwuje nietrwały preparat mikroskopowy analizuje rozmieszczenie białek i lipidów w błonach wyjaśnia rolę i właściwości błony komórkowej i tonoplastu w procesach osmotycznych wykazuje związek między budową błony biologicznej a pełnionymi przez nią funkcjami planuje doświadczenie mające na celu badanie wpływu roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy w komórkach roślinnych na wybranych przykładach wyjaśnia, dlaczego komórki mają niewielkie rozmiary argumentuje i wyjaśnia przyczyny różnic w budowie i funkcjonowaniu komórek wykazuje związek między budową organelli a ich funkcją planuje i przeprowadza doświadczenie dotyczące transportu substancji przez błony biologiczne wyjaśnia, dlaczego błona biologiczna jest selektywnie przepuszczalna i omawia, jakie to ma znaczenie dla komórki

14 3. Budowa i rola jądra komórkowego definiuje pojęcia chromatyna, chromosom podaje budowę jądra komórkowego wymienia funkcje jądra komórkowego przedstawia budowę chromosomu 4. Składniki cytoplazmy definiuje pojęcie cytozol wymienia składniki cytozolu podaje funkcje cytozolu wymienia funkcje cytoszkieletu podaje budowę oraz funkcje mitochondriów, siateczki śródplazmatycznej, rybosomów, wakuoli, lizosomów, aparatu Golgiego 5. Cykl komórkowy definiuje pojęcia cykl komórkowy, mitoza, cytokineza przedstawia i nazywa etapy cyklu komórkowego identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego określa skład chemiczny chromatyny wyjaśnia funkcje poszczególnych elementów jądra komórkowego wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA w jądrze komórkowym rysuje skondensowany chromosom i wskazuje elementy jego budowy wyjaśnia funkcje cytoszkieletu charakteryzuje budowę i funkcje siateczki śródplazmatycznej, rybosomów, wakuoli, lizosomów, aparatu Golgiego, mitochondrium omawia funkcje systemu błon wewnątrzkomórkowych definiuje przedziałowość (kompartmentację) wyjaśnia rolę interfazy w cyklu życiowym komórki analizuje schemat przedstawiający zmiany ilości DNA i chromosomów w poszczególnych etapach cyklu komórkowego charakteryzuje elementy jądra komórkowego charakteryzuje budowę chromosomu wyjaśnia znaczenie spiralizacji chromatyny w chromosomie wykazuje związek między budową jądra komórkowego a jego funkcją w komórce wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową omawia funkcje wakuoli wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką wyjaśnia rolę rybosomów w syntezie białek wyjaśnia rolę tonoplastu komórek roślinnych w procesach osmotycznych wyjaśnia przebieg cyklu komórkowego wskazuje, w jaki sposób zmienia się ilość DNA w cyklu komórkowym wyjaśnia różnice między endocytozą a egzocytozą dowodzi przyczyn zawartości różnej liczby jąder komórkowych w komórkach eukariotycznych uzasadnia stwierdzenie, że jądro komórkowe odgrywa w komórce rolę kierowniczą wyjaśnia związek między budową a funkcją składników cytoszkieletu przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz określa jego rolę w kompartmentacji komórki wyjaśnia znaczenie lizosomów dla funkcjonowania komórek organizmu człowieka, np. układu odpornościowego analizuje udział poszczególnych organelli w syntezie i transporcie białek poza komórkę uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki określa liczbę cząsteczek DNA w komórkach różnych organizmów w poszczególnych fazach uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym wyjaśnia, jakie znaczenie ma obecność porów jądrowych określa zależność między aktywnością metaboliczną komórki a ilością i budową mitochondriów wyjaśnia rolę przedziałów komórkowych w wytwarzanych przez nie różnych substancjach, np. enzymach interpretuje zależność między występowaniem nowotworu a zaburzonym cyklem komórkowym

15 6. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy 4. Metabolizm 1. Kierunki przemian metabolicznych 2. Budowa i działanie 3. Regulacja aktywności charakteryzuje cykl komórkowy definiuje pojęcia mejoza, opisuje efekty mejozy apoptoza omawia na schemacie przedstawia istotę mitozy i przebieg procesu apoptozy mejozy rozróżnia po liczbie przedstawia znaczenie powstających komórek mitozy i mejozy mitozę od mejozy wskazuje różnicę między wskazuje, który proces komórką haploidalną a mitoza czy mejoza komórką diploidalną prowadzi do powstania gamet, uzasadnia swój wybór definiuje pojęcia metabolizm, anabolizm, katabolizm wymienia nośniki energii i elektronów w komórce przedstawia budowę ATP podaje funkcje ATP definiuje szlak metaboliczny i cykl metaboliczny definiuje pojęcia: enzym, katalizator, kataliza enzymatyczna, energia aktywacji, centrum aktywne, kompleks enzym substrat przedstawia budowę podaje rolę w komórce wymienia właściwości definiuje pojęcia: inhibitor, aktywator, ujemne sprzężenie zwrotne wymienia podstawowe czynniki wpływające na wymienia cechy ATP i jego znaczenie w procesach metabolicznych przedstawia rolę przenośników elektronów odróżnia na ilustracji szlak metaboliczny od cyklu metabolicznego charakteryzuje budowę omawia właściwości przedstawia sposób działania wymienia etapy katalizy enzymatycznej przeprowadza doświadczenie wykazującego wpływ z ananasa na białka zawarte w żelatynie określa, na czym polega inhibicja, aktywacja i ujemne sprzężenie zwrotne opisuje wpływ aktywatorów porównuje zmiany liczby chromosomów w przebiegu mitozy i mejozy wyjaśnia, na czym polega apoptoza przedstawia istotę różnicy między mitozą a mejozą określa znaczenie apoptozy w prawidłowym rozwoju organizmów wyjaśnia różnicę między procesami katabolicznymi a procesami anabolicznymi charakteryzuje szlak metaboliczny i cykl metaboliczny omawia przemiany ATP w ADP wyjaśnia znaczenie kształtu centrum aktywnego enzymu dla przebiegu reakcji enzymatycznej wyjaśnia mechanizm działania i właściwości wyjaśnia sposób przyspieszania przebiegu reakcji chemicznej przez enzymy wyjaśnia wpływ stężenia substratu, temperatury i wartości ph na przebieg reakcji metabolicznej porównuje mechanizm cyklu komórkowego wyjaśnia zmiany zawartości DNA podczas mejozy wyjaśnia znaczenie mitozy i mejozy wyjaśnia, dlaczego mejoza jest nazwana podziałem redukcyjnym wykazuje związek między budową ATP a jego rolą biologiczną wykazuje, że procesy anaboliczne i kataboliczne są ze sobą powiązane porównuje przebieg szlaków metabolicznych z przebiegiem cyklów metabolicznych wyjaśnia mechanizm katalizy enzymatycznej rozróżnia właściwości planuje i przeprowadza doświadczenie mające wykazać wpływ dowolnego czynnika na aktywność enzymu argumentuje konieczności zmian zawartości DNA podczas mejozy wyjaśnia związek między rozmnażaniem płciowym a zachodzeniem procesu mejozy argumentuje, że proces apoptozy jest ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu wyjaśnia, w jaki sposób ATP sprzęga procesy metaboliczne definiuje i uzasadnia kryteria podziału przemian metabolicznych interpretuje wyniki przeprowadzonego doświadczenia wykazującego wpływ z ananasa na białka zawarte w żelatynie interpretuje i przewiduje wyniki doświadczenia wpływu różnych czynników na aktywność

16 4. Oddychanie komórkowe. Oddychanie tlenowe 5. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii szybkość reakcji enzymatycznych podaje rolę aktywatorów i inhibitorów przedstawia sposoby regulacji aktywności definiuje pojęcie oddychanie komórkowe wymienia rodzaje oddychania komórkowego zapisuje reakcję oddychania tlenowego określa znaczenie oddychania komórkowego dla funkcjonowania organizmu wymienia etapy oddychania tlenowego lokalizuje etapy oddychania tlenowego w komórce wymienia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego definiuje pojęcie fermentacja wymienia rodzaje fermentacji wymienia organizmy przeprowadzające fermentację określa lokalizację fermentacji w komórce i ciele człowieka nazywa etapy fermentacji podaje zastosowanie fermentacji w życiu i inhibitorów na przebieg reakcji enzymatycznej omawia wpływ temperatury, wartości ph i stężenia substratu na działanie przeprowadza doświadczenie badające wpływ temperatury na aktywność katalazy analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej, cyklu Krebsa i łańcucha oddechowego przedstawia rolę przenośników elektronów w procesie oddychania tlenowego omawia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego odróżnia fermentację mleczanową od fermentacji alkoholowej przedstawia przebieg poszczególnych etapów fermentacji mleczanowej omawia wykorzystanie fermentacji mleczanowej i alkoholowej w życiu człowieka działania inhibitorów odwracalnych z mechanizmem działania inhibitorów nieodwracalnych interpretuje wyniki doświadczenia dotyczącego wpływu wysokiej temperatury na aktywność katalazy wskazuje substraty i produkty poszczególnych etapów oddychania tlenowego wykazuje związek między budową mitochondrium a przebiegiem procesu oddychania tlenowego omawia przebieg poszczególnych etapów oddychania tlenowego wyjaśnia przebieg poszczególnych etapów fermentacji mleczanowej porównuje i wyjaśnia różnicę między zyskiem energetycznym w oddychaniu tlenowym a zyskiem energetycznym fermentacji mleczanowej określa warunki zachodzenia fermentacji przedstawia różnice w przebiegu fermentacji wyjaśnia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych uzasadnia, że oddychanie komórkowe ma charakter kataboliczny wskazuje miejsca syntezy ATP w procesie oddychania tlenowego przedstawia zysk energetyczny z utleniania jednej cząsteczki glukozy w trakcie oddychania tlenowego wykazuje związek między liczbą i budową mitochondriów a intensywnością oddychania tlenowego porównuje drogi przemian pirogronianu w fermentacji i w oddychaniu tlenowym porównuje oddychanie tlenowe z fermentacją mleczanową tworzy i omawia schemat przebiegu fermentacji porównuje zysk energetyczny w poszczególnych etapach oddychania tlenowego wyjaśnia, dlaczego łańcuch oddechowy zachodzi wyłącznie w warunkach tlenowych wyjaśnia, dlaczego utlenianie tego samego substratu energetycznego w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych wyjaśnia, dlaczego w erytrocytach zachodzi fermentacja mleczanowa, a nie oddychanie tlenowe

17 6. Inne procesy metaboliczne codziennym wymienia składniki pokarmowe jako źródła energii definiuje pojęcia glukoneogeneza, glikogenoliza wskazuje miejsce i zarys przebiegu przemian białek i tłuszczów w organizmie człowieka wyjaśnia, na czym polegają glukoneogeneza i glikogenoliza przedstawia rolę składników pokarmowych jako źródła energii określa warunki i potrzebę zachodzenia w organizmie człowieka glikogenolizy i glukoneogenezy podaje znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych mleczanowej i alkoholowej wskazuje miejsce i rolę przenośników elektronów w procesie fermentacji omawia znaczenie utleniania kwasów tłuszczowych na podstawie schematów omawia przebieg utleniania kwasów tłuszczowych, przemian białek i glukoneogenezy wyjaśnia, w jakich sytuacjach dochodzi do przemian tłuszczów i białek w komórkach człowieka wyjaśnia różnicę między glikolizą a glukoneogenezą wyjaśnia przebieg rozkładu białek, cukrów i tłuszczów określa znaczenie acetylo-coa w przebiegu różnych szlaków metabolicznych wyjaśnia, w jaki sposób organizm pozyskuje energię ze składników pokarmowych na podstawie schematu przemian metabolicznych określa powiązania między glukoneogenezą, glikogenolizą, oddychaniem tlenowym oraz utlenianiem kwasów tłuszczowych wykazuje związek między procesami metabolicznymi (utleniania kwasów tłuszczowych, glukoneogenezy, glikogenolizy) a pozyskiwaniem energii przez komórkę Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy I D/F i IE dla zakresu rozszerzonego Nr Poziom wymagań lekcji Temat ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca I. Badania przyrodnicze Metodyka badań Uczeń: rozróżnia metody poznawania świata wymienia etapy badań określa problem badawczy, hipotezę rozróżnia próbę kontrolną od próby badawczej wskazuje sposób prowadzenia dokumentacji Uczeń: wyjaśnia, na czym polega różnica między obserwacją a doświadczeniem rozróżnia problem badawczy od hipotezy dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia odczytuje, analizuje, interpretuje oraz przetwarza informacje tekstowe, graficzne Uczeń: omawia zasady prowadzenia i dokumentowania badań określa główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń planuje przykładową obserwację biologiczną wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji Uczeń: analizuje kolejne etapy prowadzenia badań odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych formułuje wnioski Uczeń: właściwie planuje obserwacje i doświadczenia oraz interpretuje ich wyniki odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym internetowych