Autor opracowania - Zofia Dymek Lubelski Ośrodek Badań Regionalnych

Transkrypt

1

2 ZESPÓŁ REDAKCYJNY Przewodniczący Krzysztof Markowski Członkowie: Sekretarz - Waldemar Dymek - Jerzy Greszta - Zofia Kurlej - Elżbieta Łoś - Andrzej Matacz - Kazimierz Tucki - Paweł Wroński - Aneta Olszewska-Welman Autor opracowania - Zofia Dymek Lubelski Ośrodek Badań Regionalnych Naliczanie tablic precyzji - Zofia Wadowska Wydział Informatyki Graficzne wykonanie map i wykresów, prace edytorskie - Zofia Dymek, Zofia Wadowska Projekt okładki Lidia Motrenko-Makuch ISBN Publikacja dostępna na Przy publikowaniu danych GUS prosimy o podanie źródła

3 Przedmowa Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań przeprowadzony w dniach od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011r. (NSP 2011) był pierwszym spisem powszechnym, w którym Polska uczestniczyła jako część Unii Europejskiej. Obowiązywały w nim ujednolicone, podstawowe definicje i klasyfikacje, zakres pozyskiwanych w spisach informacji, jak również formy i zakres informacji wynikowych. Mam przyjemność przedstawić Państwu publikację NSP 2011 Ludność w województwie lubelskim. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Jest to pierwsze, z serii tematycznych, opracowanie zawierające wyniki spisu. W miarę dalszego opracowywania wyników spisu będą sukcesywnie ukazywać się kolejne publikacje tematyczne. Publikacja zawiera szeroki zakres wyników spisu dotyczących stanu i struktury demograficznej ludności faktycznie zamieszkałej w województwie lubelskim. Zbudowane jest z siedmiu części, m.in. uwag ogólnych, metodycznych, syntetycznego omówienia wyników spisu oraz aneksu tabelarycznego. W części pierwszej uwagach ogólnych przedstawiono podstawę prawną, zakres tematyczny, formę oraz sposoby zbierania danych w ramach narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań. Z kolei w części drugiej, tj. uwagach metodologicznych zawarte zostały definicje podstawowych pojęć obowiązujące w ramach spisu. Bardziej szczegółowo metodologia spisu została opisana w publikacji Ludność. Stan i struktura demograficznospołeczna Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 opracowanej przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie. W pozostałych częściach od trzeciej do siódmej zaprezentowane zostały najistotniejsze dane dotyczące stanu ludności, struktury demograficznej, wykształcenia, kraju urodzenia, obywatelstwa, przynależności narodowo-etnicznej, języka używanego w domu, języka ojczystego, przynależności wyznaniowej, osób zamieszkałych w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz dane dotyczące osób bezdomnych. Publikacja zawiera również aneks tabelaryczny, gdzie dane zaprezentowane są w różnych układach, m.in. według płci, wieku, jak również w ujęciu terytorialnym według powiatów i gmin. Ponadto publikację wzbogacono kartogramami i wykresami. Jestem przekonany, że przygotowana przez pracowników Urzędu Statystycznego w Lublinie publikacja zarówno wzbogaci Państwa zasób wiedzy na temat sytuacji demograficznej oraz społeczno-ekonomicznej w województwie lubelskim. Mam również nadzieję, że syntetyczny jej charakter zachęci Państwa do zgłębiania przedstawionych w niej zagadnień wykorzystując w tym celu dane dostępne w Urzędzie Statystycznym, a także na stronach internetowych GUS w Banku Danych Lokalnych. Jednocześnie dziękuję Wszystkim, którzy przyczynili się do przygotowania i przeprowadzenia Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań oraz opracowania jego wyników. Dyrektor Urzędu Statystycznego w Lublinie Lublin, październik 2013 r. dr Krzysztof Markowski

4 PREFACE National Census of Population and Housing conducted from 1 April to 30 June (NSP 2011) was the first census in which Poland participated as part of the European Union. The basic definition and classification, obtained in the censuses range information, as well as the form and extent of the result information were unified. I am pleased to present the publication " NSP 2011 Population in lubelskie voivodship. Status and demographic and social structure". This is the first publication of the thematic series of the results of the census. More thematic publications will be successively appear as the further census results elaboration are prepared. The publication contains a wide range of census results concerning the demographic state and the structure of the population actually living in the Lubelskie Voivodship. It consists of seven parts, including general and methodical comments, synthetic discussion of the census results as well as tabular annex. In the first part - the general comments the legal basis, the thematic scope, form and methods of data collection in the national census of population and housing were presented. In the second part, i.e. the methodological notes, the definitions of basic concepts in force in the census were contained. A more detailed census methodology is described in the publication " Population. Status and demographic and social structure. National Census of Population and Housing 2011"compiled by the Central Statistical Office in Warsaw. From the third to the seventh parts the most relevant data on the population, demographics, education, country of birth, citizenship, national and ethnic identity, language used at home, mother tongue, religious domination, persons living in collective accommodation and details of homeless people were presented. The publication also includes the tabular annex where the data are presented in a variety of systems, among others by sex, age, as well as in terms of powiats and gminas. In addition, the publication was enriched by maps and graphs. I am convinced that prepared in the Statistical Office in Lublin publication both enrich your knowledge about the demographic and socio-economic situation in the Lubelskie Voivodship. I also hope that its synthetic nature will encourage you to explore the issues presented in this enumeration using the data available in the Statistical Office, as well as on the websites of the CSO in the Local Data Bank. I thank all who contributed to the preparation and implementation of the National Census of Population and Housing, and the elaboration of its results. Director Statistical Office In Lublin Lublin, October 2013 r. Krzysztof Markowski, Ph.D.

5 Spis treści Przedmowa... 3 CZĘŚĆ I. UWAGI OGÓLNE... 9 CZĘŚĆ II. METODOLOGIA SPISU LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2011 wybrane aspekty CZĘŚĆ III. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA LUDNOŚCI Stan ludności Ludność według płci i wieku Ludność według stanu cywilnego CZĘŚĆ IV. LUDNOŚĆ WEDŁUG KRAJU URODZENIA I OBYWATELSTWA Ludność według kraju urodzenia Ludność według obywatelstwa CZĘŚĆ V. PRZYNALEŻNOŚĆ NARODOWO-ETNICZNA, JĘZYK I WY- ZNANIE Przynależność- narodowo-etniczna Język używany w domu Język ojczysty Przynależność wyznaniowa CZĘŚĆ VI. WYKSZTAŁCENIE LUDNOŚCI Poziom wykształcenia Kontynuacja nauki Dziedzina, kierunek kształcenia i zawód wyuczony CZĘŚĆ VII. OSOBY W OBIEKTACH ZBIOROWEGO ZAKWATEROWANIA ORAZ OSOBY BEZDOMNE Osoby w obiektach zbiorowego zakwaterowania Osoby bezdomne ANEKS TABELARYCZNY Wykaz wykresy Wykres 1. Przyrost/ubytek liczby ludności w latach według powiatów Wykres 2. Ludność według płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku Wykres 3. Piramida wieku (2002, Wykres 4. Ludność według biologicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 roku Wykres 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania w 2011 roku Wykres 6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i wieku w 2011 roku Wykres 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku Wykres 8. Osoby pozostające w związkach kohabitacyjnych według płci i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku Wykres 9. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego i faktycznego Str. 5

6 Wykres 10. Ludność w tys. według kraju urodzenia w 2011 roku Wykres 11. Ludność urodzona za granicą według płci i wieku w 2011 roku Wykres 12. Ludność w wieku 15 lat i więcej według miejsca urodzenia i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku Wykres 13. Ludność w wieku 13 lat i więcej według miejsca urodzenia i poziomu wykształcenia w 2011 roku Wykres 14. Ludność z obywatelstwem niepolskim według kraju obywatelstwa w 2011 roku Wykres 15. Ludność z obywatelstwem niepolskim według płci i wieku w 2011 roku Wykres 16. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci w latach roku Wykres 17. Ludność w wieku 13 lat i więcej według płci i rodzaju szkoły, w której kontynuowana była nauka w 2011 roku Wykres 18. Ludność o wykształceniu wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora według dziedziny kształcenia i płci w 2011 roku Wykres 19. Ludność o wykształceniu wyższym z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty według kierunku wykształcenia i płci w 2011 roku Wykres 20. Ludność posiadająca wykształcenie policealne, średnie zawodowe lub zasadnicze zawodowe według płci i zawodu wyuczonego w 2011 roku Wykres 21. Ludność w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiektu w 2011 roku Wykres 22. Mieszkańcy obiektów zbiorowego zakwaterowania urodzeni za granicą według kraju urodzenia w Wykres 23. Cudzoziemcy w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiektu w 2011 roku Wykres 24. Osoby bezdomne według kategorii bezdomności w 2011 roku Wykres 25. Osoby bezdomne I i II kategorii według płci i wieku w 2011 roku Wykres 26. Przyczyny bezdomności według płci osób bezdomnych I kategorii w 2011 roku Wykres 27. Osoby bezdomne I kategorii według wieku i okresu bezdomności w 2011 roku Wykaz Map Mapa 1. Ludność w powiatach w 2011 roku w 2011 roku Mapa 2. Gęstość zaludnienia w 2011 roku Mapa 3. Liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn w 2011 roku Mapa 4. Starzenie się społeczeństwa Mapa 5. Mediana wieku ludności w Mapa 6. Ludność urodzona za granica Mapa 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2011 roku Mapa 8. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2011 roku

7 CONTENTS Preface... 3 PART I. GENERAL COMMENTS... 9 PART II. THE METHODOLOGY OF THE 2011 CENSUS OF POPULATION 13 AND HOUSING selected aspects... PART III. SIZE AND DEMOGRAPHIC STRUCTURES OF POPULATION Size of population Population by sex and age Population by marital ststus PART IV. POPULATION BY CANTRY OF BIRTH END CITIZENSHIP Population by cantry of birth Population by citizenship PART V. NATIONAL OR ETHNIC IDENTITY, LANGUAGE AND RELI- GIOUS DENOMINATION National or ethnic identity Language used at home Mother tongue Composition by religious denomination of population PART VI. EDUCATION OF POPULATION Level of education Continuing education Field of education, speciality of education and trained occupation PART VII. POPULATION IN THE COLLECTIVE LIVING QUARTERS AND HOMELESS PERSONS Population in the collective living quarters Homeless persons TABULAR PART List of charts Chart 1. Growths/decreases of population by powiats in Chart 2. Population by sex and residence in Chart 3. Population age pyramid (2002,2011) Chart 4. Population by sex and biological age groups in 2002 and Chart 5. Population by economical age groups and place of residence in Chart 6. Population aged 15 years and more by jurel marital status, sex and age in Chart 7. Population aged 15 years and more by jurel marital status, sex and place of residence in Chart 8. Cohabitants by sex and de jure marital status in Chart 9. Population aged 15 years and more by jurel marital status and de facto marital status Chart 10. Population by country of birth in

8 Chart 11. Foreign-born population by sex and age in Chart 12. Population aged 15 and more by place of birth and de jure marital status in Chart 13. Population aged 13 and more by place of birth and education level in Chart 14. Population holding non-polish citizenship by country of citizenship in Chart 15. Population holding non-polish citizenship by sex and age in Chart 16. Population aged 13 and more by education level and sex in Chart 17. Population aged 13 and more by sex and type of school in Chart 18. Population with a degree of Doctor s (PhD) by sex and fields of education in Chart 19. Population with a degree of Master (MA, MSc), Medical Doctor, equivalent or degree of Engineer, Bachelor, certified economist by sex and specialty of education in Chart 20. Population with college diploma, post-secondary education secondary vocational or basic vocational by trained occupation in Chart 21. Population in the collective living quarters by type of living in Chart 22. Foreign-born population in the collective living quarters by country of birth in Chart 23. Foreigners in the collective living quarters by type of living quarters in Chart 24. Homeless persons by category homelessness in Chart 25. Homeless persons I and II category by sex and age in Chart 26. Reasons of homelessness by sex of homeless persons I category in Chart 27. Homeless persons I category by duration of homelessness and age in Wykaz Map Map 1. Population in powiats in Map 2. Population per km 2 in Map 3. Females per 100 males in Map 4. Ageing of population in Map 5. Median age of population in Map 6. Foreign-born population Map 7. Population aged 15 and more by jure marital status in Map 8. Population aged 13 and more by education level in

9 CZĘŚĆ I. UWAGI OGÓLNE Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań w Polsce w 2011 roku był pierwszym spisem realizowanym od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i przeprowadzony został na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od 1 kwietnia do 30 czerwca 2011r. według stanu w dniu 31 marca 2011 roku, o godz Ramy tematyki spisu ludności i mieszkań w 2011 roku, zakres, formę, tryb, granice obowiązków statystycznych i dobrowolności udziału w badaniach określiła Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2011 r. (Dz. U. z 26 marca 2010 r. nr 47, poz.277) wraz z aktami wykonawczymi do ustawy oraz Rozporządzenie (WE) Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 763/2008 z dnia 9 lipca 2008 r. w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań (Dz. U. UE. L. z dnia r. Nr 218). Spis ludności 2011 obejmował osoby stale zamieszkałe (zameldowane) na obszarze Polski bez względu na fakt, czy te osoby przebywały w kraju w czasie spisu czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo. Spis był przeprowadzony w budynkach, mieszkaniach, obiektach zbiorowego zakwaterowania i innych zamieszkanych pomieszczeniach niebędących mieszkaniami. Zakres spisu obejmował następujące tematy: 1) geograficzne rozmieszczenie ludności miejsce przebywania, miejsce zamieszkania w okresie międzyspisowym i przyczyny jego zmian; 2) demograficzną charakterystykę osób płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny), kraj urodzenia, obywatelstwo; 3) charakterystykę gospodarstw domowych i rodzin wielkość i skład gospodarstw domowych i rodzin, rodziny biologiczne i zrekonstruowane, rodziny niepełne, pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie; 4) wykształcenie poziom wykształcenia, kontynuacja nauki, rodzaj szkoły, dziedzina i kierunek kształcenia; 5) migracje wewnętrzne i zagraniczne, w tym badanie emigracji Polaków, emigracji zarobkowej, reemigracji oraz imigracji cudzoziemców do Polski; 6) dzietność kobiet; 7) narodowość i język; 8) wyznanie (przynależność do kościoła lub związku wyznaniowego); 9) niepełnosprawność prawna i biologiczna; 10) ekonomiczna charakterystyka osób, w tym: 9

10 bieżąca aktywność ekonomiczna: pracujący w pracy głównej i dodatkowej, bezrobotni, bierni zawodowo, charakterystyka zawodowa pracujących, stała aktywność zawodowa dla pracujących w indywidualnym gospodarstwie rolnym, dojazdy do pracy; 11) główne i dodatkowe źródło utrzymania osób; 12) źródła utrzymania gospodarstwa domowego, samodzielność gospodarowania i zamieszkania; 13) rodzaj zamieszkanych pomieszczeń; 14) charakterystyka mieszkań, w tym: - mieszkania zamieszkane według rodzaju zajmowania mieszkania, własności mieszkania, wielkości mieszkania, w tym: liczba izb z wyszczególnieniem pokoi, pomieszczeń kuchennych i innych izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań, wyposażenia w instalacje sanitarno-techniczne, sposób ogrzewania mieszkania; - mieszkania niezamieszkane dodatkowo charakteryzowane według przeznaczenia oraz przyczyny niezamieszkania; 15) charakterystyka budynków z zamieszkanymi lokalami mieszkalnymi, w tym: rodzaj budynku, forma własności budynku, liczba mieszkań w budynku, rok wybudowania; 16) informacje o tytule prawnym do zajmowanego mieszkania. Powszechny spis ludności i mieszkań 2011 został przeprowadzony metodą mieszaną. tj. poprzez pozyskiwanie danych ze źródeł administracyjnych (rejestrów i systemów informacyjnych) oraz zbieranie danych bezpośrednio od ludności w ramach badania reprezentacyjnego oraz tzw. badania pełnego. Oprócz tego przeprowadzone zostały dwa pełne badania, obejmujące osoby przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz osoby bezdomne. Zastosowane rozwiązania miały przede wszystkim zmniejszyć koszty spisu oraz obciążenie osób objętych spisem, przy zachowaniu wysokiej jakości wyników spisu. W ustawie o NSP 2011 przyjęte zostało założenie jak najszerszego wykorzystania systemów informacyjnych administracji publicznej, jako źródeł danych do spisu, co w konsekwencji oznaczało, że informacje przewidziane do zebrania w trakcie spisu pobrane zostały przede wszystkim z dostępnych źródeł administracyjnych, a następnie wykorzystane do przygotowania i aktualizacji wykazu adresowo-mieszkaniowego, następnie do utworzenia operatu adresowo-mieszkaniowego do losowania próby do badań reprezentacyjnych oraz jako bezpośrednie źródło danych spisowych. Dane niewystępujące w systemach informacyjnych administracji publicznej lub niespełniające wymogów jakości danych statystycznych zebrano od osób objętych spisem. Jednak w tym przypadku przewidziano zastosowanie nowoczesnych technik gromadzenia danych w celu wyeliminowania formularzy papierowych. 10

11 PART I. GENERAL COMMENTS The 2011 Polish Census of Population and Housing (NSP 2011) was the first census performed since Poland's accession to the European Union and took place on the territory of the Republic of Poland in the period from 1 April to 30 June 2011 as of 31 March 2011, at The frames of the 2011 population and housing census subject matters, its scope, form, mode, statistical obligations limits and freedom of participation in surveys were provided for in the Act of 4 March 2010 on Polish population and housing census in 2011 (Journal of Laws of 26 March 2010, No 47, item 277) together with implementing regulations to the act and Regulation (EC) No 763/2008 of the European Parliament and of the Council of 9 July 2008 on population and housing censuses (Journal of Laws EU of 13 August 2008, No 218). The 2011 census covered the persons living permanently (registered for permanent residency) in Poland, regardless of the fact whether these persons were staying in the country during the census or were abroad, as well as persons staying temporarily in the country The census was taken in buildings, dwellings, collective accommodation places and other housing units. The scope of the census included the following issues 1) geographic characteristic of population: place of residence, place of residence in the period between censuses and the reasons for changing thereof; 2) demographic characteristic of persons: sex, age, marital status (legal and de facto), country of birth, including the parents country of birth, citizenship; 3) households and families - the size and composition of household and family, nuclei and reconstituted families, single-parent families, family status, household status; 4) educational characteristic: educational level, the continuation of education, the type of school (educational institution), the field and direction of study; 5) internal and international migrations, including emigration of the Poles, labour-related emigration, re-emigration and immigration of foreigners to Poland; 6) fertility of women; 7) nationality and language; 8) religious denomination (a church or religious association); 9) legal and biological disability; 10) economic characteristics of persons, including: current activity status persons having the main and additional job, the unemployed, persons economically inctive,, occupational characteristics of the employed 11

12 usual activity status in respect to persons employed on individual agricultural holdings; commuting to work 11) main and additional source of livelihood of persons; 12) household sources of economic and living self-dependence; 13) the type of living quarter; 14) the characteristics of dwellings including: occupancy status of dwellings, type of ownership, size of dwellings including: the number of rooms (1), specifying rooms (2), kitchens and other facilities as well as usable area of dwellings, technical and sanitary system (fittings), method of heating a dwelling; uninhabited dwellings, additionally described by their purpose and the reasons why such dwellings are uninhabited; 15) the characteristics of buildings with inhabited dwelling premises, including: the type of building, type of ownership, the number of dwellings in the building, and period of construction; 16) information on tenure status The 2011 Population and Housing Census was taken with the use of so-called mixed method i.e. allowing for data acquisition from administrative sources (registers and information systems) as well as their collection directly from population as part of sampling survey and so-called complete survey. Additionally, two complete surveys were conducted, covering persons staying in collective living quarters as well the homeless. The purpose of such solutions was mostly to reduce the census costs and the level of bias with respect to persons covered by the census, without affecting high quality of the census results. The Act on the 2011 national population and housing census stipulates that the information systems of public administration shall be used as widely as possible as both the source of data for the census purposes (which as a consequence meant that information to be gathered during the census was mostly obtained from available administrative sources and then used to prepare and update an address and housing register followed by preparation of an address and housing frame for samples to be used in sampling survey) as well as direct source of census data. Data not included in the information systems of public administration or data ineligible in terms of the statistical data quality were collected from persons covered by the census. In this case however, it is envisaged that modern techniques of data collection shall be used in order to eliminate paper forms. 12

13 CZĘŚĆ II. METODOLOGIA SPISU LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2011 wybrane aspekty W opracowanej publikacji prezentowana jest ludność faktycznie zamieszkała (ludność faktyczna). Kategoria ta obejmuje osoby: mieszkające stale, które w momencie spisu: a) były obecne; b) były nieobecne, ale ich nieobecność trwała krócej niż 3 miesiące; c) były nieobecne przez okres dłuższy niż 3 miesiące, ale ich nieobecność wynikała z powodu: przebywania w zakładzie karnym lub śledczym; pobytu za granicą; przebywające czasowo przez okres powyżej 3 miesięcy. Dotyczy to osób, które mieszkają na stałe w innym (są tam zameldowane na pobyt stały), natomiast w miejscu spisania przebywają czasowo z następujących powodów: nauka, praca, warunki rodzinne lub mieszkaniowe, leczenie lub rehabilitacja, przebywanie w domu opieki. Jako czas okresowej nieobecności lub przebywania przyjęty został czas zamierzony. Do kategorii ludności faktycznej nie są zaliczane osoby przybyłe z zagranicy na pobyt czasowy, tj. te, które nie posiadają stałego pobytu w Polsce (pozwolenia na osiedlenie się). Wiek osób określony liczbą lat ukończonych ustalono poprzez porównanie pełnej daty urodzenia z dniem przeprowadzenia spisu tzw. dniem krytycznym spisu tj. 31 marca 2011 r. Stan cywilny - ze względu na przepisy prawa obowiązujące w poszczególnych krajach wyznaczające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie związków małżeńskich w spisach ludności przyjęto określanie stanu cywilnego dla osób będących w wieku 15 lat i więcej. Stan cywilny prawny Stan cywilny prawny osób definiuje się jako prawny status danej osoby w zakresie stanu małżeńskiego w myśl prawa danego kraju (status de jure). Zgodnie z prawem polskim występują cztery kategorie stanu cywilnego: - kawaler, panna osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim, - żonaty, zamężna osoby, których związek małżeński został zawarty zgodnie z prawem świeckim, - wdowiec, wdowa osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci współmałżonka, - rozwiedziony, rozwiedziona osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem sądu. Osoby, w stosunku do małżeństwa których sąd orzekł separację z prawnego punktu widzenia - w dalszym ciągu pozostają w stanie małżeńskim. 13

14 Stan cywilny faktyczny osób został określony wtórnie: na podstawie stanu cywilnego prawnego, charakteru związku, w jakim żyje dana osoba, tj. w oparciu o informacje dotyczące relacji z głową gospodarstwa domowego oraz wzajemnych powiązań między osobami spisanymi. Ustalono następujące kategorie faktycznego stanu cywilnego: - kawaler, panna, tj. osoby, które nigdy nie pozostawały w prawnym związku małżeńskim i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego (konkubinatu) z inną osobą, - żonaty, zamężna osoby, które zawarły prawny związek małżeński i faktycznie pozostają w małżeństwie. Osoby te zadeklarowały pozostawanie we wspólnocie małżeńskiej niezależnie od tego, czy współmałżonkowie zostali spisani razem (w jednym mieszkaniu) czy oddzielnie (np. nieobecność spowodowana była nauką, pracą, brakiem wspólnego mieszkania). Osoby pozostające w prawnym małżeństwie, które decyzją jednego lub obojga małżonków - nie tworzyły wspólnoty małżeńskiej, ale rozpad ich związku nie został usankcjonowany decyzją sądu (poprzez orzeczenie rozwodu lub separacji) nie zostały zaliczone do żonatych/zamężnych, a ich stan cywilny faktyczny został określony zgodnie z deklaracją respondenta, jako separacja lub pozostawanie w związku kohabitacyjnym z inną osobą, - partner, partnerka związki kohabitacyjne wyodrębniono w ramach tego samego gospodarstwa domowego, bez względu na prawny stan cywilny osób tworzących konkubinat, - wdowiec, wdowa osoby, których prawne małżeństwo przestało istnieć z powodu śmierci współmałżonka i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą, - rozwiedziony/rozwiedziona osoby, których małżeństwo zostało rozwiązane orzeczeniem sądu i w momencie spisu nie tworzyły związku kohabitacyjnego z inną osobą, - separowany, separowana. Kategoria ta dotyczyła osób, które w momencie spisu: a) pozostawały w separacji prawnej i nie tworzyły związków kohabitacyjnych z innymi osobami; b) pozostawały w prawnym małżeństwie, ale nie tworzyły już wspólnoty małżeńskiej, a także nie pozostawały w związku kohabitacyjnym z innymi osobami. Kraj urodzenia zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami należało podać biorąc pod uwagę granice państw aktualne w momencie spisu, a nie w momencie urodzenia osoby, np. jeżeli osoba urodziła się w Wilnie, to bez względu na rok jej urodzenia jako kraj urodzenia należało wpisać Litwa. Rozstrzygnięcie takie zostało przyjęte w związku z koniecznością zabezpieczenia porównywalności, a przede wszystkim nie dublowania danych w skali międzynarodowej. Obywatelstwo oznacza prawną więź pomiędzy osobą a państwem. Nie wskazuje ono na pochodzenie etniczne tej osoby i jest niezależne od jej narodowości. Osoba może mieć 14

15 jedno, dwa lub kilka obywatelstw. Możliwa jest również sytuacja, że osoba nie ma żadnego obywatelstwa. Osoba mająca obywatelstwo polskie i inne jest w Polsce traktowana zawsze jako obywatel polski nie jest cudzoziemcem. Cudzoziemcem jest każda osoba, która nie posiada polskiego obywatelstwa, bez względu na fakt posiadania lub nie obywatelstwa (obywatelstw) innych krajów. Cudzoziemcy, którzy przybyli do Polski na pobyt stały, są traktowani jako osoby mieszkające stale, pozostali zaś, w zależności od czasu faktycznego pobytu w naszym kraju: jako przebywający czasowo (imigranci krótkookresowi) w przypadku przebywania przez okres poniżej 1 roku, jako rezydenci (imigranci długookresowi) w przypadku przebywania przez okres co najmniej 12 miesięcy. Bezpaństwowiec to osoba nieposiadająca obywatelstwa żadnego kraju (bezpaństwowcy są zaliczani do cudzoziemców). Narodowość przynależność narodowa lub etniczna jest deklaratywną, opartą na subiektywnym odczuciu, indywidualną cechą każdego człowieka, wyrażającą jego związek emocjonalny, kulturowy lub wynikający z pochodzenia rodziców, z określonym narodem lub wspólnotą etniczną. W spisie ludności w 2011 r. po raz pierwszy w historii polskich spisów powszechnych umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażanie złożonych tożsamości narodowo-etnicznych, poprzez zadanie osobom spisywanym dwóch pytań o przynależność narodowo-etniczną. Język ojczysty Za język ojczysty należy uważać ten język, który dana osoba opanowała jako pierwszy we wczesnym dzieciństwie (w którym nauczyła się mówić), względnie ten, w którym w czasach jej dzieciństwa najczęściej zwracali się do niej jej rodzice lub opiekunowie. Wyznanie przynależność wyznaniowa Wyznanie (przynależność wyznaniowa) to formalne uczestnictwo lub emocjonalny związek osoby z określonym wyznaniem religijnym (kościołem lub związkiem wyznaniowym). Wyznanie powinno być określane na podstawie dobrowolnej deklaracji, w tym także wyrażającej brak związku z jakimkolwiek wyznaniem (bez wyznania). Poziom wykształcenia jest to najwyższy ukończony cykl kształcenia w szkole lub szkolenia w innym trybie i formie, uznany zgodnie z obowiązującym systemem szkolnictwa. Podstawą zaliczenia wykształcenia do określonego poziomu było uzyskane świadectwo (dyplom) ukończenia odpowiedniej szkoły: dziennej, wieczorowej, zaocznej czy eksternistycznej. W porównaniu do NSP 2002 klasyfikacja poziomów wykształcenia została poszerzona o informacje o absolwentach posiadających dyplom ukończenia kolegium (na poziomie szko- 15

16 ły policealnej) oraz o absolwentach szkół gimnazjalnych. Informacje o poziomie wykształcenia pozyskiwano dla wszystkich osób w wieku 13 lat i więcej. Klasyfikacja poziomów wykształcenia Wykształcenie wyższe: 1 dotyczy osób ze stopniem naukowym: doktora, doktora habilitowanego, profesora, 2 z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, uzyskanym po ukończeniu studiów drugiego stopnia (uzupełniających magisterskich) lub jednolitych studiów magisterskich, 3 z tytułem zawodowym: inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty, uzyskanym po ukończeniu studiów pierwszego stopnia (licencjackich, inżynierskich); Dyplom ukończenia kolegium: 4 dotyczy absolwentów kolegiów nauczycielskich i nauczycielskich kolegiów języków obcych (z wyjątkiem organizowanych w ramach szkoły wyższej) oraz absolwentów kolegiów pracowników służb społecznych. Do tej kategorii należy zaliczyć również osoby, które ukończyły studium nauczycielskie; Wykształcenie policealne: 5 z maturą, pomaturalne dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły pomaturalnej, do której przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa dojrzałości (matury), 6 bez matury dotyczy osób, które posiadają dyplom (świadectwo) ukończenia szkoły policealnej, do której przyjęcie było uwarunkowane posiadaniem świadectwa ukończenia szkoły średniej; Wykształcenie średnie: 7 zawodowe z maturą posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) w szkole średniej zawodowej (technikum, technikum uzupełniającym, liceum zawodowym, liceum technicznym, szkole artystycznej II stopnia), 8 zawodowe bez matury posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia szkoły średniej zawodowej (technikum, technikum uzupełniającego, liceum zawodowego, liceum technicznego, szkoły artystycznej II stopnia), 9 ogólnokształcące z maturą posiadają osoby, które otrzymały świadectwo dojrzałości (maturę) uzyskane w liceum ogólnokształcącym lub w liceum profilowanym lub ukończyły gimnazjum przed 1932 rokiem (osoby, które ukończyły gimnazjum w latach (4-letnie) sklasyfikowano w poziomie podstawowym), 10 ogólnokształcące bez matury posiadają osoby, które otrzymały świadectwo ukończenia liceum ogólnokształcącego lub liceum profilowanego; wykształcenie zasadnicze zawodowe 16

17 11 dotyczy osób, które posiadają świadectwo ukończenia: szkoły zawodowej (zasadniczej szkoły zawodowej lub rolniczej, szkoły przemysłowej, gimnazjum zawodowego itp.), szkoły przysposobienia zawodowego lub rolniczego, korespondencyjnego kursu rolniczego wyłącznie o poziomie zasadniczej szkoły zawodowej oraz szkoły mistrzów; Wykształcenie gimnazjalne: 12 posiadają osoby, które uzyskały świadectwo ukończenia gimnazjum (gimnazja zaczęły funkcjonować w roku szkolnym 1999/2000). Ponadto do tej kategorii zalicza się absolwentów specjalnych szkół przysposabiających do pracy; Wykształcenie podstawowe (ukończone): 13 dotyczy osób posiadających świadectwo ukończenia: szkoły podstawowej (przed wojną powszechnej) niezależnie od tego, ile klas liczyła (sześć, osiem, czy dawniej cztery), kursów dla pracujących w zakresie szkoły podstawowej, szkoły artystycznej I stopnia, realizującej jednocześnie program szkoły podstawowej; Wykształcenie podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego: 14 dotyczy osób, które uczą się w szkole podstawowej, uczyły się w szkole podstawowej, lecz jej nie ukończyły, bądź nigdy nie uczęszczały do szkoły. Kontynuacja nauki - oznacza dalsze uczęszczanie do szkół w dowolnym trybie: dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym lub stacjonarnym, na odległość, których ukończenie zapewnia podwyższenie posiadanego poziomu wykształcenia. Nowe zagadnienia badane w obszarze edukacji w NSP 2011 to dziedzina kształcenia dla osób posiadających tytuł lub stopień naukowy, kierunek wykształcenia dotyczył osób legitymujących się dyplomem ukończenia studiów magisterskich lub licencjackich oraz zawód wyuczony określany przez absolwentów szkół policealnych, średnich zawodowych oraz zasadniczych zawodowych. Zbierano również informacje o rodzaju szkoły, w której osoby kontynuują naukę (uczą się) według następującej klasyfikacji: studia doktoranckie, podyplomowe, magisterskie, licencjackie, kolegia i szkoły policealne, technika, licea ogólnokształcące i profilowane, zasadnicze szkoły zawodowe, gimnazja oraz szkoły podstawowe. W spisie ludności i mieszkań 2011 w celu określenia dziedziny i kierunku kształcenia oraz zawodu wyuczonego wykorzystano następujące słowniki: Klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, Klasyfikacji kierunków studiów oraz Klasyfikacji zawodów. Słowniki te zostały opracowane według Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Edukacji ISCED 97 (International Standard Classification of Education). W NSP 2011 wyniki z tego obszaru opracowano wykorzystując następujące grupy: 100, 200, 222, 300, 420, 440, 460, 481, 500, 600, 700, 800,

18 W ramach wymienionych grup ujęto poniższe dziedziny: 100 Kształcenie nauczycieli, pedagogika grupa ta obejmuje kształcenie nauczycieli do nauczania przedmiotów ogólnych, zawodowych i innych, a także naukę o kształceniu; 200 Nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka to m.in. sztuki piękne, muzyka i sztuki sceniczne, projektowanie i wzornictwo, rzemiosło (artystyczne), religia, filologia polska, historia i archeologia, filozofia i etyka; 222 Języki obce lingwistyka; 300 Nauki społeczne, ekonomia, prawo obejmują m.in. psychologię, socjologię, nauki polityczne, ekonomię, dziennikarstwo i komunikację społeczną, marketing i reklamę, finanse, bankowość i ubezpieczenia, rachunkowość i podatki, handel, prawo; 420 Nauki biologiczne to biologia, biofizyka, biochemia, mikrobiologia, biologia medyczna oraz ekologia; 440 Nauki fizyczne fizyka, chemia, geografia, geologia, geofizyka, astronomia i oceanologia; 460 Matematyka, statystyka; 481 Informatyka; 500 Inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo grupa obejmuje m.in. następujące specjalności: przemysł maszynowy i metalurgiczny, elektryczność i energetykę, elektronikę i automatyzację, procesy chemiczne, pojazdy mechaniczne, produkcję i przetwórstwo, górnictwo i kopalnictwo, budownictwo; 600 Rolnictwo i weterynaria do tej kategorii należą: produkcja roślinna i zwierzęca, ogrodnictwo, leśnictwo, rybołówstwo, weterynaria; 700 Zdrowie i opieka społeczna obejmuje medycynę, pielęgniarstwo, diagnostykę medyczną, terapię i rehabilitację, farmację, opiekę nad dziećmi i młodzieżą, pomoc społeczną; 800 Usługi to m.in. usługi indywidualne dla ludności, hoteli i restauracji, podróży, turystyki i wczasów, nauki o sporcie i kulturze fizycznej, ochrona środowiska, ochrona osób i mienia, bezpieczeństwo i higiena pracy, siły zbrojne i obrona kraju; 900 Nieustalone brak możliwości sklasyfikowania do odpowiedniej grupy. Dla kierunków wykształcenia nie wyodrębniono grupy języków obcych (222), natomiast dla zawodu wyuczonego klasyfikacja według poszczególnych grup nie obejmuje języków obcych (222), nauk biologicznych (420) oraz matematyki i statystyki (460). 18

19 Bezdomny Osoba, która z różnych przyczyn ekonomicznych, rodzinnych lub administracyjnych deklaruje brak stałego miejsca zamieszkania. Do osób bezdomnych nie należy zaliczać takich, które są pozbawione dachu nad głową z powodu wypadków losowych (kataklizmów, powodzi, pożarów itp.). Obiekt zbiorowego zakwaterowania Jest to zespół pomieszczeń (pokoi i innych pomieszczeń pomocniczych), zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden odrębny zakład, świadczący usługi: opiekuńczo-wychowawcze, opiekuńczo-lecznicze, hotelarskie, bądź inne, w którym to obiekcie zamieszkuje/przebywa zwykle większa liczba osób. Jeżeli w jednym budynku zlokalizowane były dwa lub większa liczba odrębnych zakładów, np. dom dziecka i prowadzące ten dom zgromadzenie sióstr zakonnych, szpital i hotel dla pielęgniarek, dom dla słuchaczy seminarium duchownego i zgromadzenie księży, każdy zakład został spisany oddzielnie. W domach mieszkalno-pensjonatowych, w których prowadzony był zarejestrowany pensjonat (hotel, dom wczasowy itp.), jako mieszkanie (mieszkania) uznano te pomieszczenia, które przeznaczone były na stałe zamieszkiwanie właściciela domu, zarządcy lub pracowników pensjonatu, prowadzących odrębne gospodarstwa domowe. Część domu przeznaczoną na pensjonat (hotel, dom wczasowy) uznano za obiekt zbiorowego zakwaterowania. Zastosowana została następująca klasyfikacja obiektów zbiorowego zakwaterowania Symbol Rodzaj obiektu zbiorowego zakwaterowania 51 internaty, bursy 52 domy studenckie, domy asystentów (jeżeli nie zostały przekształcone w mieszkania), domy słuchaczy seminariów duchownych 53 hotele pracownicze 54 domy dziecka, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce 55 inne placówki opiekuńczo-wychowawcze (nie dotyczy zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich) w tym: pogotowia opiekuńcze, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze, młodzieżowe ośrodki wychowawcze, ogniska wychowawcze 56 domy pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych 57 domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi 58 dla przewlekle somatycznie chorych, dla przewlekle psychicznie chorych, umysłowo upośledzonych, niepełnosprawnych fizycznie, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, hospicja 19

20 . Symbol Rodzaj obiektu zbiorowego zakwaterowania zakłady (szpitale) psychiatryczne, ośrodki leczenia odwykowego, ośrodki rehabilitacyjne dla narkomanów domy zakonne, klasztory, zgromadzenia osób duchownych (również bezhabitowe) 61 schroniska dla bezdomnych, noclegownie pozostałe obiekty zbiorowego zakwaterowania, w tym: hotele, motele, 62 pensjonaty, domy wczasowe, schroniska turystyczne, kempingi, szpitale, sanatoria, prewentoria Klasyfikacje i grupowania wykorzystywane w zakresie ludności w NSP 2011: 1. Grupowania i klasyfikacje, określone w Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1201/2009 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie wykonania rozporządzenia (WE) nr 763/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie spisów powszechnych ludności i mieszkań w zakresie specyfikacji technicznych tematów i dotyczących ich podziałów 2. The International Standard Classification of Education (ISCED UOE, 1997) 3. International Standard ISO , Codes for the representation of names of countries and their subdivisions-part 1: Country codes, ISO : 2006 (E/F), International Organization on Standardization (Geneva, 2006) Szczegółowa metodologia spisu, oraz jakość wyników w spisie pełnym oraz w badaniu reprezentacyjnym, schemat losowania próby oraz alokacja jednostek w powiatach, łączenie danych pozyskiwanych z różnych źródeł uogólniane wyników badania reprezentacyjnego precyzja estymacji wartości globalnych została opublikowana w publikacji Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 opracowanej przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie. 20

21 CZĘŚĆ III. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA LUDNOŚCI 1. Stan ludności Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 roku wykazały, że w dniu 31 marca 2011 roku liczba mieszkańców województwa lubelskiego wyniosła 2175,7 tys. osób zaliczanych do kategorii ludności faktycznej. Od ostatniego spisu powszechnego przeprowadzonego według stanu w dniu 20 maja 2002 roku, w wyniku utrzymującego się przez lata ujemnego przyrostu naturalnego i ujemnego salda migracji, liczba mieszkańców województwa zmniejszyła się o 23,4 tys. osób, tj. o 1,1%. W kraju w omawianym okresie odnotowano wzrost liczby ludności faktycznej o 281,7 tys. (0,7%). Tabl. 1. Ludność według płci w miastach i na wsi w latach 2002 i 2011 Stan w dniu: Wyszczególnienie Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś 20 V 2002 r. w tys ,1 1068,8 1130,3 1025,6 1173,5 w % ,0 48,6 51,4 46,6 53,4 31 III 2011 r. w tys ,7 1054,9 1120,8 1011,5 1164,2 w % ,0 48,5 51,5 46,5 53,5 Różnica w latach przyrost/ubytek w tys ,4-13,9-9,5-14,0-9,3 Dynamika zmian (2002=100)... 98,9 98,7 99,2 98,6 99,2 Pomimo ogólnego spadku liczby ludności w województwie lubelskim w czterech powiatach odnotowano przyrost mieszkańców, dotyczy to powiatów: lubelskiego o 7,5% (10,2 tys. osób), świdnickiego o 1,4% (1,0 tys.), łęczyńskiego o 0,8% (0,4 tys.) i łukowskiego o 0,6% (0,7 tys.). Główną przyczyną zwiększenia liczby ludności w powiecie lubelskim i świdnickim był rozwój ośrodków podmiejskich skupionych wokół miasta Lublina i Świdnika, które zostały zasilone byłymi mieszkańcami miast, natomiast w powiecie łęczyńskim i łukowskim utrzymujący się w okresie międzyspisowym dodatni przyrost naturalny. Największy przyrost liczby ludności w powiecie lubelskim wystąpił w gminie Głusk o 36,3% (2,4 tys. osób), Wólka o 31,1% (2,5 tys.) oraz Konopnica o 20,9% (2,1 tys.), natomiast w powiecie świdnickim w gminie Mełgiew o 15,1% (1,2 tys.). Największy ubytek mieszkańców odnotowano w powiecie krasnostawskim o 5,2% (3,7 tys.), w mieście Chełmie o 3,7% (2,5 tys.) oraz w powiecie hrubieszowskim o 3,5% (2,5 tys.). Rozpatrując liczbę ludności w poszczególnych gminach w okresie międzyspisowym największy ubytek wystąpił w gminie Gorzków o 11,6% (0,5 tys. osób), Podedwórze o 11,6% (0,2 tys.), Ułęż o 11,5% (0,4 tys.) oraz Rybczewice i Dubienka po 11,0% (odpowiednio 0,5 i 0,3 tys.). 21

22 Wykres 1. Przyrost/ ubytek liczby ludności 1 w latach według powiatów 1 Najliczniejszym pod względem liczby ludności powiatem było miasto na prawach powiatu Lublin liczące 349,1 tys. mieszkańców, następnie powiat lubelski 146,7 tys. i puławski 117,1 tys., natomiast najmniej licznymi powiatami według stanu w dniu 31 marca 2011 roku były: parczewski z 36,4 tys. mieszkańców, włodawski 40,1 tys. i janowski 47,9 tys. (mapa 1. s. 67). bialski chełmski hrubieszowski janowski krasnostawski kraśnicki lubartowski opolski parczewski puławski radzyński rycki tomaszowski włodawski biłgorajski zamojski m.biała Podlaska m.chełm m.lublin m.zamość Województwo lubelskie odznacza się niższym niż średnia w kraju poziomem urbanizacji. Wyniki spisu 2011 wykazały, że w 42 miastach zamieszkiwało 1011,5 tys. osób, tj. 46,5% ogółu ludności, podczas gdy przeciętnie w kraju ludność miast stanowiła 60,8% ogółu populacji. W okresie międzyspisowym zmniejszyła się liczba mieszkańców w miastach o 14,0 tys. osób, a na terenach wiejskich o 9,3 tys. Największym miastem pod względem liczby ludności był Lublin, którego mieszkańcy stanowili 34,5% ludności miast i 16,0% ogółu ludności województwa. W stosunku do 2002 roku liczba mieszkańców Lublina zmalała o 2,2% (8 tys. osób). Kolejne miasta pod względem liczby ludności to Chełm z 66,4 tys. mieszkańców (ubytek o 3,7% w stosunku do 2002 r.), Zamość 66,0 tys. (ubytek o 1,8%) i Biała Podlaska 58,0 tys. (ubytek o 0,5%). łęczyński łukowski świdnicki lubelski osoby w tys osoby w tys. 1 Dla potrzeb porównań i oceny zmian w rozwoju ludności wyniki NSP 2002 r. zostały przeliczone według podziału terytorialnego kraju, obowiązującego w 2011 roku. 22

23 Z powiatów ziemskich najbardziej zurbanizowane były powiaty: świdnicki (59,2% stanowiła ludność miast), puławski (48,4%) i rycki (46,9%), natomiast najmniejszy udział mieszkańców miast odnotowano w powiatach chełmskim (5,7%) i lubelskim (8,3%). Tabl. 2. Ludność według powiatów w latach Ludność Przyrost/ubytek Wyszczególnienie w osobach w % w osobach w % Województwo ,0 100, ,9 Powiaty: bialski ,2 5, ,0 biłgorajski ,8 4, ,0 chełmski ,7 3, ,4 hrubieszowski ,2 3, ,5 janowski ,2 2, ,4 krasnostawski ,2 3, ,8 kraśnicki ,6 4, ,7 lubartowski ,2 4, ,9 lubelski ,2 6, ,5 łęczyński ,6 2, ,8 łukowski ,0 5, ,6 opolski ,9 2, ,2 parczewski ,7 1, ,0 puławski ,4 5, ,1 radzyński ,8 2, ,7 rycki ,8 2, ,9 świdnicki ,3 3, ,4 tomaszowski ,1 4, ,7 włodawski ,9 1, ,7 zamojski ,1 5, ,5 Miasta na prawach powiatu: Biała Podlaska ,7 2, ,5 Chełm ,1 3, ,3 Lublin ,2 16, ,8 Zamość ,1 3, ,2 Mieszkańcy województwa lubelskiego stanowili 5,6% ogółu ludności Polski. Pod względem liczby ludności województwo lubelskie zajmowało 8 miejsce w kraju, a biorąc pod uwagę udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności uplasowało się na 14 pozycji. Średnia gęstość zaludnienia w województwie lubelskim była niższa niż w kraju i wyniosła 87 osób na km 2 wobec 123 w kraju. W miastach na 1 km 2 przypadało 1042 osoby, a na wsi 48. W poszczególnych powiatach województwa rozmieszczenie ludności nie było równomierne - największe zagęszczenie występowało w miastach na prawach powiatu: w Lublinie (2368), Zamościu (2174), Chełmie (1881) i w Białej Podlaskiej (1174), a najmniejsze w powiatach: włodawskim (32), parczewskim (38) oraz bialskim (41). Zagęszczenie ludności według powiatów przedstawia mapa. 2 na s. 67. Pod względem gęstości zaludnienia województwo lubelskie uplasowało się na 12 pozycji w kraju. 23

24 2. Ludność według płci i wieku Struktura ludności według płci w województwie lubelskim uległa tylko minimalnym zmianom. Według wyników spisu 2011 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności województwa wobec 51,4% w 2002 roku. W Polsce tendencja była podobna, tj. w ogólnej liczbie mieszkańców przeważały kobiety, których odsetek wyniósł 51,6%. Średnio na 100 mężczyzn w województwie przypadało 106 kobiet. W miastach przewaga liczebna kobiet była większa niż na wsi, w których to przeciętnie na 100 mężczyzn przypadało 112 kobiet wobec 102 na terenach wiejskich. Współczynnik feminizacji zwiększa się wraz ze wzrostem wieku ludności. Mężczyźni przeważali do 47 roku życia, stanowiąc 51,2% populacji tej grupy wiekowej, a współczynnik feminizacji wyniósł 95, natomiast wśród ludności od 48 lat przeważały kobiety (56,1%), na 100 mężczyzn w tej grupie wieku przypadało już 128 kobiet. Wykres 2. Ludność według płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku miasta wieś 477,8 577,1 533,8 587,0 mężczyźni kobiety osoby w tys. Najwięcej kobiet na 100 mężczyzn przypadało w mieście Lublinie (117), w Chełmie (113) w Zamościu (112) oraz w Białej Podlaskiej i w powiecie puławskim (po 108). Najbardziej wyrównane pod względem proporcji płci były powiaty radzyński oraz rycki, gdzie na 100 kobiet przypadało prawie 100 mężczyzn. Przewaga mężczyzn nad kobietami występowała tylko na terenach wiejskich w powiatach: radzyńskim i łukowskim (wskaźnik feminizacji 98) oraz ryckim i włodawskim (99) (mapa 3, s.68). Tabl. 3. Stan i struktura ludności według wieku 2002 i 2011 Wyszczególnienie W wieku poniżej 20 lat i więcej razem 0-14 lat w tys. Mediana wieku 20 V 2002 r ,1 615,4 419,1 1474,3 305,6 35,5 Mężczyźni ,8 315,3 214,6 737,3 116,9 33,3 Kobiety ,3 300,1 204,5 737,0 188,7 37,8 31 III 2011 r ,7 478,1 333,2 1527,3 315,2 38,0 Mężczyźni ,9 244,7 170,7 766,5 117,7 36,0 Kobiety ,8 233,4 162,6 760,8 197,4 40,2 Dynamika zmian (2002 = 100) w %... 98,9 77,7 79,5 103,6 103,1 x Mężczyźni... 98,7 77,6 79,5 104,0 100,7 x Kobiety... 99,2 77,8 79,5 103,2 104,6 x 24

25 Wyniki spisów 2002 i 2011 w zakresie struktury wieku ludności różnią się znacząco. W okresie międzyspisowym systematycznie malała liczba dzieci i młodzieży z równoczesnym wzrostem ludności w starszych rocznikach. Główną przyczyna tych zmian było przesuwanie się w czasie wyżów i niżów demograficznych przez kolejne grupy wieku, a także obserwowany od początku lat 90-tych spadek dzietności kobiet oraz wydłużenie się przeciętnego czasu trwania życia. Wykres 3. Piramida wieku W wyniku zachodzących zmian liczba osób w wieku poniżej 20 lat w okresie międzyspisowym zmniejszyła się o 22,3% z 615,4 tys. w 2002 roku do 478,15 tys. w 2011 roku, natomiast liczba osób w wieku 65 lat i więcej zwiększyła się o 3,1% z 305,6 tys. w 2002 roku do 315,2 tys. W 2011 roku na 100 osób w wieku poniżej 20 roku życia przypadało prawie 66 osób w wieku 65 lat i więcej, podczas gdy w 2002 roku było około 50 osób. Wskaźnik ten wykazywał znaczne zróżnicowanie między poszczególnymi powiatami (mapa 4. s. 68). Najwięcej osób w wieku 65 lat i więcej na 100 osób w wieku poniżej 20 roku życia przypadało w powiecie krasnostawskim (88 osób), w mieście Lublinie (77) oraz w powiecie puławskim (76), natomiast najmniej w powiecie łęczyńskim (43) i w mieście Biała Podlaska (47). Zmiany w strukturze wieku ludności przedstawia piramida wieku zaprezentowana na wykresie 3. Wykres 4. Ludności według biologicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 w tys. 305, ,1 315, ,2 1474, lat i więcej 1 527,3 25

26 Z analizy danych dotyczących liczby ludności według biologicznych grup wieku wynika, że w 2011 roku dzieci do 14 roku życia stanowiły 15,3% ogółu populacji, ludność dorosła w wieku od 15 do 65 lat 70,2%, a w wieku starszym 14,5%. W porównaniu do 2002 roku liczba dzieci zmalała o 85,9 tys. (20,5%), osób dorosłych wzrosła o 53,1 tys. (3,6%), zaś liczba osób starszych wzrosła o 9,5 tys. (3,1%). Struktura ludności według wieku jest zróżnicowana w zależności od płci i miejsca zamieszkania. Biorąc pod uwagę płeć, dzieci w wieku do 14 roku życia w 2011 roku stanowiły 16,2% ogółu mężczyzn wobec 14,5% kobiet, a osoby dorosłe 72,7% mężczyzn wobec 67,9% kobiet. Odsetek kobiet w wieku starszym był wyższy (17,6%) niż mężczyzn (11,2%). Na terenach wiejskich wyższy był udział dzieci (o 2,3 p. proc.) i osób starszych (o 2,4 p. proc.), natomiast w miastach więcej niż na terenach wiejskich zamieszkiwało osób dorosłych (o 4,7 p. proc.). Tabl. 4. Ludność według ekonomicznych grup wieku w latach 2002 i 2011 Wyszczególnienie W wieku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym Stan ludności w tys. (20 V 2002 r.) ,1 534,3 1307,5 357,3 w % ,0 24,3 59,5 16,2 Stan ludności w tys. (31 III 2011 r.) ,7 415,7 1375,4 384,6 w % ,0 19,1 63,2 17,7 Różnica w latach przyrost/ubytek w tysiącach ,4-118,6 67,9 27,3 Dynamika zmian (2002 = 100)... 98,9 77,8 105,2 107,7 Według wyników spisu 2011 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym (od 0 do 17 lat) stanowiła 19,1% ogółu mieszkańców województwa, w wieku produkcyjnym (od 18 do 64 lat mężczyźni i od 18 do 59 lat kobiety) 63,2%, a poprodukcyjnym (65 lat i więcej mężczyźni i 60 lat i więcej kobiety) 17,7%. W 2002 roku w wieku przedprodukcyjnym było 24,3% ogółu ludności, w wieku produkcyjnym 59,5 %, a poprodukcyjnym 16,2%. Wykres 5. Ludność według ekonomicznych grup wieku i miejsca zamieszkania w 2011 roku przedprodukcyjnym produkcyjnym poprodukcyjnym 176,7 239,0 170,3 214,3 664,5 710,9 miasto wieś osoby w tys. 26

27 Na skutek zmian liczby ludności w poszczególnych grupach wiekowych obniżył się współczynnik obciążenia ekonomicznego. W 2011 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58 osób w wieku nieprodukcyjnym wobec 68 w 2002 roku W okresie międzyspisowym w wyniku zachodzących niekorzystnych zmian demograficznych zwiększyła się również mediana wieku ludności (wiek środkowy, który oznacza, że połowa populacji nie osiągnęła tego wieku, a druga połowa go przekroczyła). Z danych spisu wynika, że w 2011 roku statystyczny mieszkaniec województwa lubelskiego był w wieku 38 lat, przy czym mężczyzna miał 36 lat, a kobieta 40,2 lat. Mieszkańcy wsi byli młodsi od mieszkańców miast, ich wiek środkowy wyniósł 37,6 lat wobec 38,4 mieszkańców miast. W porównaniu do 2002 statystyczny mieszkaniec województwa lubelskiego był starszy o 2,5 roku. Najmłodsze społeczeństwo zamieszkiwało w powiecie łęczyńskim i łukowskim (wiek środkowy 35 lat), natomiast najstarsze w krasnostawskim (41) i puławskim (40,3) (mapa 5. s. 69). Statystyczny mieszkaniec Polski według danych NSP 2011 miał 38,1 lat, mężczyzna 36,4, a kobieta 40 lat i w porównaniu do 2002 roku był starszy o ponad 2 lata. Dane NSP 2011 potwierdzają zachodzące zmiany w strukturze wiekowej ludności województwa lubelskiego oraz utrzymujący się od lat proces starzenia się społeczeństwa. 3. Ludność według stanu cywilnego Struktura ludności według stanu cywilnego uwarunkowana jest liczbą osób w poszczególnych grupach wieku, liczbą zawieranych związków małżeńskich, rozwodów i zgonów występujących na danym terenie oraz sytuacją społeczno-ekonomiczną kraju, wpływającą na podejmowanie decyzji prorodzinnych. Ze względu na przepisy prawne ustanawiające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie zawiązków małżeńskich, w spisach ludności przyjęto określenie stanu cywilnego dla osób w wieku 15 lat i więcej. Stan cywilny prawny Według danych spisu w 2011 roku w województwie lubelskim 28,7% mieszkańców w wieku 15 lat i więcej stanowili kawalerowie i panny, 56,4% osoby pozostające w małżeństwie, 10,4% wdowcy i wdowy, 3,9% osoby rozwiedzione, a w przypadku 0,6% stan cywilny prawny nie został ustalony. W odniesieniu do wyników spisu z 2002 roku struktura ludności według stanu cywilnego prawnego nie uległa większym zmianom. Udział kawalerów i panien wzrósł o 0,3 p. proc., osób owdowiałych o 0,2 p. proc., a osób rozwiedzionych o 1,2 p. proc. Zmniejszył się natomiast udział osób pozostających w małżeństwie o 1,9 p. proc. 27

28 Tabl. 5. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci w latach 2002 i 2011 Stan cywilny prawny razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety 28 w tys ,9 854,2 925,7 1842,5 884,2 958,2 Kawalerowie, panny ,2 289,5 216,7 529,3 305,9 223,4 Żonaci, zamężne ,5 517,0 521,5 1038,9 517,5 521,3 Wdowcy, wdowy ,1 25,4 156,7 191,9 26,5 165,4 Rozwiedzeni, rozwiedzione... 48,7 20,0 28,7 72,2 29,6 42,6 Nieustalony... 4,5 2,3 2,2 10,2 4,8 5,5 w odsetkach ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kawalerowie, panny... 28,4 33,9 23,4 28,7 34,6 23,3 Żonaci, zamężne... 58,3 60,5 56,3 56,4 58,5 54,4 Wdowcy, wdowy... 10,2 3,0 16,9 10,4 3,0 17,3 Rozwiedzeni, rozwiedzione... 2,7 2,3 3,1 3,9 3,3 4,4 Nieustalony... 0,3 0,3 0,2 0,6 0,5 0,6 Struktura ludności według stanu cywilnego jest zróżnicowana w zależności od płci, wieku i miejsca zamieszkania. Biorąc pod uwagę płeć kawalerowie stanowili 34,6% ogółu mężczyzn w wieku 15 lat i więcej, zaś panny 23,3%. Wynika to z różnego wieku zawierania małżeństw kobiety w chwili ślubu są przeciętnie o dwa lata młodsze od mężczyzn. Mediana wieku kawalerów wynosiła 25,2 lat, co oznacza, że ponad połowa kawalerów nie przekroczyła jeszcze wieku mediany zawierania małżeństw przez mężczyzn, który wyniósł w 2011 roku 27,7 lat. Taka sama tendencja występuje w przypadku kobiet, wśród których mediana wieku panien wyniosła 23,3 lata, a wiek środkowy zawierania małżeństw przez kobiety to 25,7 lat. W przypadku osób pozostających w związkach małżeńskich odsetek żonatych mężczyzn był wyższy (58,5%) niż zamężnych kobiet (54,4%), przy czym do 50 roku życia wyższy jest wśród kobiet, a od 50 lat wśród mężczyzn. Największe różnice występowały wśród osób w wieku 60 lat i więcej, gdzie udział mężatek stanowił 41,3% wobec 78,9% żonatych mężczyzn. Przedstawione tendencje wynikają z występującej w województwie lubelskim, podobnie jak w kraju, wyższej umieralności mężczyzn co z kolei jest przyczyną częstszego owdawiania kobiet. W miarę przechodzenia do starszych grup wieku proces ten nasila się, a w jego rezultacie starsi mężczyźni najczęściej do końca życia pozostają żonaci, a starsze kobiety są wdowami. Tym samym odsetek wdów był wyższy (17,3%) niż wdowców (3,0%). Większy udział wdów nad wdowcami dotyczył wszystkich grup wieku.

29 W grupie wieku 80 lat i więcej różnica była największa i wyniosła 49,8 p. proc. Pomijając różnice w liczebnościach wdów i wdowców należy zauważyć podobieństwo rozkładu obu populacji według wieku. Mediana wieku- wiek środkowy wdowców wyniósł 74,5 lata, a wdów 74,2 lata. Tabl. 6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według płci, wieku i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku Płeć Wiek Kawalerowie, panny Żonaci, zamężne Wdowcy, wdowy Rozwiedzeni, rozwiedzione Nieustalony Mężczyźni w tys ,2 305,9 517,5 26,5 29,6 4,8 w % do ogólnej liczby ludności danej grupy Razem ,0 34,6 58,5 3,0 3,3 0, ,0 99,4 0,1-0,0 0, ,0 74,8 23,5 0,0 0,6 1, ,0 28,0 67,6 0,2 3,5 0, ,0 16,7 76,3 0,6 5,9 0, ,0 12,6 78,6 2,4 6,0 0, ,0 7,1 82,6 5,8 4,2 0, ,0 4,5 80,1 13,4 1,9 0,1 80 lat i więcej ,0 2,9 62,9 32,9 1,2 0,1 Mediana wieku... 41,8 25,2 50,0 74,5 49,7 x Kobiety w tys ,2 223,4 521,3 165,4 42,6 5,5 w % do ogólnej liczby ludności danej grupy Razem ,0 23,3 54,4 17,3 4,4 0, ,0 97,9 1, , ,0 57,9 39,4 0,1 1,4 1, ,0 16,9 75,3 1,1 5,8 0, ,0 8,1 79,3 4,1 8,0 0, ,0 5,7 74,4 12,4 7,3 0, ,0 4,4 60,8 29,7 5,0 0, ,0 2,6 35,4 59,3 2,5 0,1 80 lat i więcej ,0 3,2 12,8 82,7 1,1 0,2 Mediana wieku... 46,3 23,3 48,9 74,2 49,2 x Rozwiedzeni w województwie lubelskim stanowili nieliczną grupę osób. Rozwiedzionych kobiet było więcej (4,4%) niż rozwiedzionych mężczyzn (3,3%). Wśród mężczyzn największy udział rozwiedzionych występował w grupie wieku lat, a wśród kobiet w grupie od 40 do 49 lat. Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania to na terenach wiejskich wyższy był udział kawalerów i panien (o 0,8 p. proc), osób pozostających w związkach małżeńskich (o 0,3 p. proc.) oraz wdowców i wdów (o 2,5 p. proc.), natomiast w miastach więcej niż na terenach wiejskich było osób rozwiedzionych (o 3 p. proc.). 29

30 Wykres 6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i wieku w 2011 roku mężczyźni 80 lat i więcej kobiety 80 tys kawalerowie, żonaci, panny zamężne tys. wdowcy, wdowy rozwiedzeni, rozwiedzione Z analizy danych dotyczących struktury ludności według stanu cywilnego prawnego w poszczególnych powiatach wynika, że najwięcej kawalerów i panien w 2011 roku mieszkało w mieście Biała Podlaska (30,8% ogółu ludności powiatu), zaś najmniej w powiecie świdnickim (25,2%) (mapa 7. s.70). Żonatych mężczyzn i zamężnych kobiet najwięcej było w powiecie lubelskim (59,4%), a najmniej w mieście Lublinie (53,2%), natomiast najwięcej osób owdowiałych mieszkało w powiecie krasnostawskim (12,8%), a najmniej w mieście Biała Podlaska (8,4%). Jeżeli chodzi natomiast o osoby rozwiedzione to najwięcej mieszkało ich w mieście Lublinie (6,8%), a najmniej w powiecie janowskim (1,9%). Wykres 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku. osoby w tys mężczyźni mężczyźni mężczyźni miasta wieś 30 kobiety miasta kobiety kobiety wieś kawalerowie, panny żonaci, zamężne wdowcy, wdowy rozwiedzeni, rozwiedzione

31 Stan cywilny faktyczny W spisie ludności 2011 roku stan cywilny faktyczny określono w sposób wtórny na podstawie charakteru związku, w jakim faktycznie żyje dana osoba. Osoby żyjące w związkach nieformalnych (kohabitanci), niezależnie od ich stanu cywilnego prawnego, ujęte zostały jako pary tworzące związki partnerskie. Według danych spisu w 2011 roku w województwie lubelskim 28,2% mieszkańców w wieku 15 lat i więcej stanowili kawalerowie i panny, 55,6% osoby pozostające w małżeństwie, 1,1% osoby tworzące związki partnerskie, 10,3% wdowcy i wdowy, 3,6% osoby rozwiedzione, 0,8% małżonkowie pozostający w separacji, a w przypadku 0,6% stan cywilny faktyczny nie został ustalony. Tabl. 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego i płci w latach 2002 i 2011 Stan cywilny prawny razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety w tys ,9 854,2 925,7 1842,5 884,2 958,2 Kawalerowie, panny ,1 286,3 213,8 518,8 300,3 218,4 Żonaci, zamężne ,7 507,2 509,5 1023,6 510,2 513,3 Partnerzy, partnerki... 14,0 7,0 7,0 19,4 9,8 9,6 Wdowcy, wdowy ,3 24,9 155,4 190,6 26,2 164,4 Rozwiedzeni, rozwiedzione... 44,1 17,5 26,6 66,0 26,4 39,7 W separacji... 20,3 9,0 11,3 13,9 6,5 7,4 Nieustalony... 4,4 2,2 2,1 10,2 4,8 5,5 w odsetkach ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Kawalerowie, panny... 28,1 33,5 23,1 28,2 34,0 22,8 Żonaci, zamężne... 57,1 59,4 55,0 55,6 57,7 53,6 Partnerzy, partnerki... 0,8 0,8 0,8 1,1 1,1 1,0 Wdowcy, wdowy... 10,1 2,9 16,8 10,3 3,0 17,2 Rozwiedzeni, rozwiedzione... 2,5 2,1 2,9 3,6 3,0 4,1 W separacji... 1,1 1,1 1,2 0,8 0,7 0,8 Nieustalony... 0,2 0,3 0,2 0,6 0,5 0,6 W odniesieniu do wyników spisu z 2002 roku struktura ludności według stanu cywilnego faktycznego uległa bardzo małym zmianom. Spadek odnotowano wśród osób pozostających w związkach małżeńskich (o 1,5 p. proc.) i będących w separacji (o 0,3 p. proc.), a wzrost w grupie osób rozwiedzionych (o 1,1 p. proc.), wśród tworzących związki 31

32 partnerskie (o 0,3 p. proc.), osób owdowiałych (o 0,2 p. proc.) oraz wśród kawalerów i panien (o 0,1 p. proc.). Tabl. 8. Ludność w wieku 15 lat i więcej według płci, wieku i stanu cywilnego faktycznego w 2011 roku Płeć Wiek Kawalerowie, panny Żonaci, zamężne 32 Partnerzy, partnerki Wdowcy, wdowy Rozwiedzeni, rozwiedzione W separacji Nieustalony Mężczyźni w tys ,2 300,3 510,2 9,8 26,2 26,4 6,5 4,8 w odsetkach Razem ,0 34,0 57,7 1,1 3,0 3,0 0,7 0, ,0 99,3 0,1 0,0-0,0-0, ,0 73,5 23,3 1,4 0,0 0,6 0,2 1, ,0 26,9 66,7 1,5 0,2 3,2 0,8 0, ,0 16,1 75,2 1,3 0,6 5,2 1,0 0, ,0 12,4 77,2 1,1 2,4 5,3 1,3 0, ,0 7,0 81,4 0,9 5,7 3,8 1,0 0, ,0 4,3 79,3 0,5 13,3 1,7 0,7 0,1 80 lat i więcej ,0 2,8 62,3 0,3 32,8 1,1 0,6 0,1 Mediana wieku... 41,8 25,0 50,1 39,3 74,4 49,6 51,2 x Kobiety w tys ,2 218,4 513,3 9,6 164,4 39,7 7,4 5,5 w odsetkach Razem ,0 22,8 53,6 1,0 17,2 4,1 0,8 0, ,0 97,7 1,1 0, ,0 1, ,0 56,3 38,9 1,8 0,1 1,3 0,4 1, ,0 16,0 74,2 1,7 1,0 5,3 1,0 0, ,0 7,8 78,1 1,1 4,0 7,4 1,2 0, ,0 5,6 72,9 0,9 12,1 6,8 1,3 0, ,0 4,3 59,9 0,5 29,5 4,8 0,8 0, ,0 2,6 35,0 0,2 59,2 2,4 0,4 0,1 80 lat i więcej ,0 3,2 12,7 0,1 82,7 1,0 0,1 0,2 Mediana wieku... 46,3 23,2 47,2 36,1 74,3 49,6 49,3 x Struktury ludności według płci i wieku w poszczególnych kategoriach stanu cywilnego faktycznego są zbliżone do struktur właściwych dla stanu cywilnego prawnego. Największe różnice występują dla tych grup wieku w których obserwowany jest wzrost udziału osób pozostających w związkach partnerskich tj. dla kawalerów i panien w wieku poniżej 40 lat, a także dla osób rozwiedzionych w wieku od 40 do 60 lat. Biorąc pod uwagę stan cywilny prawny to związki partnerskie najczęściej tworzą kawalerowie i panny (54,3% ogółu związków partnerskich) oraz osoby rozwiedzione (31,7%).

33 Z analizy danych dotyczących struktury osób pozostających w związkach kohabitacyjnych według miejsca zamieszkania wynika, że 70,7% ogółu partnerów i partnerek mieszkało w miastach, a tylko 29,3% na terenach wiejskich. Wykres 8. Osoby pozostajace w zwiazkach kohabitacyjnych według płci i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku mężczyźni kobiety 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% kawalerowie, panny żonaci, zamężne wdowcy, wdowy rozwiedzeni, rozwiedzione Według faktycznego stanu cywilnego liczebności wszystkich kategorii wyodrębnionych jako prawny stan cywilny były mniejsze. Największa różnica między stanem prawnym i faktycznym dotyczyły osób rozwiedzionych. Z punktu widzenia faktycznego stanu cywilnego jest ich o 8,5% mniej niż orzeczonych rozwodów przez sąd. Kolejną grupą są kawalerowie i panny, spośród których 2,0% zadeklarowało związki partnerskie. Także osób deklarujących wdowieństwo jest mniej o 0,7% w stosunku do stanu cywilnego prawnego. Spośród osób pozostających z prawnego punktu widzenia w związkach małżeńskich 1,5% zadeklarowało, że ich małżeństwo się rozpadło, czyli że aktualnie są w separacji lub tworzą związek partnerski z inną osobą. Wykres 9. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego i faktycznego w 2011 roku prawny faktyczny 10,4% 3,9% 0,6% 28,7% 1,1% 10,3% 3,6% 0,8% 0,6% 28,2% 56,4% 55,6% kawalerowie, panny żonaci, zamężne partnerzy, partnerki wdowcy, wdowy rozwiedzeni, rozwiedzione w separacji nieustalony 33

34 CZĘŚĆ IV. LUDNOŚĆ WEDŁUG KRAJU URODZENIA I OBYWATELSTWA Zgodnie z przyjętą w spisie 2011 metodologią, kraj urodzenia należało podać przy uwzględnieniu granic państw aktualnych w momencie spisu, a nie w momencie urodzenia osoby, np. jeżeli osoba urodziła się w Wilnie, to bez względu na rok jej urodzenia jako kraj urodzenia należało wpisać Litwa. Zasadę tę udało się zachować również w przypadku pobierania informacji o kraju urodzenia z rejestrów, w których jest na ogół wpisywana miejscowość urodzenia miejscowości tej został przyporządkowany kraj urodzenia według aktualnych granic. 1. Ludność według kraju urodzenia Według danych spisu w 2011 roku 2152,6 tys. mieszkańców województwa lubelskiego (98,9%) urodziło się w Polsce, 22,7 tys. osób (1,0%) podało jako miejsce urodzenia inny kraj, a w przypadku 0,4 tys. osób (0,1%) kraj urodzenia nie został ustalony. Wśród osób urodzonych za granicą kobiety stanowiły 59,8%, natomiast wśród osób urodzonych w kraju 51,4%. Ponad połowa (58,8%) osób urodzonych w innym kraju zamieszkiwała w miastach, podczas gdy osoby urodzone w Polsce mieszkające w miastach stanowiły 46,4%. Tabl. 9. Ludność według kraju urodzenia Wyszczególnienie w tys ludność ogółem =100 inny kraj ogółem =100 w tys. ludność ogółem =100 inny kraj ogółem = ,1 100,00 x 2175,7 100,00 x Polska ,0 98,40 x 2152,6 98,90 x Inny kraj... 22,8 1,00 100,0 22,7 1,00 100,0 w tym... Ukraina... 11,4 0,52 49,9 8,9 0,41 39,4 Wielka Brytania... 0,1 0,00 0,4 2,6 0,12 11,5 Białoruś... 2,9 0,13 12,9 2,2 0,10 9,8 Niemcy... 1,6 0,07 7,0 1,7 0,08 7,4 Rosja... 1,8 0,08 7,8 1,2 0,06 5,3 Włochy... 0,4 0,02 1,7 1,1 0,05 4,9 Stany Zjednoczone... 0,3 0,02 1,5 0,6 0,03 2,7 Litwa... 0,8 0,03 3,4 0,5 0,02 2,3 Irlandia... 0,0 0,00 0,2 0,5 0,02 2,1 Nieustalone miejsce urodzenia... 13,3 0,60 x 0,4 0,02 x 34

35 W porównaniu do wyników spisu 2002 odnotowano spadek liczby osób urodzonych za granicą o 0,5%, przy czym w miastach stwierdzono wzrost o 5,7%, a na wsi spadek o 8,1%. Wykres 10. Ludność w tys. osób według kraju urodzenia w 2011 roku Polska 2 152,6 nieustalone miejsce urodzenia 0,4 inny kraj 22,7 Niemcy 1,7 Białoruś 2,2 Rosja 1,2 Włochy 1,1 pozostałe kraje 4,9 Wielka Brytania 2,6 Ukraina 8,9 Według danych spisu 2011 wynika, że najwięcej osób wśród urodzonych w innym kraju pochodziło z Ukrainy 39,4% ogółu urodzonych poza granicami Polski (jest to przede wszystkim efekt migracji okresu powojennego) oraz z Wielkiej Brytanii 11,5% (migracje po 2004 roku głównie dzieci urodzone w Wielkiej Brytanii, które następnie zostały zameldowane na stałe w Polsce). Wykres 11. Ludność urodzona za granicą według płci i wieku w 2011 roku mężczyźni kobiety osoby 85 lat i więcej osoby 35

36 Z analizy struktury wieku osób urodzonych w innym kraju wynika, że najwięcej osób urodzonych poza granicami Polski to osoby starsze - w wieku 60 lat i więcej (51,6% ogółu osób urodzonych w innym kraju wobec 20,0% osób urodzonych w kraju) oraz dzieci w wieku od 0 do 9 lat (24,0% ogółu wobec 9,7% osób urodzonych w Polsce). Mediana wieku dla ludności urodzonej za granicą wyniosła 64,3 lata wobec 37,9 ludności urodzonej w Polsce. Tabl. 10. Urodzeni za granicą według kraju urodzenia i wieku Wyszczególnienie w tys. W wieku 0-9 lat w odsetkach 75 lat i więcej... 22,7 24,0 7,8 3,5 8,1 5,0 26,6 25,0 w tym... Ukraina... 8,9 1,3 1,8 2,7 9,2 4,8 35,6 44,6 Wielka Brytania... 2,6 94,2 4,3 0,5 0,9 0,0 0,2 - Białoruś... 2,2 1,2 1,8 2,2 9,8 8,0 37,9 39,1 Niemcy... 1,7 14,3 11,4 5,5 4,3 1,6 58,8 4,2 Rosja... 1,2 2,1 2,8 3,9 13,2 11,3 36,7 30,2 Włochy... 1,1 58,7 34,2 1,1 1,4-3,6 0,9 Stany Zjednoczone... 0,6 59,8 24,1 12,0 1,0 0,8-2,6 Litwa... 0, ,6 9,5 53,1 36,0 Irlandia... 0,5 98, , Francja... 0,4 28,6 21,5 6,7 2,3-10,9 30,0 Rozpatrując strukturę ludności urodzonej w innym kraju pod względem wieku i kraju urodzenia rysuje się wyraźny podział na dwie główne grupy. Osoby mające 60 lat i więcej, które stanowią 51,6% ogółu osób urodzonych poza granicami Polski, należą do migracji okresu powojennego. Urodziły się one przede wszystkim na Ukrainie (61,2% ogółu osób urodzonych za granicą należących do tej grupy wieku), na Białorusi (14,6%), w Niemczech (9,0%), w Rosji (6,9%), na Litwie (3,9%) oraz we Francji (1,5%). Drugą grupę stanowią dzieci w wieku od 0 do 9 lat (24,0% ogółu osób urodzonych poza granicami kraju) i są to głównie migracje dzieci urodzonych w latach , czyli od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej do chwili obecnej. Najwięcej dzieci urodziło się w Wielkiej Brytanii (45,1% ogółu dzieci urodzonych za granicą), następnie we Włoszech (12,0%) oraz w Irlandii (8,5%). W tym miejscu należy zaznaczyć że dzieci urodzone za granicą w ostatnich latach, które zostały zameldowane na pobyt stały w Polsce zostały wliczone do ludności województwa, ale w rzeczywistości większość z nich wraz z rodzicami w czasie spisu przebywała za granicą. 36

37 Wykres 12. Ludność w wieku 15 lat i więcej według miejsca urodzenia i stanu cywilnego prawnego w 2011 roku. 10,2% 56,4% urodzeni w Polsce 3,9% 0,5% 28,9% kawalerowie, panny żonaci, zamężne wdowcy, wdowy rozwiedzeni, rozwiedzione nieustalony urodzeni za granicą 3,0% 1,3% 11,5% 32,1% 52,2% Ze względu na występujące duże różnice między strukturą wieku ludności urodzonej za granicą, a strukturą wieku osób urodzonych w Polsce, znaczne dysproporcje występują również w strukturze stanu cywilnego i w strukturze wykształcenia. Z analizy danych dotyczących struktury ludności według stanu cywilnego wynika, że wśród osób urodzonych poza granicami kraju (w wieku 15 lat i więcej) udział kawalerów i panien jest o 17,4 p. proc mniejszy niż wśród osób urodzonych w kraju, zaś osób owdowiałych jest o 21,9 p. proc większy. Jeżeli chodzi o wykształcenie, to wśród osób urodzonych za granicą (w wieku 13 lat i więcej) odnotowano większy o 10,8 p. proc odsetek osób z wykształceniem podstawowym, zaś wśród urodzonych w kraju większy o 11 p. proc udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym. % 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 Wykres 13. Ludnosć w wieku 13 lat i więcej według miejsca urodzenia i poziomu wykształcenia w 2011 roku wyższe urodzeni w Polsce urodzeni za granicą policealne średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia nieustalony Z danych spisu 2011 wynika, że 89,3% osób urodzonych poza granicami Polski posiadało obywatelstwo polskie wobec 94,8% w 2002 roku. Według danych NSP 2011 najwięcej osób urodzonych poza granicami kraju zamieszkiwało w mieście Lublinie (22,5% ogółu osób urodzonych za granicą), zaś najmniej w powiecie parczewskim (0,8%). 37

38 2. Ludność według obywatelstwa Według obowiązujących aktualnie norm prawnych, cudzoziemcem w Polsce jest osoba przebywająca na terytorium Polski i nieposiadająca polskiego obywatelstwa. Zgodnie z tą definicją osoba posiadająca obywatelstwo polskie i obywatelstwo innych krajów nie jest cudzoziemcem. W spisie ludności 2011 istniała możliwość podania trzech obywatelstw zarówno w przypadku obywateli polskich jak i cudzoziemców. Wyniki spisu 2011 wykazały, że wśród mieszkańców województwa lubelskiego 2172,7 tys. osób tj. 99,9% stanowili obywatele Rzeczpospolitej Polskiej, 2,8 tys. mieszkało cudzoziemców, a dla 0,1 tys. osób nie została ustalona przynależność państwowa. Z ogólnej liczby cudzoziemców 2,7 tys. miało obywatelstwo niepolskie, a 0,1 tys. osób określiło się jako bezpaństwowiec. Kobiety stanowiły 57,6% ogólnej liczby cudzoziemców mieszkających na stałe w województwie lubelskim. W miastach zamieszkiwało 60,7% cudzoziemców. Należy zaznaczyć, że ogólna liczba cudzoziemców przebywających w województwie lubelskim jest większa od podanej powyżej, gdyż imigranci przebywający w Polsce czasowo (stali mieszkańcy innych krajów) nie są wliczani do ludności Polski faktycznie zamieszkałej, prezentowanej w tej publikacji. Tabl. 11. Ludność według kraju obywatelstwa Wyszczególnienie ogółem mężczyźni kobiety ogółem mężczyźni kobiety w tys ,1 1068,8 1130,3 2175,7 1054,9 1120,8 Polskie ,7 1058,9 1119,7 2172,7 1053,6 1119,1 Niepolskie... 1,2 0,6 0,7 2,7 1,1 1,6 Bezpaństwowcy ,1 0,1 0,0 Obywatelstwo nieustalone... 19,1 9,3 9,8 0,1 0,1 0,0 Wśród osób z obywatelstwem niepolskim mieszkających na stałe w województwie lubelskim najwięcej było obywateli Ukrainy (1,3 tys.), Białorusi (0,4 tys.) oraz Rosji i Armenii (po 0,2 tys.). Ponad trzy czwarte mieszkających na stałe w województwie lubelskim obywateli Ukrainy stanowiły kobiety (76,3% ogółu obywateli z tego kraju). Przewaga mężczyzn nad kobietami natomiast występowała między innymi wśród osób z obywatelstwem włoskim (82,4% ogółu obywateli tego kraju) oraz niemieckim (77,5%). 38

39 Wykres 14. Ludność z obywatelstwem niepolskim według kraju obywatelstwa w 2011 roku 13,2% 1,0% 1,1% 1,5% 2,7% 2,9% 7,1% 8,2% 15,0% 47,2% Ukraina Białoruś Rosja Armenia Niemcy Włochy Słowacja Bułgaria Rumunia pozostałe kraje Z analizy struktury wieku osób mających obywatelstwo niepolskie wynika, że najwięcej cudzoziemców mieszkających w naszym województwie to osoby w wieku od 30 do 44 lat (41,1% ogółu cudzoziemców). Biorąc pod uwagę stan cywilny prawny, to najwięcej wśród cudzoziemców w wieku 15 lat i więcej, było osób będących w związkach małżeńskich (74,6%). A jeżeli chodzi o wykształcenie to wśród osób z obywatelstwem niepolskim w wieku 13 lat i więcej najwięcej było osób z wykształceniem wyższym (27,3% cudzoziemców) i średnim zawodowym łącznie z policealnym (27,2%). Wykres 15. Ludność z obywatelstwem niepolskim według płci i wieku w 2011 roku mężczyźni osoby 85 lat i więcej kobiety osoby Według danych NSP 2011 najwięcej osób z obywatelstwem niepolskim mieszkało w mieście Lublinie (22,9% ogółu cudzoziemców), zaś najmniej w powiecie janowskim (0,8%). 39

40 CZĘŚĆ V. PRZYNALEŻNOŚĆ NARODOWOŚCIOWO-ETNICZNA, JĘZYK I WYZNANIE 1. Przynależność narodowo-etniczna W NSP 2011 po raz pierwszy w historii polskich spisów powszechnych umożliwiono mieszkańcom Polski wyrażenie złożonych tożsamości narodowo-etnicznych, poprzez zadanie podwójnego pytania o przynależność narodowo-etniczną. Respondent mógł zadeklarować przynależność do jednej lub dwóch kategorii etnicznych. Tabl. 12. Ludność faktycznie zamieszkała według struktury identyfikacji narodowoetnicznej w 2011 r. Identyfikacja narodowo-etniczna w tys. W odsetkach ,7 100,00 Wyłącznie polska ,5 98,34 Polska i niepolska... 7,1 0,33 z polską jako pierwszą... 5,7 0,26 z polską jako drugą... 1,4 0,06 Wyłącznie niepolska... 3,1 0,14 jednorodna (pojedyncza)... 3,0 0,14 złożona ( podwójnie niepolska)... 0,1 0,01 Bez przynależności narodowo-etnicznej (osoby nieodczuwające 0,0 0,00 przynależności do żadnej społeczności narodowo-etnicznej)... Nieustalona... 26,0 1,19 Polska razem ,6 98,66 Niepolska razem... 10,2 0,47 Z danych NSP 2011 dotyczących przynależności narodowo-etnicznej wynika, że wśród mieszkańców województwa lubelskiego, podobnie jak wśród mieszkańców całego kraju, dominuje ludność o jednorodnej polskiej tożsamości. Narodowość polską zadeklarowało 2146,6 tys. osób, tj. 98,7% mieszkańców województwa lubelskiego. Z liczby tej 2139,5 tys. osób, czyli 98,3% ogółu mieszkańców podało, że jest narodowości wyłącznie polskiej, a 7,1 tys. (0,3%) polskiej i niepolskiej. Przynależność do narodowości innej niż polska zadeklarowało 10,2 tys. osób, czyli 0,5% ogółu ludności, z tego 30,4% wyłącznie niepolską, a 69,6% polską i niepolską. Wśród mieszkańców województwa lubelskiego, którzy zadeklarowali inną niż polską przynależność narodowo-etniczną, najliczniejszą grupą była społeczność ukraińska, która stanowiła 21,8% ogółu osób deklarujących niepolską przynależność narodowo-etniczna. Struktura ludności według przynależności narodowo-etnicznej różni się w zależności od miejsca zamieszkania. Wśród osób, które zadeklarowały narodowość polską, osoby mieszkające w miastach stanowiły 46,2%, zaś wśród osób z narodowością niepolską 69,9%. 40

41 Według danych spisu, niewielka grupa osób (21 osób) oświadczyła, że nie odczuwa przynależności do żadnej społeczności narodowo-etnicznej, a w odniesieniu do 1,2% mieszkańców nie ustalono przynależności narodowościowo-etnicznej. Tabl. 13. Ludność według rodzaju i kolejności identyfikacji narodowo-etnicznej w 2011 roku Identyfikacja narodowoetniczna Identyfikacja pierwsza (odpowiedź na pierwsze pytanie) razem w tym jako jedyna Identyfikacja druga (odpowiedź na drugie pytanie) w tysiącach Identyfikacje - razem (jako odpowiedzi na pierwsze lub drugie pytanie) razem* w tym z polską ,7 2142,5 7,2 2175,7 x Polska ,2 2139,5 1,4 2146,6 x Inna niż polska... 4,5 3,0 5,9 10,2 7,1 w tym: ukraińska... 1,6 0,9 0,6 2,2 1,3 Bez przynależności narodowo-etnicznej... 0,0 x x 0,0 x Nieustalona... 26,0 x x 26,0 x * Kolumna zawiera zestawienie odpowiedzi z dwóch pytań - dane nie sumują się 2. Język używany w domu W NSP 2011 zadawano pytanie o język używany w kontaktach domowych, które dawało respondentom możliwość wymienienia dwóch języków niepolskich, niezależnie od tego czy były one używane z językiem polskim, czy też nie. Tabl. 14. Ludność według języka używanego w domu w 2011 roku Język używany w kontaktach domowych w tys. W odsetkach ,7 100,00 Wyłącznie polski ,1 98,41 Polski i niepolski(e)... 8,0 0,37 polski i jeden niepolski... 7,0 0,32 polski i dwa niepolskie... 0,9 0,04 Wyłącznie niepolski(e)... 0,6 0,03 jeden niepolski... 0,5 0,02 dwa niepolskie... 0,1 0,00 Nieustalony... 26,0 1,20 Polski razem ,1 98,78 Niepolski razem... 8,6 98,41 Ludność zamieszkała na terenie województwa lubelskiego w zdecydowanej większości posługuje się w kontaktach domowych językiem polskim. Używanie tego języka zadeklarowało 2149,1 tys. osób, co stanowi 98,8% ogółu mieszkańców. Z liczby tej 2141,1 tys. osób 41

42 (98,4% ogółu mieszkańców) mówi wyłącznie w języku polskim. Osoby posługujące się w kontaktach domowych językiem innym niż polski stanowiły zbiorowość liczącą 8,6 tys. osób (0,4% ogółu mieszkańców), przy czym 8,0 tys. (0,4%) używa go na przemian z językiem polskim. Tylko 0,6 tys. osób używa wyłącznie języka niepolskiego. W przypadku 26,0 tys. (1,2% ogółu ludności) nie zdołano ustalić żadnych danych na temat języka używanego w kontaktach domowych. Tabl. 15. Ludność według rodzaju języka używanego w kontaktach domowych w 2011 roku (w tys.) Używany jako Używany z innym(i)* Język używany w domu jedyny razem w tym z polskim ,7 2141,7 x x Polski ,1 2141,1 8,0 x Niepolski... 8,6 0,5 8,0 8,0 w tym: angielski... 3,6 0,1 3,4 3,4 niemiecki... 1,0 0,0 0,9 0,9 romski... 0,7 0,1 0,6 0,6 rosyjski... 1,0 0,0 0,9 0,9 ukraiński... 0,8 0,0 0,8 0,8 włoski... 0,7 0,1 0,7 0,7 Nieustalony 26,0 x x x * Respondenci mieli możliwość wymienienia więcej niż jednego języka dane nie sumują się Wśród osób posługujących się w kontaktach domowych językiem niepolskim najczęściej wymieniany był język angielski (41,7% odpowiedzi), a w następnej kolejności język niemiecki (11,5%) oraz rosyjski (11,25). 3. Język ojczysty Po raz pierwszy w powojennej historii spisów powszechnych w NSP 2011 zapytano ludność Polski o język ojczysty. Tabl. 16. Ludność według języka ojczystego, płci oraz charakteru miejscowości zamieszkania w 2011 roku (w tys.) Język ojczysty Mężczyźni Kobiety Miasta Wieś ,7 1054,9 1120,8 1011,5 1164,2 Polski ,0 1040,2 1104,8 991,2 1153,8 Niepolski... 4,7 1,9 2,8 3,1 1,6 w tym: romski... 0,6 0,3 0,3 0,6 0,0 rosyjski... 0,8 0,2 0,6 0,5 0,3 ukraiński... 1,6 0,4 1,3 0,8 0,8 Nieustalony... 26,0 12,8 13,2 17,2 8,8 42

43 Na podstawie wyników spisu 2011 można stwierdzić, że dla 2145,0 tys. mieszkańców województwa lubelskiego (98,6%) językiem ojczystym jest język polski, zaś dla 4,7 tys. osób (0,2%) język inny niż polski. Wśród języków niepolskich najczęściej wymieniany był jako język ojczysty język ukraiński (1,6 tys. osób). Dla 26,0 tys. osób (1,2%) nie został ustalony język ojczysty. 4. Przynależność wyznaniowa Pytanie dotyczące przynależności wyznaniowej, tak jak pytanie dotyczące języka ojczystego, zostało zamieszczone w formularzu spisowym po raz pierwszy w powojennej historii spisów. Pytanie miało charakter dobrowolny. Tabl. 17. Ludność według deklarowanej przynależności do wyznania religijnego w 2011 roku Przynależność do wyznania religijnego w tys. W % ogółu ludności W % ogółu udzielających odpowiedzi na pytanie o wyznanie ,00 x Udzielający odpowiedzi na pytanie o przynależność wyznaniową ,84 100,00 należący do wyznania: ,78 98,87 Kościół Katolicki - obrządek łaciński (Kościół Rzymskokatolicki) ,80 97,83 Kościół Prawosławny ,20 0,22 Związek Wyznania Świadków Jehowy ,50 0,53 Inne ,28 0,30 nienależący do wyznania ,06 1,13 Odmawiający odpowiedzi na pytanie o wyznanie ,76 x Nie ustalono ,40 x Na pytanie dotyczące przynależności do wyznania religijnego odpowiedzi udzieliło 93,8% ludności województwa lubelskiego, 4,8% respondentów odmówiło udzielenia odpowiedz na to pytanie, a dla 1,4% nie została ona ustalona. Według danych spisu 2011 wynika, że większość mieszkańców województwa lubelskiego (92,8%) identyfikuje się z instytucjami wyznaniowymi. Najliczniejszą grupę stanowią wierni Kościoła Katolickiego obrządku łacińskiego - 91,8% ogółu ludności województwa lubelskiego. Z pozostałych mniejszościowych wyznań najwięcej osób należy do grona wyznawców i sympatyków Światków Jehowy (0,5% ogółu mieszkańców) i do Kościoła Prawosławnego (0,2%). 43

44 CZĘŚĆ VI. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA LUDNOŚCI 1. Poziom wykształcenia W spisie 2011 dla wszystkich osób w wieku 13 lat i więcej ustalono najwyższy ukończony poziom wykształcenia. Podstawą zaliczenia osoby do danego poziomu wykształcenia było posiadane świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły. Ponieważ w danych otrzymanych w wyniku NSP 2002 nie było jeszcze absolwentów szkół gimnazjalnych, dla celów porównawczych dokonana jest agregacja wyników dwóch poziomów wykształcenia szkoły podstawowej i gimnazjalnej. Tabl. 18. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci Wyszczególnienie Mężczyźni Kobiety w tys. w % w tys. w % w tys. w tys ,0 100,0 1892,2 100,0 889,6 909,6 959,4 982,6 w tym wyższe ,2 9,4 305,9 16,2 73,7 123,0 99,5 182,9 średnie zawodowe i policealne ,7 22,6 386,8 20,4 197,5 192,1 221,2 194,6 średnie ogólnokształcące ,3 8,4 210,0 11,1 47,0 77,4 108,3 132,6 zasadnicze zawodowe ,8 20,2 364,8 19,3 231,6 224,8 142,2 140,0 podstawowe ukończone i gimnazjalne ,2 33,4 497,1 26,3 297,3 236,5 321,0 260,6 podstawowe nieukończone i bez wykształcenia... 98,7 5,3 35,2 1,9 37,2 11,9 61,5 23,3 W latach zaszły duże zmiany w poziomie wykształcenia ludności. Pozytywną tendencją jest stały wzrost udziału osób z wykształceniem co najmniej średnim z 40,4% w 2002 roku do 47,7% w 2011 roku w grupie ludności w wieku 13 lat i więcej. Najbardziej dynamiczny przyrost (o 76,3%) wystąpił w grupie osób z wykształceniem wyższym. Udział tej grupy zwiększył się z 9,4% w 2002 roku do 16,2% w 2011 roku. Liczba osób z wykształceniem wyższym na 1000 mieszkańców wyniosła 140 wobec 79 w 2002 roku. Ponadto odnotowano wzrost liczby osób posiadających wykształcenie średnie o 6,2%, a spadek liczby osób, które ukończyły szkołę policealną o 13,6% oraz zasadniczą szkołę zawodową o 2,4%. Struktura ludności według wykształcenia jest zróżnicowana w zależności od miejsca zamieszkania, płci i wieku. W miastach odsetek osób z wykształceniem średnim (łącznie z policealnym) jest znacznie wyższy (37,5%) niż na wsi (26,2%). Mieszkańcy miast częściej 44

45 też kończą studia wyższe (23,8%) niż mieszkańcy wsi (9,4%). Dominującym poziomem wykształcenia ludności zamieszkałej na wsi jest natomiast wykształcenie podstawowe łącznie z gimnazjalnym (34,9%) oraz zasadnicze zawodowe (23,2%). Tabl. 19. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, płci i miejsca zamieszkania w 2011 roku Wyszczególnienie Miasto Wieś razem mężczyźni kobiety razem mężczyźni kobiety w odsetkach ,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w tym wyższe... 23,8 21,2 26,0 9,4 7,0 11,7 średnie zawodowe i policealne 23,8 25,0 22,8 17,4 17,9 17,0 średnie ogólnokształcące... 13,7 10,9 16,1 8,8 6,5 11,1 zasadnicze zawodowe... 14,9 19,2 11,1 23,2 29,4 17,2 podstawowe ukończone i gimnazjalne... 16,5 16,3 16,7 34,9 34,1 35,7 podstawowe nieukończone i bez wykształcenia... 0,8 0,6 0,9 2,8 1,9 3,7 % 33,4 Rozpatrując poziom wykształcenia ludności według płci z danych spisu wynika, że kobiety częściej kończą studia wyższe (18,6%) niż mężczyźni (13,5%) oraz szkoły średnie ogólnokształcące (kobiety 13,5%, mężczyźni 8,5%). Mężczyźni natomiast zdecydowanie częściej są absolwentami szkół zasadniczych zawodowych (24,7%) niż kobiety (14,2%). 26,0 24,7 26,0 Wykres 16. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci w latach 2002 i 2011 mężczyźni 22,2 21,1 13,5 8,3 5,3 8,5 4,2 1,3 6,4 2,4 10,4 11,3 13,5 14,8 14, *Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 45 18,6 23,1 19,8 kobiety 26,5 33,5 wyższe średnie zawodowe i policealne średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe podstawowe ukończone i gimnazjalne podstawowe nieukończone* %

46 Tabl. 20. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i grup wieku w 2011 roku Grupa wieku w tys. wyższe średnie, policealne i kolegium zasadnicze zawodowe Poziom wykształcenia w odsetkach gimnazjalne podstawowe ukończone podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego nieustalony poziom wykształcenia OGÓŁEM ,2 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 w wieku , ,6 16,5 1, ,9-2,5 0,8 85,7 8,7 1,2 7, ,8 8,1 16,9 4,0 11,7 0,9 0,9 11, ,4 22,1 11,0 6,2 1,2 2,2 1,2 19, ,7 17,4 9,1 8,9 0,2 2,7 1,0 17, ,3 11,8 8,5 11,4 0,1 3,0 1,1 11, ,4 8,4 7,5 11,7 0,1 3,2 1,1 7, ,2 7,3 8,1 12,9 0,0 3,3 1,1 6, ,9 6,9 10,0 14,2 0,0 5,1 1,4 5, ,2 5,8 9,3 12,8 0,1 8,2 1,6 4, ,5 4,5 6,9 8,9 0,0 9,3 2,6 2, ,4 2,8 3,5 3,7 0,0 9,2 3,4 1, ,9 2,1 3,1 2,4 0,1 10,2 7,8 1, ,4 1,5 2,2 1,4 0,2 9,5 19,9 1, ,4 0,8 1,0 0,6 0,3 8,2 22,7 0,8 85 i więcej... 34,1 0,3 0,5 0,2 0,2 5,7 16,5 0,9 Z analizy danych dotyczących struktury ludności według wykształcenia i wieku wynika, że największe różnice występują wśród osób legitymujących się wykształceniem wyższym, zasadniczym zawodowym oraz podstawowym nieukończonym i bez wykształcenia. Najliczniejszą grupę osób posiadających dyplom ukończenia szkoły wyższej, ponad 51% stanowiły osoby w wieku od 25 do 39 roku życia, czyli osoby, które rozpoczęły studia w lat 90-tych i później (zmiana ustawy o szkolnictwie wyższym w 1990 roku powołanie do życia szkół prywatnych i zmiana systemu kształcenia spowodowała łatwiejszy dostęp do szkół wyższych). Ponad 63% mieszkańców mających wykształcenie zasadnicze zawodowe to osoby w wieku od 35 do 59 lat okres rozwoju przemysłu i usług, a wśród osób nie mających ukończonej szkoły podstawowej i bez wykształcenia dominują osoby w wieku 75 lat i więcej, które stanowią 59,0% tej populacji okres wojny. Z powyższych danych można zauważyć, że na poziom wykształcenia ludności duży wpływ ma zarówno sytuacja społecznogospodarcza jak i rysy historyczne kraju. 46

47 Z analizy danych dotyczących struktury poziomu wykształcenia ludności województwa lubelskiego według powiatów wynika, że największe różnice występowały wśród osób posiadających wykształcenie wyższe. Najwyższy odsetek osób o wykształceniu wyższym odnotowano w mieście Lublinie (30,6% ogółu mieszkańców w wieku 13 lat i więcej), następnie w Białej Podlaskiej (22,8%), w Zamościu (22,1%) oraz w Chełmie (21,9%). Najmniejszy udział osób posiadających dyplom ukończenia szkoły wyższej odnotowano wśród mieszkańców powiatu chełmskiego (8,9%), zamojskiego (10,3%) oraz hrubieszowskiego i opolskiego (po 10,5%). Również wśród mieszkańców legitymujących się świadectwem ukończenia szkoły średniej (łącznie z pomaturalnym) występowały znaczne dysproporcje. Największy udział osób o wykształceniu średnim, podobnie jak o wykształceniu wyższym, odnotowano w mieście Biała Podlaska (37,9%), w Chełmie (37,4%), w Zamość (37,3%) i w Lublinie (37,0%), natomiast najmniejszy w powiecie janowskim (25,5%) i chełmskim (25,4%). Biorąc pod uwagę osoby mające ukończoną zasadniczą szkołę zawodową, to odwrotnie niż przy osobach z wykształceniem wyższym i średnim (łącznie z policealnym), najniższy udział procentowy odnotowano w mieście Lublinie (11,2%), w Zamościu (14,9%), w Chełmie (15,1%) i w Białej Podlaskiej (16,8%), zaś największy w powiecie radzyńskim (23,9%), łukowskim (23,7%) oraz zamojskim (23,5%). Zróżnicowanie struktury ludności według wykształcenia w poszczególnych powiatach przedstawia mapa 8. s. 71 i Kontynuacja nauki Z danych spisu 2011 wynika, że 296, tys., tj. 15,7% osób w wieku 13 lat i więcej posiadających już określony poziom wykształcenia kontynuuje naukę. Najwięcej osób kontynuujących naukę to absolwenci szkół podstawowych i gimnazjalnych (55,7% ogółu osób kontynuujących naukę) oraz absolwenci liceów ogólnokształcących (22,5%). Wynika to głównie z obowiązującego systemu kształcenia, w którym to ukończenie szkoły podstawowej i gimnazjalnej jest obowiązkowe, a szkoła ogólnokształcąca nie przygotowuje absolwenta do wykonywania jakiegokolwiek zawodu. Większość osób kontynuujących naukę (79,5%) kształciło się w trybie stacjonarnym (dziennym). Najczęściej z tej formy kształcenia korzystali absolwenci szkół podstawowych i gimnazjalnych (98,3% ogółu osób kontynuujących naukę) oraz absolwenci liceów ogólnokształcących (69,2%). W trybie niestacjonarnym natomiast najczęściej kształciły się osoby, które ukończyły studia pierwszego stopnia z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym (72,4%), absolwenci szkół zawodowych (70,3%) oraz osoby, które ukończyły szkoły wyższe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty (54,7%). 47

48 Tabl. 21. Ludność w wieku 13 lat i więcej kontynuująca naukę według poziomu wykształcenia i kontynuacji nauki w 2011 roku Poziom wykształcenia razem w trybie stacjonarnym w tys. Osoby kontynuujące naukę w trybie niestacjonarnym razem w trybie stacjonarnym w odsetkach w trybie niestacjonarnym ,9 235,9 61,0 100,0 100,0 100,0 Wyższe z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym... 11,6 3,2 8,4 3,9 1,4 13,7 Wyższe z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty... 23,6 10,7 12,9 7,9 4,5 21,1 Policealne... 3,3 1,0 2,3 1,1 0,4 3,7 Średnie zawodowe... 15,8 5,1 10,7 5,3 2,2 17,5 Średnie ogólnokształcące... 66,6 46,1 20,5 22,4 19,5 33,6 Zasadnicze zawodowe... 4,5 1,2 3,3 1,5 0,5 5,4 Podstawowe i gimnazjalne ,3 162,4 2,9 55,7 68,9 4,7 Podstawowe nieukończone i bez wykształcenia szkolnego... 6,1 6,1 0,0 2,0 2,6 0,0 Wśród osób kontynuujących naukę w szkołach przeważały kobiety, ich udział w 2011 roku wyniósł prawie 53%. Kobiety częściej (37,3% ogółu uczących się kobiet) niż mężczyźni (28,6%) kontynuują naukę na wyższych uczelniach. Częściej również kobiety (4,2%) podejmowały studia podyplomowe niż mężczyźni (2,0%). W szkołach średnich kształciło się 26,9% ogółu kobiet i 30,0% mężczyzn, przy czym kobiety częściej wybierały naukę w liceach ogólnokształcących (17,5% ogółu kobiet) niż mężczyźni (12,8%), natomiast mężczyźni częściej uczęszczali do techników (14,8%) niż kobiety (6,3%). Znacznie częściej mężczyźni też (5,7% ogółu uczących się mężczyzn) niż kobiety (1,7%) kontynuowali naukę w zasadniczych szkołach zawodowych. Wykres 17. Ludność w wieku 13 lat i więcej według płci i rodzaju szkoły, w której kontynuowana była nauka w 2011 roku studia doktoranckie studia podyplomowe studia magisterskie studia licencjackie lub inżynierskie kolegium szkoła policealna technikum liceum profilowane liceum ogólnokształcące zasadnicza szkoła zawodowa gimnazjum szkoła podstawowa tys. mężczyźni kobiety

49 3. Dziedziny i kierunki kształcenia W spisie 2011 został zbadany nie tylko poziom wykształcenia osób mających 13 lat i więcej, ale również dziedziny i kierunki kształcenia oraz zawód wyuczony. Dziedzina kształcenia Pytanie dotyczące dziedziny kształcenia zadawano osobom posiadającym wykształcenie wyższe ze stopniem naukowym co najmniej doktora. Według danych spisu w 2011 roku 8,6 tys. mieszkańców województwa lubelskiego, czyli 2,8% osób mających wyższe wykształcenie posiadało stopień naukowy co najmniej doktora. Wyniki spisu wykazały, że najczęściej wybieranymi wśród dziedzin kształcenia były grupy: zdrowie i opieka społeczna (23,6%), następnie nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka (15,0%) oraz nauki społeczne, ekonomia, prawo (14,5%). Z analizy danych dotyczących ludności o wykształceniu wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora według miejsca zamieszkania wynika, że mieszkańcy miast stanowili 85,9% ogółu, a wsi 14,1%. Mieszkańcy miast jako dziedzinę kształcenia najczęściej wykazywali grupę zdrowie i opieka społeczna (23,7%), a następnie grupę nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka (15,2%). Osoby mieszkające na wsi, podobnie jak w miastach, najczęściej podawały grupę zdrowie i opieka społeczna (23,0%), a jako drugą grupę nauki społeczne, ekonomia, prawo (16,4%). Tabl. 22. Ludność o wykształceniu wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora według dziedziny kształcenia i miejsca zamieszkania w 2011 roku Dziedzina kształcenia Miasta Wieś w tys. w % w tys. w % w tys. w %... 8,6 100,0 7,4 100,0 1,2 100,0 Kształcenie nauczycieli, pedagogika... 0,3 3,6 0,3 3,5 0,0 3,8 Nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka... 1,3 15,0 1,1 15,2 0,2 13,7 Języki obce... 0,2 2,4 0,2 2,6 0,0 1,3 Nauki społeczne, ekonomia, prawo... 1,2 14,5 1,0 14,2 0,2 16,4 Nauki biologiczne... 0,6 6,6 0,5 6,7 0,1 5,7 Nauki fizyczne... 0,8 8,8 0,7 9,0 0,1 7,5 Matematyka, statystyka... 0,2 2,3 0,2 2,3 0,0 2,1 Informatyka... 0,1 0,8 0,1 0,7 0,0 1,6 Inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo... 0,9 10,0 0,7 10,0 0,1 10,0 Rolnictwo i weterynaria... 0,9 10,6 0,8 10,3 0,1 11,9 Zdrowie i opieka społeczna... 2,0 23,6 1,8 23,7 0,3 23,0 Usługi... 0,2 1,9 0,1 1,7 0,0 2,6 Nieustalony kierunek wykształcenia... 0,0 0, ,0 0,0 49

50 Biorąc pod uwagę płeć, zarówno kobiety (28,3%) jak i mężczyźni (19,5%) jako dziedzinę kształcenia najczęściej wybierały grupę zdrowie i opieka społeczna, następnie grupę nauki społeczne, ekonomia, prawo (kobiety - 14,9%, mężczyźni 14,2%) oraz nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka (kobiety - 14,0%, mężczyźni - 15,8%). Wśród mężczyzn dużą popularnością cieszyła się również inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo (14,1%). Wykres 18. Ludność o wykształceniu wyższym ze stopniem naukowym co najmniej doktora według dziedziny kształcenia i płci w 2011 roku Kierunki kształcenia dziedziny kształcenia kształcenie nauczycieli, pedagogika nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka języki obce nauki społeczne, ekonomia, prawo nauki biologiczne nauki fizyczne matematyka, statystyka informatyka inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo rolnictwo i weterynaria zdrowie i opieka społeczna usługi meżczyźni 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 kobiety tys. Pytanie dotyczące kierunku kształcenia zadawano osobom, które ukończyły studia wyższe z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, z tytułem inżyniera, licencjata, dyplomem ekonomisty. Z danych spisu wynika, że w 2011 roku w województwie lubelskim 297,3 tys. osób, czyli 97,2% ogółu osób, które ukończyły szkoły wyższe, posiadało dyplom ukończenia szkoły wyższej z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty. W miastach zamieszkiwało 68,7% tej populacji, a na wsi 31,3%. Najczęściej wybieranym kierunkiem wykształcenia była grupa nauki społeczne, ekonomia, prawo (33,0% ogółu). Kierunki z tej grupy cieszyły się największym powodzeniem zarówno wśród mieszkańców miast (33,3%) jak i wsi (32,5%). Następnym popularnym kierunkiem wykształcenia, zarówno wśród mieszkańców miast jak i wsi, była grupa kształcenie nauczycieli, pedagogika 50

51 (18,8% ogółem, w miastach - 17,8%, na wsi - 21,0%). Trzecią co do wielkości grupę stanowią osoby, które ukończyły kierunki z grupy inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo (ogółem 11,8%, w miastach 12,7%, na wsi 10,0%). Tabl. 23. Ludność o wykształceniu wyższym z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty według kierunku wykształcenia i miejsca zamieszkania w 2011 roku Dziedzina kształcenia Miasta Wieś w tys. w % w tys. w % w tys. w % ogółem ,3 100,0 204,1 100,0 93,2 100,0 kształcenie nauczycieli, pedagogika... 55,9 18,8 36,3 17,8 19,6 21,0 nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka... 27,6 9,3 19,3 9,4 8,4 9,0 nauki społeczne, ekonomia, prawo... 98,2 33,0 67,9 33,3 30,3 32,5 nauki biologiczne... 9,0 3,0 6,0 3,0 2,9 3,2 nauki fizyczne... 8,5 2,9 6,3 3,1 2,2 2,3 matematyka, statystyka... 3,6 1,2 2,4 1,2 1,2 1,3 informatyka... 7,4 2,5 5,0 2,5 2,4 2,6 inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo... 35,2 11,8 25,8 12,7 9,4 10,0 rolnictwo i weterynaria... 19,3 6,5 11,4 5,6 8,0 8,5 zdrowie i opieka społeczna... 22,6 7,6 17,1 8,4 5,6 6,0 usługi... 10,0 3,3 6,6 3,2 3,4 3,7 nieustalony kierunek wykształcenia... 0,0 0,0 0,0 0,0 - - Wykres 19. Ludność o wykształceniu wyższym z tytułem magistra, lekarza lub równorzędnym, inżyniera, licencjata, dyplomowanego ekonomisty według kierunku wykształcenia i płci w 2011 roku kierunki wykształcenia kształcenie nauczycieli, pedagogika nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka nauki społeczne, ekonomia, prawo nauki biologiczne nauki fizyczne matematyka, statystyka informatyka inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo rolnictwo i weterynaria zdrowie i opieka społeczna usługi mężczyźni kobiety tys. 51

52 Z analizy danych dotyczących struktury ludności według płci i wybieranego kierunku wykształcenia wynika, że kobiety (34,5% ogółu kobiet) podobnie, jak mężczyźni (30,8%) najczęściej wybierały kierunki z grupy nauki społeczne, ekonomia, prawo. Drugą grupą kierunków cieszącą się dużym zainteresowaniem wśród kobiet jest - kształcenie nauczycieli, pedagogika (24,2%), a wśród mężczyzn - inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo (23,0%). Zawód wyuczony Pytanie dotyczące zawodu wyuczonego skierowane było do absolwentów kolegiów, szkół policealnych, średnich zawodowych oraz zasadniczych szkół zawodowych. Tabl. 24. Ludność posiadająca wykształcenie policealne, dyplom ukończenia kolegium, średnie zawodowe lub zasadnicze zawodowe według zawodu wyuczonego, miejsca zamieszkania i płci Zawód wyuczony Miasto Wieś w tys. w % w tys. w % w tys. w % OGÓŁEM ,5 100,0 344,0 100,0 407,5 100,0 Kształcenie nauczycieli, pedagogika... 9,2 1,2 5,4 1,6 3,8 0,9 Nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka... 11,7 1,6 6,4 1,9 5,3 1,3 Nauki społeczne, ekonomia, prawo... 97,1 12,9 54,9 16,0 42,2 10,4 Nauki fizyczne... 1,2 0,2 0,4 0,1 0,7 0,2 Informatyka... 5,8 0,8 3,1 0,9 2,7 0,7 Inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo ,9 58,8 204,7 59,5 237,2 58,2 Rolnictwo i weterynaria... 91,3 12,1 19,7 5,7 71,5 17,6 Zdrowie i opieka społeczna... 34,0 4,5 21,1 6,1 13,0 3,2 Usługi... 58,9 7,8 27,9 8,1 31,0 7,6 Nieustalone... 0,5 0,1 0,4 0,1 0,1 0,0 Według danych NSP 2011 w województwie lubelskim w 2011 roku mieszkało 751,5 tys. absolwentów szkół średnich zawodowych (łącznie z policealnymi) i zasadniczych szkół zawodowych. Ponad połowę (54,2%) tej populacji stanowili mieszkańcy wsi. Biorąc pod uwagę miejsce zamieszkania, można stwierdzić, że zarówno mieszkańcy miast (59,5%) jak i wsi (58,2%) najczęściej wybierali zawody z grupy inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo. Drugą grupą cieszącą się popularnością wśród mieszkańców miast były 52

53 zawody z grupy nauki społeczne, ekonomia, prawo (16,0%), natomiast wśród mieszkańców wsi zawody z grupy rolnictwo i weterynaria (17,6%). Struktura ludności według zawodu wyuczonego jest również zróżnicowana w zależności od płci. Biorąc pod uwagę płeć, zarówno mężczyźni (78,5% mężczyzn), jak i kobiety (34,2% kobiet) najczęściej wybierali zawody z grupy inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo. Drugą grupą zawodów wybieranych wśród mężczyzn były zawody z grupy rolnictwo i weterynaria (10,6%), a wśród kobiet nauki społeczne, ekonomia i prawo (25,5%). Wykres 20. Ludność posiadająca wykształcenie policealne, dyplom ukończenia kolegium, średnie zawodowe lub zasadnicze zawodowe według płci i zawodu wyuczonego w 2011 roku zawód wyuczony kształcenie nauczycieli, pedagogika nauki humanistyczne, nauka o językach, sztuka nauki społeczne, ekonomia, prawo nauki fizyczne informatyka inżynieria, procesy produkcyjne i budownictwo rolnictwo i weterynaria zdrowie i opieka społeczna usługi tys. mężczyźni kobiety 53

54 CZĘŚĆ VII. OSOBY W OBIEKTACH ZBIOROWEGO ZAKWATE- ROWANIA ORAZ OSOBY BEZDOMNE 1. Osoby w obiektach zbiorowego zakwaterowania Zgodnie z metodą przeprowadzenia NSP 2011, osoby zamieszkujące lub przebywające w obiektach zbiorowego zamieszkania spisane zostały przez właścicieli, administratorów lub zarządców obiektów. Tabl. 25. Mieszkańcy obiektów zbiorowego zakwaterowania według wybranych typów obiektów w latach 2002 i Typ obiektu zbiorowego zamieszkania w tys. w % w tys. w % OGÓŁEM... 27,40 100,0 26,58 100,0 Internaty, bursy... 7,44 27,1 7,57 28,5 Domy studenckie, asystenckie, słuchaczy seminariów duchownych... 8,05 29,4 8,60 32,4 Hotele pracownicze... 1,29 4,7 0,59 2,2 Domy dziecka, rodzinne domy dziecka, wioski dziecięce... 1,06 3,9 0,88 3,3 Pozostałe placówki opiekuńczowychowawcze... 1,67 6,1 1,61 6,1 Domy pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych... 3,56 13,0 3,59 13,5 dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi... 0,16 0,6 0,23 0,9 Zakłady opiekuńczo-lecznicze dla przewlekle chorych, hospicja... 1,38 5,0 1,16 4,4 Zakłady (szpitale) psychiatryczne, ośrodki leczenia odwykowego... 0,57 2,1 0,28 1,1 Klasztory, domy zakonne... 1,72 6,3 1,35 5,1 Schroniska dla bezdomnych, noclegownie... 0,38 1,4 0,50 1,9 Według danych NSP w 2011 w województwie lubelskim w 544 obiektach zbiorowego zakwaterowania mieszkało na pobyt stały lub przebywało czasowo ponad 3 miesiące 26,6 tys. osób, tj. o 3,0% mniej niż w 2002 roku. Pomimo ogólnego spadku liczby mieszkańców w obiektach zbiorowego zakwaterowania, wzrost odnotowano wśród osób przebywających w domach pomocy społecznej dla samotnych matek (o 42,8%), w schroniskach dla bezdomnych (o 30,4%), w domach studenckich, asystenckich, słuchaczy seminariów duchownych (o 6,8%), w internatach i bursach (o 1,8%) oraz w domach pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych (o 1,0%). Największy spadek liczby osób mieszkających w obiektach zbiorowego zakwaterowania, wynikający głównie z panującej w okresie miedzyspisowym 54

55 sytuacji na rynku pracy - likwidacja dużych zakładów przemysłowych - odnotowano w hotelach pracowniczych (o 54,2%). Ponad 72,0% obiektów zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych było na terenie miast i mieszkało w nich na pobyt stały lub przebywało czasowo ponad 3 miesiące 78,2% ogółu osób. Na wsi położonych było prawie 28,0% obiektów, przy czym domy pomocy społecznej dla emerytów i rencistów stanowiły 50,8% ogółu tego typu obiektów, zakłady opiekuńczo-lecznicze dla przewlekle chorych, hospicja 51,7%, a zakłady (szpitale) psychiatryczne, ośrodki leczenia odwykowego 57,1%. Wykres 21. Ludność w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiektu w 2011 roku Internaty, bursy 0,9% 3,3% 1,1% 5,1% 1,9% 0,8% 4,4% 2,2% 13,5% 6,1% 32,4% 28,5% Domy studenckie, asystenckie, słuchaczy seminariów duchownych Hotele pracownicze Domy dziecka, rodzinne domy dziecka, wioski dzieciece Pozostałe placówki opiekuńczo-wychowawcze Domy pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych Domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi Zakłady opiekuńczo-lecznicze dla przewlekle chorych, hospicja Zakłady (szpitale) psychiatryczne, ośrodki leczenia odwykowego Klasztory, domy zakonne Schroniska dla bezdomnych, noclegownie Pozostałe obiekty zbiorowego zakwaterowania Z analizy danych spisu wynika, że najwięcej osób (15,5 tys.) przebywało w obiektach zbiorowego zakwaterowania związanych z nauką, z tego w domach studenckich, asystenckich i słuchaczy seminariów duchowych 32,4% ogółu oraz w internatach i bursach 28,5%. W obiektach zbiorowego zakwaterowania przeważały osoby młode w wieku od 15 do 29 lat, które stanowiły 66,7% ogół osób przebywających w tych obiektach i 87,8% wśród osób przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania związanych z nauka. W 2011 roku kobiety stanowiły 52,7% ogółu osób mieszkających w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Przewagę kobiet nad mężczyznami odnotowano w takich obiektach jak: domy studenckie, asystenckie: słuchaczy seminariów duchownych (57,6% ogółu osób przebywających), hotele pracownicze (67,9%), domy pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych (51,0%), domy pomocy społecznej dla kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi (76,2%) oraz w klasztorach i domach zakonnych (67,8%). Mężczyźni, zaś przeważali w internatach i bursach (50,3%), domach dziecka, rodzinnych domach dziecka, wioskach 55

56 dziecięcych (52,8%), w pozostałych placówkach opiekuńczo-wychowawczych (55,9%), zakładach opiekuńczo-leczniczych dla przewlekle chorych, hospicjach (57,8%), zakładach (szpitalach) psychiatrycznych, ośrodkach leczenia odwykowego (66,9%) oraz w schroniskach dla bezdomnych, noclegowniach (90,9%). Z danych spisu wynika, że 95,3% mieszkańców obiektów zbiorowego zakwaterowania to osoby urodzone w Polsce, urodzeni za granicą stanowili 1,5%, a dla 3,2% nie ustalono kraju urodzenia. Wykres 22. Mieszkańcy obiektów zbiorowego zakwaterowania urodzeni za granicą według kraju urodzenia w 2011 roku. Uzbekistan Tajwan 1,3% 1,5% Litwa 2,0% ZSRR 2,8% Kazachstan 3,5% Niemcy 4,8% Rosja 7,0% Pozostałe kraje 15,6% Białoruś 14,6% Ukraina 47,0% Najwięcej osób urodzonych za granicą przebywało w domach studenckich, asystenckich, seminariach duchownych (53,3% ogółem osób urodzonych za granicą). Wśród osób urodzonych za granią dominowały osoby urodzonych na Ukrainie (47,0% ogółu). Tabl. 26. Ludność w obiektach zbiorowego zakwaterowania według obywatelstwa i miejsca urodzenia w 2011 roku Wyszczególnienie Obywatele polscy Cudzoziemcy Osoby z obywatelstwem nieustalonym w tys. OGÓŁEM... 26,58 25,44 1,10 0,04 Urodzeni w Polsce... 25,33 25,26 0,07 0,00 Urodzeni za granicą... 0,40 0,15 0,25 0,00 Osoby o nieustalonym miejscu urodzenia. 0,85 0,04 0,77 0,04 w odsetkach OGÓŁEM ,0 100,0 100,0 100,0 Urodzeni w Polsce... 95,3 99,3 6,7 4,5 Urodzeni za granicą... 1,5 0,6 22,7 4,5 Osoby o nieustalonym miejscu urodzenia. 3,2 0,1 70,6 90,9 56

57 Z analizy danych spisu wynika, że 95,7% osób przebywających w obiektach zbiorowego zakwaterowania stanowiły osoby z obywatelstwem polskim, 4,1% cudzoziemcy (osoby z obywatelstwem niepolskim), a dla 0,2% nie zostało ustalone obywatelstwo. 0,3% 0,7% 0,3% 3,7% 19,5% Wykres 23. Cudzoziemcy w obiektach zbiorowego zakwaterowania według typu obiektu w 2011 roku 16,1% 2,7% 56,7% Internaty, bursy Domy studenckie, asystenckie, słuchaczy seminariów duchownych Hotele pracownicze Pozostałe placówki opiekuńczo-wychowawcze Domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi Zakłady opiekuńczo-lecznicze dla przewlekle chorych, hospicja Klasztory, domy zakonne Pozostałe obiekty zbiorowego zakwaterowania Prawie 60% cudzoziemców mieszkało w obiektach zbiorowego zamieszkania związanymi z nauką, 19,5% przebywało w hotelach pracowniczych, a 16,1% w pozostałych obiektach zbiorowego zakwaterowania m.in. w ośrodkach dla cudzoziemców. 2. Osoby bezdomne W spisie ludności i mieszkań 2011 podjęta została próba spisania osób bezdomnych. Uwzględniono trzy rodzaje bezdomności, które mogą wystąpić w sytuacjach związanych z posiadaniem lub brakiem mieszkania: bezdomność w przestrzeni publicznej, w obiektach zbiorowego zakwaterowania oraz w mieszkaniach konwencjonalnych (tzw. bezdomność ukryta). W kontekście spisu dwie pierwsze kategorie powinny obejmować tylko te osoby, które nie posiadają miejsca stałego zameldowania w żadnej z kategorii pomieszczeń mieszkalnych. Przy opracowywaniu wyników badania bezdomności w 2011 roku wykorzystano kategorie operacyjne oraz definicje opisowe zawarte w Polskiej Typologii Bezdomności na podstawie ETHOS W ramach NSP 2011 zostały wyróżnione dwie kategorie osób bezdomnych: Bezdomni pierwszej kategorii bez dachu nad głową. Kategoria ta obejmuje osoby żyjące na ulicy, w przestrzeni publicznej bez schronienia, które mogłoby zostać uznane za pomieszczenie mieszkalne. Do kategorii tej należą przede wszystkim osoby, które 2 ETHOS 2008 (European Typology of Homelessness and Housing Exclusion) Europejska Typologia Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego, 2008 r. tłum. P.Olech oraz tłum. J. Wygnańska 57

58 wieczór i noc w krytycznym momencie spisu spędziły poza jakąkolwiek instytucją funkcjonującą całodobowo. Miejsca przebywania tych osób to: dworce kolejowe i autobusowe oraz ich okolice, kanały i węzły ciepłownicze, ulice, plaże, bunkry, lasy i parki, miejsca na cmentarzach, centra handlowe, parkingi, opuszczone samochody, przyczepy kempingowe, klatki schodowe, zsypy, piwnice, strychy, śmietniki, ziemianki, wagony i bocznice kolejowe, ogrzewalnie. Osoby te spisane były przez rachmistrzów spisowych, w ściśle określonym czasie (według metodologii przyjętej do NSP 2011), w miejscach wcześniej rozpoznanych przez gminne biura spisowe we współpracy z ośrodkami pomocy społecznej, strażą miejską i innymi organizacjami zajmującymi się osobami bezdomnymi. Bezdomni drugiej kategorii bez miejsca zamieszkania Kategoria ta obejmuje osoby z reguły bez stałego miejsca zamieszkania, którym świadczona jest pomoc zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, zapewniająca schronienie, wyżywienie oraz odzież. To przede wszystkim osoby w obiektach zakwaterowania typu: schroniska dla bezdomnych, domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi3. Osoby te spisane zostały według zasad przygotowanych dla obiektów zbiorowego zakwaterowania.. W obu kategoriach bezdomnych są osoby, które posiadają mieszkanie, w którym są zameldowane na pobyt stały lub czasowy, ale z różnych względów nie chcą lub nie mogą w nim przebywać (mieszkać). Tabl. 27. Osoby bezdomne I i II kategorii według płci w 2011 roku Wyszczególnienie Bezdomni I kategorii razem Bezdomni II kategorii domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi schroniska dla bezdomnych, noclegownie Mężczyźni Kobiety Polska Typologia Bezdomności wyróżnia wśród bezdomnych bez miejsca zamieszkania również osoby, przebywające długotrwale w instytucjach medycznych (szpitalach psychiatrycznych, zakładach opiekuńczoleczniczych, ośrodkach leczenia odwykowego). W NSP 2011 zostały zebrane informacje o mieszkańcach tych placówek, jednakże z uwagi na brak odpowiedniego kryterium czasowego (przebywanie co najmniej 12 miesięcy) nie zdecydowano się na uwzględnienie tych osób w kategorii bezdomności. W badaniu osób w ozz uwzględniono kryterium przebywania powyżej 3 miesięcy 58

59 Na podstawie wyników badania bezdomności przeprowadzonego w ramach NSP 2011 skalę bezdomności w województwie lubelskim można oszacować na 919 osób. Bezdomni zaliczeni do I kategorii stanowili 21,2% zbiorowości, natomiast osoby bezdomne II kategorii, spisane w 10 domach pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi i w 18 schroniskach dla bezdomnych - 78,8%. Osoby bezdomne w województwie lubelskim stanowiły 3,6% bezdomnych w Polsce, przy czym bezdomni I kategorii - 2,4%, a II kategorii 6,2%. Wykres 24. Osoby bezdomne według kategorii bezdomnosci w 2011 roku Bezdomni I kategorii 21,2% Bezdomni II kategorii 78,8% domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi 24,7% schroniska dla bezdomnych, noclegownie 54,1% Z analizy danych dotyczących osób bezdomnych wynika, że bezdomność w województwie lubelskim, podobnie jak w kraju, dotyka w większym stopniu mężczyzn niż kobiet. Mężczyźni stanowili 73,4% populacji wszystkich bezdomnych, przy czym wśród osób bezdomnych I kategorii 86,7%, a wśród bezdomnych II kategorii 69,9%. Bezdomnych kobiet było prawie 3-krotnie mniej niż mężczyzn (26,5% osób bezdomnych). Większość bezdomnych mężczyzn II kategorii przebywało w schroniskach dla bezdomnych (89,3%), zaś kobiet w domach pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi (79,4%). Tabl. 28. Osoby bezdomne I i II kategorii według płci i wieku w 2011 roku Grupy wieku Bezdomni I kategorii Bezdomni II kategorii ogółem mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety mężczyźni kobiety w liczbach bezwzględnych w odsetkach 0-19 lat... 11,5 7,1 23,8 1,8 11,5 8,9 25, ,1 3,3 13,9 3,6 11,5 3,2 14, ,4 9,9 15,6 10,1 19,2 9,9 15, ,6 17,9 16,8 21,9 23,1 16,6 16, ,0 37,5 16,8 41,4 23,1 36,2 16, ,9 19,9 4,9 17,8 7,7 20,6 4, ,5 3,6 3,3 3,0 3,8 3,8 3,2 80 lat i więcej.. 2,0 0,9 4,9 0,6 0,0 1,0 5,5 59

60 Rozpatrując dane dotyczące struktury wieku osób bezdomnych można stwierdzić, że w 2011 roku najczęściej bezdomnością dotknięte były osoby w wieku od 50 do 59 lat (32,0% ogółu tej populacji), następnie osoby między 40 a 49 rokiem życia (17,6%) oraz w grupie wieku od 60 do 69 lat (15,9%). Biorąc pod uwagę płeć osób bezdomnych to najwięcej bezdomnych mężczyzn było w wieku od 50 do 59 lat (37,5% ogółu bezdomnych mężczyzn), następnie w grupie wieku lat (19,9%) oraz lat (17,9%). Struktura wieku bezdomnych kobiet znacznie różni się od struktury wieku mężczyzn. Najwięcej kobiet bezdomnych było w wieku do 19 lat (23,8% ogółu bezdomnych kobiet), a następnie w grupach wieku od 40 do 49 lat i od 50 do 59 lat po 16,8%. osoby 300 Wykres 25. Osoby bezdomne I i II kategorii według płci i wieku w 2011 roku poniżej 19 lat lat i więcej mężczyźni kobiety Charakterystyka demograficzna osób bezdomnych Dla osób bezdomnych II kategorii bez miejsca zamieszkania, którzy zostali spisani na ankiecie indywidualnej i posiadali numer ewidencyjny została opracowana nieco szersza charakterystyka demograficzna obejmująca stan cywilny prawny, kraj urodzenia oraz kraj obywatelstwa. Z danych NSP 2011 wynika, że osoby bezdomne były najczęściej samotne (71,5% ogółu zbiorowości). Wśród osób bezdomnych II kategorii w wieku 15 lat i więcej dominowali kawalerowie i panny (33,6%), następnie osoby rozwiedzione (32,5%) i owdowiałe ( 5,3%). Osoby będące w prawnym związku małżeńskim stanowiły 15,3%. Struktura ludności według stanu cywilnego prawnego znacznie różni się w poszczególnych obiektach zbiorowego zakwaterowania. W domach pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z dziećmi kawalerowie i panny stanowili 58,7% ogółu mieszkańców, osoby rozwiedzione 13,5%, a owdowiałe 10,3%. W schroniskach dla bezdomnych najwięcej, zaś przebywało osób 60

61 rozwiedzionych (38,7% ogółu), następnie kawalerów i panien (25,6%) oraz osób będących w związkach małżeńskich (13,9%). Tabl. 29. Osoby bezdomne II kategorii w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2011 roku Wyszczególnienie Obiekty zbiorowego zakwaterowania domy pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi w osobach w % schroniska dla bezdomnych, noclegownie ,0 100,0 100,0 Kawalerowie/panny ,6 58,7 25,6 Żonaci/zamężne ,3 6,5 18,1 Wdowcy/wdowy ,3 10,3 3,7 Rozwiedzeni/ rozwiedzione ,5 13,5 38,7 Nieustalony ,2 11,0 13,9 Bezdomni II kategorii to osoby w większości urodzone w Polsce - 97,1%, urodzeni za granicą stanowili 0,7%, a w stosunku do 2,2% nie ustalono miejsca urodzenia. Spośród tych osób 97,5% posiadało obywatelstwo polskie, 1,1% stanowili cudzoziemcy (osoby z obywatelstwem niepolskim), a dla 1,4% nie ustalono obywatelstwa. Proces przechodzenia w stan bezdomności to często długa i skomplikowana droga uwarunkowana wieloma czynnikami. Składają się na niego zarówno czynniki obiektywne niezależne od woli osób - takie jak np. zła sytuacja społeczno-ekonomiczna (bezrobocie, likwidacja hoteli, brak miejsc w zakładach opiekuńczych i opieki społecznej, brak opieki nad wychowankami domów dziecka po 18 rokiem życia), sytuacja prawna (możliwość eksmisji), jak i subiektywne akceptowane, a nawet współtworzone przez osobę np. związane z patologią i chorobami (alkoholizm, przestępczość, prostytucja, psychopatia), natury psychologicznej (świadomy wybór). W NSP 2011 przyczyny oraz okres bezdomności były badane wyłącznie wśród osób zaliczanych do I kategorii bez dachu nad głową. Ankieta zawierała pytanie z wyodrębnionymi 10 przyczynami bezdomności oraz pytanie dotyczące okresu bezdomności. Przyczyna bezdomności została ustalona dla 90,3% osób bezdomnych I kategorii. Najczęstszą przyczyną wskazywaną przez osoby bezdomne było wypędzenie z mieszkania przez rodzinę lub współlokatorów (35% ogółu zbiorowości bezdomnych), następne przyczyny to: wymeldowanie decyzją administracyjną (17,6%), bezrobocie (14,8%) oraz pozostawienie mieszkania rodzinie z własnej inicjatywy (10,8%). 61

62 Tabl. 30. Osoby bezdomne I kategorii według przyczyn bezdomności w 2011 roku. Jedna Dwie Trzy Wyszczególnienie przyczyna przyczyny przyczyny w liczbach bezwzględnych w odsetkach Wymeldowanie (decyzja administracyjna)... 17,6 16,8 23,3 11,1 Wypędzenie z mieszkania przez rodzinę/współlokatorów... 29,0 35,0 10,0 - Pozostawienie mieszkania rodzinie z własnej inicjatywy... 10,8 13,1 3,3 - Ucieczka przed przemocą w rodzinie... 4,5 2,9 13,3 - Utrata noclegów w miejscu byłej pracy... 3,4 3,6 3,3 - Konieczność opuszczenia domu dziecka na skutek pełnoletniości... 1,7 1,5 3,3 - Eksmisja... 7,4 5,1 13,3 22,2 Zadłużenie... 4,0 2,2 6,7 22,2 Bezrobocie... 14,8 13,1 20,0 22,2 Opuszczenie zakładu karnego... 6,8 6,6 3,3 22,2 Z analizy danych dotyczących przyczyn bezdomności według płci wynika, że kobiety najczęściej jako przyczynę bezdomności wskazywały ucieczkę przed przemocą w rodzinie (38,5% ogółu bezdomnych kobiet), następnie bezrobocie i zadłużenie (po 15,4%). W przypadku bezdomnych mężczyzn najbardziej znaczącą przyczyną bezdomności było wypędzenie z mieszkania przez rodzinę lub współlokatorów (31,6% ogółu bezdomnych mężczyzn), następnie wymeldowanie decyzją administracyjną (16,5%) oraz bezrobocie (15,2%). Wykres 26. Przyczyny bezdomności według płci osób bezdomnych I kategorii w 2011 roku wymeldowanie (decyzja administracyjna) wypędzenie z mieszkania przez rodzinę/współlokatorów pozostawienie mieszkania rodzinie z własnej inicjatywy ucieczka przed przemocą w rodzinie utrata noclegów w miejscu byłej pracy konieczność opuszczenia domu dziecka na skutek pełnoletności eksmisja zadłużenie bezrobocie opuszczenie zakładu karnego mężczyźni kobiety osoby 62

63 Wyniki spisu wykazały, że w województwie lubelskim najwięcej wśród bezdomnych I kategorii było osób, dla których okres bezdomności nie przekroczył 12 miesięcy (23,1%). Następną liczną grupę stanowiły osoby bezdomne powyżej 8 lat (22,1%) oraz od 4 do 8 lat (16,4%). Najmniej osób podało, że ich okres bezdomności wynosił od 2 do 3 lat (15,9%). Dla 22,6% osób bezdomnych nie ustalono okresu trwania bezdomności. Tabl. 31. Osoby bezdomne według okresu bezdomności i wieku w 2011 roku Okres bezdomności Wiek powyżej ogółem do 1 roku 2-3 lata 4-8 lat nieustalony 8 lat w liczbach bezwzględnych OGÓŁEM w odsetkach Poniżej 19 lat... 3,1 6, , ,6 8,9-3,1 2,3 6, ,3 13,3 12,9 3,1 11,6 13, ,1 24,4 29,0 15,6 20,9 20, ,0 28,9 35,5 65,6 30,2 40,9 60 lat i więcej... 20,0 4,1 3,6 2,1 7,7 2,6 Rozpatrując liczbę osób bezdomnych I kategorii według okresu bezdomności i wieku można stwierdzić, że najwięcej osób bezdomnych w 2011 roku w województwie lubelskim stanowiły osoby pozostające w bezdomności ponad 4 lata i mające ponad 50 lat. Prawie 66% osób pozostających w bezdomności od 4 do 8 lat to osoby w wieku lat, natomiast wśród bezdomnych powyżej 8 lat dominowały osoby w wieku 60 lat i więcej, stanowiąc prawie 35% (ogółu tej grupy) oraz bezdomni w wieku lat, których było ponad 30%. Osoby młode do 30 roku życia nie stanowiły znaczących udziałów w żadnej grupie wyróżnionych ze względu na okres bezdomności. Wykres 27. Osoby bezdomne I kategorii według wieku i okresu bezdomności w 2011 roku osoby poniżej 19 lat lat i więcej do 1 roku 2-3 lata 4-8 lat powyżej 8 lat nieustalony 63