język publikacji streszczenie streszczenie

Transkrypt

1 tytuł czasopisma tytuł artykułu (polski) tytuł artykułu (angielski) Applications of roentgen nazwiska autorów Praca INiG Zastosowanie Marek mikrotomografii Dohnalik, rentgenowskiej microtomography Jadwiga do Zalewska rozwiązywania zagadnień geologicznych i geofizycznych in solving geological and geophysical issues miejsce zatrudnienia Instytut Nafty i Gazu język publikacji polski streszczenie streszczenie polskie angielskie W ramach pracy omówiono podstawy teoretyczne mikrotomografii rentgenowskiej, microtomography, budowę build i zasadę description działania of roentgen mikrotomografu microtomograph, rentgenowskiego, opisano sposób akwizycji danych, ich rekonstrukcji i wizualizacji. Pokazano krok po kroku metodykę prowadzenia akwizycji danych za pomocą programu InspectX, rekonstrukcji obrazu z użyciem programu CT-Pro oraz trójwymiarowej wizualizacji obrazu programem This research describes basis of roentgen computed data acquisition process, collected data reconstruction and 3D visualization. Research includes step by step acquisition methodology using InspectX software and image reconstruction using CT- Pro software and 3D visualization using AVIZO software. This work rok nr woluminu nr str nr 157 s. 94 Plik PDF

2 AVIZO. Przytoczono przykłady zastosowań mikrotomografii rentgenowskiej w badaniumicrotomography skał oraz in rock przedstawiono researches. wyniki Shows pomiarów results of test testowych, researches obrazujących of visualizing wewnętrzną internal pore strukturę structure of przestrzeni Miocene and porowej rotliegend próbek skał piaskowcowych utworów mioceńskich i formacji czerwonego spągowca. Pokazano możliwości zastosowania micro-ct w badaniu szczelin, z uwzględnieniem osiągnięć różnych autorów. Zaprezentowano wizualizację szczelin wygenerowanych za pomocą mikrotomografu includes some examples of application of roentgen computed sandstone samples. This research shows possibilities of micro-ct application in crack researches referring to publications of many authors. This work presents visualization and measurement of some crack apertures images

3 rentgenowskiegogenerated Benchtop using CT160 roentgen dla kilku computed przykładowych microtomograph próbek skał węglanowych oraz pomierzono ich rozwartość i szerokość. Przedstawiono ogólny przegląd literaturowy zastosowania CT w naukach o ziemi. Specjalną uwagę poświęcono kilku zagadnieniom: m.in. ekstrakcji parametrów sieci porowej, ocenie procesu kwasowania, ocenie zmiany stanu nasycenia poprzez skanowanie w odstępach czasowych (Benchtop CT 160) based on few samples of carbonate rock. This work shows general literature survey of application of CT in earth sciences. Special emphasis was put on pore network extraction, monitoring wormhole initiation and growth inside carbonate core plugs during the injection of emulsified and visualization of pore space fluid penetration.

4 Praca INiG Problemy techniczne i technologiczne wierceń kierunkowych i poziomych Technical and technological problems in directional and horizontal drilling Praca zbiorowa zrealizowana w ramach Naukowej Sieci Tematycznej pod redakcją dr hab. inż. Marii Ciechanowskiej, prof. INiG Instytut Nafty i Gazu polski oraz charakterystykę podziemnych magazynów CO2 na podstawie techniki tomograficznej. W pracy przedstawiono analizę możliwości zastosowania odwiertów horyzontalnych do eksploatacji mioceńskich złóż zapadliska przedkarpackiego, w tym założenia projektowe dla multilateralnego for the multilateral otworu exploitation eksploatacyjnegohole in the na złożu Palikówka Palikówka. deposit. The Zaprezentowano results of wyniki numerical modelowania modelling numerycznego were trajektorii otworu kierunkowego przy uwzględnieniu budowy The thesis presents the analysis of possibilities of performing horizontal drilling for exploitation of Miocene deposits of the Precarpathian foredeep, including the project guidelines presented for the trajectory of the directional borehole, considering 2009 nr 158 s. 352

5 geologicznej wytypowanego złoża gazu ziemnego oraz właściwości fizykomechanicznych skał. Omówiono wyniki The results zintegrowanychof integrated badań rdzeni examination wiertniczych of drilling z cores were uwzględnieniem anizotropii ich właściwości fizycznych. Przedstawiono the geological structure of selected natural gas deposit and physical and mechanical properties of the rock. discussed, taking into account anisotropy of their physical properties. wpływ The impact niejednorodności of composite otoczenia nature of the odwiertu environment poziomego of horizontal na borehole was odpowiedź discussed on sond the response jądrowych. of nuclear Dokonano probes. doboru Drilling płuczek pod fluids were kątem ich selected with zdolności do respect to wynoszenia their ability urobku w to take out otworach the output in kierunkowych directional i poziomych, and

6 Praca INiG Zastosowanie metod analizy termicznej w badaniach produktów naftowych Methods of thermal analysis in petroleum products investigation Michał Krasodomski, Wojciech Krasodomski Instytut Nafty i Gazu polski a także ograniczenia uszkodzenia strefy przyotworowej. the limits of damage to Zaprezentowano the area near metodykę the borehole. stymulacji The złóż przy zastosowaniu techniki strzałowej. Dokonano przeglądu stanu wiedzy w zakresie zastosowań metod analizy termicznej w badaniach produktów naftowych. Stwierdzono, że najszerzej te techniki analityczne wykorzystuje się w badaniach produktów stałych zawierających węgiel, w tym kerogenu lub substancji horizontal boreholes and also methodology for deposit stimulation was presented using the shot hole technique. The state of knowledge review was executed in field of thermal analysis application for investigations the petroleum products. It was showed, that these analytic techniques are widely used for examination of solid carbon contained products, 2009 nr 159 s. 92

7 trudnolotnych, takich jak smoły węglowe, czy pozostałości naftowe często wykorzystywanych jako materiały energetyczne, czy też surowce w procesach destrukcyjnych. W badaniach rop naftowych wykorzystuje się praktycznie wszystkie podstawowe techniki analiz termicznych, oznacza się krzywe destylacji, zawartość lekkich frakcji oraz charakter i ilość parafin. Ogólnie można powiedzieć, że ocenia się charakter przemian e.g. kerogen or low volatile substances, such carbon tars or petroleum residues often used as fuels or the raw material for destructive processes. Practically all basic techniques of thermal analyses are used for investigations of petroleum. The curves of distillation products are determined, content of light fractions, character and paraffin s quantity. Generally we may say that the character of thermal transformation of petroleum is estimated in area low

8 termicznych rop zarówno w obszarze niskich, jak i wysokich temperatur. Szczególne miejsce mają tu badania stałych węglowodorów obecnych w ropach naftowych, w tym parafin i mikrowosków. Wiele investigations publikowanychof lubricants, prac dotyczy first of all in badań olejów area their i środków thermal smarowych, resistance, and also their przede wszystkim w obszarze ich odporności termicznej, a także przemian związanych z reakcjami utleniania (starzenie produktów) przy ich kontakcie z and high temperatures. The investigations of solid hydrocarbons paraffins and micro waxes have a special place in petroleum testing. Many works concerns for the transformations connected with oxidation (the aging the products contacted from air). As well be studied the impacts of additives on profiles of thermal powietrzem. transformations Badane and the są wpływy oxidation

9 dodatków resistance uszlachetniających of lubricants. na The works charakterystyki connected przemian termicznych, jak i odporność olejów smarowych na utlenianie. W ostatnim okresie pojawiają się prace związane z biopaliwami; zarówno oceniające ich właściwości i kinetykę rozpadu, jak i investigations to kompatybilnośćbroadening z paliwami the scope of naftowymi. knowledge Zaproponowano about kilka kierunków prac badawczych związanych z poszerzeniem wiedzy w zakresie działania dodatków uszlachetniających oraz with biofuels appears on the last time, as well estimated their proprieties, kinetics of destruction as the compatibility from fuels. In publication were showed several promising directions of characters of additives as well as modified road bitumen too.

10 Praca INiG Inwersja sejsmiczna akustyczna i elastyczna fal podłużnych, konwertowanych i poprzecznych w zagadnieniach interpretacji złożowej Seismic Halina inversion of Jędrzejowskalongitudinal, Tyczkowska shear and converted waves for selected problem of reservoir interpretation Instytut Nafty i Gazu polski modyfikowanych asfaltów. Celem przedstawionej publikacji jest pokazanie możliwości metody sejsmicznej fal odbitych podłużnych i konwertowanych w zadaniach odtworzenia pola prędkości falreconstruction poprzecznych. of transverse Prędkość waves propagacji fal velocity field. sejsmicznych The velocity to jeden z of seismic parametrów, waves który propagation najbardziej is one of the wiarygodnie charakteryzuje właściwości fizyczne ośrodka geologicznego. W zadaniach określenia właściwości The goal of this publication is to present the possibilities of the seismic method of longitudinal and converted reflected waves in parameters which describe the physical properties of the geological medium the most zbiornikowychauthoritatively. oraz nasyceń In tasks obiektów targeted at złożowych defining the szczególnego reservoir znaczenia properties 2009 nr 160 s. 85

11 nabiera informacja o prędkości fali poprzecznej, ze względu na jej specyficzną reakcję na obecność fazy ciekłej (i gazowej) w ośrodku. Pomiary geofizyki otworowej oferują bezpośredni pomiar prędkości fali phase in the medium. The poprzecznejmeasurements w procedurze of borehole pełne pole geophysics falowe (full offer direct wave sonic). Pomiary sejsmiki powierzchniowej raczej sporadycznie, a często wyłącznie w zadaniach badawczych wykonywane są w pełnej opcji wieloskładnikowej and saturation of deposit objects the information on transverse wave velocity acquires a particular importance on account of its specific reaction to the liquid (and gaseous) measurement of transverse wave velocity in full wave sonic procedure. The measurements of surface seismics are rarely performed in full 3C seismic option, (multicomponent) and often tzw. exclusively

12 Sejsmika 3C przede wszystkim ze względu na odrębny od fali podłużnej P sposób generowania fal poprzecznych S. Znacznie mniej czasochłonne i kosztochłonne jest wykorzystanie do określenia pola prędkości fali poprzecznej pomiarów fal measurement of converted konwertowanych. waves to Podstawową define the procedurą transverse odtworzenia wave prędkości sejsmicznych jest inwersja sejsmiczna. W pracy scharakteryzowano różne typy inwersji akustycznej i elastycznej, i na podstawie danych literaturowych pokazano for research purposes, mostly on account of the method of generating transverse S waves independent from longitudinal P wave. Significantly less timeconsuming and less expensive is the application of the velocity field. The basic procedure in reconstruction of seismic velocities is the seismic inversion. Different types of acoustic and elastic inversion are described

13 liczne przykłady zastosowania inwersji do charakterystyk własności specification, zbiornikowych. numerous Zaproponowanoapplications również of inversion odmienne od are shown to rozpoznanych characterize w literaturze the reservoir podejście properties. do oceny Also, a prędkości fali different poprzecznej, approach stosując was jednocześnie suggested inwersję from those elastyczną i described akustyczną in literature fali to the konwertowanejevaluation of w interaktywnej pętli, wraz z modelowaniem in the study and, on the basis of available literature transverse wave velocity, using sejsmicznym. simultaneously Ponadto elastic and opracowano acoustic model inversion of testowy, converted oparty na wave in an wynikach interactive interpretacji loop along rzeczywistych with seismic danych modeling. polowych Moreover, sejsmiki a test 2D-3C model was

14 Praca INiG Wizualizacja i analiza przestrzeni porowej piaskowców czerwonego spągowca Rotliegend sandstones pore space visualization and analysis with X-ray computed Jadwiga Zalewska, Marek Dohnalik Anna Poszytek metodą microtomography Instytut Nafty i Gazu Uniwersytet Warszawski polski (Projekt Rajsko- Krzeczów). W fazie finalnej, na podstawie mapy prędkości fal P i S obliczono współczynnik Vp/Vs i oceniono jego skuteczność jako wskaźnika dyskryminującego w ośrodku geologicznym obecność fazy nasyconej węglowodorami. developed, based on the results of interpretation of the 2D-3C seismic real field information (Rajsko- Krzeczów project). At the final stage, based on the P and S waves velocity map, the coefficient Vp/Vs was calculated and its effectiveness was assessed as an indicator discriminating the hydrocarbon saturated phase in the geological medium. Rentgenowska X-ray mikrotomografia microtomography oferuje offers unique unikalną ability of zdolność do internal rock obrazowania structure budowy visualization, wewnętrznej enabling 2009 nr 161 s. 83

15 rentgenowskiej (micromikrotomografiict) method komputerowej (mikro-ct) skał, mogąc wytwarzać trójwymiarowe obrazy struktury wewnętrznej próbek skalnych z mikrometryczną with micrometric rozdzielczością. resolution. Najważniejszymi The primary zastosowaniamiapplications tej metody of this są badania method porowatości are tests i możliwości transportowania płynów, stosowane w badaniach geologii naftowej. W opracowaniu przedstawiono wyniki trójwymiarowej wizualizacji i analizy struktury przestrzeni porowej piaskowców, uzyskanych na podstawie danych mikrotomografii creation of threedimensional images of rock sample internal structures of porosity and fluid transport abilities, used in oil geology research. The work presents results of threedimensional visualization and analysis of sandstones pore space structure, obtained on the grounds of X-ray rentgenowskiej. microtomography W ramach data. The pracy zostały research wykonane included

16 konwencjonalneconventional badania laboratory laboratoryjne tests on na próbkach drilling core rdzeni samples, wiertniczych, which które constituted stanowiły auxiliary informacje information pomocnicze for microdla CT method zaprezentowania presentation, metody micro-ct, charakteryzując szereg ważnych właściwości skał. Materiał badawczy stanowiły próbki skał reprezentujące utwory czerwonego spągowca, pochodzące z sześciu otworów wiertniczych (Czarna Wieś-4, 5, 6, Parzęczewo-1, 2 i Cicha Góra-9). Badane próbki charakteryzowały się niewielką zmiennością characterizing several important rock properties. Experimental material comprised rock samples representing Rotliegend formations originating from six boreholes (Czarna Wieś-4, 5, 6, Parzęczewo-1, 2 and Cicha Góra-9). The samples tested were characterized by small variability of total porosity and permeability.

17 porowatości In general, całkowitej i values of przepuszczalności. porosity Ogólnie coefficients wartości were small współczynnikówand close to porowatości each other. były The highest niewielkie average i zbliżone value of this do siebie. parameter Najwyższą belonged średnią to eolian wartością formations tego (Kpmean parametru = 8.09%), cechowały being slightly się utwory lower for eoliczne alluvial (Kpśr = formations 8,09%), (Kpmean = nieco niższą 7.21%), and utwory the lowest aluwialne one in case (Kpśr = of fluvial 7,21%) i formations najniższą (Kpmean utwory = 6.97%). fluwialne The similar (Kpśr = trend was 6,97%). observed Podobny in case of trend permeability występował coefficients, w przypadku with eolian współczynników formations przepuszczalności: having utwory (Kpermmean eoliczne = 2.86 md), Kprzśr = 2,86 alluvial

18 md, utwory aluwialne Kprzśr = 0,34 md, utwory fluwialne Kprzśr = 0,23 md. Wyniki badań wykonanych metodą micro-ct przedstawiono najpierw w postaci trójwymiarowych obrazów pierwotnej struktury szkieletu oraz struktury porowej całej próbki. Następnie z analizowanej próbki wydzielono dwie podróbki, dla których przeprowadzono formations (Kpermmean = 0.34 md) and fluvial formations (Kpermmean = 0.23 md). Results of test carried out with micro-ct method were first presented in form of threedimensional images of original matrix structure and pore structure of the whole sample. Next, two sub-samples were separated from the sample szczegółową under test, analizę for which ilościową, detailed określającą quantitative liczebność analysis występujących were w niej carried out, niepołączonychdetermining pomiędzy the size

19 sobą podtypów porów. W każdej z nich wydzielono i zobrazowano sześć największych pod względem objętościowym podtypów porów. W efekcie obliczeń powstały wykresy liczebności podgrup w poszczególnych klasach objętości, wykresy procentowego udziału poszczególnych klas porów oraz obraz przedstawiającypore classes dystrybucję percentages, przestrzenną poszczególnych klas objętości dla każdej podpróbki. of not interconnected subtypes of pores present in the subsamples. In each subsample six biggest in terms of volume pore subtypes were distinguished and visualized. The computations resulted in charts of sub-groups sizes in individual volume classes, charts of individual as well as the image presenting spatial distribution Przeprowadzonaof individual klasyfikacja volume wielkości classes for porów ze each subsample. względu na

20 ich objętość pozwoliła na uporządkowanie zbioru prób i wydzielenie 3 typów skał w utworach eoliczych i 3 typów skał w utworach fluwialnych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że lepsze walory obrazowania przestrzeni porowej dała metoda micro- CT, która pozwoliła na zinterpretowanie szczelin z możliwością określenia ich charakteru czego nie wykazały ani badania mikroskopowe, Carried out classification of pore sizes by their volumes enabled arranging of samples set and distinguishing of 3 rock types in eolian formations, and 3 rock types in fluvial formations. It should be noted, that micro- CT method yielded in better values of pore space visualization, enabling interpretation of fractures giving possibilities of their nature ani badania determination, porozymetryczne. which Nadmienić were not należy evidenced również, neither in że na wielu microscope

21 Praca INiGEFEKTYWNOŚĆ energy ENERGETYCZNAefficiency Wydanie Konferencyjne polski zdjęciach z mikroskopu polaryzacyjnego porowatość była bardzo słabo widoczna albo praktycznie niewidoczna. Powyższe fakty potwierdzają dużą użyteczność mikrotomografii tests nor in porosimetry tests. It should be also noted, that porosity was only poorly visible or even invisible in practice on many pictures from polarization microscope. The abovementioned rentgenowskiej w facts confirm rozpoznaniu high usability charakteru of X-ray struktury microtomography porowej, z możliwością pełnej identyfikacji i interpretacji szczelin w próbkach. Pozycja wydawnicza Prace Instytutu Nafty i Gazu nr 162 zawiera zbiór in pore structure nature diagnostics, with possibility of full identification and interpretation of fractures in samples. The publication Oil and Gas Institute Studies no. 162 contains a collection 2009 nr 162 s. 287

22 artykułów poświeconych zagadnieniom efektywności energetycznej procesów wydobycia i przetwarzania nośników energii, wykorzystania alternatywnych źródeł energii, energy wykorzystaniemsources, the plazmy use of lowtemperature niskotemperaturowej, a także plasma, and związanymi also the z tym aspects of aspektami ecology and ekologii i economics ekonomiki. related to Artykuły them. The zostały articles are opracowane available w języku in English, angielskim, Polish or polskim lub Russian rosyjskim (each with a (każdy ze summary in skrótem English and w języku the original angielskim language) i języku by the oryginalnym) researchers przez of the Institutes pracowników naukowych Instytutów of articles devoted to energy effectiveness issues the processes of extraction and processing of energy carriers, the use of alternative from Belarus, Latvia,

23 z Białorusi, Litwy, Kazachstanu, Rosji, Ukrainy i Polski. Tematycznie zgrupowane zostały w następujących grupach: wybrane problemy rozwoju pozyskiwania energii, węgiel jako podstawowe źródło energii i surowiec chemiczny, wydobycie, produkcja i transport zasobów paliwowoenergetycznych, wykorzystanie zasobów energetycznych, zwiększenie efektywności, efektywne technologie wykorzystania i konwersji paliw, niskotemperaturowa plazma i jej zastosowanie, Kazakhstan, Russia, Ukraine and Poland. They have been thematically gathered in the following groups: selected problems related to the development of energy acquisition, coal as the basic source of energy and as chemical material, extraction, production and transport of fuel and energy resources, the use of energy resources, increasing the effectiveness, effective technologies of fuel utilization and conversion, low-

24 Praca INiG BioremediacjaBioremediation odpadów of drill wiertniczych wastes zanieczyszczonych contaminated substancjami with ropopochodnymi petroleum ze starych substances dołów from urobkowych weathered waste pits Teresa Steliga Instytut Nafty i Gazu polski wykorzystanie temperature alternatywnych plasma źródeł and its energii, application, biopaliwa i the use of biokomponenty, alternative problemy sources efektywności of energy, energetycznej, biofuels and ekologia i biocomponents, ekonomia. problems Zebrane w of energy Pracy INiG nreffectiveness, 162 artykuły ukazują współczesne problemy energetyczne w zróżnicowanej perspektywie; zarówno geograficznej, jak i surowcowej. W pracy przedstawiono etapowe oczyszczanie odpadów wiertniczych zanieczyszczonych ecology and economy. Collected articles contained in the Studies by INiG no. 162 present the current energy problems in diverse geographical and material prospects. The aim of this work is to discuss the phase technology of drill wastes purification. substancjami The wastes, ropopochodnymi, contaminated zdeponowanymi with w starych petroleum dołach substances 2009 nr 163 s. 331

25 urobkowych. Odpad wiertniczy, na podstawie badań fizykochemicznych, analiz chromatographical chromatograficznych analyses of zanieczyszczeń petroleum ropopochodnych pollutants i analiz and mineralogicznych mineralogical oraz tests. Then, przeglądu the archival archiwalnych data was danych z revised. As wierceń, a result, the został wastes were zakwalifikowanyqualified as do grupy odpadów o kodzie ex * gleba i ziemia zanieczyszczona and stored in old waste pits, were the subject of physicochemical research, wastes group ex * soil and ground contaminated with petroleum substancjami substances. ropopochodnymi. Decision to Umożliwiło obtain and to uzyskanie neutralise decyzji petroleum zezwalającej pollutants na odzysk i (with an in- unieszkodliwianiesitu method zanieczyszczeń applied in ropopochodnycha waste pit) metodą was the next in-situ na step. The danym dole drill wastes

26 urobkowym. Odpady wiertnicze charakteryzowały się wysoką maksymalną zawartością zanieczyszczeń to mg/kg dry ropopochodnychmass. Due w zakresie to this fact, od the phase do technology mg/kg s.m. Z of purification tego względu wprowadzono etapową realizację kolejnych procesów umożliwiających stopniowe obniżanie poziomu zanieczyszczeń. Pozwala to na sukcesywne wprowadzaniecontaminated kolejnych area. Initial metod coraz remediation, głębszego consisting oczyszczania of drainage, skażonego has led to terenu. a decrease Przeprowadzeniein pollutants wstępnej remediacji, polegającej na drenażu melioracyjnoincluded high content of petroleum hydrocarbons in the range from was used. This technology enables effective introduction of consecutive methods of more and more advanced cleaning of the content by %, to a level below mg/

27 odciekowym, kg dry mass. pozwoliło na Owing to obniżenie this process, zawartości the following zanieczyszczeń steps of ropopochodnych waste pits o 59,3 purification 72,8%, czyli were do poziomu possible. poniżej Results of mg/ optimisation kg s.m. umożliwiającego realizowanie dalszych etapów oczyszczania odpadów zgromadzonych w dołach urobkowych. Omówiono wyniki prac optymalizacyjnych research, done in a semiindustrial scale with an ex-situ prism method, included: modification in waste structure in order to increase prowadzonych microorganisms w skali and nutrients półtechnicznej bioaccess w warunkach to petroleum ex-situ hydrocarbons; metodą basic pryzmowania, bioremediation które stimulated by obejmowały: bioaeration, modyfikację and waste struktury environment odpadu enrichment w celu with biogenic zwiększenia substances biodostępności aiding the mikroorganizmówgrowth of

28 i substancji autochthonous odżywczych microflora do and węglowodorów bioaugmentation ropopochodnych, consisting of bioremediacjęinoculation of podstawową; pre-cleaned stymulowaną waste with poprzez biopreparations biowentylację created on i the basis of wzbogacanieautochthonous środowiska bacteria, odpadu w enriched with składniki isolated fungi biogenne, during the wspomagającelast phase of rozwój inoculation. mikroflory The aim of autochtonicznej, microbiological oraz research was bioaugmentację to create a polegającą professional na inokulacjibiopreparation wstępnie on the oczyszczonego basis of odpadu autochthonous biopreparatami microorganisms. sporządzonymi In addition, na bazie microbiological bakterii tests autochtonicznych, included które w sequential końcowej analysis of fazie procesu coding DNA inokulacji 16S rrna wzbogacano for bacteria o and 18S wyizolowane rrna for gatunki fungi, which

29 grzybów. W badaniach mikrobiologicznych, mających na celu opracowanie profesjonalnego biopreparations. biopreparatu During the na bazie last phase of mikroorganizmów inoculation, a autochtonicznych, biopreparation rozszerzono enriched zakres with selected klasycznych fungi was badań applied mikrobiologicznych and the o analizę effectiveness sekwencjonowania of the DNA biopreparation kodującego; increased, 16S rrna concerning dla bakterii long-chain i 18S hydrocarbons rrna dla and BTEX grzybów, co and WWA pozwoliło na zidentyfikowanie gatunków enabled identification of bacteria and fungi species include in trace amounts. The entire bakterii i process of grzybów drill wastes wchodzących purification w skład was biopreparatów. controlled Wprowadzenie with the w końcowej use of fazie monitoring, inokulacji which biopreparatu consisted wzbogaconegoof: physicochemical o

30 wytypowane research gatunki on waste, grzybów microbiological pozwoliło na tests zwiększenie (determination efektywności of bacteria oddziaływania and fungi biopreparatu total amount, w bacteria stosunku do węglowodorów o dłuższych łańcuchach węglowych oraz do śladowych zawartości BTEX i WWA. Cały cykl procesu oczyszczania odpadu wiertniczego z (Microtox, zanieczyszczeń Ostracodtoxkit ropopochodnych FTM, kontrolowanophytotoxkittm za pomocą and rozbudowanego microplate monitoringu, Ames tests). obejmującego: One of the badania fizykochemiczne odpadu, badania mikrobiologiczne (oznaczenie ogólnej liczby bakterii amount degrading petroleum hydrocarbons, dehydrogenaze and cellulase activeness), and toxicological research with the use of new generation tests most crucial elements, enabling an insight into biodegradation process and determination of purification effectiveness,

31 i grzybów, was a liczby bakterii chromatographical degradujących analysis. węglowodory This method ropopochodne, leads to aktywności quantitative dehydrogenazowej and i celulazowej) qualitative oraz badania determination toksykologiczne of z hydrocarbons wykorzystaniem testów nowej generacji (testy Microtox, Ostracodtoxkit FTM, Phytotoxkit FTM, mikropłytkowy test Ames a). Równie istotnym elementem phases. pozwalającymfurthermore, na szersze spojrzenie na przebieg procesu biodegradacji biodegradation degree (as zanieczyszczeń n-c17/pr ropopochodnychand n-c18/f i określenie concentration efektywności rate) kolejnych present the etapów effectiveness oczyszczania była analiza chromatograficzna included in petroleum pollutants. Besides, it enables observation of content alternation of n-alkanes, BTEX and WWA during purification introduced indicators of n-alkanes of the applied wastes purification technology.

32 pozwalająca na ilościowe i jakościowe oznaczenie poszczególnych węglowodorów wchodzącychbiodegradation w skład in drill zanieczyszczeń wastes, ropopochodnych. normalization Umożliwiła of analyte ona concentration zaobserwowaniewas applied zmian with the zawartości use of a poszczególnych C30-17a(H),21b(H)- n-alkanów, hopane BTEX i WWA biomarker, w trakcie which realizowanychenabled total etapów estimation oczyszczania. of petroleum Ponadto hydrocarbons wprowadzanebiodegradation wskaźniki degree. stopnia Calculated biodegradacji first-order n-alkanów (w postaci stosunków zawartości n-c17/pr i n-c18/ F) dobrze obrazują efektywność realizowanych kolejnych etapów opracowanej In order to create a mathematical model of petroleum pollutants biodegradation constants (k) led to observation and comparison in kinetics of biodegradation of consecutive groups of petroleum pollutants

33 technologii (TPH, S n- oczyszczania C8 n-c22, odpadów z S n-c23 nzanieczyszczeńc36, BTEX) ropopochodnych. in following W celu stages of opracowania wastes modelu purification. matematycznegoin addition, biodegradacji owing to the zanieczyszczeń biodegradation ropopochodnychconstants, w odpadach comparison wiertniczych in zastosowano normalizację stężenia biopreparations, analitów based on za pomocą autochthonous wprowadzonego microorganisms biomakera and enriched C30-17a(H),21b(H)- with fungi, hopanu, has been który possible. umożliwił Transfer of pełną ocenę laboratory stopnia research biodegradacji (ex-situ) to węglowodorów industrial ropopochodnych. conditions Obliczone stałe biodegradacji pierwszego rzędu (k) pozwoliły na prześledzenie i porównanie kinetyki przebiegu effectiveness of causes difficulties. However, they became the main reason to create instructions needed to an in-situ

34 biodegradacji method poszczególnychapplication. grup Moreover, zanieczyszczeńproportions ropopochodnych (TPH, S n- C8 n-c22, S n-c23 n- C36, BTEX) w kolejnych etapach oczyszczania odpadów. Na podstawie przedstawionych stałych biodegradacji można również porównać efektywność działania biopreparatów na bazie bakterii autochtonicznych in weather conditions, oraz the wzbogaconychconception of o drill wastes wytypowane purification gatunki in industrial grzybów. conditions Przeniesienie (in-situ wyników method) badań needs laboratoryjnych (ex-situ) na warunki przemysłowe stwarza duże of mixing waste with pure soil (leading to modification in waste structure), optimisation of doses of biogenic substances and estimation of biopreparations effectiveness were possible. Due to alternation verification. Time of purification can be lengthened

35 trudności, jednakże były one podstawą opracowania wytycznych prowadzenia procesu oczyszczania metodą insitu. Ponadto pozwoliły one na ustalenie proporcji zmieszaniabioaugmentation. odpadu Additional z czystą deep-seated ziemią dosage of a w celu biopreparation modyfikacji and deeper jego layers struktury, aeration doboru of stored optymalnych wastes in dawek pits should substancji be taken biogennych into account. oraz The above zapoznania presented się z efektywnością opracowanych biopreparatów. Ze względu na sezonowość i zmienność panujących warunków atmosferycznych, and the number of inoculation series (with biopreparations based on autochthonous microorganisms and fungi) can be increased to 3 series during 2 years of purification technology, applied to strongly polluted wastes from weathered pits, enabled a decrease in petroleum pollutants

36 opracowana koncepcja oczyszczania odpadów wiertniczych w warunkach przemysłowych (metoda insitu) wymaga weryfikacji, polegającej na wydłużeniu czasu trwania poszczególnych etapów oczyszczania i zwiększeniu liczby serii inokulacji biopreparatami na bazie bakterii autochtonicznych i grzybów (3 serie inokulacji w ciągu 2 lat prowadzenia procesu bioaugmentacji) oraz zastosowaniu dodatkowo dozowania wgłębnego biopreparatu, content to a satisfactory level in 3 years. Wastes were on the level of accepted soil and ground standards. Recultivation of waste pits area was completed and the area could be reforested. During recultivation process, all required law and administrative standards concerning Polish law were taken into consideration, that resulted in decision of recultivation completion. The technology can be characterised as new, z effective and równoczesnymenvironmentally

37 napowietrzaniem głębszych warstw odpadów zdeponowanych economical w dołach method of urobkowych. petroleum Przedstawionyhydrocarbons tok neutralisation postępowania in the area w prowadzonym procesie oczyszczania silnie skażonych substancjami ropopochodnymi odpadów ze starych dołów urobkowych umożliwił po okresie 3 lat obniżenie zawartości zanieczyszczeń ropopochodnych do poziomu nieprzekraczającego dopuszczalnych wartości, określonych przez obowiązujące standardy jakości gleby i ziemi. Pozwoliło to na friendly. What is more, it is a highly of weathered waste pits in industrial conditions.

38 zakończenie rekultywacji terenów dołów urobkowych i przekazanie ich do zagospodarowania jako użytek leśny. W trakcie prowadzonego procesu rekultywacji spełniono obowiązujące wymagania administracyjnoprawne w zakresie polskiego ustawodawstwa, co zaowocowało uzyskaniem decyzji o zakończeniu rekultywacji. Przedstawiona technologia należy do nowych, pewnych i bezpiecznych dla środowiska oraz uzasadnionych ekonomicznie do

39 Praca INiG Odpady w XXI wieku Praca INiG Symulacyjne badanie procesów sekwestracji gazów kwaśnych w wodach podścielających złoża naftowe Waste in the Wydanie 20th centurykonferencyjne Simulation Wiesław studies of Szott, acid gas Andrzej sequestration Gołąbek, in aquifers Krzysztof underlying Miłek gas reservoirs Instytut Nafty i Gazu zastosowania w warunkach przemysłowych metod likwidacji zanieczyszczeń ropopochodnych na terenach starych dołów urobkowych. polski 2009 nr 164 s. 242 polski W pracy podjęto tematykę migracji gazów kwaśnych zatłaczanych w procesie ich sekwestracji do wód podścielających złoże naftowe (gazu ziemnego). Zaprezentowane wyniki analiz zjawisk determinujących proces sekwestracji otrzymano na drodze symulacji złożowych. Praca składa The paper deals with the problem of gas and water migrations in geological structures as the result of gas sequestration process. In particular, the gas injected is the mixture of acid gasses (CO2, H2S) and the sequestration formation is the water bearing zone underlying the natural gas reservoir. The paper 2009 nr 165 s. 89

40 się z dwóch części. W I części pracy badania w postaci eksperymentów numerycznych przeprowadzono na uproszczonych strukturach teoretycznych: 1- wymiarowym modelu pionowej cienkiej rurki i 3- wymiarowym modelu sektorowym struktury złożowej. Zastosowane uproszczenia pozwoliły na łatwiejsze monitorowanie głównych cech analizowanego procesu. Cechy te sformułowano w postaci ogólnych wniosków i zweryfikowano w II części pracy. W presents results of the reservoir simulation of the sequestration process that allow to study phenomena taking place during the process. The studies consist of two parts. The first part includes simulation experiments of two theoretical structures: (i) 1-D vertical slim tube and (ii) 3-D sector model of a sequestration structure. These models, formulated in the simplified ways, focus on the main features of the process under investigations (fluid

41 części tej obejmującej realistyczną strukturę i historycznie monitorowany przebieg procesu sekwestracji zaprezentowano konstrukcję modelu symulacyjnego struktury, jego szczegółową kalibrację oraz wyniki złożowych symulacji prognostycznych wraz z analizą zjawisk zachodzących w trakcie składowania gazów kwaśnych w badanej strukturze, w tym zjawisk migracji płynów złożowych. displacement, gas solution in water, gas diffusion). The approach facilitates drawing general conclusions concerning the sequestration process in the type of structures being studied. These conclusions concern: (i) the migration paths for the injected gas within the water zone the transverse migration is limited and dominated by the vertical upward flow governed by the buoyancy forces, while in the overlaying gas zone it is determined

42 by the normal pressuregradient drive, (ii) on the short time scale the dissolution of the injected gas in water is limited compared to the amount of the free gas flow, (iii) diffusion effects in both aqueous and gaseous phases play minor part in the sequestration process. The second part of the paper concentrates on a realistic structure that has been used for many years as the sequestration structure in Poland. The availability of the

43 production data allowed the authors to verify and history match the model. It was then used to obtain predictions of the structure performance in the future. The results obtained were discussed in detail and compared with the general conclusions drawn in the first part of the studies This second part of the studies confirms those general conclusions and, in addition, emphasizes the significance of the detailed geological

44 features of the sequestration structure that determine the complexity of the migration processes and, consequently, the time depended distribution of the gas injected into the structure.