Logistyka działań w ratownictwie wodnym

Transkrypt

1 AMBROŻY Tadeusz 1 MUCHA Dariusz 2 AMBROŻY Dorota 3 OSTROWSKI Andrzej 4 DOBRZAŃSKI Paweł 5 Logistyka działań w ratownictwie wodnym WSTĘP Prakseologia to nauka o normach i zasadach skutecznego i sprawnego działania. Zajmuje się efektywnością, którą definiuje jako zdolność do osiągania celów przy optymalnym wykorzystaniu możliwości [3]. W ujęciu prakseologicznym sprawne działanie to celowe i świadome wykonywanie czynności. Każde działanie ma charakter elementarny i jest czynem prostym, czyli impulsem dowolnym lub składającym się z czynów prostych. W przypadku działania jednej osoby czyny realizowane jednocześnie lub następująco składają się na działanie jednopodmiotowe, natomiast w przypadku czynów kilku osób pozostających w stosunku kooperacji negatywnej lub pozytywnej, takie działanie jest działaniem wielopodmiotowym [2]. Działania indywidualne w ratownictwie wodnym odgrywają znaczącą rolę i właśnie te poczynania powinny być oparte na określonych wytycznych i procedurach oraz opanowane perfekcyjnie przez wszystkich biorących udział w zabezpieczaniu obszarów wodnych. Stanowią one bowiem podstawę działań zespołowych, a to z kolei gwarantuje osiągnięcie efektu synergicznego (współdziałanie różnych czynników, którego efekt jest większy niż suma poszczególnych oddzielnych działań), a tym samym zwiększeniu efektywności działań praktycznych. Spowodowane jest to między innymi możliwością lepszego wykorzystania umiejętności ratowników dla zwiększenia bezpieczeństwa na obszarach wodnych. Skuteczne działanie oparte jest w tym przypadku na przewidywaniu zdarzeń, planowaniu i programowaniu zabezpieczeń, realizacji tych planów w praktyce oraz ocenę efektów dla wyciągnięcia wniosków i wdrożenia ich do praktyki [1]. Skuteczność takich zabiegów wymaga doskonałego wyszkolenia i doświadczenia w działaniach indywidualnych, zgrania ze sobą osób różnych czynności oraz osób uczestniczących w procesie zabezpieczania obszarów wodnych, a także właściwego obiegu informacji. Proces planowania, realizowania i kontrolowania, a także efektywnego przepływu zasobów i czynności oraz odpowiedniej informacji w celu realizacji określonych założeń to postępowanie logistyczne. Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie działań logistycznych realizowanych w dążeniu do optymalizacji zachowań ratowniczych na obszarach wodnych. 1. ALGORYTM POSTĘPOWANIA W EFEKTYWNYM ZABEZPIECZENIU OBSZARÓW WODNYCH W celu optymalnego zabezpieczenia obszarów wodnych można wykorzystać zaprezentowany w pracy algorytm postępowania (ryc. 1 i 2). Pierwszy i drugi etap to posunięcia strategiczne dotyczące całego kraju, które mają wypracować zasady zabezpieczania, przygotowania i wytyczania kąpielisk oraz organizowania pracy ratowników, a także wyznaczyć kierunek i zakres szkolenia ratowników wodnych na odpowiednim poziomie. 1 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, dr hab. prof. AWF, instruktor ratownictwa wodnego, tel ; tadek@ambrozy.pl 2 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Nauk Biomedycznych, dr hab. prof. AWF, tel ; nauka@autograf.pl 3 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, dr nauk o kf, tel ; tadek@ambrozy.pl 4 Akademia Wychowania Fizycznego, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu Kraków, ul Jana Pawła II 78, Instytut Sportu, dr nauk o kf, instruktor ratownictwa wodnego, tel ; andrzejostrowski@poczta.fm 5 magister wychowania fizycznego, nauczyciel wychowania fizycznego, instruktor ratownictwa wodnego, pdobrzanski@gmail.com 7208

2 Etap trzeci i czwarty to działania praktyczne, prewencyjne o charakterze lokalnym, które na bazie wypracowanej wcześniej wiedzy i umiejętności ratowników oraz z wykorzystaniem odpowiednich procedur i przepisów pozwolą na przygotowanie miejsc nad wodą, wyposażenie ich w odpowiedni sprzęt i obstawę ratowniczą, w celu zapewnienia stałej obserwacji, zabezpieczenia i gotowości odpowiednich służb do podjęcia skutecznej akcji w przypadku wystąpienia zagrożenia. Ryc. 1. Prewencyjne działania przygotowawcze i bieżące do momentu wystąpienia zagrożenia na obszarach wodnych Ryc. 2. Postępowanie w momencie wystąpienia zagrożenia na obszarze wodnym Etap piąty to wszelkie działania, które należy przeprowadzić w momencie wystąpienia realnego zagrożenia na obszarze wodnym. Skuteczność tych działań jest ściśle powiązana i uzależniona od właściwej realizacji poprzednich etapów. W niniejszej pracy ten etap został podzielony na akcję bezpośrednią i pośrednią. Pierwsza z nich wynika w prostej linii ze skutecznej obserwacji, posiadania odpowiedniego sprzętu pływającego i ratowniczego oraz właściwego rozlokowania osób zabezpieczających obszar wodny. Efektywność drugiej jest zależna od poziomu sprawności fizycznej i manualnej oraz stopnia przygotowania specjalistycznego i wyszkolenia ratowników wodnych. 7209

3 Ważne jest aby praktyce, w zależności od możliwości i sytuacji akcja pośrednia poprzedzała i wyprzedzała akcję bezpośrednią. W ujęciu praktycznym kolejność działań logistycznych przebiega następująco: 1) przygotowanie i zabezpieczenie obszaru wodnego, tak aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożenia, 2) obserwacja, zwracanie uwagi, profilaktyka, ciągły monitoring i kontrola ochranianego obszaru, 3) w momencie wystąpienia zagrożenia akcja ratownicza pośrednia z wykorzystaniem każdego, dostępnego sprzętu ratowniczego, akcja bezpośrednia w grupie, a w ostateczności akcja indywidualna (w miarę możliwości z wykorzystaniem osobistego sprzętu ratowniczego np. bojki SP). 2. PRZEPISY Obecnie jednym z najważniejszych aktów prawnych regulującym kwestie bezpieczeństwa związane z obszarami wodnymi jest Ustawa z dnia o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych [8]. Reguluje ona w szczególności tak istotne kwestie jak: 1) warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację na obszarach wodnych; 2) podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, zakres ich obowiązków i uprawnień, oraz zasady finansowania ich działalności; 3) podmioty odpowiedzialne za zapewnienie bezpieczeństwa osobom pływającym, kąpiącym się lub uprawiającym sport lub rekreację na obszarach wodnych; 4) nadzór i kontrolę nad ratownictwem wodnym; 5) zasady i tryb usuwania, przechowywania, wydawania oraz orzekania przepadku statku lub innego obiektu pływającego przeznaczonego lub używanego do uprawiania sportu lub rekreacji. W ustawie można też odnaleźć zadania jakie stoją przed organizacjami ratowniczymi prowadzącymi działania w wypadku wystąpienia zagrożenia na obszarze wodnym. Czynności jakie podejmują ratownicy są tu ściśle określone i wymagają realizacji odpowiednich procedur ratowniczych tak, aby nie wykraczały poza przepisy prawa, a co za tym idzie nie były przyczyną pozwów ze strony osób ratowanych, czy kancelarii specjalizujących się w dochodzeniu roszczeń. Do działań jakie mogą podejmować uprawnione podmioty ratownicze można zaliczyć: 1) przyjęcie zgłoszenia o wypadku lub zagrożeniu; 2) dotarcie na miejsce wypadku z odpowiednim sprzętem ratunkowym; 3) udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy; 4) zabezpieczenie miejsca wypadku lub zagrożenia; 5) ewakuacja osób z miejsca stanowiącego zagrożenie dla życia lub zdrowia; 6) transport osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym do miejsca, gdzie jest możliwe podjęcie medycznych czynności ratunkowych przez jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego, po uprzednim uzgodnieniu miejsca przekazania z dysponentem jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego; 7) poszukiwanie osób zaginionych na obszarze wodnym. Jest wiele aktów prawnych nawiązujących do wymienionego przepisu prawa. Wspomniana ustawa wprowadziła jedną z ważniejszych zmian w prawodawstwie. Umożliwiła wykonywanie ratownictwa wodnego innym podmiotom (poza Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym), po wcześniejszym uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw wewnętrznych. 3. SZKOLENIE RATOWNIKÓW Właściwe szkolenie kadr ratowniczych daje gwarancję profesjonalnego i zgodnego z przepisami działania, zarówno w zakresie profilaktyki zagrożeń na obszarach wodnych, jak i w przypadku wystąpienia nagłego zdarzenia polegającego na narażeniu zdrowia i życia ludzi. Odpowiednio wyszkoleni ratownicy są też wizytówką podmiotu, który w danej chwili zabezpiecza określony obszar 7210

4 wodny. Aktualnie programy szkolenia dotyczą szkolenia ratowników wodnych, instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego oraz psów ratowniczych wraz z ich opiekunami. Programy poszczególnych szkoleń muszą być zgodne z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym [5]. Szkolenie ratowników według wymienionego aktu prawnego powinno trwać co najmniej 63 godziny, w tym co najmniej 20 godzin teoretycznych oraz przynajmniej 43 godziny zajęć praktycznych. Z kolei szkolenie instruktorów powinno trwać co najmniej 38 godzin, w tym przynajmniej 16 godzin zajęć teoretycznych oraz co najmniej 22 godziny zajęć praktycznych (tab.1). Co ciekawe, ustawodawca przewidział możliwość uzyskania uprawnień instruktora ratownictwa wodnego z pominięciem uprawnień ratownika wodnego (należy jednak zaliczyć odpowiednie egzaminy obowiązujące na stopień ratownika wodnego). Tematykę zajęć w ramach tych godzin ustalają realizujące je podmioty ratownicze, zgodnie z umieszczonymi w Rozporządzeniu z 2012 roku zapisami. Egzamin przeprowadzany jest także według wymienionych wytycznych. Egzamin końcowy na uprawnienie ratownika wodnego składa się z testu teoretycznego i obejmuje 30 pytań oraz egzaminu praktycznego składającego się z następujących działań: 1) przepłynięcie sposobem dowolnym po skoku startowym 400 m w czasie nie dłuższym niż 8 minut, 2) przepłynięcie dystansu 25 m pod lustrem wody z wydobyciem dwóch przedmiotów leżących w odległości od 2 do 2,5 metra po obu stronach linii płynięcia, 3) przepłynięcie sposobem ratowniczym (z głową nad powierzchnią wody) dystansu 50 m w czasie poniżej 55 sekund. 4) przepłynięcie w czasie nie dłuższym niż 2 min. 40 sek. ratowniczą łodzią wiosłową lub kajakiem za pomocą dwóch wioseł dystansu 75 m w linii prostej do boi, dopłynięcie do niej rufą, powrót do miejsca startu za pomocą jednego wiosła, 5) przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej, polegającej na przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 metrów, 6) holowanie tonącego bez przerwy na dystansie 150 m, z zastosowaniem trzech sposobów holowania każdy na dystansie 50 m, 7) wyciągnięcie na brzeg o wysokości co najmniej 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i ułożenie jej w pozycji umożliwiającej udzielenie Pierwszej Pomocy Przedmedycznej (KPP). Egzamin końcowy na uprawnienie instruktora w zakresie ratownictwa wodnego składa się z testu teoretycznego i obejmuje 30 pytań oraz egzaminu praktycznego składającego się z następujących działań: 1) symulowana akcja ratownicza, przy użyciu sprzętu wykorzystywanego do ratownictwa wodnego, do osoby tonącej aktywnej na odległości co najmniej 10 m i głębokości co najmniej 1,60 m, 2) symulowana akcja ratownicza, przy użyciu sprzętu wykorzystywanego do ratownictwa wodnego, do osoby tonącej pasywnej na odległości co najmniej 80 m i głębokości co najmniej 1,60 m; 3) 20-minutowe zajęcia teoretyczne dla grupy co najmniej pięcioosobowej na temat określony przez komisję, z zakresu objętego ramowym programem szkolenia ratowników wodnych; 4) 20-minutowe zajęcia praktyczne z grupą co najmniej pięcioosobową na temat określony przez komisję, z zakresu objętego ramowym programem szkolenia ratowników wodnych. 7211

5 Pływanie i techniki ratownictwa wodnego Sprzęt w ratownictwie wodnym Organizacja pracy ratowników Organizacja ratownictwa wodnego podstawy prawne Metodyka nauczania Tab. 1. Przykładowy zakres tematyczny szkolenia instruktorów ratownictwa wodnego realizowany na kursach Słupskiego WOPR zgodny Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym LP ZAGAD. CELE SZKOLENIA Zdobywanie wiedzy i kształcenie umiejętności z zakresu: LICZBA GODZIN WYKŁ. ĆWICZ ) procesu nauczania i uczenia się 1-2) niekonwencjonalnych metod prowadzenia zajęć - 1 3) metod skutecznego porozumiewania się z uczestnikami szkoleń - 1 4) metodyki prowadzenia zajęć z zakresu ratownictwa wodnego 0,5-5) zasad właściwego oceniania i egzaminowania oraz nauczania ratownictwa wodnego 0,5-6) wykorzystania gier i zabaw oraz metod w nauczaniu ratownictwa wodnego - 2 7) nadzoru nad osobami prowadzącymi zajęcia 0,5-8) umiejętności opracowywania konspektów zajęć 0,5 1 9) przeprowadzenia zajęć według opracowanego konspektu - 10 Zdobywanie wiedzy z zakresu: 3-1) podstaw prawnych funkcjonowania ratownictwa wodnego w Rzeczypospolitej Polskiej 0,5-2) WOPR w systemie ratownictwa wodnego 0,5-3) organizacji ratownictwa wodnego w pozostałych systemach ratowniczych funkcjonujących na terenie Rzeczypospolitej 1 - Polskiej 4) prawnych aspektów pracy ratownika wodnego (kodeks karny, kodeks wykroczeń, kodeks cywilny, kodeks pracy) 1 - Zdobywanie wiedzy z zakresu: 3-1) obowiązków i uprawnień ratowników wodnych 0,5 2) specyfiki ratownictwa wodnego hydrologii i meteorologii na wyznaczonych obszarach wodnych 1-3) specyfiki działania ratownika wodnego na poszczególnych obszarach wodnych (lód, cieki, powódź, miejsca bagniste) 1-4) dokumentacji działań ratowniczych 0,5 - Zdobywanie wiedzy i kształcenie umiejętności z zakresu: 2 2 1) sprzętu wykorzystywanego w ratownictwie wodnym i jego zastosowania 1-2) podstawowych prac bosmańskich 0,5 1 3) prowadzenia akcji ratunkowych z wykorzystaniem sprzętu do ratownictwa wodnego 0,5 1 Zdobywanie wiedzy i kształcenie umiejętności z zakresu: 5 5 1) pływania stylowego i sposobów pływania stosowanego w ratownictwie wodnym 1 1 2) samoratownictwa 0,5 0,5 3) skoków ratunkowych i innych sposobów bezpiecznego wejścia do wody 0,5 0,5 4) pływania pod wodą i nurkowania 0,5 0,5 5) sposobów holowania osoby zagrożonej 1 1 6) ewakuacji z wody i na lądzie 0,5 0,5 7) postępowania z osobą tonącą aktywną 0,5 0,5 8) opanowania osoby tonącej pasywnej i ułożenia jej w pozycji do holowania 0,5 0,5 Uczestnik szkolenia musi posiadać umiejętność wykrywania i korygowania błędów w zakresie realizowanych celów ZABEZPIECZENIE OBSZARÓW WODNYCH - PRACE PRZYGOTOWAWCZE Przygotowanie, wytyczenie i zapewnienie odpowiedniego wyposażenia kąpieliska, czy miejsca wykorzystywanego do kąpieli jest jednym z podstawowych obowiązków w zakresie zapewnienia 7212

6 bezpieczeństwa osób tam przebywających. Aktualnie przewiduje się następujące wyposażenie kąpieliska: 1) łódź motorowa jedna na każde 400 m linii brzegowej, 2) ratownicza łódź wiosłowa jedna na każde 100 m linii brzegowej, 3) koło ratunkowe z nietonącą linką o długości 25 m lub pasy ratownicze jedna sztuka na każde 50 m linii brzegowej, umieszczone w pobliżu lustra wody, 4) żerdzie ratunkowe na kąpieliskach posiadających pomosty stałe lub pływające dwie sztuki, 5) liny asekuracyjne o długości minimum 80 m na kołowrotku lub w zasobniku linowym jedna na każde 100 m linii brzegowej, 6) tubę głosową elektroakustyczną na każdym stanowisku ratowniczym, 7) tablica do zamieszczania informacji o temperaturze wody i powietrza, szybkości wiatru oraz wysokości fali, 8) akustyczny sygnał alarmowy typu gwizdek, gong, dzwon lub syrena po jednej sztuce na każdym stanowisku ratowniczym, 9) środki łączności między stanowiskami ratowniczymi, 10) rzutki ratunkowe po jednej sztuce dla każdego ratownika wodnego, 11) lornetki jedna sztuka na każdym stanowisku ratowniczym, 12) zestaw do nurkowania (płetwy, maska, rurka oddechowa) po jednym komplecie dla każdego ratownika wodnego, 13) podwyższone stanowiska ratownicze dla ratowników wodnych jedno na każde 100 m linii brzegowej, 14) maszt wraz z kompletem flag przy każdym stanowisku ratowniczym, 15) sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne. Z kolei miejsce wykorzystywane do kąpieli powinno być wyposażone w: 1) ratownicze łodzie wiosłowe jedna na każde 100 m linii brzegowej, 2) koło ratunkowe z linką nietonącą jedno na każde 50 m linii brzegowej, umieszczone w pobliżu lustra wody, 3) żerdzie ratunkowe w miejscach wykorzystywanych do kąpieli posiadających pomosty stałe lub pływające dwie sztuki, 4) linę asekuracyjną o długości minimum 80 m na kołowrotku lub w zasobniku linowym jedna na każde 100 m linii brzegowej, 5) akustyczny sygnał alarmowy typu gwizdek, gong, dzwon lub syrena po jednej sztuce na każdym stanowisku ratunkowym, 6) rzutki ratunkowe po jednej sztuce dla każdego ratownika wodnego; 7) lornetkę jedna sztuka, 8) zestaw do nurkowania (płetwy, maska, rurka oddechowa) po jednym komplecie dla każdego ratownika wodnego, 9) maszt wraz z kompletem flag, 10) sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne. Dodatkowo sprzęt medyczny powinien być umieszczony w łatwej do przenoszenia torbie (plecaku) lub torbach (plecakach) o miękkich wewnętrznych ścianach, z tkaniny trudno zapalnej, wodoodpornej z uchwytami umożliwiającymi transport w ręku, na ramieniu lub na plecach, z łatwym dostępem do niezależnych przegród na sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne, z elementami odblaskowymi, oznakowane krzyżem św. Andrzeja lub znakiem podmiotu uprawnionego do wykonywania ratownictwa wodnego. 5. ZABEZPIECZENIE OBSZARÓW WODNYCH - DZIAŁANIA BIEŻĄCE Działania bieżące podejmowane przez ratowników na obszarach wodnych to wszystkie czynności i zadania podejmowane bezpośrednio przed, podczas i tuż po zakończeniu służby na wyznaczonym obszarze wodnym. Należy przy tym pamiętać, że pomimo różnorodnych prób interpretacji przepisów co do minimalnej liczby ratowników wodnych, którzy powinni zapewniać stałą kontrolę 7213

7 wyznaczonego obszaru wodnego, określone one zostały w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego [6]. Rozporządzenie odpowiednio przewiduje: 1. W przypadku kąpielisk: a) śródlądowych na każde 100 m linii brzegowej - jeden ratownik wodny od strony lądu i jeden ratownik wodny od strony lustra wody, przebywający na łodzi lub platformie umożliwiającej obserwację i umieszczonej poza strefą dla umiejących pływać, b) nadmorskich na każde 100 m linii brzegowej - trzyosobowe zespoły ratowników wodnych, w tym co najmniej jeden ratownik wodny od strony lustra wody; 2. W miejscach przeznaczonych do kąpieli - dwóch ratowników wodnych; 3. W przypadku pływalni: a) dysponującej nieckami basenowymi o długości do 25 m - jeden ratownik wodny, b) dysponującej nieckami basenowymi o długości m - dwóch ratowników wodnych, c) dysponującej nieckami basenowymi o długości powyżej 50 m - trzech ratowników wodnych. 4. W przypadku innych obiektów dysponujących nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m 2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m - co najmniej jeden ratownik wodny. Jednocześnie po głośnych doniesieniach mediów o próbach różnego rodzaju skracania szczególnie niecek basenowych za pomocą montowania konstrukcji mających na celu skrócić basen, aby możliwe było zatrudnienie mniejszej liczby ratowników właściwe ministerstwo przedstawiło swoje stanowisko w tej kwestii, wyjaśniając m.in. że z przepisów ustawy i rozporządzenia wynika obowiązek zapewnienia stałej kontroli wyznaczonego obszaru wodnego, co oznacza, że zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym powinien zadbać, by obszar wodny był stale kontrolowany przez co najmniej taką liczbę ratowników, jaka przewidziana jest przez rozporządzenie i dalej skracanie niecek basenowych za pomocą montowanych nakładek i innych podobnych urządzeń, w ocenie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jest niczym innym, jak obchodzeniem przepisu w zakresie wymagań dotyczących minimalnej liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego. Urządzenia te nie zmieniają długości konstrukcyjnej niecek basenowych określonej w dokumentacji budowlanej pływalni, a właśnie ta długość jest długością rozstrzygającą, od której zależy liczba ratowników zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego - pływalni [10]. Kolejną sprawą kluczową z punktu widzenia przepisów prawa są obowiązki ratownika wodnego oraz organizacja kąpieliska z wyznaczeniem odpowiednich miejsc przeznaczonych do kąpieli, odpowiedniego oznaczenia stref dla umiejących i nieumiejących pływać tym bardziej, że ostatnio wprowadzono kontrowersyjną zmianę dotyczącą oznakowania kąpieliska, która jak wskazuje praktyka wywołała zdziwienie i konsternację zarówno wśród osób korzystających z kąpielisk jak i środowiska związanego z ratownictwem wodnym. Czynności jakie ratownicy powinni wykonać podczas zabezpieczania obszarów wodnych są ściśle określone i obejmują: 1) obserwowanie wyznaczonego obszaru wodnego, niezwłoczne reagowanie na każdy sygnał wzywania pomocy oraz podejmowanie akcji ratowniczej, zapobieganie skutkom zagrożeń, 2) przegląd stanu urządzeń i sprzętu wykorzystywanego do ratownictwa wodnego; 3) określanie głębokości wyznaczonego obszaru wodnego, 4) kontrola stanu urządzeń oraz sprzętu, które zapewniają bezpieczeństwo osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację, 5) wywieszanie na maszcie odpowiednich flag informacyjnych, 6) sygnalizowanie, za pomocą urządzeń alarmowych, naruszeń zasad korzystania z wyznaczonego obszaru wodnego w szczególności granicy strefy dla umiejących pływać, a w kąpieliskach także nadchodzącej burzy, 7) reagowanie na przypadki naruszania zasad korzystania z wyznaczonego obszaru wodnego, 7214

8 8) wpisywanie na tablicy informacyjnej temperatury wody, powietrza oraz innych aktualnych informacji w szczególności dotyczących nagłych zmian warunków atmosferycznych, 9) niezwłoczne informowanie zarządzającego tym obszarem, oraz swojego przełożonego o zagrożeniach bezpieczeństwa osób przebywających na obszarze wodnym, 10) bieżące dokumentowanie prowadzonych działań ratowniczych. Sposób oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 roku w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag [7]. Rozporządzenie to stanowi w 2 co następuje: 1. Strefy dla umiejących i nieumiejących pływać oraz brodzik w kąpieliskach i miejscach wykorzystywanych do kąpieli oznacza się bojami (pławami), z tym że: a) strefy dla nieumiejących pływać, o głębokości wody nie większej niż 120 cm - bojami (pławami) w kolorze czerwonym, przy czym za bojami (pławami) powinien znajdować się pas bezpieczeństwa o szerokości 5 m i głębokości nieprzekraczającej 130 cm; b) strefy dla umiejących pływać, o głębokości wody do 4 m - bojami (pławami) w kolorze żółtym, przy czym ich odległość od strefy dla nieumiejących pływać lub od linii brzegowej może w kierunku prostopadłym wynosić maksymalnie 50 m, z tym że boje (pławy) żółte nie powinny znajdować się w odległości większej niż 50 m od brzegu; c) wydzielony brodzik dla dzieci, o głębokości wody do 40 cm - bojami (pławami) w kolorze białym oraz dodatkowo otacza się siatką sięgającą od powierzchni lustra wody do dna. 2. W przypadku, gdy granice stref dla umiejących i niemiejących pływać wyznaczają granice pomostów stałych lub pływających, nie wykonuje się oznaczeń granic tych stref bojami (pławami). 3. W kąpieliskach, miejscach wykorzystywanych do kąpieli, pływalniach oraz innych obiektach dysponujących nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m 2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m należy oznaczyć głębokość wody poprzez: a) umieszczenie napisów informujących o głębokości na ścianach lub dnie niecek basenowych - w pływalniach oraz innych obiektach dysponujących nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m 2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m; b) zamieszczenie tabliczek informujących o głębokości wody na pomostach lub bojach - w kąpieliskach i miejscach wykorzystywanych do kąpieli. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na wspomniane wcześniej zmiany, które polegają na zamianie oznaczenia stref bojami (pławami), które dawnej instalowane były w odwrotnych barwach, czyli strefa dla nieumiejących pływać obecnie oznaczona jest kolorem czerwonym a dawniej była kolorem żółtym, natomiast strefa dla umiejących pływać kolorem czerwonym wcześniej był to kolor żółty (ryc.3). 7215

9 Ryc.3. Graficzny obraz oznaczenia przykładowego kąpieliska [9] Kolejnym istotnym elementem związanym z właściwą organizacją kąpieliska jest wywieszanie właściwej flagi oraz reagowanie na zmieniające się warunki związane z charakterem kąpieliska. Jest to o tyle istotne, że niewłaściwa flaga może przyczynić się do podjęcia decyzji dotyczącej kąpieli przez osoby korzystające z wypoczynku nad wodą, a co za tym idzie może dojść do bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia. Dlatego tak istotne jest właściwe oznaczenie stanu wody poprzez wywieszenia odpowiedniej flagi, która staje się w tym momencie jedyną i podstawową informacją o stanie kąpieliska, dostępną dla wszystkich korzystających np. z zatłoczonego szczególnie w sezonie letnim kąpieliska morskiego. Wedle rozporządzenia[7]: 1. Ustala się oznaczenia kolorów flag: a) flaga biała - kąpiel dozwolona, b) flaga czerwona - zakaz kąpieli. 2. Flagę czerwoną wywiesza się w przypadku, gdy co najmniej: a) temperatura wody wynosi poniżej 14 C, b) widoczność jest ograniczona do 50 m, c) szybkość wiatru przekracza 5 stopni w skali Beauforta, d) występuje fala powyżej 70 cm, z pojawiającymi się pienistymi białymi grzywami, e) występują silne prądy wsteczne, f) trwa akcja ratownicza, g) prędkość nurtu wody przekracza 1 m/s, h) występuje chemiczne lub biologiczne skażenie wody, i) występują wyładowania atmosferyczne. 3. Brak flag oznacza brak dyżuru ratowniczego. 6. AKCJA RATOWNICZA Profesjonalnie prowadzona akcja ratownicza daje szansę na końcowy sukces. Przyczyniają się do tego przede wszystkim wytrenowane na szkoleniach właściwe schematy postępowania, odpowiednie przygotowanie i wyposażenie kąpieliska w sprzęt oraz odpowiedni poziom sprawności fizycznej i psychicznej ratowników. Podejmując typową akcję ratowniczą należy pamiętać o kilku prostych zasadach. Po pierwsze, w sytuacji zagrożenia należy mieć na uwadze bezpieczeństwo własne oraz innych osób będących w rejonie zagrożenia (jeżeli sami ulegniemy wypadkowi to na pewno nikomu 7216

10 nie pomożemy). Po drugie, należy działać szybko, gdyż w sytuacji zagrożenia życia tylko wartka i pewna reakcja decyduje o życiu lub śmierci osoby poszkodowanej. Po trzecie, podejmując akcję należy zapewnić i wykorzystać sprzęt ratunkowy oraz pomoc innych osób. Akcja ratownicza bezpośrednia polegająca na udzielaniu pomocy z wody bez sprzętu i zabezpieczeń powinna być ostatecznością. Na kąpieliskach strzeżonych sytuacja taka raczej nie powinna się wydarzyć, ponieważ są one wyposażone w odpowiedni sprzęt ratunkowy oraz wystarczającą liczbę ratowników. Jeżeli jednak taka akcja będzie musiała zostać przeprowadzona przynajmniej trzeba wykorzystać sprzęt pomocniczy (np. koło ratunkowe z liną, pas ratowniczy). Schemat postępowania przedstawia się następująco (ryc.4): 1) skok ratownika do wody skokiem ratowniczym (skok ma być wykonany w taki sposób, aby nie zanurzyć głowy i cały czas utrzymywać kontakt wzrokowy z tonącym). Wykonuje się go w pozycji rozkrocznej, wykrocznej lub na tzw. bombę", 2) dopłynięcie sposobem (kraulem) ratowniczym najkrótszą i najszybszą drogą do poszkodowanego na odległość ok. 2-3 m - jest to odległość poza zasięgiem ramion tonącego i próba nawiązania kontaktu słownego, który ma w założeniu uspokoić osobę potrzebującą pomocy. Nie należy jednak jej ufać, że odpowiednio wykona polecenia. Dopłynięcie do tonącego powinno być w miarę możliwości od tyłu, zażegna to niebezpieczeństwo uchwycenia przez osobę tonącą, 3) ratownik po zanurkowaniu wypływa za plecami tonącego, następnie musi uchwycić go oburącz za uda i bardzo lekko ciągnąć w dół, co prawie odruchowo spowoduje wyciągnięcie rąk poszkodowanego do góry. Pociągnięcie spowoduje również opadanie ofiary w kierunku dna, a zarazem wypływanie ratownika na powierzchnię wody. W trakcie tego ruchu ratownik wypływając na powierzchnię zakłada odpowiedni chwyt poprzez włożenie swoich rąk pomiędzy uniesione ręce ofiary wypadku i rozsunięcie na boki i w dół. W przypadku gwałtownego kontaktu z osobą tonącą należy, wykorzystując opanowane techniki samoobrony, uwolnić się z kontaktu i również ułożyć poszkodowanego w pozycji odpowiedniej do rozpoczęcia holowania, 4) po ułożeniu ofiary na wodzie należy stosując różne sposoby holowania w zależności od stanu poszkodowanego (przytomny, nieprzytomny) oraz głębokości wody, przetransportować ofiarę wypadku do brzegu bądź łodzi i odpowiednim sposobem wynieść z wody, gdzie może zostać udzielona kwalifikowana pierwsza pomoc, bądź przekazanie innym właściwym służbom. Ryc.4. Schemat postępowania w przypadku akcji bezpośredniej Osobie, która uległa podtopieniu, po wyjęciu z wody należy udrożnić drogi oddechowe i w przypadku braku oddechu prowadzić pośredni masaż serca i oddech zastępczy. W przypadku podtopienia prowadzenie oddechu zastępczego należy rozpocząć jak najwcześniej, w miarę możliwości jeszcze w wodzie. 7217

11 Podczas każdego etapu prowadzenia akcji ratowniczej, ratownik pomimo dużego zmęczenia psychicznego i fizycznego powinien zachować czujność, aby z osoby pomagającej nie stać się osobą potrzebującą pomocy. PODSUMOWANIE W pracy przedstawiono zakres działań logistycznych związanych z zabezpieczeniem obszarów wodnych. Zaproponowano najbardziej efektywne sposoby postępowania prewencyjnego i ratowniczego. Zaprezentowano sposoby planowania i organizowania pracy ratowników wodnych. Streszczenie Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie działań logistycznych realizowanych w dążeniu do optymalizacji zachowań ratowniczych na obszarach wodnych. Przedstawiono najbardziej efektywne sposoby posunięć prewencyjnych i ratowniczych. Podstawę analizy stanowił algorytm postępowania ratowniczego składający się z pięciu etapów. Pierwszy i drugi etap to posunięcia strategiczne dotyczące całego kraju, na podstawie których winno się wypracować przepisy zabezpieczania obszarów wodnych oraz szkolenia ratowników na odpowiednim poziomie. Etap trzeci i czwarty to działania prewencyjne, które winny stanowić wytyczne do przygotowania miejsca nad wodą. Etap piąty to wszelkie działania, które należy przeprowadzić w momencie wystąpienia realnego zagrożenia na obszarze wodnym. Słowa kluczowe: logistyka, ratownictwo wodne, obszary wodne Logistics of operations in water rescue Abstract The aim of this paper is to present logistics operations performed to optimize rescue actions on the water. The most effective prevention and rescue actions have been presented. A rescue operation algorithm, consisting of five stages, has been used as a basis for analysis. The first and the second stages include strategic moves concerning the whole country, which should serve as the basis for rules related to protection of water areas and lifeguard training at the right level. The third and fourth stages include preventive measures, which should serve as guidelines to prepare places by the water. The final stage refers to all actions that need to be taken in case of an emergency on the water. Keywords: logistics, water rescue, water areas BIBLIOGRAFIA 1. Ambroży T., Korzeniowski L.F. Podstawy zarządzania: podręcznik dla studentów kształcących się w zakresie sportu i turystyki. Wydawnictwo European Association for Security, Kraków Korzeniowski L.F. Podstawy zarządzania organizacjami. Warszawa: Difin Kotarbiński T. Traktat o dobrej robocie, wydanie IV, "Ossolineum" Wrocław-Warszawa-Kraków Krawczyk S. Logistyka w zarządzaniu marketingiem, Wydawnictwo AE Wrocław Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 roku w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z 2012 r. poz.747). 6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r. poz. 108). 7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. z 2012 r. poz. 286). 8. Ustawa z dnia o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych; (Dz. U. z Nr 208 poz. 1240)