Modlitwa "Duszo Chrystusowa" Tydzień III

Transkrypt

1 Ś W. I G N A C Y L O Y O L A Ć w i c z e n i a d u c h o w n e Spis treści Modlitwa "Duszo Chrystusowa" Uwagi wstępne Ćwiczenia duchowne Tydzień I Tydzień II [Przestroga] Zasada pierwsza i podstawowa (Fundament) Rachunek sumienia szczegółowy i codzienny Rachunek sumienia ogólny Sposób odprawiania rachunku sumienia ogólnego Spowiedź generalna i Komunia Ćwiczenie pierwsze Ćwiczenie drugie Ćwiczenie trzecie Ćwiczenie czwarte Ćwiczenie piąte Addycje czyli uwagi dodatkowe Wezwanie króla doczesnego pomocne do kontemplowania życia Króla Wiecznego Dzień pierwszy Kontemplacja pierwsza o Wcieleniu Kontemplacja druga o Narodzeniu Kontemplacja trzecia Kontemplacja czwarta Kontemplacja piąta Dzień drugi Dzień trzeci Dzień czwarty Rozmyślanie o Dwóch Tydzień III Tydzień IV Dzień pierwszy Kontemplacja pierwsza o północy. O tym, jak Chrystus Pan nasz udał się z Betanii do Jerozolimy do ostatniej wieczerzy włącznie [289]. Kontemplacja druga o świcie. Od ostatniej wieczerzy do Ogrójca włącznie [290] Dzień drugi Dzień trzeci Dzień czwarty Dzień piąty Dzień szósty Dzień siódmy Kontemplacja całej Męki o północy i o świcie. Reguły [o posiłkach] Kontemplacja pierwsza o tym, jak Chrystus Pan nasz ukazał się Pani naszej [299]. Kontemplacja [pomocna] do uzyskania miłości Trzy sposoby modlitwy [Pierwszy sposób modlitwy] Drugi sposób modlitwy Trzeci sposób modlitwy Tajemnice z życia Chrystusa Pana naszego Reguły Reguły [rozeznania duchów I] Reguły [rozeznania II] [Reguły rozdawania jałmużn] [Reguły o skrupułach] [Reguły o trzymaniu z Kościołem]

2 sztandarach Rozmyślanie o Trzech parach ludzi Dzień piąty Dzień szósty Dzień siódmy Dzień ósmy Dzień dziewiąty Dzień dziesiąty Dzień jedenasty Dzień dwunasty [Trzy stopnie pokory] Wybór [Rozważanie służące] do poznania, o czym się ma dokonywać wybór Trzy pory [wyboru] 2000 Wydawnictwo WAM ul. Kopernika, Kraków [ IHS Duszo Chrystusowa, uświęć mię. Ciało Chrystusowe, zbaw mię. Krwi Chrystusowa, napój mię. Wodo z boku Chrystusowego, obmyj mię Męko Chrystusowa, wzmocnij mię. O dobry Jezu, wysłuchaj mię. W ranach swoich ukryj mię. Nie dozwól mi oddalić się od Ciebie. Od nieprzyjaciela złośliwego broń mnie. W godzinie śmierci mojej wezwij mię, I każ mi przyjść do siebie, Abym ze świętymi twoimi chwalił Cię Na wieki wieków. Amen. 1 Uwagi wstępne [służące] do zdobycia pewnego zrozumienia Ćwiczeń Duchownych, które tu następują, i pomocne tak temu, który ich udziela, jak i temu, który je odprawia. Uwaga pierwsza. Pod tym mianem "Ćwiczenia Duchowne" rozumie się wszelki sposób odprawiania rachunku sumienia, rozmyślania, kontemplacji, modlitwy ustnej i myślnej i inne działania duchowne, jak o tym będzie dalej mowa. Albowiem jak przechadzka, marsz i bieg są ćwiczeniami cielesnymi, tak podobnie ćwiczeniami duchownymi nazywa się wszelkie sposoby przygotowania i usposobienia duszy do usunięcia wszystkich uczuć nieuporządkowanych, a po ich usunięciu do szukania i znalezienia woli Bożej w takim uporządkowaniu swego życia, żeby służyło dla dobra i zbawienia duszy.

3 2 Uwaga druga. Ten, co drugiemu podaje sposób i plan rozmyślania lub kontemplacji, powinien opowiedzieć mu wiernie historię danej kontemplacji czy rozmyślania, przechodząc tylko od punktu do punktu z krótkim i treściwym objaśnieniem. Albowiem ten, co kontempluje, biorąc za podstawę prawdę historyczną, jeśli sam przez własne rozważanie i rozumowanie znajdzie coś, co mu lepiej pomaga do zrozumienia lub przeżycia danej historii, czy to dzięki własnemu rozumowaniu, czy też dzięki mocy Bożej oświecającej jego umysł, więcej znajdzie smaku i owocu duchownego, niż gdyby dający mu Ćwiczenia dużo wyjaśniał i rozwodził się nad znaczeniem danej historii. Bo przecież nie obfitość wiedzy, ale wewnętrzne odczuwanie i smakowanie rzeczy zadawala i nasyca duszę. 3 Uwaga trzecia. Ponieważ we wszystkich dalszych ćwiczeniach duchownych posługujemy się aktami rozumu, by rozważać, i aktami woli, by miłować, należy przeto zwrócić uwagę na to, że w aktach woli, kiedy rozmawiamy ustnie lub myślnie z Bogiem, Panem naszym, lub z jego świętymi, wymagane jest większe uszanowanie z naszej strony, niż kiedy posługujemy się tylko rozumem dla zrozumienia. 4 Uwaga czwarta. Na odprawienie Ćwiczeń, które tu następują, przeznacza się cztery tygodnie, odpowiadające podziałowi Ćwiczeń na cztery części. Część pierwsza mianowicie jest rozważaniem i kontemplowaniem o grzechach; część druga jest o życiu Chrystusa Pana naszego aż do Niedzieli Palmowej włącznie; część trzecia o Męce Chrystusa Pana naszego; czwarta wreszcie o Zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu, z dodaniem trzech sposobów modlitwy. Jednakże nie trzeba tego tak rozumieć, jakoby każdy tydzień musiał koniecznie trwać 7 lub 8 dni. Zdarza się bowiem, że w pierwszym tygodniu jedni później znajdują to, czego szukają, mianowicie skruchę, boleść duszy i łzy z powodu grzechów, inni znów są gorliwsi od tamtych i więcej doznają poruszeń i doświadczeń od różnych duchów. Trzeba zatem niekiedy skrócić tydzień, innym znów razem przedłużyć go. I podobnie [postępować należy] we wszystkich innych tygodniach, szukając owocu stosownie do danego przedmiotu [Ćwiczeń]. Całość jednak trzeba skończyć mniej więcej w 30-stu dniach. 5 Uwaga piąta. Temu, który przyjmuje i odprawia Ćwiczenia, wielce pomoże, jeśli wejdzie w, nie wielkodusznie i z hojnością względem swego Stwórcy i Pana i złoży mu w ofierze całą swą wolę i wolność, aby Boski jego Majestat tak jego osobą, jak i wszystkim, co posiada, posługiwał się wedle najświętszej woli swojej [98,147, 234]. 6 Uwaga szósta. Kiedy ten, co daje Ćwiczenia, zauważy, że w duszy odprawiającego Ćwiczenia nie zachodzą żadne poruszenia duchowe, jakimi są pocieszenia lub strapienia, i że nie poruszają nim żadne duchy, powinien go wiele wypytywać o Ćwiczenia, czy je odprawia w porach przeznaczonych i jak; podobnie też [niech go pyta] o Uwagi dodatkowe [Addycje], czy je pilnie zachowuje; i niech się szczegółowo pyta o każdą z tych rzeczy. O pocieszeniu i strapieniu zob. niżej 316. O uwagach dodatkowych [Addycjach] zob Uwaga siódma. Jeśli dający Ćwiczenia zauważy, że odprawiający je doznaje strapienia i pokus, niech nie będzie wobec niego twardy i szorstki, ale miły i łagodny, dodając mu otuchy i sił do

4 dalszego postępu; niech też odkrywa przed nim podstępy nieprzyjaciela natury ludzkiej i niech go tak usposabia, by się przygotował na przyjęcie zbliżającego się pocieszenia. 8 Uwaga ósma. Dający Ćwiczenia, stosownie do potrzeb odprawiającego je, w wypadku strapień i podstępów nieprzyjaciela, a to samo dotyczy i pocieszeń, może mu przedłożyć reguły pierwszego i drugiego tygodnia odnoszące się do rozeznania duchów [ ]. 9 Uwaga dziewiąta. W stosunku do odprawiającego Ćwiczenia pierwszego tygodnia należy zwrócić uwagę na rzecz następującą: Jeśli to jest człowiek nie mający doświadczenia w rzeczach duchownych i jeśli doznaje pokus grubych i jawnych, np. kiedy [kusiciel] ukazuje mu przeszkody do postępu w służbie Boga, Pana naszego, jakimi są trudy, zawstydzenie i obawa utraty honorów światowych itp., niech wtedy dający Ćwiczenia nie wykłada mu reguł drugiego tygodnia o różnych duchach. Bo o ile pomogą mu reguły pierwszego tygodnia, o tyle zaszkodzą mu reguły drugiego tygodnia, zawierają bowiem w sobie sprawy zbyt subtelne i zbyt wzniosłe, żeby je mógł zrozumieć. 10 Uwaga dziesiąta. Gdy dający Ćwiczenia zauważy, że odprawiający je doznaje napaści i pokus pod jakimś pozorem dobra, wtedy jest rzeczą stosowną przedłożyć mu wspomniane już reguły drugiego tygodnia. Zazwyczaj bowiem nieprzyjaciel natury ludzkiej więcej kusi pod pozorem dobra, gdy człowiek ćwiczy się na drodze oświecającej, która odpowiada ćwiczeniom drugiego tygodnia: natomiast na drodze oczyszczającej, która odpowiada ćwiczeniom pierwszego tygodnia, nie zdarza się to tak często. 11 Uwaga jedenasta. Dla odprawiającego ćwiczenia pierwszego tygodnia jest rzeczą pożyteczną nie wiedzieć nic o tym, co będzie czynił w drugim tygodniu; owszem, niech tak usilnie stara się uzyskać to, czego szuka w pierwszym, jakby niczego dobrego nie spodziewał się znaleźć w drugim [127]. 12 Uwaga dwunasta. Dający Ćwiczenia powinien bardzo kłaść na serce odprawiającemu je, żeby przez godzinę oddawał się każdemu z pięciu ćwiczeń czy kontemplacji, które co dzień się odprawia, i żeby starał się mieć zadowolenie w duszy płynące ze świadomości, iż wytrwał w danym ćwiczeniu przez całą godzinę, a nawet raczej nieco dłużej niż krócej. Nieprzyjaciel bowiem zwykł niemało zabiegać o to, żeby nas doprowadzić do skrócenia godziny takiej kontemplacji, rozmyślania lub [w ogóle] modlitwy. 13 Uwaga trzynasta. Trzeba tu jeszcze zauważyć, że jak w czasie pocieszenia łatwo i lekko jest oddawać się kontemplacji przez całą godzinę, tak znów w czasie strapienia jest bardzo trudno wytrwać w niej do końca. I dlatego odprawiający Ćwiczenia powinien zawsze trwać na modlitwie nieco dłużej ponad pełną godzinę, a to w tym celu, żeby działać przeciw strapieniu i przezwyciężyć pokusy. Trzeba się bowiem przyzwyczaić nie tylko do tego, żeby stawiać opór przeciwnikowi, ale nadto żeby go powalić na ziemię [16,157]. 14 Uwaga czternasta. Gdy dający Ćwiczenia zauważy, że odprawiający je postępuje naprzód w stanie pocieszenia i z wielkim zapałem, niech go przestrzeże, żeby nie czynił jakiejś obietnicy czy też jakiegoś ślubu, sposób nierozważny i pochopny. I im bardziej pozna, że jest to człowiek o niestałym usposobieniu, tym bardziej winien go przestrzec i napomnieć. Bo aczkolwiek słusznie mógłby ktoś nakłaniać drugiego do wstąpienia do zakonu, gdzie składa się śluby posłuszeństwa, ubóstwa i

5 czystości, i choć bardziej zasługujący jest czyn dobry wykonany na mocy ślubu niż bez ślubu, to jednak trzeba bardzo brać w rachubę osobiste warunki i przymioty [odprawiającego Ćwiczenia], a także rozważyć, ile może on znaleźć pomocy i ile napotkać przeszkód w wypełnieniu tego, co chciałby przyrzec lub ślubować. 15 Uwaga piętnasta. Dający Ćwiczenia nie powinien nakłaniać odprawiającego je do ubóstwa lub jakiegoś innego przyrzeczenia bardziej niż do tego, co jest temu przeciwne, ani też do jednego stanu lub sposobu życia bardziej niż do innego. Bo chociaż poza Ćwiczeniami możemy w sposób dozwolony a nawet zasługujący nakłaniać wszystkich, którzy się prawdopodobnie do tego nadają, do obrania życia we wstrzemięźliwości, w czystości; w zakonie i we wszelakim rodzaju doskonałości ewangelicznej to jednak w czasie takich Ćwiczeń Duchownych jest rzeczą bardziej stosowną i o wiele lepszą, aby w tym poszukiwaniu woli Bożej sam Stwórca i Pan udzielał się duszy sobie oddanej i ogarniał ją ku swej miłości i chwale, a także przysposabiał ją ku tej drodze, na której będzie mu mogła lepiej służyć. Przeto dający Ćwiczenia niech się nie zwraca i nie skłania ani ku jednej, ani ku drugiej stronie, lecz stojąc w środku, niczym języczek u wagi, niech dozwoli Stwórcy działać bezpośrednio ze swoim stworzeniem, a stworzeniu ze swoim Stwórcą i Panem [179]. 16 Uwaga szesnasta. O tym, co już było wyżej wspomniane. tj. żeby Stwórca i Pan działał pewniej w swoim stworzeniu. Otóż gdyby taka dusza miała nieuporządkowane przywiązanie i skłonność do jakiejś rzeczy, bardzo jej jest pożyteczne, aby ze wszystkich sił naginała się ku temu, co jest przeciwne temu jej złemu przywiązaniu. Np. gdy dusza kierując się przywiązaniem chce szukać i zdobyć jakiś urząd lub beneficjum nie dla czci i chwały Boga, Pana naszego, i nie dla dobra duchownego dusz, ale dla własnych swych korzyści i zysków doczesnych, powinna wtedy pragnąć rzeczy temu wręcz przeciwnych; niech usiłuje w modlitwie i w innych ćwiczeniach duchownych prosić Boga, Pana naszego, właśnie o to, co jest przeciwne, a mianowicie żeby nie pragnęła takiego urzędu czy beneficjum, ani żadnej innej rzeczy, chyba że Boski Majestat, wprowadzając ład w jej pragnienia, odmieni jej pierwsze uczucia tak, żeby jedyną racją pragnienia lub posiadania tej czy innej rzeczy była wyłącznie służba, cześć i chwała jego Boskiego Majestatu [172, 184]. 17 Uwaga siedemnasta. Jest rzeczą wielce pożyteczną, aby dający Ćwiczenia, nie starając się zresztą wybadać i poznać myśli i grzechów odprawiającego Ćwiczenia, jednakże dobrze wiedział o różnych poruszeniach i myślach, które różne duchy mu podsuwają. Albowiem wedle większego lub mniejszego postępu będzie mógł mu dawać pewne stosowne dlań ćwiczenia duchowne, odpowiednie do potrzeb duszy doznającej takich właśnie poruszeń [4, 22]. 18a Uwaga osiemnasta. Te Ćwiczenia Duchowne trzeba dostosowywać do właściwości osób pragnących je odprawić, a mianowicie do ich wieku, wykształcenia lub zdolności. Przeto człowiekowi bez wykształcenia lub o słabych siłach nie trzeba dawać tego, czego nie mógłby łatwo znieść i co by mu nie przyniosło pożytku. Podobnie wedle miary pragnienia, jakie kto żywi, by się dobrze usposobić, powinno się mu dawać to, co może mu bardziej pomóc do postępu. 18b Temu więc, co chce otrzymać pomoc i pouczenie, aby do pewnego tylko stopnia zaspokoił swą duszę, można przedłożyć rachunek sumienia szczegółowy [24-31], a potem rachunek sumienia ogólny [32-33] razem ze sposobem modlitwy przez pół godziny rano o przykazaniach Bożych, o grzechach głównych itd. [ ], zalecając mu także spowiedź co tydzień i jeśli to możliwe Komunię św. co dwa tygodnie, a gdyby tego pragnął, to jeszcze lepiej co tydzień. Taki zaś sposób jest bardziej odpowiedni dla osób więcej prostych lub niewykształconych: wyjaśnia

6 się im każde przykazanie Boże, potem grzechy główne i przykazania kościelne, pięć zmysłów i uczynki miłosierdzia. 18c Podobnie, jeśli dający Ćwiczenia widzi, że odprawiający je, jest wątłego zdrowia lub małych z natury zdolności, tak że nie można się po nim spodziewać wielkiego owocu, wtedy jest bardziej stosowną rzeczą dać mu kilka ćwiczeń łatwiejszych, aż się go doprowadzi do spowiedzi. Potem przedłożyć mu kilka rachunków sumienia i zalecić spowiedź częstszą, niż to miał zwyczaj czynić, a to w tym celu, żeby utrzymał się w tym, co uzyskał. Nie trzeba zatem wchodzić z nim dalej w sprawy wyboru, ani w inne ćwiczenia wykraczające poza pierwszy tydzień, zwłaszcza gdy innych ludzi można doprowadzić do większego postępu, a na wszystko [i dla wszystkich] brak czasu. 19 Uwaga dziewiętnasta. Temu, co byłby pochłonięty sprawami publicznymi lub innymi pożytecznymi zajęciami, a będąc człowiekiem wykształconym lub zdolnym, mógłby półtorej godziny dziennie poświęcić na Ćwiczenia, można przedłożyć cel, dla którego człowiek jest stworzony [23]; potem można mu przez pół godziny wyjaśnić rachunek sumienia szczegółowy, następnie rachunek ogólny i sposób spowiadania się i przyjmowania Komunii św. [24-44]. Przez trzy dni poświęci on godzinę rano na rozmyślanie o pierwszym, drugim i trzecim grzechu [45-54]; następnie przez dalsze trzy dni o tej samej godzinie będzie rozmyślał o grzechach własnych [55-61]; potem znów przez trzy dni o tej samej porze o karach za grzechy [65-71]. W tych trzech seriach rozmyślań wyłoży mu się też 10 uwag dodatkowych [73-90]. A jeśli chodzi o tajemnice życia Jezusa Chrystusa Pana naszego, trzeba się trzymać tego porządku, w jakim się je wyjaśnia obszerniej w dalszych ćwiczeniach. 20a Uwaga dwudziesta. Temu, co jest bardziej wolny od zajęć, a pragnie we wszystkim, ile tylko może, postąpić, można dać całe Ćwiczenia Duchowne wedle porządku, w jakim jedne po drugich następują. Normalnie postąpi on w nich tym więcej, im bardziej odłączy się od wszystkich przyjaciół i znajomych i od wszelkiej troski doczesnej, opuszczając np. dom, w którym mieszka, a udając się do innego domu czy choćby do innego pokoju, aby tam żyć w jak największym odosobnieniu i ukryciu tak, by mógł codziennie iść na mszę i na nieszpory bez obawy przeszkód ze strony znajomych. 20b Z takiego odosobnienia płyną trzy główne korzyści obok wielu innych: Pierwsza: Odłączając się od wielu przyjaciół, znajomych i od wielu zajęć nie [zawsze] dobrze uporządkowanych, i czyniąc to w tym celu, aby służyć Panu Bogu naszemu i chwalić go, niemałą ma zasługę w oczach jego Boskiego Majestatu. Druga: Będąc tak odosobnionym i mając umysł nie zaprzątnięty wieloma sprawami, lecz całe swe staranie kierując ku jednej tylko sprawie, a mianowicie ku służbie swemu Stwórcy i ku postępowi swej duszy, swobodniej posługuje się swymi władzami naturalnymi do szukania pilnie tego, czego tak bardzo pragnie. Trzecia: Im bardziej dusza nasza jest samotna i odosobniona, tym bardziej staje się sposobna do tego, by się przybliżyć do Stwórcy i Pana swego i dosięgnąć go. A im bardziej tak go dosięga, tym bardziej usposabia się do przyjmowania łask i darów od jego Boskiej i najwyższej Dobroci. 21 Ćwiczenia duchowne [służące] do przezwyciężenia samego siebie i do uporządkowania swego życia bez kierowania

7 się jakimkolwiek przywiązaniem, które byłoby nieuporządkowane. 22 [Przestroga] Aby zarówno dający Ćwiczenia Duchowne, jak i przyjmujący je bardziej pomagali sobie wzajemnie i postępowali [w dobrem], trzeba z góry założyć, że każdy dobry chrześcijanin winien być bardziej skory do ocalenia wypowiedzi bliźniego, niż do jej potępienia. A jeśli nie może jej ocalić, niech spyta go, jak on ją rozumie; a jeśli on rozumie ją źle, niech go poprawi z miłością; a jeśli to nie wystarcza, niech szuka wszelkich środków stosownych do tego, aby on, dobrze ją rozumiejąc, mógł się ocalić. 23 Zasada pierwsza i podstawowa (Fundament) Człowiek po to jest stworzony, aby Boga, Pana naszego, chwalił, czcił i jemu służył, a przez to zbawił duszę swoją. Inne zaś rzeczy na obliczu ziemi są stworzone dla człowieka i aby mu pomagały do osiągnięcia celu, dla którego jest on stworzony. Z tego wynika, że człowiek ma korzystać z nich w całej tej mierze, w jakiej mu one pomagają do jego celu, a znów w całej tej mierze winien się od nich uwalniać, w jakiej mu są przeszkodą do tegoż celu. I dlatego trzeba nam stać się ludźmi obojętnymi [nie robiącymi różnicy] w stosunku do wszystkich rzeczy stworzonych, w tym wszystkim, co podlega wolności naszej wolnej woli, a nie jest jej zakazane [lub nakazane], tak byśmy z naszej strony nie pragnęli więcej zdrowia niż choroby, bogactwa [więcej] niż ubóstwa, zaszczytów [więcej] niż wzgardy, życia długiego [więcej] niż krótkiego, i podobnie we wszystkich innych rzeczach. [Natomiast] trzeba pragnąć i wybierać jedynie to, co nam więcej pomaga do celu, dla którego jesteśmy stworzeni. 24 Rachunek sumienia szczegółowy i codzienny Zawiera w sobie trzy pory i dwukrotne rachowanie się z sobą Pora pierwsza: Rano, zaraz przy wstawaniu z łóżka, powinien człowiek postanowić sobie wystrzegać się pilnie tego określonego grzechu lub tej wady, z której chce się poprawić i wyleczyć. 25 Pora druga: Po obiedzie. Powinien człowiek prosić Boga o to, czego chce, a mianowicie o łaskę przypomnienia sobie, ile razy upadł w ten grzech określony lub w tę wadę, i o łaskę popra w y na przyszłość. Potem niech zrobi pierwszy rachunek sumienia, żądając od swej duszy zdania sprawy z tej rzeczy określonej i postanowionej, tj. z tego, z czego chce się poprawić i wyleczyć. Niech zatem

8 przechodzi w myśli godzinę po godzinie lub poszczególne pory dnia, poczynając od godziny wstania aż do godziny i chwili tego rachunku sumienia, i niech zaznaczy na pierwszej linii podanego niżej rysunku tyle kropek, ile razy upadł w określony grzech lub w wadę. Następnie niech ponownie postanowi poprawić się aż do najbliższego rachunku sumienia, który ma odprawić. 26 Trzecia pora: Po kolacji. Odprawi się drugi rachunek sumienia podobnie przechodząc godzinę po godzinie od pierwszego rachunku aż do obecnego. Na drugiej linii tegoż rysunku zaznaczy się tyle kropek, ile razy upadło się w określony grzech lub w wadę. 27 Następują cztery uwagi dodatkowe, [pomocne] do rychlejszego usunięcia tego określonego grzechu lub tej wady. Uwaga pierwsza. Za każdym razem, gdy człowiek upadnie w ten określony grzech lub w tę wadę, niech przyłoży rękę do piersi bolejąc nad swym upadkiem. A można to czynić nawet w obecności wielu osób bez zwracania na siebie ich uwagi. 28 Uwaga druga. Ponieważ pierwsza linia rysunku oznacza pierwszy rachunek sumienia, druga zaś drugi rachunek, przeto wieczorem należy patrzeć, czy jest poprawa od pierwszej linii do drugiej, to jest od pierwszego rachunku do drugiego. 29 Uwaga trzecia. Porównać dzień drugi z pierwszym, tj. oba rachunki sumienia dnia obecnego z oboma rachunkami dnia poprzedniego i patrzeć, czy od jednego dnia do drugiego nastąpiła poprawa. 30 Uwaga czwarta. Porównać jeden tydzień z drugim i patrzeć, czy w obecnym tygodniu poprawił się [człowiek] więcej niż w pierwszym tj. w poprzednim. 31 Uwaga. Trzeba zaznaczyć, że pierwsza litera N wielkie na rysunku niżej podanym oznacza niedzielę, p małe oznacza poniedziałek, w wtorek, itd. N p w śr cz

9 p sb 32 Rachunek sumienia ogólny w celu oczyszczenia się i lepszego odbywania spowiedzi Z góry przyjmuję, że są we mnie trzy [rodzaje] myśli, a mianowicie jedna myśl moja, tj. powstająca z mojej tylko wolności i woli, dwie zaś inne przychodzą do mnie z zewnątrz, jedną od ducha dobrego, druga od ducha złego. 33 O myśli Dwa są sposoby zdobywania zasługi, gdy nachodzi nas myśl zła z zewnątrz. 1. Przychodzi mi np. myśl, aby popełnić grzech śmiertelny, a ja tej myśli się sprzeciwiam natychmiast i od razu ją przezwyciężam Drugi sposób zdobywania zasługi polega na tym, że gdy nachodzi mię myśl zła, ja jej się sprzeciwiam, a ona znów powraca, a ja zawsze się jej sprzeciwiam, aż myśl ta przezwyciężona odejdzie. Ten drugi sposób jest bardziej zasługujący niż pierwszy. 35 Popełnia się grzech lekki, gdy ta sama myśl o popełnieniu grzechu śmiertelnego przychodzi, a człowiek albo słucha jej przez chwilkę, albo czerpie z niej jakieś małe zadowolenie zmysłów, albo ulega jakiemuś niedbalstwu w odrzucaniu takiej myśli. 36 Są dwa sposoby popełnienia grzechu śmiertelnego. Pierwszy, gdy człowiek daje przyzwolenie na myśl złą, chcąc zaraz rzecz tę wykonać wedle tego przyzwolenia, albo wprowadzić ją w czyn, gdyby to było możliwe. 37 Drugi sposób popełnienia grzechu śmiertelnego polega na tym, że grzech ten popełnia się czynem. Jest to cięższym grzechem dla trzech racji: Po pierwsze, z powodu dłuższego czasu [trwania w złej woli]. Po drugie, z powodu większego natężenia [woli w złem]. Po trzecie, z powodu większej szkody [na duszy] dla obu osób [w grzechu z drugą osobą]. 38

10 O słowie Nie przysięgać ani na Stwórcę, ani na stworzenie, chyba tylko w wypadku prawdy, konieczności i z uszanowaniem. Konieczność wedle mego rozumienia zachodzi nie wtedy, gdy pod przysięgą stwierdza się jaką bądź prawdę, lecz wtedy, gdy chodzi o rzecz większej wagi, dotycząca duszy lub ciała albo też dóbr materialnych. Uszanowanie zaś pojmuję w, taki sposób, że wzywając imienia Stwórcy i Pana swego zwraca się baczną uwagę na zachowanie należnej mu czci i uszanowania. 39a Należy zwrócić uwagę, że aczkolwiek przysięgając lekkomyślnie z wezwaniem imienia Boga grzeszymy ciężej, niż gdy to czynimy z powołaniem się na stworzenia, to jednak trudniej jest w należyty sposób, tzn. w wypadku prawdy, konieczności i z uszanowaniem, przysięgać na stworzenie niż na Stwórcę, a to dla następujących racji: 39b Racja pierwsza: Gdy chcemy przysięgać na jakieś stworzenie, to sam fakt, że chcemy wezwać stworzenia, nie czyni nas tak uważnymi i bacznymi, aby mówić tylko prawdę lub stwierdzić ją tylko w wypadku konieczności, jak to się dzieje wtedy, gdy chcemy wezwać Boga i Stwórcę wszystkich rzeczy. 39c Racja druga: Gdy się przysięga na stworzenie, nie jest tak łatwo okazać uszanowanie i cześć Stwórcy, jak wtedy, gdy się przysięga na samego Stwórcę i Pana; bo fakt, że chcemy wezwać Boga i Pana naszego, skłania nas do większej czci i uszanowania, niż gdy chcemy wezwać rzecz stworzoną. I dlatego przysięga na stworzenie winna być dozwolona raczej ludziom doskonałym niż niedoskonałym. Doskonali bowiem przez usilną kontemplację i oświecenie umysłu więcej rozważają, rozmyślają i kontemplują obecność Boga, Pana naszego, w każdym stworzeniu wedle jego własnej istoty, obecności i mocy. I w ten sposób przysięgając na stworzenia są bardziej zdolni i usposobieni do tego, by okazywać Stwórcy i Panu swemu więcej czci i uszanowania, niż ludzie niedoskonali. 39d Racja trzecia: W wypadku ciągłego przysięgania na stworzenia należy obawiać się bałwochwalstwa więcej u ludzi niedoskonałych niż u doskonałych. 40 Nie mówić słów próżnych. Mam na myśli takie słowa, które ani mnie, ani drugiemu nie przynoszą pożytku, ani też nie są ku temu skierowane. A zatem gdy się mówi w celu niesienia pomocy albo z tym zamiarem, aby pomóc duszy własnej lub cudzej, albo ciału, albo nawet w dziedzinie dóbr doczesnych, nigdy słowa nie są próżne. Tak samo, gdy ktoś mówi o rzeczach [nawet] obcych jego stanowi, np. gdy zakonnik mówi o wojnach albo o kupiectwie. Bo we wszystkim, co tu zostało wymienione, jest rzeczą zasługującą mówić w sposób dobrze uporządkowany, a znów grzechem jest mowa nieuporządkowana i bezużyteczna. 41 Nie mówić niczego oszczerczego ani ujemnego o drugich. Bo jeśli ja wyjawiam cudzy grzech śmiertelny, który nie był publiczny, sam grzeszę śmiertelnie; a jeśli to grzech lekki, grzeszę lekko. Jeśli zaś wyjawiam czyjeś uchybienie, ujawniam swoje własne uchybienie. Mając prawą intencję można w dwojaki sposób mówić o grzechu lub upadku drugiego. Pierwszy sposób gdy grzech jest publiczny, np. w wypadku nierządnicy publicznej, albo wyroku sądowego, albo błędu [we wierze] rozgłoszonego i który zaraża dusze tych, z którymi się rozmawia. Drugi sposób gdy grzech ukryty wyjawia się komuś, aby on temu, który jest w grzechu, pomógł

11 do podniesienia się z upadku; trzeba jednak mieć poważne podstawy do sądzenia, że on będzie w stanie przyjść mu z pomocą. 42 O uczynku Wziąć za przedmiot [rachunku] dziesięć przykazań Bożych, przykazania kościelne i rozkazy przełożonych. Wszystko to, co ktoś czyni przeciw tym trzem [rodzajom obowiązku], jest większym lub mniejszym grzechem, zależnie od większej lub mniejszej wagi. Przez polecenia przełożonych rozumiem np. "Bulle krucjaty" i inne odpusty, np. "za pokój" po odbyciu spowiedzi i przyjęciu Komunii św. Boć niemało się grzeszy, gdy się działa przeciw tak pobożnym zachętom i poleceniom przełożonych naszych. 43 Sposób odprawiania rachunku sumienia ogólnego Zawiera w sobie pięć punktów Punkt 1. Dziękować Bogu Panu naszemu za otrzymane dobrodziejstwa. Punkt 2. Prosić o łaskę poznania grzechów i odrzucenia ich precz. Punkt 3. Żądać od duszy swojej zdania sprawy od godziny wstania aż do chwili obecnego rachunku. Czynić to przechodząc godzinę po godzinie lub jedną porę dnia po drugiej, a najpierw co do myśli, potem co do słów, a wreszcie co do uczynków, wedle tego samego porządku, jak to było powiedziane przy rachunku szczegółowym. Punkt 4. Prosić Boga Pana naszego o przebaczenie win. Punkt 5. Postanowić poprawę przy jego łasce. Odmówić Ojcze nasz. 44a Spowiedź generalna i Komunia Ten, co dobrowolnie chce odprawić spowiedź generalną, znajdzie w niej między innymi wieloma korzyściami te trzy tu podane. Korzyść pierwsza: Choć ten, co spowiada się co roku, nie jest obowiązany do spowiedzi generalnej, to jednak odprawiając ją ma więcej pożytku i zasługi, a to z powodu większego w danej chwili żalu za grzechy i niegodziwości całego życia. 44b Korzyść druga: Ponieważ w czasie takich Ćwiczeń Duchownych poznaje się grzechy i ich złość bardziej dogłębnie niż w czasie, gdy człowiek nie oddaje się rzeczom wewnętrznym; uzyskując więc teraz większe ich poznanie i boleść z ich powodu, będzie się miało większy pożytek i większą zasługę niż miało się przedtem. 44c Korzyść trzecia: Z tego wniosek, że lepiej się wyspowiadawszy i mając lepsze usposobienie, staje się człowiek bardziej podatny i lepiej przygotowany na przyjęcie Najśw. Sakramentu. Przyjęcie zaś tego Sakramentu nie tylko pomaga do tego, by nie upaść w grzech, lecz także do zachowywania ustawicznego wzrostu w łasce. Tę spowiedź generalną najlepiej jest odprawić zaraz po ćwiczeniach pierwszego tygodnia. 45

12 Tydzień I Ćwiczenie pierwsze Rozmyślanie przy pomocy trzech władz duszy, o pierwszym, drugim i trzecim grzechu. Zawiera w sobie modlitwę przygotowawczą, dwa wprowadzenia, trzy punkty główne i jedną rozmowę końcową. 46 Modlitwa przygotowawcza: Prosić Boga, Pana naszego, aby wszystkie moje zamiary, decyzje i czyny były skierowane w sposób czysty do służby i chwały jego Boskiego Majestatu. 47 Wprowadzenie l. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tu trzeba zaznaczyć, że w kontemplacji lub w rozmyślaniu o rzeczy widzialnej, jak np. w kontemplacji o Chrystusie, Panu naszym, który przecież jest widzialny, ustalenie miejsca będzie polegać na oglądaniu okiem wyobraźni miejsca materialnego, gdzie znajduje się to, co chcę uczynić przedmiotem kontemplacji Mówiąc "miejsce materialne" mam na myśli np. świątynię lub górę, na której znajduje się Jezus Chrystus lub Pani nasza Maryja, zależnie od tego, co chcę kontemplować. Natomiast w wypadku rzeczy niewidzialnej, jak np. tu [w rozmyślaniu] o grzechach, ustalenie miejsca będzie polegać na widzeniu okiem wyobraźni i rozważeniu stanu duszy mojej jakby uwięzionej w tym ciele skazitelnym i całości złożonej z duszy i z ciała, przebywającej jakby na wygnaniu wśród dzikich zwierząt na tym padole ziemskim. 48 Wprowadzenie 2. Prosić Boga, Pana naszego, o to, czego chcę i pragnę. Prośba ta ma się stosować do danego przedmiotu; jeśli np. kontemplacja jest o Zmartwychwstaniu, prosić o radość z Chrystusem radosnym; a jeśli jest o Męce, prosić o ból, łzy i cierpienie z Chrystusem cierpiącym. Tutaj prosić o wielkie zawstydzenie przed samym sobą; widzę bowiem, jak wielu zostało potępionych za jeden grzech śmiertelny, podczas gdy ja [tylekroć] zasłużyłem sobie na potępienie wieczne z powodu tak licznych moich grzechów. 49 Uwaga: Przed wszystkimi kontemplacjami i rozmyślaniami trzeba zawsze odprawiać modlitwę przygotowawczą, która się nie zmienia, i oba wyżej wspomniane wprowadzenia, które zmieniają się zależnie od danego przedmiotu [rozmyślania czy kontemplacji]. 50 Punkt l. Przypomnieć sobie pierwszy grzech tj. grzech aniołów, potem rozumem go rozważyć, a wreszcie zastosować doń i wolę, chcąc o tym wszystkim pamiętać, to wszystko rozumieć, aby tym bardziej zawstydzić się i uniżyć, porównując jeden grzech aniołów z tyloma moimi grzechami. Oni przecież z powodu jednego tylko grzechu poszli do piekła, a ileż razy ja na to samo zasłużyłem z powodu tak wielu grzechów. Mówię "przypomnieć sobie" grzech aniołów, tzn. jak to oni, stworzeni w łasce, nie chcieli sobie pomóc [dobrym użyciem] swej wolności do okazania czci i posłuszeństwa swemu Stwórcy i Panu i doszli do pychy, i odwrócili się od łaski do złości, i zostali strąceni z nieba do piekła. Podobnież rozumem rozważyć to bardziej szczegółowo, a także i wolą poruszyć więcej uczucia [serca]. 51 Punkt 2. Uczynić to samo, tj. zastosować trzy władze [duszy] do grzechu Adama i Ewy. Przypomnieć sobie, jak to oni za ów grzech czynili długą pokutę, jak wielkie zepsucie spadło na rodzaj ludzki i jak wielu ludzi poszło do piekła.

13 Mówię "przypomnieć sobie" drugi grzech tj. grzech naszych prarodziców: Jak to Adam, stworzony na polu damasceńskim, został umieszczony w raju ziemskim, Ewa zaś ukształtowana z jego żebra. A choć mieli zakaz pożywania owocu z drzewa wiadomości, to jednak spożyli [go] i tak zgrzeszyli. Potem odziani w tuniki skórzane i wygnani z raju całe życie przepędzili w wielu trudach i w wielkiej pokucie, bez sprawiedliwości pierwotnej, którą utracili. Potem bardziej szczegółowo rozważyć to rozumem, posługując się też i wolą, jak to było wyżej powiedziane. 52 Punkt 3. Podobnie postąpić i z trzecim grzechem tj. z grzechem pojedynczym takiego człowieka, który za jeden grzech śmiertelny poszedł do piekła. I wielu innych, prawie bez liczby, potępiło się z powodu mniejszej ilości grzechów niż te, które ja popełniłem. Mówię "podobnie postąpić" z trzecim grzechem pojedynczym tzn. przypomnieć sobie ciężkość i złość grzechu przeciw swemu Stwórcy i Panu. Rozważyć rozumem, jak słusznie został potępiony na wieki ten, co grzesząc działał przeciw nieskończonej Dobroci. Skończyć zaś trzeba [to rozmyślanie] aktami woli, jak się wyżej rzekło. 53 Rozmowa końcowa. Wyobrażając sobie Chrystusa, Pana naszego, obecnego i wiszącego na krzyżu rozmawiać z nim [pytając go], jak to on, będąc Stwórcą, do tego doszedł, że stał się człowiekiem, a od życia wiecznego przeszedł do śmierci doczesnej i do konania za moje grzechy. Podobnie patrząc na siebie samego pytać się siebie: Com ja. uczynił dla Chrystusa? Co czynię dla Chrystusa? Com powinien uczynić dla Chrystusa? I tak widząc go w takim stanie przybitego do krzyża, rozważyć to, co mi się wtedy nasunie. 54 Rozmowę końcową, ujmując ją trafnie, należy odbyć tak, jakby przyjaciel mówił do przyjaciela, albo sługa do pana swego, już to prosząc o jaką łaskę, już to oskarżając się przed nim o jakiś zły uczynek, już to zwierzając mu się ufnie ze swoich spraw i prosząc go w nich o radę. Odmówić Ojcze nasz. 55 Ćwiczenie drugie Rozmyślanie o grzechach [własnych]. Zawiera w sobie po modlitwie przygotowawczej dwa wprowadzenia, pięć punktów i rozmowę końcową. Modlitwa przygotowawcza ta sama. Wprowadzenie l. To samo ustalenie miejsca. Wprowadzenie 2. Prosić o to, czego chcę. Tu prosić o wielką i głęboką boleść duszy i o łzy z powodu mych grzechów. 56 Punkt 1. Przegląd [swych] grzechów. Przywieść sobie na pamięć wszystkie grzechy swego życia, badając je rok po roku, lub okres po okresie. Do tego trzy rzeczy są pomocne. Najpierw zbadać miejsce i dom, gdzie mieszkałem; po drugie zbadać sposób przestawania z drugimi; po trzecie zajęcia [obowiązki i prace], wśród których żyłem. 57

14 Punkt 2. Ważyć ciężkość grzechów, patrząc na ich szpetność i na złość, jaką ma w sobie każdy popełniony grzech śmiertelny, choćby nawet nie był zakazany 4s. 58 Punkt 3. Rozważyć, kimże ja jestem, umniejszając się przez następujące porównania. Po pierwsze jakiż ja jestem w porównaniu ze wszystkimi ludźmi? Po drugie czymże są ludzie w porównaniu ze wszystkimi aniołami i świętymi w raju? Po trzecie rozważyć, czym są wszystkie stworzenia w porównaniu z Bogiem? A ja sam czymże być mogę? Po czwarte rozważyć całe swe zepsucie i szpetność cielesną. Po piąte spojrzeć na siebie jak na jakąś ranę i wrzód, z którego wypłynęło tyle grzechów, tyle niegodziwości i cały ten jad tak bardzo wstrętny. 59 Punkt 4. Rozważyć, kim jest Bóg, przeciw któremu zgrzeszyłem. Rozważyć przymioty jego Boskie i porównać z tym, co jest im przeciwne we mnie: jego mądrość z moją niewiedzą; jego wszechmoc z moją słabością; jego sprawiedliwość z moją niegodziwością; jego dobroć z moją złością. 60 Punkt 5. Okrzyk pełen zdziwienia i wielkiej miłości. Przechodzić w myśli wszystkie stworzenia [i dziwić się], jak one zezwoliły mi żyć, owszem przy życiu mię zachowały. Jak aniołowie, choć są mieczem Bożej sprawiedliwości, znosili mię i strzegli i modlili się za mnie? Jak święci mogli wstawiać się za mną i modlić się za mnie? A niebo, słońce, księżyc i gwiazdy? A żywioły, owoce, ptaki, ryby i zwierzęta? A ziemia sama jak to się stało, że nie otworzyła się i nie pochłonęła mię, tworząc nowe piekło, abym na wieki doznawał w nim katuszy? 61 Rozmowa końcowa. Zakończyć rozmową o miłosierdziu [53-54], rozważając i dziękując Bogu Panu naszemu za to, że darzył mię życiem aż do tej pory; postanowić na przyszłość poprawę z pomocą jego łaski. Ojcze nasz. 62 Ćwiczenie trzecie Powtórzenie ćwiczeń pierwszego i drugiego, z trzema rozmowami końcowymi. Po modlitwie przygotowawczej i dwóch wprowadzeniach powtórzyć ćwiczenie pierwsze i drugie, zwracając uwagę i dłużej się zatrzymując nad tymi punktami, w których odczułem większe pocieszenie lub strapienie, albo też w ogóle miałem jakieś większe przeżycie duchowe. Potem odbyć trzy rozmowy końcowe w następujący sposób. 63 Rozmowa pierwsza. Skierowana do Pani naszej, aby mi wyjednała u Syna swego łaskę dotyczącą trzech rzeczy: P o p i e r w s z e, abym miał wewnętrzne odczucie i poznanie swoich grzechów i odczuł wstręt do nich. P o d r u g i e, abym odczuł nieład swych czynów, a brzydząc się nim poprawił się i uporządkował. P o t r z e c i e prosić o poznanie świata, abym czując doń wstręt odrzucił od siebie rzeczy światowe i próżne. Odmówić Zdrowaś Maryjo. Rozmowa druga. Skierowana do Syna, aby mi to samo wyjednał u Ojca. Odmówić Duszo Chrystusowa. Rozmowa trzecia. Skierowana do Ojca, aby on sam, Pan odwieczny, udzielił mi tego samego. Odmówić Ojcze nasz.

15 64 Ćwiczenie czwarte Jest ono podjęciem [i powtórzeniem] tego trzeciego. Powiedziałem "jest podjęciem" tzn. naprawia się je tak, by rozum nie szukając czego innego wytrwale rozważał, przechodząc w pamięci to, co już kontemplował w ćwiczeniach poprzednich. Te same trzy rozmowy końcowe. 65 Ćwiczenie piąte Rozmyślanie o piekle ST Zawiera w sobie po modlitwie przygotowawczej i dwóch wprowadzeniach pięć punktów i rozmowę końcową. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. Wprowadzenie 1. Ustalenie miejsca. Tu widzieć oczami wyobraźni długość, szerokość i głębokość piekła. Wprowadzenie 2. Prosić o to, czego chcę. Tu prosić o dogłębne odczucie kary, którą cierpią potępieni, aby przynajmniej strach przed karami pomógł mi do uniknięcia grzechu, gdybym kiedy z powodu swych win zapomniał o miłości Pana odwiecznego. 66 Punkt 1. Widzieć oczami wyobraźni owe ogromne ognie i dusze jakby w ciałach ognistych. 67 Punkt 2. Słuchać uszami [wyobraźni] lamentów, wycia, krzyków i bluźnierstw przeciw Chrystusowi, Panu naszemu, i przeciw wszystkim jego świętym. 68 Punkt 3. Węchem [wyobraźni] wąchać dym; siarkę, kał i zgniliznę. 69 Punkt 4. Smakiem [wyobraźni] smakować rzeczy gorzkich, jak łzy, smutek i robak sumienie. 70 Punkt 5. Dotykiem [w wyobraźni] dotykać [i doświadczać], jak ognie owe dotykają i palą dusze. 71 Rozmowa końcowa. Odbyć rozmowę z Chrystusem, Panem naszym, wspominając te dusze, które są w piekle; jedne z nich dlatego, że nie uwierzyły w jego przyjście; drugie zaś dlatego, że wierząc nie czyniły wedle jego przykazań. Wszystkie te dusze podzielić na trzy grupy: P i e r w s z a przed przyjściem Pana; d r u g a za jego życia [ziemskiego]; t r z e c i a po jego życiu na tym świecie. Równocześnie dziękować mu, że nie dopuścił mi popaść w żadną z trzech grup, kładąc kres memu życiu, a dalej za to, że aż dotąd miał dla mnie tyle łaskawości i

16 miłosierdzia. Zakończyć odmawiając Ojcze nasz. 72 Uwaga. Pierwsze ćwiczenie odprawia się o północy; drugie zaraz po wstaniu; trzecie przed mszą lub po niej; a w ostateczności przed obiadem; czwarte w porze nieszporów; piąte na godzinę przed wieczerzą. Takie mniej więcej następstwo godzin ma być wedle mego rozumienia zawsze zachowywane we wszystkich czterech tygodniach. Jednakże stosownie do wieku, sił i usposobienia osoby odprawiającej Ćwiczenia ma się odprawiać pięć lub mniej ćwiczeń [dziennie]. 73 Addycje czyli uwagi dodatkowe [pomocne] do lepszego odprawienia Ćwiczeń i do lepszego znalezienia tego, czego się pragnie. Addycja 1. Po udaniu się na spoczynek, w chwili kiedy już chcę zasnąć, przez czas jednego Zdrowaś Maryjo mam pomyśleć o godzinie, o której mam wstać i po co, i streścić sobie to ćwiczenie, które mam odprawić. 74 Addycja 2. Po przebudzeniu, nie dając miejsca rozmaitym myślom, zaraz zwrócić umysł ku temu, co ma być przedmiotem kontemplacji [lub rozmyślania] w pierwszym ćwiczeniu o północy, pobudzając się do zawstydzenia z powodu tak licznych moich grzechów i stawiając [sobie przed oczy pewne] przykłady: Oto jakiś rycerz staje przed swoim królem i całym jego dworem, zmieszany i zawstydzony, ponieważ ciężko obraził tego, od którego tyle dobrodziejstw i darów otrzymał. Podobnie w drugim ćwiczeniu uważać się za wielkiego grzesznika, zakutego w kajdany, to jest jakbym w kajdanach szedł stanąć przed obliczem najwyższego i wiecznego Sędziego. Dla porównania przypomnę tu sobie więźniów, jak to oni skuci kajdanami i godni śmierci stają przed swoim sędzią doczesnym. Wśród tych lub innych myśli, zależnie od tematu [rozmyślania czy kontemplacji], będę się ubierał. 75 Addycja 3. Przez czas jednego Ojcze nasz stanąć na jeden lub dwa kroki od miejsca, gdzie mam kontemplować lub rozmyślać, a wzniósłszy umysł ku górze rozważać, jak Bóg, Pan nasz, patrzy na mnie itd. i wykonać akt uszanowania lub uniżenia się przed Bogiem. 76 Addycja 4. Rozpocząć kontemplację już to klęcząc, już to leżąc krzyżem, już to leżąc na wznak, już to siedząc lub stojąc, zawsze jednak starając się znaleźć to, czego chcę. Na dwie rzeczy należy tu zwrócić uwagę: P o p i e r w s z e: Jeśli znajdę to, czego chcę, klęcząc, nie przejdę do innej postawy; a jeśli leżąc krzyżem, to tak samo, itd. P o d r u g i e: W punkcie, w którym znajdę to, czego szukam, zatrzymam się i spocznę, i dopóki się tu nie nasycę, nie będę niespokojny o przejście do innego punktu. 77 Addycja 5. Po skończonym ćwiczeniu przez kwadrans, siedząc lub chodząc, zbadam, jak mi się powiodła ta kontemplacja lub rozmyślanie. Jeśli źle, zbadam przyczynę tego, a tak poznawszy przyczynę będę żałował za to, chcąc poprawić się w przyszłości. A jeśli dobrze, podziękuję Bogu, Panu naszemu, i następnym razem będę się trzymał tego samego sposobu. 78 Addycja 6. Nie [trzeba] chcieć myśleć o rzeczach miłych i radosnych, jak np. o chwale

17 [niebieskiej], o Zmartwychwstaniu itp. Albowiem jakiekolwiek rozważanie o radości i weselu jest przeszkodą do odczuwania cierpienia, bólu i łez za nasze grzechy. Trzeba natomiast utrzymywać w sobie wolę odczuwania żalu i cierpienia, przywodząc sobie na pamięć raczej śmierć i sąd. 79 Addycja 7. Pozbawić się jasności światła [dziennego] dla tego samego celu, zamykając okiennice i drzwi na ten czas, gdy będę w pokoju. Wyjątek stanowi czas na odmawianie oficjum, czytanie i przyjmowanie posiłków. 80 Addycja 8. Nie śmiać się ani nie mówić rzeczy pobudzających do śmiechu. 81 Addycja 9. Panować nad spojrzeniami poza wypadkiem przyjmowania lub żegnania kogoś, z kim rozmawiałem. 82 Addycja 10. Odnosi się ona do pokuty, która dzieli się na wewnętrzną i zewnętrzną. Pokuta wewnętrzna polega na tym, że się boleje z powodu swych grzechów, i na mocnym postanowieniu, żeby nie popełniać ani tych, ani innych grzechów. Pokuta zewnętrzna, jako owoc wewnętrznej, polega na karceniu siebie za popełnione grzechy. Praktykuje się ją głównie w trojaki sposób. 83 S p o s ó b p i e r w s z y. Dotyczy jedzenia. Odcinanie tego, co nadmierne, nie jest pokutą, ale umiarkowaniem. Pokuta zaś jest wtedy, gdy ujmujemy sobie z tego, co jest dla nas odpowiednie, i im więcej ujmujemy, tym lepsza jest pokuta, byle by nie zaszkodzić zdrowiu i nie spowodować znacznej słabości [lub choroby]. 84 S p o s ó b d r u g i. Dotyczy sposobu snu. Również i tu nie jest pokutą ujmować sobie z tego, co jest nadmierne w rzeczach delikatnych i miękkich; natomiast praktykuje się pokutę, gdy w sposobie spania ujmuje się z tego, co jest właściwe, i im więcej, tym lepiej, byle by nie zaszkodzić zdrowiu i nie spowodować jakiej znacznej słabości. Nie trzeba jednak ujmować z potrzebnego snu, chyba żeby dojść do właściwej miary w wypadku kogoś, kto ma zły nawyk spania ponad miarę. 85 S p o s ó b t r z e c i. Dotyczy karcenia ciała, a mianowicie sprawiania mu bólu naprawdę odczuwanego, np. przez noszenie na ciele włosiennicy, sznurów lub żelaznych łańcuszków,, przez biczowanie się, zadawanie sobie ran lub przez inne rodzaje surowości. [Następują pewne uwagi] 86 Uwaga. Wydaje się, że wtedy pokuta jest lepsza i bezpieczniejsza, gdy ból udczuwany jest w ciele, a nie przenika do kości, to jest sprawia ból, a nie chorobę. I dlatego lepiej jest biczować się cienkimi powrózkami, które sprawiają ból na powierzchni ciała, niż w jakiś inny sposób, który mógłby spowodować wewnątrz znaczna dolegliwość. 87 Uwaga 1. Należy zaznaczyć, że pokuty zewnętrzne praktykuje się głównie dla trzech celów: P o p i e r w s z e, aby zadośćuczynić za dawne grzechy. P o d r u g i e, dla przezwyciężenia samego siebie, aby zmysłowość nasza była posłuszna

18 rozumowi, a wszystkie niższe części natury były poddane wyższym. P o t r z e c i e, dla szukania i znalezienia jakiejś łaski lub daru: który człowiek chce i pragnie otrzymać od Boga, np. gdy pragnie wewnętrznej skruchy za swoje grzechy, albo wiele łez z ich powodu, albo ze względu na udręki i cierpienia, które Chrystus, Pan nasz, znosił w czasie swej Męki, albo wreszcie gdy pragnie się uzyskać rozstrzygnięcie jakiejś wątpliwości, w której się człowiek znajduje. 88 Uwaga 2. Należy zauważyć, że addycje 1 i 2 [73, 74] należy stosować w ćwiczeniach odprawianych o północy i o świcie, a nie w tych, które odprawiamy w innych porach. Czwartą zaś addycję [76] wtedy tylko się praktykuje, gdy się jest w samotności, np. w domu, nigdy zaś w kościele w obecności innych. 89 Uwaga 3. Gdy ten, co odprawia Ćwiczenia, jeszcze nie znalazł tego, czego pragnie, np. łez, pocieszenia itp., to często bardzo pomaga robić pewne zmiany w jedzeniu, spaniu i w innych sposobach praktykowania pokuty. W ten sposób sami siebie zmieniamy, czyniąc przez dwa lub trzy dni pokutę, przez inne zaś dwa lub trzy dni nie czyniąc jej. Jednym bowiem więcej pomaga czynić więcej pokuty, innym znów mniej. A to dlatego, że często opuszczamy pokutę z powodu miłości zmysłowej lub z powodu błędnego sądu, że człowiek nie może jej znieść bez spowodowania poważnej choroby. Niekiedy znów przeciwnie, czynimy nadmierne pokuty, sądząc, że ciało potrafi je znieść. A ponieważ Bóg,. Pan nasz, nieskończenie lepiej zna naszą naturę, przeto często w takich zmianach daje każdemu odczuć to, co dla niego jest odpowiednie [133]. 90 Uwaga 4. Rachunek sumienia szczegółowy [należy] odprawiać w celu usunięcia błędów i niedbalstw w Ćwiczeniach i w zachowaniu addycji. Podobnież czynić w drugim, trzecim i czwartym tygodniu Ćwiczeń. 91 Tydzień II Wezwanie króla doczesnego pomocne do kontemplowania życia Króla Wiecznego Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. Wprowadzenie 1. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj będzie to polegać na widzeniu oczami wyobraźni bóżnic, miasteczek i wiosek, gdzie Chrystus, Pan nasz, głosił [Dobrą Nowinę]. Wprowadzenie 2. Prosić o łaskę, której pragnę. Tu prosić Pana naszego o tę łaskę, żebym nie był głuchy na jego wezwanie, lecz skory i pilny do wypełnienia jego najświętszej wolis9. 92 Punkt 1. Przedstawić sobie jakiegoś króla ludzkiego, wybranego ręką samego Boga, Pana naszego, a któremu cześć i posłuszeństwo okazują wszyscy władcy i wszyscy chrześcijanie. 93 Punkt 2. Patrzeć, jak ten król zwraca się do wszystkich swoich ludzi, tak mówiąc: Wolą moją jest zdobyć całą ziemię niewiernych. I dlatego ten, co chciałby pójść za mną, powinien zadowolić się

19 tym samym pożywieniem, co i ja, tym samym napojem i odzieżą itd. Podobnie winien tak samo jak ja pracować za dnia, a czuwać po nocy itd., aby wreszcie stał się uczestnikiem mego zwycięstwa, jak był uczestnikiem moich trudów. 94 Punkt 3. Rozważyć, co powinni odpowiedzieć królowi tak szczodremu i ludzkiemu dobrzy jego poddani. A zatem jeśliby ktoś nie przyjął wezwania takiego króla, jakże bardzo byłby godny nagany i potępienia ze strony wszystkich jako rycerz przewrotny [i tchórzliwy]. tego ćwiczenia polega na zastosowaniu tego wyżej rzeczonego przykładu króla doczesnego do Chrystusa, Pana naszego, wedle tychże trzech rzeczonych punktów. Punkt 1. Jeżeli w pierwszym punkcie rozważamy takie wezwanie króla doczesnego [skierowane] do jego poddanych, o ileż bardziej rozwagi godna jest rzeczą widzieć Chrystusa, Pana naszego, Króla wiecznego, a przed nim wszystek świat, i jak on go wzywa i każdego człowieka z osobna i mówi: Wolą moją jest podbić świat cały i wszystkich nieprzyjaciół i tak wejść do chwały Ojca mego. Przeto ten, co zechciałby pójść za mną, powinien ze mną się trudzić, aby idąc za mną w cierpieniu, szedł też za mną i w chwale. 96 Punkt 2. Rozważyć, że wszyscy ludzie, mający rozsądek i zdrowy rozum, ofiarowaliby się całkowicie na trud [razem z Chrystusem]. 97 Punkt 3. Ci zaś, co chcieliby więcej [go] kochać i odznaczyć się we wszelakiej służbie swego Króla wiecznego i Pana wszech rzeczy, nie tylko ofiarują się całkowicie na trud, ale nadto działając przeciw własnej zmysłowości i przeciw swej miłości cielesnej i światowej, złoża z siebie ofiarę większej wartości i większej wagi, tak mówiąc: 98 Odwieczny Panie wszystkich rzeczy! Oto przy twej łaskawej pomocy składam ofiarowanie swoje w obliczu nieskończonej Dobroci twojej i przed oczami chwalebnej Matki twojej i wszystkich świętych dworu niebieskiego, [oświadczając], że chcę i pragnę i taka jest moja dobrze rozważona decyzja, jeśli to tylko jest ku twojej większej służbie i chwale, naśladować Cię w znoszeniu wszystkich krzywd i wszelakiej zniewagi i we wszelkim ubóstwie, tak zewnętrznym jak i duchowym, jeśli tylko najświętszy Majestat twój zechce mię wybrać i przyjąć do takiego rodzaju i stanu życia. 99 Uwaga 1. To ćwiczenie odprawi się dwukrotnie w ciągu dnia, mianowicie rano po wstaniu i na godzinę przed obiadem lub przed wieczerzą. 100 Uwaga 2. Tak w drugim tygodniu jak i w następnych bardzo pomocną jest rzeczą czytać przez jakiś czas coś z ksiąg O Naśladowaniu Chrystusa, albo z Ewangelii, albo z Żywotów świętych. 101

20 Dzień pierwszy Kontemplacja pierwsza o Wcieleniu Zawiera w sobie modlitwę przygotowawczą, trzy wprowadzenia, trzy punkty i rozmowę końcową. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 102 Wprowadzenie 1. Przypomnieć sobie historię tego, co mam kontemplować. Tutaj trzy Osoby Boskie spoglądają na całą powierzchnię i obszar całego świata pełnego ludzi. Widząc zaś, że wszyscy szli do piekła, postanawiają w swej wieczności, że druga Osoba Boska stanie się człowiekiem dla zbawienia rodzaju ludzkiego. I tak, gdy przeszła pełnia czasu, posyłają Anioła św. Gabriela do Pani naszej [zob. niżej 262]. 103 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj widzieć wielki obszar i okrąg świata, na którym mieszkają tak liczne i tak różne ludy. Potem podobnie widzieć szczegółowo dom i izbę Pani naszej w mieście Nazaret w prowincji Galilei. 104 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj prosić o dogłębne poznanie Pana, który dla mnie stał się człowiekiem, abym go więcej kochał i więcej szedł w jego ślady. 105 Uwaga. Wypada tu zaznaczyć, że tę samą modlitwę przygotowawczą bez zmian, jak to było powiedziane na początku [49], i te same trzy wprowadzenia trzeba praktykować w tym tygodniu i w następnych, zmieniając tylko postać wprowadzeń stosownie do danego przedmiotu [kontemplacji]. 106 Punkt 1. Widzieć osoby jedne po drugich. A najpierw te na obliczu ziemi, tak bardzo różnorodne w stroju, w sposobie bycia. Jedni są biali, inni czarni; jedni żyją w pokoju, drudzy w stanie wojny; jedni płaczą, drudzy się śmieją; jedni zdrowi, drudzy chorzy; jedni się rodzą, inni umierają itd. Po drugie, widzieć i rozważać, jak trzy Osoby Boskie siedzą na swojej królewskiej stolicy, albo na tronie swego Boskiego Majestatu, i jak patrzą na powierzchnię i na cały okrąg ziemi i na wszystkie ludy, które w zaślepieniu umierają i idą do piekła. Po trzecie, widzieć Panią naszą i Anioła, który ją pozdrawia. i zastanowić się [nad tym wszystkim], aby pożytek jakiś duchowny wyciągnąć z takiego widoku. 107 Punkt 2. Słuchać, co mówią osoby na obliczu ziemi, a mianowicie jak ze sobą rozmawiają, jak przeklinają i bluźnią itd. Podobnie słuchać, co mówią Osoby Boskie, a mianowicie: Dokonajmy odkupienia rodzaju ludzkiego itd.; a potem co mówią Anioł i Pani nasza. I zastanowić się [nad tym wszystkim], aby pożytek jaki wyciągnąć ze słów tych osób. 108 Punkt 3. Potem patrzeć, co czynią osoby na powierzchni ziemi, jak mianowicie biją się wzajemnie, zabijają, idą do piekła itd. Podobnie, co czynią Osoby Boskie, dokonując mianowicie najświętszego Wcielenia itd. I podobnie, co czyni Anioł i Pani nasza; Anioł spełnia swój obowiązek posłańca Bożego, a Pani nasza uniża się i dziękuje Boskiemu Majestatowi. A potem zastanowić się [nad tym wszystkim], aby pożytek jaki wyciągnąć z każdej z tych rzeczy. 109

21 Rozmowa końcowa. Na końcu przeprowadzić rozmowę, myśląc o tym, co powinienem powiedzieć trzem Osobom Boskim, albo Słowu Odwiecznemu i Wcielonemu, albo Matce jego i Pani naszej. Prosić wedle wewnętrznego odczucia o to, co pomaga więcej do wstępowania w ślady i do większego naśladowania Pana naszego tylko co wcielonego. Odmówić Ojcze nasz. 110 Kontemplacja druga o Narodzeniu Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 111 Wprowadzenie 1. Historia. Tutaj [przypomnieć sobie], jak wyruszyli z Nazaretu: Pani nasza, w dziewiątym miesiącu ciąży, jak można pobożnie rozmyślać, siedząc na oślicy, i Józef, i służąca, prowadząc z sobą wołu, aby udać się do Betlejem i uiścić tam opłatę, którą cesarz nałożył na wszystkie tamte krainy [264]. 112 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj to będzie tak: Oczami wyobraźni widzieć drogę z Nazaretu do Betlejem, przypatrując się jej, jak jest długa, jak szeroka, czy idzie ta droga po równinie, czy przez doliny i wzgórza. Patrzeć także na miejsce czyli na grotę narodzenia, czy jest obszerna czy szczupła, czy niska, czy wysoka, i jak jest urządzona. 113 Wprowadzenie 3. Takie samo i w takiej samej formie jak było w poprzedniej kontemplacji [104]. 114 Punkt l. Widzieć osoby, a mianowicie Panią naszą, i Józefa, i służącą, i Dzieciątko Jezus po jego narodzeniu. Ja zaś sam stanę się służką ubożuchnym i niegodnym, patrząc na nich, kontemplując ich i służąc im w ich potrzebach tak, jakbym tam znalazł się obecny, z całym, jakie tylko jest możliwe, uszanowaniem i ze czcią es. A potem wejść w siebie samego, aby jakiś pożytek [duchowny] wyciągnąć. 115 Punkt 2. Patrzeć, zwracać uwagę i kontemplować to, co mówią osoby, a wszedłszy w siebie pożytek z tego jakiś wyciągnąć. 116 Punkt 3. Patrzeć i rozważać to, co czynią, jak podróżują i trudzą się, aby Pan narodził się w skrajnym ubóstwie, a po tylu trudach, doznawszy głodu i pragnienia, upału i zimna, krzywd i zniewag, umarł wreszcie na krzyżu; a to wszystko dla mnie. Potem wejść w siebie i pożytek jakiś duchowny wyciągnąć. 117 Rozmowa końcowa. Zakończyć rozmowę jak w poprzedniej kontemplacji [109], dodając Ojcze nasz. 118 Kontemplacja trzecia będzie powtórzeniem ćwiczenia pierwszego i drugiego.

22 Po modlitwie przygotowawczej i trzech wprowadzeniach dokona się powtórzenia ćwiczenia pierwszego i drugiego, zwracając zawsze uwagę na pewne bardziej ważne części, w których doznało się pewnego poznania, pocieszenia lub strapienia. Zakończyć także rozmową i odmówić Ojcze nasz. 119 W tym powtórzeniu i we wszystkich następnych zachować trzeba ten sam sposób postępowania, jaki zachowywało się w powtórzeniach podczas pierwszego tygodnia [62-64], zmieniając tylko tematykę, a zachowując formę. 120 Kontemplacja czwarta będzie powtórzeniem pierwszej i drugiej w ten sam sposób, jak to się uczyniło w poprzednim powtórzeniu. 121 Kontemplacja piąta będzie zastosowaniem pięciu zmysłów do pierwszej i drugiej kontemplacji. Po modlitwie przygotowawczej i po trzech wprowadzeniach jest rzeczą pożyteczną zastosować pięć zmysłów wyobraźni do pierwszej i drugiej kontemplacji w następujący sposób. 122 Punkt 1. Widzieć osoby wzrokiem wyobraźni, rozważając i kontemplując w szczególności to, co ich dotyczy, i wyciągając jakiś pożytek [duchowny] z tego widzenia. 123 Punkt 2. Słuchać uszami [wyobraźni], co mówią lub co mówić mogą, a wszedłszy w siebie pożytek jakiś z tego wyciągnąć. 124 Punkt 3. Wąchać i smakować zmysłem węchu i smaku [w wyobraźni] nieskończoną słodycz i łagodność Bóstwa, duszy i jej cnót i innych rzeczy wedle okoliczności osoby, którą się kontempluje. Wchodząc zaś w siebie pożytek jakiś z tego wyciągnąć. 125 Punkt 4. Dotykać zmysłem dotyku, tak np. obejmować i całować miejsca, gdzie te osoby [święte] stawiają kroki lub siedzą, a zawsze starając się o jakiś pożytek z tego. 126 Rozmowa końcowa. Zakończyć to ćwiczenie rozmową, jak w pierwszej i drugiej kontemplacji [109,117] i odmówić Ojcze nasz. 127 Uwaga l. Należy zwrócić uwagę w całym tym tygodniu i w następnych, żem powinien czytać tajemnicę tej tylko kontemplacji, którą mam bezpośrednio zaraz odprawiać. Nie będę więc czytał żadnej innej tajemnicy, której w tym dniu lub w tej godzinie nie będę kontemplował, aby rozważanie jednej tajemnicy.nie zakłócało rozważania innej [11]. 128

23 Uwaga 2. Ćwiczenie pierwsze, o Wcieleniu, odprawi się o północy; drugie o świcie; trzecie w porze mszy św.; czwarte w porze nieszporów, a piąte przed godziną wieczerzy [72]. Na każdym z tych pięciu ćwiczeń trzeba trwać przez jedną godzinę [12]. Ten sam porządek zachowa się we wszystkich następnych [dniach i ćwiczeniach]. 129 Uwaga 3. Należy zwrócić uwagę na to, że jeśli odprawiający Ćwiczenia jest stary lub słabowity, albo nawet i krzepki, ale po pierwszym tygodniu podupadł nieco na siłach, wtedy jest lepiej dla niego, żeby podczas drugiego tygodnia, przynajmniej niekiedy, nie wstawał o północy, ale o świcie odprawiał pierwszą kontemplację, drugą zaś w porze mszy, następną przed obiadem, potem jedno powtórzenie tych kontemplacji w porze nieszporów, a potem zastosowanie zmysłów przed wieczerzą. 130 Uwaga 4. W tym drugim tygodniu spośród dziesięciu addycji, o których była mowa w pierwszym tygodniu [73-85], ulegną pewnym zmianom addycje 2, 6, 7 i częściowo 10. A d d y c j a 2 [74]. Zaraz po wstaniu stawię sobie przed oczy tę kontemplację, którą mam odprawiać, pragnąc poznać coraz więcej Odwieczne Słowo Wcielone, abym mu więcej służył i bardziej go naśladował [104]. A d d y c j a 6 [78]. Często przywodzić sobie na pamięć życie i tajemnice Chrystusa Pana naszego, poczynając od Wcielenia aż do tego miejsca lub tej tajemnicy, która teraz właśnie kontempluję. A d d y c j a 7 [79]. Trzeba posługiwać się ciemnością [w pokoju] i jasnością, piękną pogodą lub niepogodą w tej mierze, w jakiej odprawiający Ćwiczenia czuje, że mu to jest pożyteczne i pomocne do znalezienia tego, czego pragnie. A d d y c j a 10 [82]. Odprawiający Ćwiczenia winien się dostosowywać do tajemnic, które kontempluje, albowiem jedne z nich wymagają, inne zaś nie wymagają pokuty. Tak więc wszystkie te dziesięć addycji winno się zachowywać bardzo starannie. 131 Uwaga 5. We wszystkich ćwiczeniach, oprócz tego o północy i tego o świcie, trzeba zastosować coś, co odpowiada drugiej addycji [74], a to w sposób następujący. Gdy sobie uświadomię, że jest już pora na dane ćwiczenie, które mam odprawić, wtedy zanim się udam na to ćwiczenie, przypomnę sobie, dokąd idę i w czyjej obecności stanę; przejdę też w myśli krótko treść ćwiczenia, które mam odprawić, a potem zastosowawszy addycję 3 [75] zacznę to ćwiczenie. 132 Dzień drugi Jako pierwszą i drugą kontemplację wziąć ofiarowanie w świątyni [268] i ucieczkę do Egiptu jak na wygnanie [269]. O tych dwu kontemplacjach trzeba zrobić dwa powtórzenia i zastosowanie pięciu zmysłów, w podobny sposób, jak dnia poprzedniego. 133 Uwaga. Niekiedy jest rzeczą pożyteczną wprowadzić zmianę od tego drugiego dnia aż do czwartego włącznie, chociażby odprawiający Ćwiczenia był krzepki i dobrze usposobiony; a to w tym celu, aby lepiej znalazł to, czego pragnie. Odprawiać zatem jedną tylko kontemplację wczesnym rankiem, drugą w porze mszy, potem zrobić o nich powtórkę w, porze nieszporów i

24 zastosowanie zmysłów przed wieczerzą [89]. 134 Dzień trzeci Jak Dziecię Jezus było posłuszne swoim rodzicom w Nazarecie [271] i jak potem znaleźli je w świątyni [272]. Potem dwa powtórzenia i zastosowanie pięciu zmysłów. 135 Wprowadzenie do rozważania o stanach życia Już rozważyliśmy przykład, jaki dał nam Chrystus, Pan nasz, będąc posłuszny swoim rodzicom, a mianowicie przykład pierwszego stanu życia, polegającego na zachowaniu przykazań. Rozważyliśmy też przykład i drugiego stanu, tj. doskonałości ewangelicznej; dał nam ten przykład, kiedy został w świątyni, opuszczając przybranego ojca i Matkę wedle ciała, ażeby w sposób czysty [wyłączny] oddać się służbie Ojca Przedwiecznego. Zaczniemy więc teraz, oddając się równocześnie kontemplowaniu jego życia, badać i prosić [o poznanie], w jakim rodzaju lub stanie życia zechce jego Boski Majestat użyć nas do swojej służby. I dlatego jako wprowadzenie do tego zobaczymy w najbliższym ćwiczeniu zamiar Chrystusa Pana naszego, i odwrotnie zamiar nieprzyjaciela natury ludzkiej 9o, a także sposób przygotowania się do osiągnięcia doskonałości w stanie lub w rodzaju życia, który Bóg, Pan nasz, przedkłada nam do wyboru [163, 164, 169, 189]. 136 Dzień czwarty Rozmyślanie o Dwóch sztandarach Jeden jest Chrystusa, najwyższego Wodza i Pana naszego, drugi zaś Lucyfera, śmiertelnego wroga natury ludzkiej. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 137 Wprowadzenie I. Historia. Tutaj [uprzytomnić sobie], jak Chrystus wzywa i chce [mieć] wszystkich pod swoim sztandarem; a Lucyfer przeciwnie, pod swoim. 138 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj widzieć wielkie pole, całą ową okolicę Jerozolimy, gdzie najwyższym i powszechnym Wodzem dobrych jest Chrystus, Pan nasz. I inne pole, okolicę Babilonu, gdzie głową nieprzyjaciół jest Lucyfer. 139 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj prosić o poznanie podstępów złego przywódcy [Lucyfera] i o pomoc, abym się ich ustrzegł; dalej [prosić] o poznanie życia prawdziwego, które ukazuje nam najwyższy i prawdziwy Wódz [Jezus Chrystus], i o łaskę, abym go naśladował. 140 Punkt 1. Widzieć w wyobraźni przywódcę wszystkich nieprzyjaciół na wielkim owym polu babilońskim, siedzącego na wielkim jakby stolcu z ognia i dymu, w postaci strasznej i budzącej grozę. 141

25 Punkt 2. Rozważyć, w jaki sposób zwołuje on niezliczoną ilość złych duchów i jak ich rozsyła jednych do tego miasta, innych do innego, i tak ich rozsiewa po całym świecie, nie pomijając żadnej prowincji, żadnego miejsca, żadnego stanu [ludzi], ani żadnej poszczególnej osoby. 142 Punkt 3. Rozważyć przemowę, jaką ma do nich i jak ich napomina, aby zarzucali na ludzi sieci i łańcuchy; a najpierw mają ich kusić chciwością bogactw, jak to zazwyczaj i przeważnie się dzieje, aby tym łatwiej doszli do próżnej chwały światowej [i do zaszczytów], a potem do bezmiernej pychy. W ten sposób pierwszy stopień [pokusy], to bogactwo; drugi, to zaszczyty; trzeci, to pycha. Przez te trzy stopnie prowadzi [Lucyfer] do wszystkich innych występków. [Część druga] 143 A teraz dla przeciwstawienia trzeba sobie wyobrazić najwyższego i prawdziwego Wodza, którym jest Chrystus, Pan nasz. 144 Punkt 1. Rozważyć, jak Chrystus, Pan nasz, staje na wielkim polu w okolicy Jerozolimy, na miejscu niskim, cały piękny i wdzięczny [miły]. 145 Punkt 2. Rozważyć, jak Pan całego świata wybiera tak wiele osób Apostołów, Uczniów itd. i rozsyła ich po całym świecie, rozsiewając [przez nich] swoją świętą naukę wśród ludzi wszystkich stanów i wszystkich pozycji społecznych. 146 Punkt 3. Rozważyć mowę, którą Chrystus, Pan nasz, kieruje do wszystkich swoich sług i przyjaciół, których posyła na taką wyprawę, zalecając im, aby pragnęli wszystkim pomagać, pociągając ich najpierw do najwyższego ubóstwa duchowego, a jeśliby to się podobało jego Boskiemu Majestatowi i zechciałby ich do tego wybrać, to także i do ubóstwa zewnętrznego. Po drugie do pragnienia zniewag i wzgardy, bo z tych dwu rzeczy wynika pokora. I tak są trzy stopnie: pierwszy ubóstwo przeciw bogactwu; drugi zniewagi i wzgarda przeciw zaszczytom światowym; trzeci pokora przeciw pysze. Niech więc przez te trzy stopnie pociągają ludzi do wszystkich innych cnót. 147 Rozmowa końcowa. P i e r w s z a r o z m o w a skierowana do Pani naszej, żeby mi uzyskała u Syna i Pana swego łaskę, aby mię przyjął pod swój sztandar, najpierw w najwyższym ubóstwie duchowym, a jeśliby się to podobało jego Boskiemu Majestatowi i chciałby mię do tego wybrać i przyjąć, to niemniej i w ubóstwie zewnętrznym. Po drugie w znoszeniu zniewag i krzywd, abym go w nich więcej naśladował, bylebym tylko mógł je znosić bez czyjegokolwiek grzechu i z upodobaniem jego Boskiego Majestatu. Odmówić przy tym Zdrowaś Maryjo. D r u g a r o z m o w a. Prosić o to samo Syna, aby mi to uzyskał u Ojca i odmówić przy tym Duszo Chrystusowa. T r z e c i a r o z m o w a. Prosić o to samo Ojca, żeby mi tego udzielił i odmówić Ojcze nasz. 148 Uwaga. To ćwiczenie odprawi się o północy i ponownie wczesnym rankiem. I będą dwa jego powtórzenia w porze mszy i w porze nieszporów. a zawsze trzeba kończyć tymi trzema wyżej

26 rzeczonymi rozmowami z Panią naszą, z Synem i z Ojcem. Ćwiczenie następne o [Trzech] parach ludzi odprawi się na godzinę przed wieczerzą. 149 Rozmyślanie o Trzech parach ludzi Tego samego czwartego dnia odprawi się rozmyślanie o Trzech parach ludzi, ażeby wybrać to, co lepsze. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 150 Wprowadzenie 1. Historia. Tu o Trzech parach ludzi. Każda z tych par zdobyła dukatów, ale nie w sposób czysty i należyty [jak to przystoi z pobudki] miłości ku Bogu. Wszyscy oni chcą się zbawić i znaleźć Boga, Pana naszego, w pokoju duszy, zrzucając z siebie ciężar i przeszkodę do tego, to jest przywiązanie [nieuporządkowane] do tej rzeczy nabytej. 151 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj widzieć samego siebie, jak stoję przed Bogiem, Panem naszym, i przed wszystkimi jego Świętymi, aby pragnąć i poznać to, co jest milsze jego Boskiej Dobroci. 152 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj błagać o łaskę do wybrania tego, co bardziej jest [pomocne] do chwały jego Boskiego Majestatu i do zbawienia mojej duszy. 153 Pierwsza para ludzi. Chcą oni zrzucić z siebie przywiązanie do rzeczy nabytej, aby znaleźć Boga, Pana naszego, w pokoju duszy i móc się zbawić, ale nie stosują [żadnych] środków aż do godziny śmierci. 154 Druga para ludzi. I oni chcą zrzucić z siebie przywiązanie, ale tak je chcą zrzucić, żeby jednak pozostać w posiadaniu rzeczy nabytej i żeby raczej Bóg poszedł za tym, czego chcą oni sami. I nie decydują się na porzucenie tej rzeczy, aby iść ku Bogu, chociażby ten stan [wyrzeczenia] był dla nich najlepszy. 155 Trzecia para ludzi. Oni chcą zrzucić z siebie przywiązanie, ale tak je chcą zrzucić, aby nie mieć przywiązania ani do zatrzymania tej rzeczy nabytej, ani do jej utracenia. Chcą bowiem jej chcieć, albo jej nie chcieć, zależnie od tej woli, jaką sam Bóg, Pan nasz, im da i jak im się to wyda lepsze dla służby i chwały jego Boskiego Majestatu. A na razie [przed decyzją wyboru] chcą się uważać za takich, co już uczuciem wszystko porzucili i wytężają siły, aby ani tej rzeczy, ani żadnej innej nie chcieli, chyba że skłania ich do tego jedynie służba Bogu i Panu naszemu. Chodzi bowiem o to, by jedynie pragnienie lepszej służby Bogu i Panu naszemu skłaniało ich do przyjęcia lub porzucenia danej rzeczy. 156 Trzy rozmowy końcowe. Odprawić te same trzy rozmowy, które odprawiło się w kontemplacji poprzedniej o Dwóch sztandarach [147]. 157

27 Uwaga. Trzeba zauważyć, że gdy odczuwamy uczucie niechęci i odrazy do ubóstwa rzeczywistego [i zewnętrznego], gdy nie jesteśmy równie obojętni w stosunku do ubóstwa i do bogactwa, wtedy wielce pomocną jest rzeczą do wygaszenia w nas takiego nieuporządkowanego uczucia prosić w rozmowach końcowych [mimo że to jest przeciwne naszej cielesnej naturze]; aby Bóg wybrał nas do ubóstwa rzeczywistego [i zewnętrznego] i [oświadczyć mu], że tego chcemy, że o to go prosimy i błagamy, byleby to było ku służbie i chwale jego Boskiej Dobroci [16, 98]. 158 Dzień piąty Kontemplacja o wyruszeniu Chrystusa Pana naszego z Nazaretu nad rzekę Jordan i o jego chrzcie [273]. 159 Uwaga 1. Tę kontemplację odprawi się raz o północy i znów o świcie; i będą dwa powtórzenia w porze mszy i w porze nieszporów, a przed wieczerzą zrobić zastosowanie pięciu zmysłów. W każdym z tych ćwiczeń odprawić na początku modlitwę przygotowawczą zwyczajną i trzy wprowadzenia, jak to wszystko było wyjaśnione w kontemplacji o Wcieleniu i o Narodzeniu [ ; ]. Zakończyć zaś trzema rozmowami z rozmyślania o Trzech parach ludzi lub stosownie do uwagi następującej po Trzech parach [157]. 160 Uwaga 2. Rachunek sumienia szczegółowy po obiedzie i po wieczerzy będzie dotyczył uchybień i niedbalstw w Ćwiczeniach i addycjach w tym dniu i tak samo w dniach następnych [90]. 161 Dzień szósty Kontemplacja o tym, jak Chrystus, Pan nasz, odszedł znad rzeki Jordan na pustynię włącznie. Zachować we wszystkim tę samą formę i sposób; jak w dniu piątym. Dzień siódmy Jak św. Andrzej i inni poszli za Chrystusem, Panem naszym [275]. Dzień ósmy O kazaniu na górze: o ośmiu błogosławieństwach [278] Dzień dziewiąty Jak Chrystus, Pan nasz, ukazał się uczniom swoim [chodząc] po falach morza [280]. Dzień dziesiąty Jak Chrystus Pan nauczał w świątyni [288]. Dzień jedenasty O wskrzeszeniu Łazarza [285] Dzień dwunasty O Niedzieli Palmowej [287]. 162 Uwaga 1. W kontemplacjach tego drugiego tygodnia stosownie do czasu, który ktoś chce na nie poświęcić, lub stosownie do postępu, jaki w nich czyni, można [ten tydzień] przedłużyć albo go skrócić [4]. Jeśli się go przedłuża, to można wziąć [jeszcze tajemnice Nawiedzenia Pani naszej u Elżbiety, Pasterzy, Obrzezania Dzieciątka Jezus, Trzech Króli i inne. A jeśli się go skraca, to można

28 usunąć niektóre z tych, co tu są przedłożone. Bo to wszystko jest wprowadzeniem i metodą służącą do tego, aby odprawiać kontemplacje w sposób lepszy i pełniejszy. 163 Uwaga 2. Przedmiot wyboru należy zacząć rozważać od kontemplacji o odejściu Jezusa z Nazaretu nad Jordan włącznie, to znaczy od piątego dnia, wedle wyjaśnień, które następują. 164 [Trzy stopnie pokory] Uwaga 3. Zanim się wejdzie w dokonywanie wyboru, wielce pożyteczną jest rzeczą, celem przylgnięcia do prawdziwej nauki Chrystusa, Pana naszego, żeby człowiek rozważał i brał sobie do serca trzy następujące rodzaje [stopnie] p o k o r y. I trzeba je rozważać w pewnych porach przez cały dzień, dodając rozmowy końcowe wedle tego, co się niżej powie. 165 Pierwszy rodzaj [stopień] pokory. Jest on konieczny do zbawienia wiecznego. A mianowicie [polega on na tym], żebym się tak uniżył i tak upokorzył, ile tylko mogę, abym był posłuszny prawu Boga i Pana naszego we wszystkim i to tak dalece, że choćby mię miano ustanowić panem wszystkich rzeczy na tym świecie, lub choćby chodziło o zachowanie własnego życia doczesnego, to i tak nie brałbym nawet pod rozwagę przekroczenia takiego przykazania czy to Boskiego, czy ludzkiego, które by mię obowiązywało pod grzechem śmiertelnym. 166 Drugi rodzaj pokory. Jest to pokora doskonalsza niż pierwsza. A mianowicie jest ona wtedy, gdy znajduję się w takim stanie [ducha], że już nie chcę ani nie skłaniam się bardziej; do posiadania bogactwa niż ubóstwa, do szukania zaszczytów bardziej niż wzgardy, do pragnienia życia długiego raczej niż krótkiego, jeśli byłaby [w każdym wypadku] równa [co najmniej] służba Bogu i Panu naszemu i zbawienie mej duszy. [Jest ta pokora] także i wtedy, gdy za cenę wszystkich rzeczy stworzonych, ani gdyby mi nawet miano odebrać życie, nie brałbym pod rozwagę popełnienia jakiegoś grzechu powszedniego. 167 Trzeci rodzaj pokory. Ta pokora jest najdoskonalsza; a mianowicie zawiera w sobie pierwszy i drugi rodzaj pokory, a nadto w wypadku gdyby równa [przynajmniej] była cześć i chwała Boskiego Majestatu, chcę i wybieram raczej ubóstwo z Chrystusem ubogim, niż bogactwo; zniewagi z Chrystusem pełnym zniewag, niż zaszczyty; i bardziej pragnę uchodzić za obłąkańca i głupca z powodu Chrystusa, boć jego pierwszego za takiego miano, niż być uważanym za mądrego i roztropnego na tym świecie; a to wszystko dla większego naśladowania Chrystusa Pana naszego i dla większego w rzeczy samej upodobnienia się doń. 168 Uwaga. Temu, kto pragnie uzyskać ten trzeci rodzaj pokory, wielce pomoże odbyć te trzy wspomniane już rozmowy końcowe z rozmyślania o Trzech parach ludzi [147,156] i prosić, aby Pan nasz zechciał wybrać go do [praktykowania] tej trzeciej, większej i lepszej pokory, by go bardziej naśladował i lepiej mu służył przy równej [co najmniej] lub większej służbie i chwale jego Boskiego Majestatu. 169 Wybór Wprowadzenie W każdym dobrym wyborze, jeżeli chodzi o nas samych, oko naszej intencji winno być proste [por. Mt 6, 22 i Łk 11, 34], wpatrzone jedynie w cel, dla którego jestem stworzony, a mianowicie dla

29 chwały Boga, Pana naszego, i dla zbawienia mej duszy. I dlatego cokolwiek wybieram, powinno być pomocne do tego celu, dla którego jestem stworzony. Nie trzeba bowiem podporządkowywać i naciągać celu do środków, ale środki do celu. Zdarza się, że wielu wybiera najpierw małżeństwo, a to jest środkiem, a potem dopiero służenie Bogu, Panu naszemu, w stanie małżeńskim; a przecież służyć Bogu jest celem. Podobnie są inni, co to chcą najpierw mieć beneficja kościelne, a potem dopiero, mając je, chcą służyć Bogu. Tacy nie dążą prostą drogą do Boga, ale chcą, żeby Bóg szedł prostą droga do ich nieuporządkowanych uczuć i przywiązań; i w ten sposób z celu czynią środek, a ze środka cel. A to, co powinno być dla nich na pierwszym miejscu, jest na dalszym miejscu. Najpierw bowiem powinniśmy mieć za przedmiot naszej woli służbę Bogu, bo to jest cel, a na drugim miejscu przyjęcie beneficjum czy małżeństwo, jeśli to jest dla mnie bardziej odpowiednie, bo to jest środkiem do celu. I nic innego nie powinno mię skłaniać do podjęcia lub też poniechania tych czy innych środków, tylko wyłącznie służba i chwała Boga i Pana naszego i zbawienie wieczne mojej duszy [23, 46,181]. 170 [Rozważanie służące] do poznania, o czym się ma dokonywać wybór Zawiera w sobie cztery punkty i jedną uwagę. Punkt 1. Jest rzeczą konieczną, żeby to wszystko, co ma być przedmiotem wyboru, było obojętne [moralnie] lub dobre samo w sobie, i żeby należało [jak oręż] do walki, którą toczy święta Matka nasza Kościół Hierarchiczny, a nie było złe ani nie sprzeciwiało się temu Kościołowi. 171 Punkt 2. Są pewne rzeczy podpadające pod wybór już nieodmienny, jak np. kapłaństwo, małżeństwo itp. Są znów inne rzeczy, które podpadają pod wybór zmienny, np. przyjęcie beneficjów kościelnych lub ich poniechanie, przyjęcie dóbr doczesnych lub ich porzucenie. 172 Punkt 3. W wyborze nieodmiennym gdy się go już dokonało, nie ma już nic więcej do wybierania, bo wybór nie może już być rozwiązany, jak np. w wypadku małżeństwa, kapłaństwa itp. Wtedy na to tylko należy zwrócić uwagę, żeby ten, co dokonał wyboru w sposób nienależyty i nieuporządkowany, tj. nie bez wpływu uczuć i przywiązań nieuporządkowanych, żeby żałował za to i starał się wieść życie dobre w ramach tego swego wyboru. Taki wybór nie może być uważany za powołanie od Boga, bo jest wyborem nieuporządkowanym i opacznym. A wielu w tym właśnie błądzi, czyniąc z wyboru opacznego lub z wyboru złego powołanie Boże. Albowiem wszelkie powołanie Boże jest zawsze czyste i jasne, bez domieszki pobudek cielesnych czy też innego jakiego nieuporządkowanego przywiązania. 173 Punkt 4. Jeżeli ktoś należycie i w sposób uporządkowany, nie ulegając ciału ani światu, dokonał wyboru rzeczy podpadających pod wybór zmienny, nie ma powodu do czynienia ponownie wyboru, lecz niech się stara, ile może, być doskonałym w ramach tamtego [pierwszego] wyboru. 174 Uwaga. Należy zaznaczyć, że jeśli takiego wyboru zmiennego dokonano w sposób nieszczery i niedobrze uporządkowany, wtedy należy uczynić wybór [ponownie] w sposób należyty, jeśli ktoś pragnie przynosić owoce znamienite i bardzo miłe Bogu, Panu naszemu. 175 Trzy pory w których można dokonać wyboru rozsądnego i dobrego Pora 1a. Jest ona wtedy, gdy Bóg, Pan nasz, tak porusza i pociąga wolę, iż taka dusza

30 pobożna nie wątpiąc ani też nie mogąc powątpiewać, idzie za tym, co jej ukazano. Tak właśnie postąpili święci Paweł i Mateusz idąc za Chrystusem, Panem naszym. 176 Pora 2a. Jest wtedy, gdy otrzymuje się dużo jasności i poznania na skutek doznawania pocieszeń i strapień i dzięki doświadczeniu w dziedzinie rozeznania różnych duchów [ ] Pora 3a. Jest to pora spokojna. Rozważa się najpierw, po co człowiek się narodził, a mianowicie aby chwalił Boga, Pana naszego, i aby zbawił duszę swoją; otóż to rozważając wybiera się jakiś rodzaj życia lub stan w ramach Kościoła jako środek do tego celu, aby przez to doznawać pomocy w służbie Pana swego i do zbawienia duszy [23]. Powiedziałem "pora spokojna" to znaczy wtedy, gdy różne duchy nie miotają duszą, tak że może ona posługiwać się swoimi władzami naturalnymi swobodnie i spokojnie. 178 Jeśli nie dokonało się wyboru w porze pierwszej ani w drugiej, to dla pory trzeciej podaje się następujące dwa sposoby dokonania wyboru. Sposób pierwszy dokonania wyboru rozsądnego i dobrego Zawiera w sobie sześć punktów Punkt 1. Stawić sobie przed oczy tę rzecz, którą chcę uczynić przedmiotem wyboru, np. urząd lub beneficjum, które jest do przyjęcia lub do poniechania, albo jakąkolwiek inną rzecz, która podpada pod wybór zmienny. 179 Punkt 2. Trzeba mieć na oku cel, dla którego jestem stworzony, to jest abym chwalił Boga, Pana naszego, i zbawił duszę swoją. Równocześnie trzeba się znaleźć w stanie obojętności, bez jakiegoś przywiązania nieuporządkowanego, tak bym nie był bardziej skłonny ani przywiązany do przyjęcia tej rzeczy, o którą chodzi, niż do jej poniechania, ani też bardziej do jej poniechania niż do jej przyjęcia. Bo trzeba być jak języczek u wagi w równowadze [gotów] pójść za tym, co odczuję [i poznam] jako bardziej pomocne do chwały i czci Boga, Pana naszego, i do zbawienia mej duszy. 180 Punkt 3. Prosić Boga, Pana naszego, aby zechciał poruszyć moją wolę i włożyć mi w duszę to, com powinien uczynić w stosunku do rzeczy przedłożonej [jako przedmiot wyboru], a mianowicie to, co bardziej jest ku czci i chwale jego, i abym umysłem swoim rozważał dobrze i wiernie i wybierał zgodnie z najświętszą i miłą [nam] jego wolą. 181 Punkt 4. Rozważać i brać na rozum, ile korzyści i pożytków wynika dla mnie z posiadania tego przedstawionego urzędu czy beneficjum, i to wyłącznie ze względu na chwałę Boga, Pana naszego, i na zbawienie mej duszy. I przeciwnie rozważyć podobnie szkody i niebezpieczeństwa płynące z tegoż posiadania. I tak samo uczynić w drugiej części, mianowicie zobaczyć korzyści i pożytki z nieposiadania [tej rzeczy], i przeciwnie szkody i niebezpieczeństwa z tegoż nieposiadania. 182 Punkt 5. Po roztrząśnięciu i rozważeniu ze wszystkich stron tej sprawy, o którą chodzi, zobaczyć, ku czemu więcej skłania się rozum; i tak wedle większego poruszenia rozumu, a nie wedle jakiegoś poruszenia natury zmysłowej, powinna się dokonać decyzja w danej sprawie.

31 183 Punkt 6. Po dokonaniu takiego wyboru lub decyzji powinien ten, co ją uczynił, udać się z wielką pilnością na modlitwie przed oblicznością Boga, Pana naszego, i ofiarować mu taki wybór, aby jego Boski Majestat zechciał go przyjąć i potwierdzić. jeśli to jest ku jego większej służbie i chwale. 184 Drugi sposób dokonywania rozsądnego i dobrego wyboru Zawiera w sobie cztery reguły i jedną uwagę Reguła 1. Miłość, która mię porusza i skłania do wyboru takiej rzeczy, ma zstępować z góry, z miłości Bożej. Przeto ten, co dokonuje wyboru, ma najpierw odczuć w sobie, że ta miłość, którą odczuwa w większym lub mniejszym stopniu do rzeczy będącej przedmiotem wyboru, jest wyłącznie [miłością] dla swego Stwórcy i Pana Reguła 2. Przedstawić sobie jakiegoś człowieka, któregom nigdy nie widział zanim go znał, ale pragnę dla niego wszelakiej doskonałości; zastanowić się, co bym mu poradził uczynić i co wybrać dla większej chwały Boga, Pana naszego, i dla większej doskonałości jego duszy. A postępując podobnie względem samego siebie zastosować tę sama regułę, którą stosuję do drugiego człowieka. 186 Reguła 3. Zastanowić się, jakbym już był w chwili śmierci, nad tą postawą i tą miarą, którą wtedy chciałbym widzieć zastosowaną w tym obecnym wyborze; i dostosowując się do niej całkowicie dokonam mojej decyzji. 187 Reguła 4. Patrząc i rozważając, w jakim stanie ducha chciałbym się znaleźć w dniu sadu Bożego, pomyśleć nad tym, jakiej wtedy życzyłbym sobie decyzji, żeby była powzięta w sprawie obecnej; i taką samą [decyzję] powziąć teraz, żebym wtedy był pełen zadowolenia i radości. 188 Uwaga. Zastosowawszy wyżej rzeczone reguły dla mego zbawienia i spokoju wiecznego, dokonam mego wyboru i ofiaruję go Bogu, Panu naszemu, wedle szóstego punktu pierwszego sposobu dokonywania wyboru [183]. 189a [Uwaga pomocna] do poprawy i reformy własnego życia i stanu W stosunku do tych, co są na jakimś stanowisku kościelnym lub w małżeństwie, niezależnie od tego, czy mają dużo dóbr doczesnych, czy też nie, to trzeba zauważyć. Jeśli brak im sposobności lub bardzo ochoczej woli do dokonywania wyboru rzeczy podpadającej pod wybór zmienny, wtedy jest rzeczą wielce pożyteczną, żeby zamiast wyboru dać im sposób i metodę poprawy i reformy własnego życia i stanu każdego z nich. A mianowicie [stawić im przed oczy], że ich stworzenie, życie i stan są dla chwały i czci Boga, Pana naszego, i dla zbawienia ich własnej duszy. 189b Aby zaś do tego celu dojść i osiągnąć go, winien taki człowiek wielce zastanawiać się i jakby przeżuwać przy pomocy ćwiczeń i wyżej objaśnionych sposobów dokonywania wyboru, a mianowicie: jak wielki dom i ile służby ma mieć; jak powinien nią kierować i rządzić; jak winien

32 uczyć ją słowem i przykładem. Podobnie, jeśli chodzi o majętność: jaką jej część zatrzymać dla swej rodziny i domu, a jaką przeznaczyć dla ubogich i na inne cele pobożne. W tym wszystkim nie chcieć i nie szukać nic innego, jeno we wszystkim i wszędzie większej czci i chwały Boga, Pana naszego. I niech każdy pomyśli o tym, że we wszystkich rzeczach duchownych uczyni postęp tylko w tak wielkiej mierze w jakiej wyrwie się ze swej miłości własnej, ze swej woli i ze swoich własnych korzyści. Tydzień III 190 Dzień pierwszy Kontemplacja pierwsza o północy. O tym, jak Chrystus Pan nasz udał się z Betanii do Jerozolimy do ostatniej wieczerzy włącznie [289]. Zawiera w sobie modlitwę przygotowawczą, trzy wprowadzenia, sześć punktów i rozmowę końcową. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 191 Wprowadzenie 1. Przypomnieć sobie historię, która tu będzie taka: Chrystus Pan nasz wysłał z Betanii dwóch uczniów swoich do Jerozolimy, aby przygotowali wieczerzę. Potem i sam z innymi uczniami tam przybył, a spożywszy baranka paschalnego i odbywszy wieczerzę, umył im nogi, a najświętsze Ciało swe i Krew najdroższą dał uczniom swoim. I miał potem do nich [długą] mowę, gdy Judasz poszedł już sprzedać Pana swego. 192 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj przyjrzeć się uważnie drodze z Betanii do Jerozolimy, czy jest szeroka, czy wąska, czy równa itd. Podobnie [przyjrzeć się] miejscu wieczerzy, czy obszerne, czy szczupłe, i czy ma taki czy inny wygląd. 193 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj prosić o boleść, współczucie i zawstydzenie, że z powodu mych grzechów Pan idzie na Mękę. 194 Punkt 1. Widzieć osoby podczas ostatniej wieczerzy, a wchodząc w siebie starać się pożytek jakiś [duchowny] z tego wyciągnąć. Punkt 2. Słuchać, co mówią, i podobnie wyciągnąć z tego jakiś pożytek. Punkt 3. Patrzeć, co czynią i też wyciągnąć jakiś pożytek. 195 Punkt 4. Rozważyć, co Chrystus Pan nasz cierpi w swoim człowieczeństwie lub chce cierpieć, według tego, co się [w danej chwili] kontempluje. Tutaj zacząć z wielkim wysiłkiem i z pilnością [pobudzać się] do boleści, smutku i płaczu. I podobnie starać się usilnie o to samo w punktach następnych. 196 Punkt 5. Rozważać, jak Bóstwo się ukrywa, a mianowicie, jak mogąc zniszczyć nieprzyjaciół

33 swoich nie czyni tego, i jak zezwala, aby tak okrutnie cierpiało jego człowieczeństwo najświętsze. 197 Punkt 6. Rozważać, jak to wszystko cierpi [Chrystus] za moje grzechy itd. i com ja powinien czynić i cierpieć dla niego [53]. 198 Rozmowa końcowa. Zakończyć rozmowę z Chrystusem Panem naszym i na końcu [odmówić] Ojcze nasz. 199 Uwaga. Należy zaznaczyć, jak to już po części było wyjaśnione [54], że w rozmowach końcowych powinniśmy rozmawiać i prosić zależnie od okoliczności [w jakich się znajdujemy]. a mianowicie zależnie od tego, czy się jest kuszonym, czy też doznaje się pociechy, czy się pragnie tej czy innej cnoty, czy się pragnie boleści czy radości z tej rzeczy, którą się właśnie kontempluje. Wreszcie prosić o to, czego pragnę skuteczniej w pewnych szczegółowych sprawach [czyli o to, na czym mi bardzie zależy]. I tak można odprawić jedna rozmowę z Chrystusem, Panem naszym albo, jeśli przedmiot kontemplacji i pobożność kogoś do tego skłania, trzy rozmowy: jedną z Matką, drugą z Synem, trzecią z Ojcem, w podobny sposób, jak to się rzekło w drugim tygodniu w rozmyślaniu o Parach ludzi i w uwadze, która następuje zaraz po Parach [147,156,157]. 200 Kontemplacja druga o świcie. Od ostatniej wieczerzy do Ogrójca włącznie [290] Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 201 Wprowadzenie 1. Historia. Tutaj o tym, jak Chrystus, Pan nasz, zstąpił z jedenastoma uczniami swymi z góry Syjon, gdzie odbył wieczerzę, przez dolinę Jozafata, i jak zostawił ośmiu z nich z jednej strony doliny, a pozostałych trzech w pewnej części Ogrójca. Sam zaś oddając się modlitwie poci się kroplami krwi. Potem zaś modli się trzykrotnie do Ojca, budzi ze snu trzech uczniów swoich. I jak na głos jego upadli na ziemię nieprzyjaciele, a Judasz go pocałował. Piotr zaś uciął ucho Malchusowi, a Jezus przywrócił je na swoje miejsce. Pojmanego jako złoczyńcę ciągną go przez dolinę w dół, a potem po stoku w górę do domu Annasza. 202 Wprowadzenie 2. Widzieć miejsce. Tutaj przyglądać się uważnie drodze z góry Syjon do doliny Jozafata i podobnie Ogrójcowi, czy jest szeroki, czy długi, czy ma taki czy inny wygląd. 203 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj o to, o co wypada prosić w czasie Męki, a mianowicie o boleść wespół z Chrystusem pełnym boleści, o udrękę serca z Chrystusem udręczonym, o łzy i mękę wewnętrzną z powodu tak wielkiej męki, którą Chrystus wycierpiał za mnie [por.167]. 204 Uwaga 1. W tej drugiej kontemplacji, po odbyciu modlitwy przygotowawczej z trzema wprowadzeniami już wspomnianymi, zachowa się ten sam sposób postępowania, stosując punkty i rozmowę końcową, jak to było w pierwszej kontemplacji o ostatniej wieczerzy [ ]. W porze mszy i nieszporów odprawi się dwa powtórzenia pierwszej i drugiej kontemplacji, a przed

34 wieczerzą będzie zastosowanie zmysłów do tych dwu wyżej rzeczonych kontemplacji; a na początku zawsze ma być modlitwa przygotowawcza i owe trzy wprowadzenia, stosownie do tematyki i w tej postaci, jak powiedziano i objaśniono w drugim tygodniu [119,159]. 205 Uwaga 2. Zależnie od wieku, stanu zdrowia i usposobienia odprawiający Ćwiczenia odbędzie każdego dnia pięć lub mniej niż pięć ćwiczeń [18a, 72]. 206a Uwaga 3. W tym trzecim tygodniu ulegną częściowej zmianie addycje 2 i 6. Addycja 2 [74]. Gdy tylko się zbudzę ze snu, uświadomię sobie, dokąd mam iść i co mam robić; przejdę w myśli pokrótce treść kontemplacji, którą mam zaraz odprawiać, stosownie do danej tajemnicy. W czasie wstawania i ubierania się będę starał się pobudzić do smutku i bólu z powodu tak wielkiej boleści i takiej udręki Chrystusa, Pana naszego. 206b Addycja 6 [78]. Ulegnie ona takiej zmianie: Nie trzeba się starać o myśli radosne, nawet dobre i święte, np. o zmartwychwstaniu i o chwale, lecz przeciwnie pobudzać się do boleści, cierpienia i udręczenia, przypominając sobie często udręki, trudy i boleści Chrystusa, Pana naszego, które on znosił od chwili swego narodzenia aż do tej tajemnicy Męki, w której obecnie się znajduję. 207 Uwaga 4. Rachunek sumienia szczegółowy o Ćwiczeniach i o obecnych addycjach będzie się tak samo odprawiało, jak w poprzednim tygodniu [90,160]. 208a Dzień drugi O północy kontemplacja od Ogrójca aż do domu Annasza włącznie [291]. O świcie od domu Annasza aż do domu Kajfasza włącznie [292]. Potem dwa powtórzenia i zastosowanie zmysłów, jak to już było powiedziane [204]. 208b Dzień trzeci O północy od domu Kajfasza do Piłata włącznie [293]. O świcie od Piłata do Heroda włącznie [294]. Potem dwa powtórzenia i zastosowanie zmysłów w ten sam sposób, jak już było powiedziane. 208c Dzień czwarty O północy od Heroda do Piłata [295]. Kontemplować także połowę tych tajemnic w domu Piłata. Potem w ćwiczeniu o świcie inne tajemnice w tymże domu, które pozostały [do kontemplowania]. Potem powtórzenia i zastosowanie zmysłów, jak było powiedziane. 208d Dzień piąty O północy od domu Piłata aż do przybicia do krzyża [296]. O świcie od

35 podwyższenia na krzyżu aż do chwili, gdy oddał ducha [297]. Potem dwa powtórzenia i zastosowanie zmysłów 208e Dzień szósty O północy od zdjęcia z krzyża aż do grobu włącznie [298]. O świcie od grobu włącznie aż do domu, dokąd udała się Pani nasza po pogrzebie swego Syna. 208f Dzień siódmy Kontemplacja całej Męki o północy i o świcie. Zamiast dwóch powtórzeń i zastosowania zmysłów rozważać przez cały dzień, tak często, jak to jest możliwe, o tym, jak najświętsze Ciało Chrystusa, Pana naszego, było odłączone i oddzielone od duszy, a potem gdzie i jak je pogrzebano. Podobnie rozważać samotność Pani naszej, w boleści tak wielkiej i udręczeniu, potem z drugiej strony [rozważać] samotność uczniów. 209a Uwaga. Trzeba zaznaczyć, że jeśli się chce przez dłuższy czas rozważać Mękę, trzeba brać mniej tajemnic w każdej kontemplacji, a mianowicie w kontemplacji pierwszej samą tylko ostatnią wieczerzę, w drugiej mycie nóg, w trzeciej dar Najświętszego Sakramentu [Eucharystii], w czwartej mowę, którą Chrystus miał do nich; i tak samo w innych kontemplacjach i tajemnicach. Podobnie po skończeniu tajemnic Męki wziąć w ciągu jednego całego dnia pół całej Męki, drugiego dnia drugą połowę, a trzeciego dnia całą Mękę. 209b A przeciwnie, ten co by chciał skrócić czas rozważania Męki, niech weźmie o północy ostatnią wieczerzę, o świcie Ogrójec, w porze mszy dom Annasza, w porze nieszporów dom Kajfasza; w miejsce zaś [zastosowania zmysłów] na godzinę przed kolacją dom Piłata. Tak więc, nie robiąc powtórzeń ani zastosowania zmysłów, odprawi co dzień pięć ćwiczeń różnych, a w każdym ćwiczeniu niech kontempluje inna. tajemnicę Chrystusa, Pana naszego. A po zakończeniu tak całej Męki może w innym dniu kontemplować całą Mękę razem w jednym ćwiczeniu, albo w różnych ćwiczeniach, zależnie od tego, co jego zdaniem będzie mu mogło przynieść więcej pożytku. 210 Reguły [o posiłkach] [służące] do zaprowadzenia ładu w jedzeniu Reguła 1. Od chleba nie ma potrzeby tak bardzo się powstrzymywać, nie jest on bowiem pokarmem, na który miałoby się tak nieumiarkowaną chęć, albo ku któremu doznawałoby się tak uporczywych pokus, jak ku innym pokarmom. 211 Reguła 2. Wstrzemięźliwość od napoju wydaje się bardziej wskazana niż od jedzenia chleba. Dlatego trzeba się bardzo zastanowić, co pomaga, żeby to zastosować, a co szkodzi, żeby to odrzucić. 212 Reguła 3. Trzeba zachowywać większą i w większym zakresie wstrzemięźliwość od innych pokarmów, bo w tej dziedzinie i chęć do jedzenia ulega nieuporządkowaniu, i pokusa daje się bardziej odczuć. Dlatego dla uniknięcia nieładu można praktykować wstrzemięźliwość od innych

36 pokarmów dwojako: P o p i e r w s z e przyzwyczajając się do jedzenia pokarmów bardziej prostych. P o d r u g i e jeśli pokarmy są wyszukane, jedząc je w małej ilości. 213 Reguła 4. Im więcej ujmie się z normalnego pożywienia [uważając jednak, by nie popaść w chorobę], tym prędzej dojdzie się do słusznej miary, którą trzeba zachowywać w jedzeniu i w piciu. A to dla dwu racji: P o p i e r w s z e tak sobie pomagając i tak się usposabiając często odczuje się więcej wewnętrznego poznania, pocieszeń i natchnień Bożych, ukazujących nam tę słuszną miarę [84, 89]. P o d r u g i e jeśli człowiek widzi, że na skutek takiej wstrzemięźliwości nie ma już tych sił fizycznych ani tak dobrego usposobienia do odprawiania Ćwiczeń Duchownych, wtedy łatwo dojdzie do właściwego sądu o tym, co jest więcej pożyteczne do podtrzymania sił ciała. 214 Reguła 5. Podczas jedzenia myśleć o Chrystusie, Panu naszym, jakby się go widziało jedzącego z apostołami swymi, jak pije, jak spogląda, jak mówi, i starać się go naśladować. W ten sposób umysł będzie głównie zajęty myślami o Panu naszym, a mniej pokrzepianiem ciała; i tak osiągnie się większą zgodność wewnętrzną i należyty ład w sposobie bycia i panowania nad sobą. 215 Reguła 6. Innym znów razem podczas posiłku można myśleć o innych rzeczach o życiu świętych, o jakiejś pobożnej kontemplacji, albo o jakiejś sprawie duchownej, którą ma się załatwić. Bo zwracając uwagę na te sprawy mniej się człowiek zajmuje przyjemnością i zadowoleniem w jedzeniu. 216 Reguła 7. Nade wszystko trzeba się strzec, żeby cały nasz umysł nie był zajęty jedzeniem, i żeby jedząc nie dać się porwać apetytowi, lecz żeby mieć panowanie nad sobą tak w sposobie jedzenia, jak i w ilości pokarmów. 217 Reguła 8. Ażeby usunąć wszelki nieład w jedzeniu, wielce do tego pomaga po obiedzie albo po wieczerzy, albo w innej porze, kiedy się nie ma chęci do jedzenia, ustalić sobie na najbliższy obiad lub wieczerzę odpowiednią ilość pokarmów, i tak kolejno dzień po dniu; a jakakolwiek chęć jedzenia, ani też żadna pokusa nie powinna nas skłonić do przekroczenia tej ustalonej ilości. Przeciwnie, ażeby lepiej przezwyciężyć swoją nieuporządkowaną chęć jedzenia i wszelką pokusę nieprzyjacielską, jeśli się jest kuszonym do jedzenia więcej, właśnie jeść mniej [13,16, 97, 189b, 351]. 218 Tydzień IV Kontemplacja pierwsza o tym, jak Chrystus Pan nasz ukazał się Pani naszej [299]. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 219 Wprowadzenie 1. Historia. Tutaj taka: Kiedy Chrystus oddał ducha na krzyżu, ciało jego zostało

37 odłączone od duszy, lecz zawsze zjednoczone z Bóstwem, błogosławiona zaś dusza jego, też zjednoczona z Bóstwem, zstąpiła do piekieł; wyrwawszy stamtąd dusze sprawiedliwe przyszła do grobu; powstawszy więc z martwych ukazał się Chrystus Pan z duszą i z ciałem błogosławionej Matce swojej. 220 Wprowadzenie 2. Ustalenie miejsca jakby się je widziało. Tutaj widzieć urządzenie wewnętrzne świętego grobu i miejsce czyli dom Pani naszej, oglądając poszczególne jego części, pokój, miejsce modlitwy itd. 221 Wprowadzenie 3. Prosić o to, czego chcę. Tutaj prosić o łaskę wesela i silnej radości z powodu tak wielkiej chwały i radości Chrystusa, Pana naszego. 222 Punkt 1, 2 i 3. Te same zwyczajne [co do formy], które mieliśmy w kontemplacji o ostatniej wieczerzy Chrystusa Pana naszego [ ]. 223 Punkt 4. Rozważać, jak Bóstwo, które w Męce zdawało się ukrywać, teraz objawia się i ukazuje tak cudownie w najświętszym Zmartwychwstaniu przez swoje prawdziwe i najświętsze skutki. 224 Punkt 5. Patrzeć, jak Chrystus, Pan nasz, spełnia zadanie pocieszania [swoich] i porównać go do przyjaciół, którzy zwykli pocieszać się wzajemnie [54]. 225 Rozmowa końcowa. Zakończyć jedną lub kilkoma rozmowami wedle danego tematu i odmówić Ojcze nasz. 226 Uwaga 1. W następnych kontemplacjach tajemnic Zmartwychwstania aż do Wniebowstąpienia należy postępować w sposób niżej podany. Stosować i zachowywać w całym tygodniu Zmartwychwstania tę samą formę i metodę, którą się zachowywało w całym tygodniu Męki. Tak więc w tej pierwszej kontemplacji o Zmartwychwstaniu, jeśli chodzi o wprowadzenia, kierować się daną tematyką. Punkty, a jest ich pięć, będą te same; addycje, zaraz niżej podane, będą te same. I tak co do reszty można się kierować sposobem [metodą] tygodnia Męki, np. w powtórzeniach, w zastosowaniach zmysłów; to samo, jeśli chodzi o skrócenie ni lub przedłużenie tajemnic itd. [4, 162, 209]. 227 Uwaga 2. Na ogól w tym czwartym tygodniu bardziej niż w trzech poprzednich stosowną jest rzeczą odprawiać cztery ćwiczenia, a nie pięć: pierwsze rano zaraz po wstaniu; drugie w porze mszy lub przed obiadem zamiast pierwszego powtórzenia, trzecie w porze nieszporów zamiast drugiego powtórzenia, czwarte przed wieczerzą jako zastosowanie zmysłów do trzech ćwiczeń [odprawionych] w tymże dniu. Należy zwracać większą uwagę i zatrzymywać się nad ważniejszymi częściami, w których odczuło się większe poruszenia i smaki w duszy 124 [62,133]. 228 Uwaga 3. Chociaż we wszystkich kontemplacjach podane są punkty w pewnej określonej ilości, np. trzy lub pięć itd., to jednak kontemplujący może ustalić sobie więcej lub mniej punktów, zależnie

38 od tego, jak mu to lepiej odpowiada. Wielce do tego pomaga, jeszcze przed rozpoczęciem kontemplacji przewidzieć i określić przypuszczalną ilość punktów, które ma się przejść [w danej kontemplacji]. 229a Uwaga 4. W tym czwartym tygodniu spośród wszystkich addycji trzeba zmienić 2-ą, 6-ą, 7-ą i 10-ą [74, 78, 79, 82]. 2-a: Zaraz po przebudzeniu stawić sobie przed oczy kontemplację, którą mam odprawiać i zarazem pragnąć miłości i radości z powodu tak wielkiej radości i wesela Chrystusa, Pana naszego. 229b 6-a: Pamięcią i myślą ogarniać rzeczy, które pobudzają do zadowolenia, wesela, i radości duszy, np. chwałę [w niebie]. 229c 7-a: Korzystać z blasku dnia i z miłych stron pór roku, np. ze świeżości na wiosnę albo ze słońca i ciepła zimą i to w tej mierze, w jakiej dusza myśli lub przypuszcza, że jej to pomoże do radowania się w Stworzycielu i Odkupicielu swoim. 229d 10-a: Zamiast oddawać się pokucie, zwracać uwagę na umiar i słuszną miarę we wszystkim, chyba że w tym czasie przypadają posty i abstynencje przez Kościół nakazane; trzeba je bowiem zawsze wypełniać, o ile nie zachodzi jaka słuszna przeszkoda. 230 Kontemplacja [pomocna] do uzyskania miłości Uwaga. Najpierw wypada zaznaczyć dwie rzeczy. Pierwsza: Miłość winno się zakładać więcej na czynach niż na słowach. 231 Druga: Miłość polega na obopólnym udzielaniu sobie, a mianowicie na tym, aby miłujący dawał i udzielał umiłowanemu tego, co sam posiada, albo coś z tego, co jest w jego posiadaniu lub w jego mocy; i znów wzajemnie żeby umiłowany [udzielał] miłującemu. I tak gdy jeden ma wiedzę, żeby się nią dzielił z tym, co jej nie ma; i podobnie jeśli ma zaszczyty, bogactwa itd., aby jeden drugiemu wzajemnie udzielał. Modlitwa przygotowawcza zwyczajna. 232 Wprowadzenie 1. Ustalenie miejsca. Tutaj widzieć siebie, jak stoję przed obliczem Boga, Pana naszego, przed aniołami i świętymi, a oni wstawiają się za mną. 233 Wprowadzenie 2. Prosić o to, czego chce. Tutaj prosić o wewnętrzne poznanie tylu i tak wielkich dóbr otrzymanych [od Boga], abym w pełni przejęty wdzięcznością mógł we wszystkim miłować jego Boski Majestat i służyć mu. 234 Punkt 1. Przywieść sobie na pamięć dobrodziejstwa otrzymane stworzenie, odkupienie, a także dary poszczególne, ważąc [i doceniając] z wielkim uczuciem [miłości], jak wiele uczynił Bóg, Pan nasz, dla mnie; jak wiele mi dał z tego, co posiada. A dalej, jak bardzo tenże Pan pragnie mi dać samego siebie, ile tylko może wedle swego Boskiego planu. A potem wejść w siebie samego

39 rozważając, com ja z wielką słusznością i sprawiedliwością winien ze swej strony ofiarować i dać jego Boskiemu Majestatowi, i siebie samego z tym wszystkim, jak ten, co z wielką miłością ofiaruje coś drugiemu [tak mówiąc]: Zabierz, Panie, i przyjmij całą wolność moją, pamięć moją i rozum, i wolę mą całą, cokolwiek mam i posiadam. Ty mi to wszystko dałeś Tobie to, Panie, oddaję. Twoje jest wszystko. Rozporządzaj tym w pełni wedle swojej woli. Daj mi jedynie miłość twą i łaskę, albowiem to mi wystarcza. [Amen.] 235 Punkt 2. Zwrócić uwagę na to, jak Bóg mieszka w stworzeniach: w żywiołach, dając im istnienie; w roślinach, dając im życie i wzrost; w zwierzętach, dając im czucie; w ludziach, darząc ich rozumieniem. I we mnie także mieszka, dając mi być, żyć, czuć i darząc mię rozumem. A nadto uczynił mię świątynią [swoją], bom stworzony jest na podobieństwo i obraz swego Boskiego Majestatu. I znów wejść w siebie w podobny sposób, jak się to rzekło w punkcie pierwszym, albo w inny jaki sposób, jeśli uznam to za lepszy. I tak samo trzeba postąpić w każdym punkcie następnym. 236 Punkt 3. Rozważać, jak Bóg działa i pracuje dla mnie we wszystkich rzeczach stworzonych na obliczu ziemi. Znaczy to, że postępuje tak, jak ktoś pracujący. I tak w niebiosach, w żywiołach, w roślinach, owocach, trzodach itd., dając [wszystkiemu] istnienie, zachowując, darząc wzrostem i czuciem itd. Następnie wejść w siebie samego. 237 Punkt 4. Patrzeć [i rozważać], jak wszystkie dobra i dary zstępują z góry; jak moja ograniczona moc od najwyższej i nieskończonej owej mocy z góry; i w podobny sposób sprawiedliwość, dobroć, miłość, miłosierdzie itd. tak, jak od słońca wychodzą promienie, jak ze źródła wody itd. Zakończyć wejściem w siebie, jak to było wyżej powiedziane. Zakończyć rozmową i odmówić Ojcze nasz. 238 Trzy sposoby modlitwy [Pierwszy sposób modlitwy] Po pierwsze: Na temat przykazań Bożych. Pierwszy sposób modlitwy ma za temat dziesięć przykazań, siedem grzechów głównych, trzy władze duszy i pięć zmysłów ciała. Ten sposób modlitwy jest podaniem raczej pewnej formy i metody i pewnych ćwiczeń, a mianowicie jak dusza ma się przez nie przygotować i jak czynić postęp, by modlitwa była Bogu miła, nie jest zaś forma i metodą właściwej modlitwy.

40

41 247 Po czwarte: O pięciu zmysłach ciała. Go dotyczy pięciu zmysłów ciała, zachować zawsze ten sam porządek, zmieniając tylko przedmiot [modlitwy]. 248 Uwaga. Kto chce naśladować Chrystusa, Pana naszego, w posługiwaniu się swymi zmysłami, ten poleci się w modlitwie przygotowawczej jego Boskiemu Majestatowi. A potem zastanowiwszy się nad każdym ze swoich zmysłów odmówi Zdrowaś Maryjo albo Ojcze nasz. Kto zaś chciałby naśladować Panią naszą w posługiwaniu się swymi zmysłami, jej się poleci w modlitwie przygotowawczej, aby mu wyjednała u swego Syna i Pana łaskę do tego potrzebną. Zastanowiwszy się zaś nad każdym ze zmysłów odmówi Zdrowaś Maryjo. 249 Drugi sposób modlitwy polega na kontemplowaniu znaczenia każdego słowa [danej] modlitwy. 250 Addycja. Ta sama addycja, która była w pierwszym sposobie modlitwy, będzie i w tym drugim [239]. 251 Modlitwa przygotowawcza. Będzie się ją odprawiało zależnie od osoby, do której zwraca się modlitwa. 252 Drugi sposób modlitwy polega na tym, że osoba modląca się, klęcząc lub siedząc, zależnie od większej dyspozycji, w jakiej się znajdzie, i od większej pobożności, jaka jej towarzyszy, z oczyma zamkniętymi lub utkwionymi w jednym punkcie, bez rzucania nimi tu i ówdzie, wymówi słowo: "Ojcze", i zatrzyma się w rozważaniu tego słowa tak długo, jak długo będzie znajdywać [różne] znaczenia, porównania, smak i pociechę w rozważaniach odnoszących się do tego słowa. I w ten sam sposób niech postępuje z każdym słowem modlitwy Ojcze nasz, lub innej jakiejś modlitwy, którą zechce wziąć za przedmiot modlenia się w ten właśnie sposób. 253 Reguła 1. Przez godzinę trwać się będzie w ten sposób na modlitwie nad całym [tekstem] Ojcze nasz, a skończywszy odmówi się Zdrowaś Maryjo, Wierzę, Duszo Chrystusowa, Witaj Królowo ustnie lub w myśli sposobem zwyczajnym. 254 Reguła 2. Jeśli ten, co kontempluje modlitwę Pańską, znajdzie w jednym słowie albo w dwóch słowach tak dobrą i obfitą treść do rozmyślania, smak w niej i pociechę, niech się nie stara iść dalej, choćby i cała godzina zeszła mu na tym, co znalazł. A skończywszy [tę godzinę] niech resztę modlitwy Ojcze nasz odmówi sposobem zwyczajnym [2, 76]. 255 Reguła 3. Jeśli przez godzinę trwało się na rozważaniu jednego lub dwóch słów modlitwy Pańskiej, a w innym dniu chce się do tej samej modlitwy powrócić, to poprzednie [już rozważone] słowo lub słowa odmówi się sposobem zwyczajnym, a kontemplację zacznie się od słowa, które zaraz

42 bezpośrednio następuje, i to tak, jak się rzekło w regule drugiej. 256 Uwaga 1. Należy zauważyć, że po skończonej modlitwie Pańskiej przez jeden dzień lub przez więcej dni należy tak samo postępować z Pozdrowieniem Anielskim, a potem z innymi modlitwami tak, żeby zawsze przez jakiś czas ćwiczyć się w którejś z nich. 257 Uwaga 2. Skończywszy daną modlitwę należy zwrócić się w kilku słowach do osoby, do której skierowana jest modlitwa, i prosić ją o cnoty lub łaski, jakich wedle swego odczucia bardziej się potrzebuje. 258 Trzeci sposób modlitwy wedle rytmiczności oddechu. Addycja: Ta sama, co była w pierwszym i drugim sposobie modlitwy [ 239]. Modlitwa przygotowawcza będzie taka sama, jak w drugim sposobie modlitwy [251]. Trzeci sposób modlenia się polega na tym, że przy każdym oddechu modli się człowiek myślnie, mówiąc [w myśli] jedno słowo Ojcze nasz albo innej jakiej modlitwy, którą się odprawia. A zatem między jednym a drugim oddechem mówi się tylko jedno słowo. I w czasie od jednego oddechu do drugiego zwraca się uwagę głównie na znaczenie tego słowa lub tej osoby, ku której kieruje się modlitw albo na lichotę własną, albo na różnicę między wzniosłością [tej osoby] a naszą własną lichotą. I wedle tej samej formy i reguły będzie się postępować ze wszystkimi innymi słowami modlitwy Pańskiej. Inne zaś modlitwy, jak Zdrowaś Maryjo, Duszo Chrystusowa, Wierzę, Witaj Królowo odmówi się sposobem zwyczajnym. 259 Reguła 1. Nazajutrz lub w innej jakiej porze, kiedy ktoś zechce tak się modlić, niech odmówi wedle tego samego rytmicznego oddechu Zdrowaś Maryjo, a inne modlitwy sposobem zwyczajnym. I podobnie postępować z innymi [modlitwami]. 260 Reguła 2. Gdyby ktoś zechciał dłużej zatrzymać się w modlitwie wedle rytmicznego oddechu, może odmówić wszystkie wyżej rzeczone [modlitwy], albo ich część, zachowując ten sam porządek i sposób rytmicznego oddechu, jak to wyżej wyjaśniono. 261 Tajemnice z życia Chrystusa Pana naszego Uwaga. Trzeba zaznaczyć, że słowa wzięte z samej Ewangelii są ujęte w cudzysłów, nie zaś te, co są poza cudzysłowem. W każdej tajemnicy znajdują się po większej części trzy punkty, ażeby rozmyślanie i kontemplacja dzięki nim była łatwiejsza. 262 O zwiastowaniu Pani naszej. Pisze św. Łukasz 1, Punkt 1. Anioł św. Gabriel pozdrawiając Panią naszą zwiastuje jej poczęcie Chrystusa, Pana naszego: "Wszedłszy Anioł tam, gdzie była Maryja, pozdrowił ją i rzekł jej: Bądź pozdrowiona,