ROCZNIK MIŃSKOMAZOWIECKI" - PISMO REGIONALNE POWIATU MIŃSKIEGO

Transkrypt

1

2 Janusz Kuligowski ROCZNIK MIŃSKOMAZOWIECKI" - PISMO REGIONALNE POWIATU MIŃSKIEGO Początek lat 90. XX w. to okres wielu inicjatyw społecznym. Do nich możemy zaliczyć reaktywowanie działalności istniejących stowarzyszeń społeczno-kulturalnych lub powstanie nowych. Do nich należy zaliczyć Towarzystwo Przyjaciół Mińska Mazowieckiego. Powstało w 1962 r. (korzeniami jednak sięga II RP), ale pod koniec lat 80. jego działalność faktycznie zanikła. Dzięki poparciu władz samorządowych w lipcu 1991 r. został wybrany nowy Zarząd TPMM, któremu przypadła rola wznowienia i zaktywizowania działalności społeczno-kulturalnej na terenie miasta i rejonu mińskomazowieckiego. Towarzystwo już na samym starcie otrzymało od mińskiego samorządu wsparcie w postaci dotacji finansowej. Szczególne zrozumienie i przychylność zyskało TPMM od pierwszego - po reaktywowaniu samorządu - burmistrza tego miasta Zbigniewa Grzesiaka, który stał się również jego członkiem. Dotacja przyznana TPMM na rok 1992 spowodowała zainicjowanie działalności wydawniczej. Prac nad rozpoczęciem wydawania nowego czasopisma propagującego dzieje i współczesność mińskiej małej Ojczyzny" podjął się prezes TPMM, historyk i archiwista - autor niniejszego referatu oraz Krzysztof Szczypiorski - literat i społecznik, członek TPMM, przewodniczący Komisji Rewizyjnej TPMM, kustosz Muzeum Społecznego 7 Pułku Ułanów Lubelskich. To oni nadali tytuł mającego powstać wydawnictwa Rocznik Mińskomazowiecki" i przygotowali pierwszy zeszyt. Prace te podjęto w roku 30 lecia istnienia TPMM, tj. w 1992 r., ale przedłużyły się one do początku 1993 r. Pierwszy zeszyt ukazał się w formacie nietypowym, bo A4, dopiero od zeszytu 2 przyjęto stały format B5. Rocznik" do nr 12 oraz nr 14 był drukowany (w nakładzie 500 egz.) w Mińsku, w Zakładzie Poligraficznym Zarys", natomiast nr 13 w Siedlcach w drukarni NOWATOR. Do nr 11 włącznie skład komputerowy wykonywała firma KOMTEXT z Mińska Mazowieckiego. W celu obniżenia kosztów publikacji skład następnych zeszytów zlecono tylko jednemu zleceniobiorcy - drukarni. Rocznik Mińskomazowiecki" redagowany jest społecznie, także autorzy tekstów nie otrzymują honorariów. W pierwszym okresie dużym mankamentem pisma były błędy drukarskie. To negatywne zjawisko częściowo niwelowano dzięki drukowaniu errat, które dołączano do zeszytów następnych. Z bie- 1 Jest to rozszerzona wersja artykułu opublikowanego w pracy zbiorowej Wydawnictwa ciągłe poświęcone historii regionalnej. 30-lecie działalności wydawniczej Archiwum Państwowego w Siedlcach", Siedlce 2006 s ZESZYT

3 giem czasu, wraz ze zdobywanym doświadczeniem oraz dzięki współpracy z korektorem, można stwierdzić, iż złośliwy chochlik został wyeliminowany. Uwaga ta dotyczy zwłaszcza zeszytów wydawanych od końca lat 90. Zanim przejdziemy do prezentacji zawartości zeszytów Rocznika", warto wspomnieć, iż w obecnym powiecie mińskim do końca lat 90. XX w. było to jedyne pismo regionalne, w którym tak dużo miejsca poświęcono przeszłości i współczesności małej Ojczyzny" zwanej coraz częściej ziemią mińską. Trzeba w tym miejscu dodać, iż pierwsze pisma o podobnym charakterze pojawiają się dopiero w 1999 r. i związane są z Latowiczem i Stanisławowem. W pierwszej kolejności należy wymienić Zeszyt Historyczny Latowicza Scriptore Latovicensis " Kwartalnik Latowiczan, Mieszkańców Gminy i Parafii Latowicz oraz Ich Przyjaciół. Pierwszy volumin ukazał się w 1999 r. Pismo powstało z inicjatywy założycieli i Zarządu Fundacji Przyjaciół Latowicza. Przewodniczącym Zarządu był Stanisław Kania a redaktorem naczelnym Józef Suda. W tym samym roku z inicjatywy Zygmunta Tomasza Gajowniczka, związanego z wymienionymi wyżej zeszytami latowickimi, zaczęły ukazywać się Zeszyty Historyczne Cegłowa i Okolic (Scriptore Cegloviensis) Kwartalniku Mieszkańców Gminy Cegłów oraz Ich Przyjaciół. Drugi zeszyt (volumen II, część 1, Wiosna rok 2000) ukazał się w nakładzie nakład 250 egz. i został wydrukowany przez Poligrafię Wydawnictwo Żelazo" z Mińska Mazowieckiego. Redaktorem naczelnym pisma była Jadwiga Kalisz. Od 1999 r. ukazują się również Wieści Ziemi Stanisławowskiej", kwartalnik Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Stanisławowskiej. Redaktorem naczelnym od nr 3 jest prezes tego stowarzyszenia Jadwiga Krajewska-Witczak. W 2001 r. swoje pismo historyczne rozpoczyna wydawać kolejna organizacja pozarządowa Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Kałuszyńskiej. Wydało ono pierwszy zeszyt Rocznika Kałuszyńskiego", który ukazuje się do dzisiaj i pod względem treści, objętości i formatu najbardziej zbliżony jest do mińskiego Rocznika". Najnowszym pismem wydawanym przez organizację pozarządową są Dobre Nowiny dawniej i dziś". Powstało z inicjatywy członków nowo powstałego Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Dobrzańskiej. Pierwszy numer ukazał się w 2005 r. i liczy zaledwie 8 stron tekstu formatu A5. Pod względem objętości, zawartości i charakteru wydawnictwa oraz regularności ukazywania się na pierwsze miejsce zdecydowanie wysuwają się dwa roczniki: Rocznik Mińskomazowiecki" i Rocznik Kałuszyński". Pod względem tematycznym każdy zeszyt Rocznika Mińskomazowieckiego" zawiera artykuły dotyczące historii miasta Mińska Mazowieckiego i innych miejscowości z powiatu mińskiego, znanych lub mniej znanych (ukazała się historia Dobrego, Mrozów i Wielgolasu (z. 3), Stanisławowa, Starogrodu gm. Siennica, Transboru gm. Latowicz i Wiśniewa gm. Jakubów (z. 4), wsi Królewiec gm. Mińsk Maz. (z. 5), Zamienia gm. Mińsk Maz. (z. 8), Mi ZESZYT 15

4 stówa gm. Jakubów (z.9) i Siennicy (z. 3 i 9). Na łamach Rocznika" ukazała się pierwsza historia powiatu mińskiego w aspekcie podziałów administracyjnych (z. 12). Każdy zeszyt zawiera wspomnienia i relacje oraz noty biograficzne. Dotychczas szczególne miejsce zajmowały materiały z okresu II wojny światowej, a w szczególności dzieje obwodu ZWZ/AK Mewa-Jamnik-Kamień" (kolejne kryptonimy obwodu - powiatu mińskiego), co jest zrozumiałe z braku takich publikacji w okresie PRL.. Na uwagę zasługują wspomnienia i relacje żołnierzy tego obwodu, w tym ks. ppłk Jana Sikory (z. 9), Stanisława Maciejewskiego (z. 3), czy Stanisława Geli (z. 1). Ten ostatni przekazał szczegółowe relacje dotyczące dwóch najbardziej spektakularnych akcji żołnierzy AK tego obwodu na terenie miasta - akcji na Arbeitsamt 9 czerwca 1943 r. i zamachu na szefa gestapo Schmidta 22 lipca 1943 r. Na łamach Rocznika" po raz pierwszy w tak szerokim zakresie swoje przeżycia wspominali Sybiracy, np. Stanisław Gnoiński - wieloletni dyrektor Zespołu Szkół w Siennicy (z. 4) i inni, jak Czesław Olczak czy Jan Miłkowski (z. 10) - wszyscy już nie żyją. Zamieszczano także większe opracowania lub przyczynki dotyczące okresu II wojny światowej, np. Sławomira Kuligowskiego(z. 4 i 10), Stanisława Madraka (z. 2, 10, 13), Jarosława Orlińskiego (z. 10 i 11) czy Franciszka Zwierzyńskiego (z. 10, 11). Część wspomnień i relacji wydano za życia autorów, co ma szczególne znaczenie, gdyż współuczestniczyli w pracach redakcyjnych (autoryzacji tekstów). Materiały osób nieżyjących były przekazywane do druku przez środowiska kombatanckie, głównie z kręgu Światowego Związku Żołnierzy AK Obwodu Mewa-Kamień". Na uwagę zasługują publikacje o charakterze naukowym dotyczące różnych okresów, jak chociażby zarys historii kolei w Mińsku Mazowieckim w (z. 4), artykuły dotyczące powstań narodowych (powstania listopadowego i styczniowego - z. 4, 5, 8), historii ruchu ludowego (z. 14) czy opisujące dzieje oświaty i szkolnictwa podstawowego w powiecie (z. 2, 3, 4, 5, 8,, 14) oraz innych instytucji jak: Komunalnej Kasy Oszczędności w Mińsku Mazowieckim i Banku Spółdzielczego (z. 11). Interesująco przedstawia się problematyka wyznaniowa, np. historia mariawityzmu na ziemi mińskiej okresu II RP i zarys dziejów sanktuarium wielgoleskiego (z.5 i 9). Charakter naukowy mają publikacje źródłowe, m.in. autora niniejszego referatu. Opublikował on rejestr pomiarowy miasta Mińska z 1867 r. (oryginał przechowywany jest w Archiwum Państwowym w Siedlcach, z. 11) czy spis domów i właścicieli wsi Goździk z 1916 r., przed włączenie jej w granice miasta (oryginał w Archiwum m. st. Warszawy Oddział w Otwocku - z. 13). Wymieniłem tylko niektóre artykuły, ale jest ich znacznie więcej. Na szczególną uwagę zasługują materiały biograficzne osób zasłużonych dla powiatu mińskiego publikowane w każdym zeszycie. Dla przykładu moż- ZESZYT

5 na wymienić bogaty materiał o rodzinie Kazikowskich (z. 12, 13 i 14), w tym wspomnienia Stanisława Kazikowskiego oraz fragment wspomnień Kazimierza Barcikowskiego, czołowego polityka i działacza PZPR wywodzącego się z powiatu mińskiego. Wymienić należy noty biograficzne zmarłych nauczycieli. Ten ostatni materiał ukazuje się w każdym zeszycie Rocznika" dzięki stałej współpracy z Oddziałem Powiatowym Związku Nauczycielstwa Polskiego. Na łamach Rocznika" swoje opowiadania drukował znany poeta i prozaik Tadeusz Chróścielwski, piewca ziemi mińskiej, zmarły w 2005 r. w Łodzi (z. 1-5,8-13). W niektórych zeszytach znalazły się informacje dotyczące TPMM, np. statut, kronika działalności wykaz imienny aktualnych władz Towarzystwa oraz monografia jego działalności (z. 2, 3, 4, 8, 9, 11, 13, 14). W Roczniku" swoje materiały publikują historycy i badacze, studenci nie tylko zamieszkali na terenie miasta i powiatu mińskiego, ale także z Siedlec i Warszawy. Znaczna część materiałów ma jednak charakter publicystyczny i została napisana przez miłośników historii. Warto dodać, iż na czternaście zeszytów wydano trzy z tematem wiodącym, tzw. zeszyty specjalne, dwa poświecone rocznicy Bitwy Warszawskiej 1920 r. (z. 6 i 7) oraz jeden poświęcony dziejom obwodu ZWZ/AK Mewa Jamnik-Kamień" w latach (z. 10). Zawartość jednego numeru (z. 7) stanowią głównie materiały z sesji popularnonaukowej zorganizowanej przy współpracy z Mazowieckim Towarzystwem Naukowym-Mazowieckim Ośrodkiem Badań Naukowych im. prof. Stanisława Herbsta. Każdy zeszyt jest ilustrowany, niektóre zawierają mapy lub szkice. Objętość każdego zeszytu (z wyjątkiem nr 1) przekracza 200 stron. Rocznik" jest kolportowany na terenie miasta i powiatu mińskiego, a poza nim trafia do ważniejszych bibliotek i ośrodków akademickich w Warszawie, Siedlcach, Lublinie, Krakowie i Toruniu, a ostatnio jest wysyłany do Pułtuska. Dla badacza historii powiatu mińskiego Rocznik Mińskomazowieckim" jest jedną z najważniejszych publikacji. Nie jest wolny od błędów i o tym trzeba pamiętać, ale w badaniach naukowych przecież każdy materiał musi być poddany krytyce źródłowej. Wydawnictwo zyskało sobie stałych czytelników (nauczyciele, miłośnicy historii regionalnej). Potrzebę wydawania tego pisma odczuwa nie tylko miejscowe środowisko badaczy i miłośników dziejów miasta i powiatu mińskiego, ale także miejscowe władze samorządowe (miasta i powiatu), które udzielają stałego wsparcia finansowego na działalność edytorską Towarzystwa. Dzięki tym dotacjom oraz stale napływającym do druku artykułom, rozprawom i notom biograficznym Rocznik" ma przed sobą jeszcze wiele lat rozwoju, Jego ukazywanie się w istotny sposób przyczynia się do promocji mińskiej małej ojczyzny ZESZYT 15