Projekt USTAWA z dnia r. o zmianie ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego oraz niektórych innych ustaw 1

Transkrypt

1 Projekt USTAWA z dnia r. o zmianie ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego oraz niektórych innych ustaw 1 Art. 1. W ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2018 r oraz z 2019 r. poz. 730) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 33 w pkt 3 uchyla się lit. f i g; 2) art. 34 otrzymuje brzmienie: Art. 34. Minister właściwy do spraw wewnętrznych zapewnia kierownikom urzędów stanu cywilnego blankiety odpisów aktów stanu cywilnego i zaświadczeń stwierdzających, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeństwo. ; 3) w art. 44: a) w ust. 1 uchyla się pkt 3, b) ust. 5 otrzymuje brzmienie: 5. Wniosek o wydanie odpisu aktu stanu cywilnego lub o wydanie zaświadczenia o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby składa się do wybranego kierownika urzędu stanu cywilnego., c) ust. 6 otrzymuje brzmienie: 4) uchyla się art. 49; 6. Odpis aktu stanu cywilnego lub zaświadczenie o zamieszczonych lub niezamieszczonych w rejestrze stanu cywilnego danych dotyczących wskazanej osoby mogą zostać wydane na wniosek, w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym. ; 5) po art. 99 dodaje się art. 99a w brzmieniu: Art. 99a. Przepis art. 99 można zastosować w przypadku rejestracji urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu, które nastąpiły poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w państwie urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu wydano akt stanu cywilnego, który zawiera dane sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, uniemożliwiające dokonanie jego transkrypcji. ; 6) w art. 104 uchyla się ust. 5. Art. 2. W ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 1792) art. 48 otrzymuje brzmienie: Art O możności zawarcia małżeństwa rozstrzyga w stosunku do każdej ze stron jej prawo ojczyste z chwili zawarcia małżeństwa. 2. Nie stosuje się przepisów prawa obcego dotyczących związków osób tej samej płci 1 Niniejszą ustawą zmienia się ustawy: ustawę z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe oraz ustawę z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.

2 w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego.. Art. 3. W ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2018 r. poz i 2399 oraz z 2019 r. poz. 577) wprowadza się następujące zmiany: 1) w art. 160 pkt 3 otrzymuje brzmienie: 3) cudzoziemcowi będącemu krewnym albo powinowatym w rozumieniu ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2017 r. poz. 682 oraz z 2018 r. poz. 950 oraz z 2019 poz. 303 i poz. 1146) zamieszkującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatela polskiego lub obywatela innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA) strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, z którym przebywa wspólnie na tym terytorium, jeżeli cudzoziemiec spełnia wymogi, o których mowa w art. 159 ust. 1 pkt 2. ; 2) w art. 187 pkt 6 otrzymuje brzmienie: 6) jego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niezbędny z uwagi na konieczność poszanowania prawa do życia rodzinnego obejmującego relacje z osobami, z którymi pozostaje w stosunku pokrewieństwa albo powinowactwa w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a cudzoziemiec przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nielegalnie, lub ; 3) w art. 348 pkt 2 otrzymuje brzmienie: 2) naruszałoby jego prawo do życia rodzinnego lub prywatnego obejmującego relacje z osobami, z którymi pozostaje w stosunku pokrewieństwa albo powinowactwa w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, lub. Art. 4. W ustawie z dnia 15 marca 2019 r. o uregulowaniu niektórych spraw w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej bez zawarcia umowy, o której mowa w art. 50 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (Dz. U. z 2019 r. poz. 622) w art. 45 w pkt 2 lit. b otrzymuje brzmienie: b) w pkt 3 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 4 w brzmieniu: 4) cudzoziemcowi będącemu krewnym albo powinowatym w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zamieszkującego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatela Zjednoczonego Królestwa, który posiada zezwolenie na pobyt czasowy lub zezwolenie na pobyt stały, o których mowa w art. 7 ust. 1 albo art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 marca 2019 r. o uregulowaniu niektórych spraw w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej bez zawarcia umowy, o której mowa w art. 50 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej, lub zezwolenie na pobyt stały, o którym mowa w art. 195 ust. 1 pkt 10, z którym przebywa wspólnie na tym terytorium, jeżeli cudzoziemiec spełnia wymogi, o których mowa w art. 159 ust. 1 pkt 2.. Art. 5. Akty stanu cywilnego wydane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, które są niezgodne z art. 1, art Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 61 Prawa o aktach

3 stanu cywilnego lub w inny sposób naruszają podstawowe zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy podlegają unieważnieniu, w formie czynności materialno-technicznej, przez kierownika urzędu stanu cywilnego, który wydał taki akt, a zawarte w nich informacje podlegają usunięciu z rejestru stanu cywilnego. Art. 6. Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

4 UZASADNIENIE 1. Potrzeba i cel wydania ustawy Proponowane zmiany mają na celu wzmocnienie w polskim porządku prawnym gwarancji poszanowania poręczonej konstytucyjnie tożsamości małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny oraz statusu prawnego rodziny wynikającego z art. 18 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r., jak również eliminację tych przepisów ustawowych, które są lub mogą być wykorzystane do osłabienia albo wręcz zakwestionowania konstytucyjnego standardu ochrony małżeństwa i rodziny. Realność takiego ryzyka wynika nie tylko z doświadczeń tych państw, w których w dokonaniu prawnej instytucjonalizacji związków partnerskich osób tej samej płci oraz w odniesieniu pojęcia małżeństwa do tego rodzaju związków między osobami tej samej płci, zasadniczy wpływ miało orzecznictwo sądowe. Sądy pomimo braku podstaw prawnych lub w drodze wykładni contra legem albo praeter legem modyfikowały znaczenie obowiązujących przepisów i podstawowych pojęć w celu przyznania lub zbliżenia statusu prawnego małżeństwa i rodziny relacjom lub wspólnotom z gruntu odmiennym. Niestety drogą tą zaczęły w zeszłym roku podążać niektóre sądy administracyjne. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 8 stycznia 2019 r., IV SA/Wa 2618/18, stwierdził, że z art. 18 Konstytucji nie wynika zakaz rejestracji jako małżeństwa związku innego niż kobiety z mężczyzną. Z kolei Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w wyroku z 5 kwietnia 2018 r., II SA/Po 1169/17, nakazał dokonanie transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia dziecka, w którym jako rodzice widniały dwie kobiety, instruując organ administracji publicznej, by w transkrybowanym akcie pominął dane ojca, pozostawiając to miejsce puste i dodając w przypiskach stosowne wyjaśnienie (choć polskie prawo nakazuje wpisywanie danych ojca choćby fikcyjnych w każdym przypadku). Jeszcze dalej, jak się zdaje, poszedł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 października 2018 r., II OSK 2552/16, nakazując transkrypcję aktu urodzenia, w którym jako rodzice widnieją dwie kobiety, i niejednoznacznie otwierając drogę do wpisania do polskiego rejestru stanu cywilnego kobiety jako ojca. Podobnie orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 4 czerwca 2019 r., III SA/Kr 233/ Konstytucyjny standard w zakresie otoczenia małżeństwa oraz rodziny ochroną i opieką W polskim porządku prawnym tożsamość małżeństwa jest chroniona przez przepisy Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Zgodnie z art. 18 ustawy zasadniczej, małżeństwo to

5 wyłącznie związek kobiety i mężczyzny. Nie ulega wątpliwości, że niedopuszczalne jest wprowadzenie w polskim systemie prawnym przepisów odnoszących pojęcie małżeństwa do związków osób tej samej płci. Nie jest także zgodne z Konstytucją tworzenie wyjątków bądź luk od zasady ochrony tożsamości małżeństwa. Konsekwencją sformułowania art. 18 Konstytucji jest bowiem brak możliwości wprowadzania do polskiego systemu prawa innych instytucji, których funkcja byłaby zbliżona do instytucji małżeństwa, czy to pomiędzy kobietą i mężczyzną, czy to osobami tej samej płci, czy wreszcie w innej konfiguracji podmiotowej. Innymi słowy, niedopuszczalna jest instytucjonalizacja jakiejkolwiek innej niż małżeństwo formy pożycia pomiędzy mężczyzną i kobietą, a tym bardziej pomiędzy osobami tej samej płci 2. Jak wskazał w opinii legislacyjnej Sąd Najwyższy, związek osób różnej płci, które nie zawarły małżeństwa, nie może wywoływać ani takich samych skutków, jakie wywołuje małżeństwo, ani też skutków zbliżonych do skutków małżeństwa, zwłaszcza będących konsekwencją preferencyjnego traktowania małżeństwa 3, a co za tym idzie: instytucjonalizacja związku partnerskiego osób tej samej lub różnej płci pozostających we wspólnym pożyciu i przyznanie im większości (a tym bardziej wszystkich) przywilejów zastrzeżonych dla małżonków jest niedopuszczalne w świetle art. 18 Konstytucji RP 4. Instytucjonalizacja związków o charakterze zbliżonym do małżeństwa, w tym związków partnerskich, która przyznawałyby pozycję uprzywilejowaną w stosunku do innych obywateli osobom, które się w nie angażują, jest niewątpliwie niezgodna z art. 18 Konstytucji. Uprzywilejowanie tego rodzaju związków byłoby również niezgodne z zasadą równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 ustawy zasadniczej. Inaczej jest w przypadku instytucji małżeństwa, która ze względu na szczególną rolę społeczną, jaką odgrywa, została objęta ochroną na mocy 2 Tak m.in. W. Borysiak, Objaśnienia do art. 18 Konstytucji RP, [w:] Konstytucja RP. Tom I. Komentarz do art. 1 86, red. M. Safjan, L. Bosek, Warszawa 2016, nb ; B. Banaszkiewicz, Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny. O niektórych implikacjach art. 18 Konstytucji RP, Kwartalnik Prawa Prywatnego 3 (2013), s ; M. Olszówka, Konstytucyjny obowiązek otoczenia małżeństwa ochroną i opieką, [w:] Prawa i obowiązki członków rodziny, red. M. Gołowkin-Hudała, A. Wilk, P. Sobczyk, t. I, Opole 2017, s ; M. Szydło, Instytucjonalizacja związków partnerskich w świetle art. 18 i 32 Konstytucji RP, Zeszyty Prawnicze BAS 4 (2017), s. 9-12; R. Sztychmiler, Konstytucyjna ochrona małżeństwa i rodziny a ekspansja gender, Studia Prawnoustrojowe 27 (2015), s ; B. Banaszak, Konstytucyjna regulacja małżeństwa a prawo do zawarcia małżeństwa, [w:] Realizacja i ochrona konstytucyjnych wolności i praw jednostki w polskim porządku prawnym, red. M. Jabłoński, Wrocław 2014, s ; W. Skrzydło, Komentarz do art. 18 Konstytucji RP, [w:] Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej. Komentarz, Lex Opinia Sądu Najwyższego o poselskim projekcie ustawy O umowie związku partnerskiego, (druk sejmowy nr 4418/VI kadencja), s. 10, 4 Tamże.

6 art. 18 Konstytucji nakazującego jej preferencyjne traktowanie w ustawodawstwie zwykłym 5. Z kolei instytucjonalizacja związków partnerskich, które nie posiadałyby jakichkolwiek uprawnień, którymi obecnie nie dysponują osoby fizyczne, budzi oczywiste zastrzeżenia na gruncie zgodności z zasadą entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem. Stanowisko takie, dotąd jednolicie prezentowało sądownictwo administracyjne, w szczególności Naczelny Sąd Administracyjny, który przypominał, iż jest oczywiste, że małżeństwem w świetle Konstytucji i co za tym idzie w świetle polskiego prawa, może być i jest wyłącznie związek heteroseksualny, a więc w związku małżeńskim małżonkami nie mogą być osoby tej samej płci 6 oraz że ochrona małżeństwa przejawia się m.in. w tym, że do innych związków nie stosuje się skutków prawnych wynikających z zawarcia małżeństwa oraz że nie dopuszcza się takiej wykładni i stosowania przepisów, które prowadziłyby do zrównania pod względem prawnym małżeństwa i innych form pożycia. Ze względu na konstytucyjną zasadę ochrony małżeństwa oraz brak podstaw do uznania braku regulacji prawnej związków pozamałżeńskich za lukę w prawie, niedopuszczalne jest stosowanie unormowań z zakresu prawa małżeńskiego (w tym wspólności majątkowej i podziału dorobku), nawet w drodze analogii, do innych niż małżeństwo stosunków cechujących się istnieniem więzi osobistomajątkowych 7. Doniosłość znaczenia art. 18 Konstytucji bardzo wyraźnie podkreślił Trybunał Konstytucyjny stwierdzając, że małżeństwo (jako związek kobiety i mężczyzny) uzyskało w prawie krajowym RP odrębny status konstytucyjny zdeterminowany postanowieniami art. 18 Konstytucji. Zmiana tego statusu byłaby możliwa jedynie przy zachowaniu rygorów trybu zmiany Konstytucji, określonych w art. 235 tego aktu. W żadnym wypadku, także ze względów formalnoprawnych, zmiana charakteru czy statusu małżeństwa w polskim systemie prawnokonstytucyjnym nie mogłaby przyjąć formy ratyfikowanej umowy międzynarodowej (nawet: ratyfikowanej w sposób kwalifikowany) 8. Umiejscowienie w jednym przepisie obowiązku otoczenia ochroną i opieką małżeństwa i rodziny implikuje, jaki model rodziny jest aksjologicznie preferowany przez ustrojodawcę 9, co zauważył Trybunał Konstytucyjny przypominając, iż ochrona rodziny realizowana przez władze publiczne musi uwzględniać przyjętą w Konstytucji wizję rodziny jako trwałego 5 M. Szydło: Instytucjonalizacja związków partnerskich, s. 14; M. Olszówka, Konstytucyjny obowiązek, s Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 25 października 2016 r., II GSK 866/15, CBOSA. 7 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 marca 2016 r., II FSK 1682/14, CBOSA. 8 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2005 r., K 18/04, OTK-A 2005/5/49, pkt III Zob. np. W. Borysiak, Objaśnienia do art. 18 Konstytucji RP, nb. 134 i 139.

7 związku mężczyzny i kobiety nakierowanego na macierzyństwo i odpowiedzialne rodzicielstwo 10. W swym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny nieraz podkreślał, że art. 18 Konstytucji stanowi podstawę dla określania zasad polityki państwa w stosunku do małżeństwa i rodziny 11, a instytucje małżeństwa i rodziny są wartościami, które zajmują szczególnie wysoką rangę w hierarchii wartości konstytucyjnych 12. Skoro ustrojodawca ochroną i opieką obejmuje wspólnie instytucje małżeństwa oraz rodziny, rodzicielstwa i macierzyństwa, to wyraźnie wskazuje, iż rodzicielstwo i macierzyństwo powinny realizować się właśnie w rodzinie zapoczątkowanej zawarciem małżeństwa, a nie w formach alternatywnych. Oczywiście zgodnie z art. 71 ust. 1 zd. drugie Konstytucji prawo do szczególnej pomocy ze strony państwa mają rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, w tym niepełne, lecz trzeba pamiętać, że w świetle aksjologii funkcjonowanie rodziny w postaci niepełnej nie jest stanem, którego istnienie postuluje ustrojodawca 13. To z kolei pozwala postawić tezę, iż podstawowym źródłem wyjątkowego statusu małżeństwa jest jego doniosłość dla życia społecznego, a zwłaszcza prokreacyjna i wychowawcza funkcja rodziny 14. B. Banaszak podkreśla również, że pojęcie rodziny można rozumieć szerzej, wskazując jednak granice tego rozumienia w postaci relacji międzypokoleniowych powstających na zasadzie więzów krwi oraz relacji ze stosunków przysposobienia 15. Rodziną natomiast nie można nazwać bezdzietnej pary heteroseksualnej, która nie pozostaje w związku małżeńskim (tzn. konkubinat) 16. Jak wskazuje W. Borysiak, nawet jeśli uznać by za rodzinę parę pozostającą w konkubinacie i ich wspólne dzieci, to nie oznacza to, że tak zdefiniowana wspólnota korzysta z konstytucyjnej ochrony przynależnej rodzinie na mocy art. 18 Konstytucji w takim zakresie jak rodzina oparta na małżeństwie Różnica pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym W związku z ciążącym na ustawodawcy zwykłym obowiązku otoczenia małżeństwa i rodziny ochroną i opieką projekt przewiduje zmiany w trzech ustawach: ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 696 ze zm., dalej: 10 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 12 kwietnia 2011 r., SK 62/08, OTK-A 2011, Nr 3, poz. 22, pkt III Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU 5/2000, poz. 144, pkt III Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 maja 2004 r., K 16/04, OTK ZU 5A/2005, poz. 51, pkt III H. Zięba-Załucka, Ochrona rodziny a regulacje Konstytucji RP w tym zakresie, [w:] Człowiek pomiędzy prawem a ekonomią w procesie integracji europejskiej, red. G. Dammacco, B. Sitek, O. Cabaj, Olsztyn Bari 2008, s. 400; M. Dobrowolski, Status prawny rodziny w świetle nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Przegląd Sejmowy 1999, nr 4, s B. Banaszak, Komentarz do art. 18 Konstytucji RP, Legalis 2012, nb Tamże, nb Tamże. 17 W. Borysiak, Objaśnienia do art. 18 Konstytucji RP, nb

8 p.a.s.c.), ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2015 r. poz. 1792, dalej: p.p.m.) oraz ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (Dz. U. z 2018 r. poz ze zm., w tym jeden przepis dodany w ustawie z dnia 15 marca 2019 r. o uregulowaniu niektórych spraw w związku z wystąpieniem Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej z Unii Europejskiej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej bez zawarcia umowy, o której mowa w art. 50 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej Dz. U. z 2019 r. poz. 622 która wejdzie wżycie w przypadku Brexitu). W największym skrócie, zmiany mają na celu: wykluczyć ryzyko stosowania przez sądy przepisów prawa obcego regulujących związki jednopłciowe (niezależnie od nazwy) oraz ograniczyć możliwość zawierania tego rodzaju związków przez obywateli polskich, co utrudni wywieranie presji na rzecz instytucjonalizacji związków partnerskich w Polsce w oparciu o zarzut rzekomej dyskryminacji osób pozostających w tego rodzaju układach. Projekt przewiduje likwidację instytucji zaświadczenia o stanie cywilnym oraz znosi transkrypcję obligatoryjną, która jest wykorzystywana w celu wpisywania do polskiego rejestru stanu cywilnego zdarzeń obcych polskiemu prawu i sprzecznych z podstawowymi zasadami polskiego porządku prawnego. Projekt zakłada również modyfikację przepisów ustawy o cudzoziemcach w zakresie klauzuli wyznaczającej zakres podmiotowy uprawnionych do skorzystania z zezwolenia na pobyt czasowy (art. 160), ze zgody na pobyt ze względów humanitarnych (art. 348) i z zezwolenia na pobyt czasowy ze względu na inne okoliczności (art. 187). Zmiany te mają na celu harmonizację przepisów ustawy z Konstytucją RP, która w sposób jasny i celowy chroni tożsamość małżeństwa i rodziny, opartej na trwałym związku mężczyzny i kobiety. 4. Zmiany w ustawie z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego Projekt zakłada uchylenie przepisów, na mocy których od 1 marca 2015 r. wprowadzony został nowy rodzaj zaświadczeń wydawanych przez kierownika urzędu stanu cywilnego z rejestru stanu cywilnego zaświadczenia o stanie cywilnym (art. 49 i odpowiednie fragmenty art. 33, 34 i 44). Wspomniany rodzaj zaświadczeń może służyć obywatelom polskim jako substytut zaświadczenia o braku przeszkód do zawarcia małżeństwa, w praktyce ułatwiając zawieranie związków poligamicznych lub jednopłciowych w państwach, w których zostały one prawnie zinstytucjonalizowane. W wielu krajach do zawarcia tego rodzaju związku wystarcza urzędowe zaświadczenie potwierdzające stan wolny. Zaświadczenia o stanie cywilnym pozwalają na potwierdzenie stanu wolnego i ułatwiają obywatelom polskim wchodzenie w

9 związki poligamiczne i jednopłciowe poza granicami kraju, przez co budzą istotne zastrzeżenia na gruncie zgodności z art. 18 Konstytucji RP, którego podstawową implikacją jest nie tylko zakaz instytucjonalizacji małżeństw poligamicznych oraz jednopłciowych w prawie polskim, ale wyłączenie możliwości uznania w Rzeczpospolitej Polskiej skutków prawnych związków tego rodzaju zawartych według prawa obcego 18. Do czasu uchwalenia p.a.s.c. zawarcie przez obywatela polskiego małżeństwa z osobą niebędącą obywatelem polskim w oparciu o prawo inne niż polskie umożliwiało zaświadczenie stwierdzające, że zgodnie z prawem polskim można zawrzeć małżeństwo wydawane przez kierownika urzędu stanu cywilnego (konsula). W celu uzyskania takiego zaświadczenia, konieczne było (i jest nadal) podanie m.in. imienia, nazwiska i płci przyszłego współmałżonka. W związku z tym zaświadczenia tego nie może uzyskać osoba, której przyszły współmałżonek jest osobą tej samej płci co obywatel polski wnioskujący o wydanie tego dokumentu. Proponowana zmiana pociąga za sobą konieczność niezbyt obszernej nowelizacji rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych w sprawie wzorów dokumentów wydawanych z zakresu rejestracji stanu cywilnego (Dz. U. z 2015 r. poz. 194 ze zm.), związaną z eliminacją zaświadczeń o stanie cywilnym z obrotu prawnego. Ponadto projekt zakłada likwidację instytucji transkrypcji obligatoryjnej wprowadzonej do polskiego porządku prawnego przez p.a.s.c. (art. 104 ust. 5), w ramach której podejmowane są liczne próby (w tym pierwsze zakończone sukcesem) wpisania do polskiego rejestru stanu cywilnego zagranicznych aktów zawierających dane podważające konstytucyjną ochronę tożsamości małżeństwa i rodziny, np. wskazujących, że nupturienci byli tej samej płci albo że dziecko ma rodziców tej samej płci. Wprawdzie w orzecznictwie sądowoadministracyjnym 19 został wyrażony pogląd, że podmiotem zawartego w tym przepisie obowiązku jest obywatel, który jeśli żąda dalszych czynności, o których mowa w art. 104 ust. 5 p.a.s.c., ma obowiązek zgłoszenia tego faktu do polskiego urzędu stanu cywilnego, i w żadnym razie z tego przepisu nie wynika obowiązek urzędu stanu cywilnego, by ten dokonał transkrypcji w każdej sytuacji, w tym bez względu na treść art. 107 p.a.s.c., lecz ze względu na swoje brzmienie art. 104 ust. 5 p.a.s.c. bywa błędnie interpretowany, jako rzekomo uniemożliwiający uzyskanie przez obywateli polskich dowodów tożsamości lub numeru 18 A. Nowicka, Klauzula porządku publicznego w prawie prywatnym międzynarodowym, [w:] Współczesne wyzwania prawa prywatnego międzynarodowego, red. J. Poczobut, Warszawa 2013, s. 204; A. Mączyński, Opinia w sprawie zgodności projektu ustawy Prawo prywatne międzynarodowe z art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, s. 5, opublikowana na stronie internetowej: 19 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 25 stycznia 2019 r., IV SA/Wa 2717/18, CBOSA.

10 PESEL (m.in. tak utrzymuje Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar 20 ). W rzeczywistości obywatel polski, urodzony za granicą, w wyniku odmowy transkrypcji zagranicznego aktu urodzenia nie traci uprawnień, które przewiduje polskie prawo, w szczególności prawa do uzyskania dowodu osobistego czy paszportu albo numeru PESEL, gdyż żadne przepisy nie nakazują transkrypcji aktu urodzenia. Jednocześnie projekt zakłada wprowadzenie art. 99a p.a.s.c., który stwarza możliwość rejestracji urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu, które nastąpiły poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli w państwie urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu wydano akt stanu cywilnego, który zawiera dane sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, uniemożliwiające dokonanie jego transkrypcji. Mogłaby ona odbywać się w trybie przewidzianych przez aktualnie obowiązujący art. 99 p.a.s.c. regulujący możliwość rejestracji urodzenia, zawarcia małżeństwa albo zgonu, które nastąpiły w państwie nieprowadzącym rejestru (ksiąg) stanu cywilnego. Projekt zawiera też przepis przejściowy (art. 5), zgodnie z którym akty stanu cywilnego wydane przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, które są niezgodne z art. 1 lub art ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682 ze zm., dalej: KRiO), art. 61 p.a.s.c. albo w inny sposób naruszają podstawowe zasady porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej w terminie 14 dni od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy podlegają unieważnieniu, w formie czynności materialno-technicznej, przez kierownika urzędu stanu cywilnego, który wydał taki akt, a zawarte w nich informacje podlegają usunięciu z rejestru stanu cywilnego. Celem tego przepisu jest eliminacja z obrotu prawnego aktów stosowania prawa podjętych z naruszeniem podstawowych zasad polskiego porządku prawnego w zakresie objętym proponowaną nowelizacją. 5. Zmiana w ustawie z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe Mimo że ustawa zasadnicza zawiera jednoznaczne gwarancje ochrony tożsamości małżeństwa, w aktualnym ustawodawstwie odnotować można deficyt przepisów gwarantujących w sposób bezpośredni, że sądy na mocy ogólnej klauzuli porządku publicznego wyrażonej w art. 7 p.p.m. będą w przyszłości konsekwentnie traktować konstytucyjne gwarancje ochrony tożsamości małżeństwa jako podstawową zasadę polskiego porządku 20 Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z 24 sierpnia 2016 r. do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji, znak: XI AM, s. 2 i 3, dostępne na stronie internetowej: go%20aktu%20urodzenia%20oraz%20odmowy%20potwierdzenia%20obywatelstwa%20polskiego%20dzieci%2 0ze%20zwi%C4%85zk%C3%B3w%20os%C3%B3b%20tej%20samej%20p%C5%82ci.pdf.

11 prawnego wyłączająca możliwość zastosowania prawa obcego dotyczących związków osób tej samej płci w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego. Już na etapie prac legislacyjnych nad p.p.m. w opinii przygotowanej na zlecenie Kancelarii Sejmu zwrócono uwagę, że projekt nie zawiera żadnej wzmianki na ten temat, mimo że zawiera liczne przepisy normujące kwestie, których rozstrzygnięcie nigdy dotychczas nie budziły wątpliwości, a także kwestie o znikomej doniosłości praktycznej 21. Ewentualne uznanie przez polskie sądy skutków prawnych związków tego rodzaju związków pomimo ewidentnej sprzeczności z porządkiem konstytucyjnym Rzeczypospolitej Polskiej może mieć daleko idące skutki dla prawa wewnętrznego naszego kraju. Uznanie przez krajowe sądy jednopłciowych związków partnerskich zawartych za granicą, w tym związków, do których odniesiono pojęcie małżeństwa, może stanowić dla Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPC) przesłankę do zobowiązania państwa, by wprowadziło przepisy instytucjonalizujące związki jednopłciowe. Trybunał wyraźnie stwierdził to w wyroku z 21 lipca 2015 r. w sprawie Oliari i inni przeciwko Włochom 22. W uzasadnieniu bowiem wskazał na orzecznictwo włoskich sądów, które dokonały stopniowej reinterpretacji zasad prawa rodzinnego, w tym wyrok Sądu Apelacyjnego w Neapolu, uznający że odmowa rejestracji związku dwóch kobiet uznanego we Francji stanowi naruszenie wykonywania praw związanych z ich statusem jako małżonków. Oznacza to, że chociaż ETPC nie kwestionuje wyłącznej kompetencji państw w zakresie kształtowania prawa rodzinnego i małżeńskiego, to wymaga, aby było ono skonstruowane w sposób konsekwentny 23. W praktyce oznacza to, że zdaniem ETPC przepisy stanowiące wyłom w systemie regulacji chroniących małżeństwo, co do zasady, implikują obowiązek uznawania związków jednopłciowych, w tym na gruncie prawa wewnętrznego. Wskazane okoliczności uzasadniają wprowadzenie dodatkowej, szczegółowej klauzuli porządku publicznego (projektowany art. 48 ust. 2 p.p.m.), która expressis verbis wyklucza możliwość stosowania przepisów prawa obcego dotyczących związków osób tej samej płci w zakresie prawa rodzinnego i opiekuńczego. Modyfikacja ta jest również zbieżna z dotychczasową formułą ustawy, w której znajdują się już przepisy wyłączające stosowanie prawa obcego, np. w przypadku orzekania o ubezwłasnowolnieniu czy stwierdzeniu zgonu. 21 A. Mączyński, Opinia w sprawie, s Skargi nr 18766/11 oraz 36030/11, HUDOC. 23 Potwierdził to w wyroku z 14 grudnia 2017 r. w sprawie Orlandi i inni p. Włochom (skargi nr 26431/12, 26742/12, 44057/12 i 60088/12), zwłaszcza p , HUDOC.

12 6. Zmiany w ustawie z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach Pożądana jest także modyfikacja przepisów ustawy o cudzoziemcach, które dotyczą zezwolenia na pobyt czasowy (art. 160 i 187) oraz zgody na pobyt ze względów humanitarnych (art. 348). Wymienione przepisy w proponowanym brzmieniu w większym stopniu będą gwarantować poszanowanie norm wyrażonych w art. 18 Konstytucji oraz zapewniać spójność polskiego systemu prawnego na poziomie ustawowym. We wszystkich czterech nowelizowanych przepisach projekt odwołuje się do znanych w europejskiej tradycji prawniczej pojęć pokrewieństwa i powinowactwa, które należy rozumieć zgodnie z normami polskiego prawa zawartymi w KRiO. Zgodnie z art KRiO krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej, a krewnymi w linii bocznej osoby posiadające wspólnego przodka, a niebędące krewnymi w linii bocznej. Natomiast stosunek powinowactwa zgodnie z art KRiO obejmuje stosunek prawnorodzinny łączący małżonka z krewnymi drugiego małżonka. Zmianie ulec ma sformułowanie jednej z przesłanek udzielenia zezwolenia na pobyt czasowy lub zgody na pobyt ze względów humanitarnych, która określa zakres podmiotowy pojęcia rodziny cudzoziemca. Obecne brzmienie ustawy o cudzoziemcach odwołuje się do pojęcia życia rodzinnego w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. poz. 284 ze zm.). Projekt zakłada zastąpienie tych sformułowań przesłanką istnienia więzi pokrewieństwa lub powinowactwa w rozumieniu KRiO. Proponowana zmiana zwiększy też wymiernie stopień jasności i jednoznaczności przepisów regulujących kwestie pobytu cudzoziemców i ich rodzin na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pozostałe elementy regulacji, które dotyczą zezwolenia na pobyt czasów i zgody na pobyt ze względów humanitarnych pozostają bez zmian. 7. Skutki finansowe proponowanych zmian Proponowane zmiany nie stanowią obciążenia dla budżetu państwa ani dla budżetów jednostek samorządu terytorialnego. 8. Zgodność z prawem Unii Europejskiej Projekt nie narusza prawa unijnego.