ROSZCZENIE PRAWNE O UDZIELENIE POMOCY W WYCHOWANIU NA PODSTAWIE 27 KSIĘGI VIII KODEKSU SOCJALNEGO

Transkrypt

1 CZŁOWIEK - NAJLEPSZA INWESTYCJA PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU SPOŁECZNEGO PROJEKT: MOJE MIEJSCE NGO EKSPERTYZA ROSZCZENIE PRAWNE O UDZIELENIE POMOCY W WYCHOWANIU NA PODSTAWIE 27 KSIĘGI VIII KODEKSU SOCJALNEGO na zlecenie TRATWY w ramach projektu Moje miejsce NGO EKSPERTYZĘ SPORZĄDZIŁA DR PETRA MUND BERLIN, DN. 30 LISTOPADA 2012 R.

2 Spis treści I Spiś treści Spis treści...i Wykaz skrótów Wykaz ilustracji... 1 Przedmiot, cel i przebieg sporządzania ekspertyzy Przedmiot ekspertyzy Cel ekspertyzy Przebieg sporządzania ekspertyzy 2 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Struktura podmiotów systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Pozarządowe podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Publiczne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Lokalne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży (Urząd ds. Dzieci i Młodzieży, Komisja ds. Pomocy na rzecz Dzieci i Młodzieży) Ponadlokalne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Planowanie pomocy społecznej dla młodzieży 8 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech Zasada subsydiarności w systemie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Prawo indywidualizacji i prawo wyboru na podstawie 5 księgi VIII kodeksu socjalnego Prawo dzieci i młodzieży do partycypacji w systemie pomocy społecznej Relacje z innymi świadczeniami - Prymat i podporządkowanie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 12 4 Pomoc społeczna dla dzieci i młodzieży jako prawo do uzyskania świadczenia: Pomoc Osoby uprawnione do korzystania ze świadczeń Kryteria formalne Niezagwarantowanie wychowania odpowiedniego dla dobra dziecka/osoby młodocianej zapotrzebowanie na działania wychowawcze 15

3 4.2.2 Kryterium adekwatności i konieczności Skutki prawne pomoc wychowawcza Rodzaje i formy wsparcia na podstawie księgi VIII kodeksu socjalnego Doradztwo wychowawcze zgodnie z 28 księgi VIII kodeksu socjalnego Socjalna praca grupowa zgodnie z 29 księgi VIII kodeksu socjalnego Socjalna pomoc wychowawcza zgodnie z 30 księgi VIII kodeksu socjalnego Opiekuńczo-wychowawcza pomoc dla rodziny zgodnie z 31 księgi VIII kodeksu socjalnego Wychowanie w dziennych grupach (ośrodkach) wsparcia zgodnie z 32 księgi VIII kodeksu socjalnego Opieka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka zgodnie z 33 księgi VIII kodeksu socjalnego Wychowanie w placówce opiekuńczo-wychowawczej (całodobowym ośrodku wsparcia) lub w mieszkaniu chronionym zgodnie z 34 księgi VIII kodeksu socjalnego Intensywna, społeczno-wychowawcza opieka indywidualna zgodnie z 35 księgi VIII kodeksu socjalnego Planowanie pomocy zgodnie z 36 księgi VIII kodeksu socjalnego Świadczenie pomocy Relacje trójstronne w prawie pomocy społecznej na rzecz dzieci i młodzieży (trójkąt wzajemnych relacji) Źródła finansowania pomocy społecznej dla młodzieży oraz pomocy wychowawczej Finansowanie poprzez subwencję zgodnie z 74 księgi VIII kodeksu socjalnego Finansowanie opłat Porozumienia (umowy) dotyczące wysokości kosztów zgodnie z 77 księgi VIII kodeksu socjalnego Finansowanie opłat zgodnie z 78a-g księgi VIII kodeksu socjalnego Partycypacja w kosztach przez osoby korzystające ze świadczeń w ramach pomocy wychowawczej 34 5 Podsumowanie 36 Bibliografia 38

4 Wykaz skrótów III Wykaz skrótów ust. BGB FK-SGB SGB VIII JGG KICK SGB VIII SGB XII m. in. por. itp. nr np. ustęp Bürgerliches Gesetzbuch (kodeks cywilny) Komentarz frankfurcki do księgi VIII kodeksu socjalnego Jugendgerichtsgesetz (ustawa o sądach dla nieletnich) Gesetz zur Weiterentwicklung der Kinder- und Jugendhilfe (ustawa o dalszym rozwoju pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży) Achtes Buch Sozialgesetzbuch Kinder- und Jugendhilfe (księga VIII kodeksu socjalnego pomoc społeczna dla dzieci i młodzieży) księga XII kodeksu socjalnego między innymi porównaj i tym podobne numer na przykład

5 Wykaz ilustracji IV Wykaz ilustracji Ilustracja: Relacje trójstronne w prawie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży na rzecz dzieci i młodzieży (trójkąt wzajemnych relacji) 28

6 Rozdział 1 Przedmiot, cel i przebieg sporządzania ekspertyzy 1 1 Przedmiot, cel i przebieg sporządzania ekspertyzy 1.1 Przedmiot ekspertyzy Przedmiotem niniejszej ekspertyzy jest ukonstytuowane w Republice Federalnej Niemiec w 27 księgi VIII kodeksu socjalnego roszczenie prawne o udzielenie pomocy wychowawczej osobom uprawnionym do sprawowania pieczy rodzicielskiej. Wejście w życie księgi VIII kodeksu socjalnego (odzwierciedlającej istotę ustawy o reorganizacji przepisów prawnych w zakresie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży) z dniem 3 października 1990 r. w nowych krajach związkowych i z dniem 1 stycznia 1991 r. 2 na terenie Republiki Federalnej Niemiec szło w parze z radykalną zmianą spojrzenia na problematykę pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży. Od tego momentu nadrzędnym celem i zadaniem pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech nie jest już utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, wstęp, uwaga na marginesie 60), lecz raczej implementacja ustanowionego w 1 księgi VIII kodeksu socjalnego prawa każdego młodego człowieka do uzyskania wsparcia w swoim rozwoju oraz w wychowaniu na jednostkę zdolną do samodzielnego życia w społeczeństwie oraz odpowiedzialną za swoje decyzje i wybory. Tytułem implementacji prawa z 1 księgi VIII kodeksu socjalnego system pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży zobowiązany jest w oparciu o cele i zadania skodyfikowane w 1 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego do wspierania młodych ludzi w ich rozwoju indywidualnym oraz do wniesienia wkładu na rzecz zapobiegania lub niwelowania dyskryminacji. Ponadto system opieki społecznej dla dzieci i młodzieży ma wspierać rodziców i inne osoby uprawnione do sprawowania władzy rodzicielskiej w procesie wychowawczym i przyczyniać się do stworzenia dogodnych warunków życia dla małoletnich i ich rodzin. Dodatkowo na systemie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży spoczywa obowiązek ochrony przed zagrożeniami dla ich dobra. Cel nadrzędny, polegający na udzieleniu wsparcia rodzicom i osobom uprawnionym do sprawowania władzy rodzicielskiej w procesie wychowawczym, realizowany jest w szczególności poprzez zastosowanie 27 księgi VIII kodeksu socjalnego, stanowiącego meritum reformy prawnej w zakresie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży. Osoby uprawnione do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnim w momencie spełnienia warunków określonych w 27 księgi VIII kodeksu socjalnego mają prawo do uzyskania pomocy wychowawczej. Myśl przewodnia, zgodnie z którą system pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w oparciu o ustawę o pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 1 Nawet jeśli księgę VIII kodeksu socjalnego świadomie określono jako ustawę o pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży, by również uwzględnić znaczenie fazy życia dziecka, w samej ustawie stosowane jest określenie pomoc społeczna dla młodzieży (por. Schellhorn w Schel horn/fischer/mann/kern, SGB VIII, wstęp, notatka na marginesie 11). Dlatego też w ekspertyzie tej używane będzie na ogół pojęcie: pomoc społecznej dla młodzieży. 2 W związku z procesami, jakie w 1990 r. zachodziły równorzędnie, tj. reformy ustawodawcze i zjednoczenie Niemiec, ustawa o pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży stała się częścią 2. umowy państwowej pomiędzy Republiką Federalną Niemiec a Niemiecką Republiką Demokratyczną (Umowa Zjednoczeniowa) i natychmiast weszła w życie na przyłączonym terytorium (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, wstęp, notatka na marginesie 7).

7 Rozdział 1 Przedmiot, cel i przebieg sporządzania ekspertyzy 2 (KJHG), zwłaszcza księgę VIII kodeksu socjalnego, ma stanowić prewencyjne i prorodzinne prawo do uzyskania świadczenia (wsparcia), znajduje swoje odzwierciedlenie w szczególności w niniejszym zapisie: Przesłanką do skorzystania ze świadczeń pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w zakresie pomocy wychowawczej zgodnie z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego lub korzystania z innych form wsparcia określonych w księdze VIII kodeksu socjalnego nie może być zagrożenie dla dobra dziecka z 1666 BGB (niem. kodeks cywilny) (por. Kunkel w komentarzu do księgi VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 13). Pomoc wychowawcza z 27 i po nim następujących księgi VIII kodeksu socjalnego ma raczej za zadanie skompensować niewydolność wychowawczą rodziców w indywidualnym przypadku, pod warunkiem że nie podjęto działań interwencyjnych z tytułu zagrożenia dobra dziecka (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 27, notatka na marginesie 17). 27 kodeksu socjalnego stanowi przy tym podstawową normę dla określenia typu wsparcia Pomoc wychowawcza. Rodzaj i zakres konkretnej pomocy w wychowaniu, która zazwyczaj udzielana jest w kraju, zależy zgodnie z 27 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego od zapotrzebowania na działania wychowawcze w indywidualnym przypadku. 1.2 Cel ekspertyzy Niniejsza ekspertyza ma na celu scharakteryzowanie struktury normy Pomoc wychowawcza na podstawie 27 księgi VIII kodeksu socjalnego, wyjaśnienie jej zastosowania specjalistom pracującym w sferze pomocy społecznej dla młodzieży spoza Niemiec oraz przedstawienie jej w kontekście całego systemu pomocy społecznej dla młodzieży w Niemczech. Nawet jeśli sposób podejścia do podobnych problemów rodzinnych ze względu na zróżnicowane warunki brzegowe i procedury w zakresie organizacji i gwarantowania świadczeń pomocy społecznej dla dzieci, młodzieży i ich rodzin nie da się w pełni porównać na tle innych krajów (por. Mamier et al 2003, str. 6), to ekspertyza ta może wnieść wkład do adaptacji niektórych rozwiązań i sposobów postępowania na tenże właśnie grunt (obcy). 1.3 Przebieg sporządzania ekspertyzy W rozdziale drugim przedstawione są wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla młodzieży w Niemczech, takie jak struktury podmiotów i znaczenie planowania pomocy dla młodzieży. Nawiązując do tego rozdział trzeci zajmuje się głównymi zasadami systemowymi pomocy społecznej dla młodzieży, które mają wpływ na organizację i przeprowadzanie świadczeń z zakresu pomocy wychowawczej. Rozdział czwarty poświecony jest pomocy wychowawczej. Oprócz kryteriów formalnych i skutków prawnych wynikających z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego w rozdziale tym wyjaśnione są różne rodzaje i formy pomocy wychowawczej i główny przepis proceduralny dotyczący planowania pomocy z 36 księgi VIII kodeksu socjalnego.

8 Rozdział 1 Przedmiot, cel i przebieg sporządzania ekspertyzy 3 Ponadto opisano różne możliwości finansowania świadczeń pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w zakresie pomocy wychowawczej. Podsumowanie w rozdziale piątym przedstawia w sposób spójny omówione wcześniej aspekty i umożliwia szybkie zrozumienie głównych elementów pomocy wychowawczej z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego.

9 Rozdział 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 4 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 2.1 Struktura podmiotów systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży System pomocy społecznej dla młodzieży w Niemczech zgodnie z 3 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego charakteryzuję się różnorodnością podmiotów o różnych systemach wartości i pluralnością programów, metod i form pracy. Zgodnie z 3 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego świadczenia socjalne (formy wsparcia) w zakresie pomocy społecznej dla młodzieży udzielane są zarówno przez podmioty sektora publicznego, jak i podmioty sektora pozarządowego. W przepisie tym uwidacznia się myśl przewodnia, tj. zachowanie, zabezpieczanie i powiększanie pluralności wśród oferowanych form wsparcia w zakresie pomocy społecznej dla młodzieży (por. Kern w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 3 uwaga na marginesie 3). Przepis ten wskazuje ponadto na ochronę i prymat organizacji pozarządowych, ponieważ wymienia on podmioty pozarządowej pomocy dla młodzieży przed podmiotami publicznej pomocy dla młodzieży (por. Kern w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 3, uwaga na marginesie 7). Z powyższego przepisu nie można jednak wywnioskować zobowiązania gwarancyjnego dla podmiotów sektora pozarządowego. Zobowiązanie że w celu realizacji zadań na podstawie księgi VIII kodeksu socjalnego w odpowiednim czasie i w dostatecznej ilości zapewnić należy wymagane i odpowiednie placówki, usługi i zajęcia adekwatne do różnych modeli wychowawczych ( 79 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego) skierowane jest wyłącznie do podmiotów publicznej pomocy społecznej dla młodzieży. Podmioty publiczne są bowiem zobowiązane do spełnienia zobowiązania gwarancyjnego Pozarządowe podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży W księdze VIII kodeksu socjalnego w żadnym miejscu nie ma definicji legalnej podmiotów sektora pozarządowego działających w sferze pomocy społecznej dla młodzieży. Na podstawie wskazanych w kilku przepisach grup podmiotów i pewnych cech podmiotów ( 4 ust. 3, 11 ust. 2, 12, 74 i 75 księgi VIII kodeksu socjalnego) można jednak zdaniem Papenheima ustalić, iż grupy osób, przedsięwzięcia i stowarzyszenia oraz osoby prawne, które działają w sferze pomocy społecznej na rzecz młodzieży na skutek własnej decyzji i bez obowiązku ustawowego, uważane są za podmioty sektora pozarządowego działające w sferze pomocy społecznej dla młodzieży (por. Papenheim w LPK-Księga VIII kodeksu socjalnego, 3, uwaga na marginesie 10). Zgodnie z podziałem na grupy podane w poszczególnych przepisach wyróżnić można następujące podmioty pozarządowej pomocy na rzecz młodzieży: związki młodzieży, grupy młodzieży i inicjatywy młodzieży ( 12 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego), grupy samowsparcia i grupy inicjatorskie ( 4 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego)

10 Rozdział 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 5 związki socjalnych organizacji pozarządowych 3, jeżeli i o ile świadczą one usługi społeczne w zakresie pomocy na rzecz młodzieży kościoły i wspólnoty religijne prawa publicznego ( 75 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego) Mamy tu zasadniczo do czynienia z zamkniętym kręgiem stowarzyszeń i związków, dla których formalne zakwalifikowanie jako podmiot pozarządowy zgodnie z 75 księgi VIII kodeksu socjalnego nie jest wymagane, po to by mogły one autonomicznie realizować swoje zadania (por. Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 3, uwaga na marginesie 10). Jednakże koncesjonowane podmioty pozarządowej pomocy na rzecz młodzieży mają wyższy status, otwierający im dostęp do komisji ds. młodzieży (por. 71 ust. 1 str. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego), do długoterminowego finansowania ( 74 ust. 1 str. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego), do partycypacji w realizacji innych zadań ( 76 księgi VIII kodeksu socjalnego) i do partycypacji w planowaniu pomocy na rzecz młodzieży ( 80 ust. 3 SGB księgi VIII kodeksu socjalnego) (por. Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 75, uwaga na marginesie 1). Wiesner reprezentuje zdanie, że również podmioty biznesowe, które także mają nieograniczone prawo do realizacji świadczeń w sferze pomocy społecznej na rzecz młodzieży, mogą w myśl 3 księgi VIII kodeksu socjalnego być traktowane jako podmiotami pozarządowej pomocy na rzecz młodzieży (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 3, uwaga na marginesie 10a; inaczej Kern w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 3, uwaga na marginesie 9). Ze względu na brak statusu pożytku publicznego, który zgodnie z 75 ust. 1 nr 2 księgi VIII kodeksu socjalnego jest obligatoryjną przesłanką do przyznania koncesji, podmioty biznesowe nie mogą jednak uzyskać statusu koncesjonowanego podmiotu pozarządowej pomocy na rzecz młodzieży, na skutek czego przywileje związane z koncesją nie przysługują im Publiczne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Podmioty działające w sferze publicznej pomocy na rzecz młodzieży w Niemczech zgodnie z 69 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego konstytuują się w oparciu o prawo krajowe. Zgodnie z 69 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego każdy lokalny i ponadlokalny podmiot, w celu realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej dla młodzieży, zobowiązany jest do stworzenia Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży oraz Krajowego Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży (Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży na poziomie kraju związkowego) Lokalne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży (Urząd ds. Dzieci i Młodzieży) Urząd ds. Dzieci i Młodzieży, jako podmiot lokalny, zgodnie z 70 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego jest organem dwuczłonowym, którego zadania realizowane są poprzez Komisję ds. Pomocy Społecznej na rzecz Dzieci i Młodzieży i pion administracyjny Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży. 3 Związek opieki społecznej dla robotników, Caritas, Niemiecki Czerwony Krzyż, Parytetowy Związek Socjalnych Organizacji Pozarządowych, Diakonia, Związek Żydów w Niemczech.

11 Rozdział 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 6 Taka dwuczłonowa konstrukcja Urzędu. ds. Dzieci i Młodzieży stanowi wyjątek w niemieckiej administracji samorządowej. Dwuczłonowość ta odnosi się jednak wyłącznie do stosunku wewnętrznego, na zewnątrz Urzęd ds. Dzieci i Młodzieży występuje jako jedność zarówno pod względem prawnym, jak i organizacyjnym (por. Kern in Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 70, uwaga na marginesie 5). Sprawy związane z bieżącą administracją publicznej pomocy społecznej dla młodzieży mogą być prowadzone zarówno przez kierownika administracyjnego terytorialnej jednostki samorządowej lub na jego zlecenie przez kierownika pionu administracyjnego Urzędu. ds. Dzieci i Młodzieży. Na ogół sprawy związane z bieżącą administracją prowadzone są przez kierownika Urzędu. ds. Dzieci i Młodzieży. Przy tym zobowiązany on jest do działania w oparciu o statut oraz uchwały przedstawicielskiego organu samorządowego i Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży (por. 70 Ust. 2 SGB VIII). Urząd ds. Dzieci i Młodzieży jest zasadniczo organem właściwym rzeczowo w zakresie gwarantowania świadczeń społecznych oraz spełniania innych zadań wynikających z księgi VIII kodeksu socjalnego ( 85 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego). Jedynie w wyjątkowych przypadkach, wskazanych w 85 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego, organem właściwym rzeczowo jest podmiot ponadlokalny (por. punkt ). Zgodnie z 71 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego trzy piąte głosów w Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży reprezentowanych jest przez członków przedstawicielskiego organu samorządowego (Rada Powiatu, Rada Miejska, Rada Gminy) lub wybranych przez niego kobiet i mężczyzn posiadających doświadczenie w sferze pomocy na rzecz młodzieży. Pozostałe dwie piąte głosów w Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży mają kobiety i mężczyźni, którzy wyłonieni zostali przez przedstawicielski organ samorządowy na wniosek koncesjonowanych podmiotów pozarządowych (koncesjonowanych na podstawie 75 księgi VIII kodeksu socjalnego), działających w zakresie publicznej pomocy dla młodzieży. Wnioski składane przez związki młodzieży i związki socjalnych organizacji pozarządowych należy przy tym odpowiednio uwzględnić. Zasadniczo Komisja ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży jest organem nadrzędnym nad pionem administracyjnym Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży, wobec czego Komisja ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży mogłaby zająć się sprawami bieżącej administracji. Ponieważ Komisja ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży faktycznie debatuje raz na kilka tygodni, zakres obowiązków Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży, która zajmuje się wszystkimi sprawami pomocy społecznej dla młodzieży, ogranicza się w praktyce na ogół do dyskusji i podejmowania decyzji w sprawach kluczowych (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 70, uwaga na marginesie 11), takich jak w szczególności rozpatrywanie aktualnych problemów ludzi młodych i ich rodzin, inicjowanie dalszego rozwoju pomocy społecznej dla młodzieży, planowanie pomocy społecznej dla młodzieży i finansowanie sektora pozarządowego działającego w sferze pomocy społecznej na rzecz młodzieży (por. 71 ust. 2

12 Rozdział 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 7 księgi VIII kodeksu socjalnego). Nawet jeżeli powyższe wyliczenie nie jest pełne, można - zdaniem Wiesnera - wywnioskować z tego, że główny obszar działalności Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży koncentruje się w praktyce na zajmowaniu się kwestiami fundamentalnymi. (por. Wiesner SGB VIII, 71, uwaga na marginesie 18). Komisja ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży posiada zgodnie z 71 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego prawo do podejmowania uchwał w sprawach dotyczących pomocy społecznej dla młodzieży. Zakres obowiązków objęty prawem do podejmowania uchwał jest jednak mniejszy niż zakres obowiązków objęty uprawnieniami do wykonywania czynności urzędowych (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 71, uwaga na marginesie 23). Wiesner podkreśla tu również, że prawo do podejmowania uchwał zgodnie z 71 ust. 3 zdanie 1 księgi VIII kodeksu socjalnego ograniczone jest w sposób trojaki, gdyż uzależnione jest ono od środków udostępnianych przez przedstawicielski organ samorządowy, wydawanego przez niego statutu oraz podejmowanych przez niego uchwał (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 71, uwaga na marginesie 23). W odniesieniu do świadczeń systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży, stanowiących meritum tej ekspertyzy, stwierdzić należy, iż głównym obszarem działalności Komisji ds. Pomocy Społecznej na rzecz Młodzieży w ramach planowania pomocy społecznej dla młodzieży z 80 księgi VIII kodeksu socjalnego w praktyce jest zajmowanie się kwestiami dotyczącymi planowania zapotrzebowania na pomoc społeczną, rozwojem oferowanych form wsparcia i jakością w tym zakresie (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 7, uwaga na marginesie 20) Ponadlokalne podmioty systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Krajowy Urząd ds. Dzieci i Młodzieży Podmioty działające w sferze publicznej pomocy na rzecz młodzieży w Niemczech zgodnie z 69 księgi VIII kodeksu socjalnego konstytuują się w oparciu o prawo krajowe. Niektóre kraje związkowe (Berlin, Hesja, Saara, Saksonia, Schlezwig-Holsztyn i Turyngia) włączyły Krajowy Urząd ds. Dzieci i Młodzieży do struktur ministerstw federalnych (Münder et al, FK księga VIII kodeksu socjalnego, 85, uwaga na marginesie 1). Zadania podmiotu ponadlokalnego (Krajowego Urzędu ds. Młodzieży) określone są w 85 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego. Zgodnie z nim Krajowy Urząd ds. Dzieci i Młodzieży pełni funkcję doradczą, wspierającą, inicjującą i planującą oraz jest organem właściwym rzeczowo w tym zakresie wobec podmiotu lokalnego działającego w sferze publicznej pomocy na rzecz młodzieży. W odniesieniu do pomocy w wychowaniu organ ponadlokalny posiada właściwość rzeczowo w zakresie udzielania doradztwa podmiotom lokalnym w sprawach związanych z udzielaniem pomocy w oparciu o 32 do 35a księgi VIII kodeksu socjalnego, a w szczególności w sprawach dotyczących wyboru odpowiedniej placówki i pośrednictwa w zakresie wyznaczenia opiekuna w ciężkich przypadkach indywidualnych (por. 85 ust. 2 nr 5 księgi VIII kodeksu socjalnego).

13 Rozdział 2 Wybrane zasady organizacyjne systemu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży 8 Zgodnie z 85 ust. 2 nr 6 księgi VIII kodeksu socjalnego podmioty ponadlokalne są również właściwe rzeczowo w zakresie realizacji zadań na rzecz ochrony dzieci i młodzieży w placówkach wsparcia socjalnego ( 45-48a księgi VIII kodeksu socjalnego). 2.2 Planowanie pomocy społecznej dla młodzieży W celu faktycznego urzeczywistnienia reorganizacji pomocy społecznej dla młodzieży z tytułu wejścia w życie księgi VIII kodeksu socjalnego oraz wdrożenia skodyfikowanego w 1 księgi VIII kodeksu socjalnego programu pomocy dla młodzieży, na podmiotach działających w sferze publicznej pomocy na rzecz młodzieży zgodnie z 80 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego spoczywa obowiązek ustalenia zapotrzebowania na placówki i usługi społeczne w perspektywie średnioterminowej przy uwzględnieniu życzeń, potrzeb i zainteresowań ludzi młodych i osób uprawnionych do sprawowania pieczy rodzicielskiej, zaplanowania w odpowiednim czasie i wymiarze działań koniecznych do zaspokojenia określonego zapotrzebowania, a także zaspokojenia w odpowiedni sposób zapotrzebowania na działania pozaplanowe (nieprzewidziane). Rezultatem planowania pomocy na rzecz młodzieży, mającej sprostać tym wymaganiom, są cele i kierunki rozwoju polityki w zakresie pomocy społecznej na rzecz młodzieży, które definiowane i poszerzane są w zakresach kompetencyjnych jednostek samorządowych (por. Kern w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 80, uwaga na marginsie 1). Szczególne znaczenie ma przy tym fakt, że faktyczna liczba i konkretna organizacja ofert wsparcia, placówek i usług społecznych nie może być określona odgórnie ani na mocy wymogów ustawowych, ani w drodze obiektywnie wyliczonego zapotrzebowania, ani poprzez ustanowienie wytycznych. Wobec tego planowanie pomocy społecznej dla młodzieży jest permanentnym procesem negocjacyjnym, wymagającym ciągłej partycypacji zarówno osób małoletnich i osób uprawnionych do sprawowania nad nimi pieczy, jak i koncesjonowanych socjalnych organizacji pozarządowych (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 80, uwaga na marginesie 11). W stosunku do wszystkich placówek i usług społecznych i związanej z nimi pomocy w wychowaniu obowiązuje zasada, iż zgodnie z 80 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego winny one być planowane i udostępniane przy uwzględnieniu codziennego otoczenia jednostki i jej przestrzeni socjalnej. Dla pomocy wychowawczej oznacza to, że placówki i usługi społeczne zarówno pod względem metodologicznym jak i przestrzennym skorelowane winny być bezpośrednio z potrzebami osób małoletnich i osób uprawnionych do sprawowania nad nimi pieczy rodzicielskiej i - o ile możliwe - zlokalizowane w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

14 Rozdział 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech 9 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech 3.1 Zasada subsydiarności w systemie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Wspólnoty większe zgodnie z zakorzenioną w katolickiej nauce społecznej zasadą subsydiarności winny dać możliwość działania wspólnotom mniejszym i jednostce działającej w ramach społeczeństwa (subsydiarność pasywna) i przy tym wspierać je/ją aktywnie (subsydiarność aktywna) (por. Kunkel 2010, S. 79; Münder et al, FK-SGB VIII, 4, uwaga na marginesie 5). W zakresie pomocy społecznej na rzecz młodzieży zasada subsydiarności znajduje swoje odbicie w szczególności w relacjach pomiędzy sektorem publicznym a sektorem pozarządowym. Zgodnie z 4 ust. 1 zdanie 1 księgi VIII kodeksu socjalnego sektor publiczny dla dobra osób małoletnich i ich rodzin powinien współpracować z sektorem pozarządowym w zakresie pomocy społecznej na rzecz młodzieży na zasadach partnerskich. Współpraca na tym polu ma przebiegać na równorzędnych prawach, tzn. podmioty pozarządowe działające w sferze pomocy społecznej na rzecz młodzieży realizują własne zadania i nie pełnią funkcji zleceniobiorców sektora publicznej pomocy społecznej (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 4, uwaga na marginesie 5). Zgodnie z 4 ust. 1 zdanie 2 księgi VIII kodeksu socjalnego sektor publicznej pomocy na rzecz młodzieży zobligowany jest do przestrzegania samodzielności sektora pozarządowej pomocy na rzecz młodzieży w zakresie wyznaczonych celów i realizacji zadań oraz w zakresie tworzenia struktur organizacyjnych organizacji pozarządowych. Oznacza to, że nie może tu wystąpić żaden stosunek podporządkowania lub nadrzędności (Kern w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księgi VIII kodeksu socjalnego, 4, uwaga na marginesie 7) i że finansowanie publiczne nie może być obarczone jakimikolwiek zobowiązaniami lub obostrzeniami, które ingerowałyby w ten chroniony obszar autonomii (Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 4, uwaga na marginesie 12). W myśl subsydiarności pasywnej sektor publicznej pomocy społecznej na rzecz młodzieży zgodnie z 4 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego powinien odstąpić od własnych działań, o ile odpowiednie placówki, usługi socjalne i zajęcia zapewnione są przez koncesjonowane organizacje pozarządowe działające w sferze pomocy społecznej na rzecz młodzieży lub mogą być przez nie w porę stworzone. 3.2 Prawo indywidualizacji i prawo wyboru na podstawie księgi VIII kodeksu socjalnego Związana z wejściem w życie księgi VIII kodeksu socjalnego reorganizacja pomocy społecznej dla młodzieży podkreślana jest głównie poprzez skodyfikowane w 5 księgi VIII kodeksu socjalnego prawo indywidualizacji (wyrażania życzeń) i wyboru form wsparcia przez osoby uprawnione do ich uzyskania. Zgodnie z 5 ust. 1 zdanie 1 księgi VIII kodeksu socjalnego osoby uprawnione do uzyskania świadczenia mają prawo do wyboru odpowiedniej placówki i usługi socjalnej spośród różnych podmiotów oraz do wyrażania swoich życzeń co do kształtu udzielanej pomocy. To prawo indywidualizacji i wyboru podkreśla myśl przewodnią księgi VIII kodeksu socjalnego, tj. świadczenie socjalne, gdyż uwypukla ono rolę podmiotu, którą przyjmują osoby uprawnione do świadczeń w momencie korzystania z pomocy państwowej (por.

15 Rozdział 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech 10 Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 5, uwaga na marginesie 1). Kto w konkretnym przypadku jest świadczeniobiorcą prawa indywidualizacji i wyboru, wynika z norm szczegółowych, które regulują obszary zadań i świadczeń z zakresu pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży (por. 11 i kolejne księgi VIII kodeksu socjalnego). Świadczeniobiorcom zwrócić należy uwagę na istnienie prawa indywidualizacji i wyboru ( 5 ust. 1 zdanie 2 księgi VIII kodeksu socjalnego). To prawo indywidualizacji i wyboru, kierujące się przeciwko podmiotowi publicznemu (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 5, uwaga na marginesie 7), ma zastosowanie w szczególności w zakresie korzystania z pomocy wychowawczej. Właśnie tu ogromne znaczenie dla świadczeniobiorców i dla rezultatów adekwatnych i koniecznych form wsparcia w wychowaniu ma fakt, że za pomocą wyrażonego indywidualnie życzenia co do konkretnej formy wsparcia oraz poprzez świadomy wybór placówek i usług socjalnych w miarę możliwości z góry osiągane jest optymalne zsynchronizowanie pomiędzy świadczeniobiorcą a świadczeniodawcą. Prawo indywidualizacji i wyboru nie jest jednak prawem nieograniczonym. Z jednej strony odnosi się ono bowiem tylko do istniejących już placówek i usług, nie przyznaje zatem świadczeniobiorcy roszczenia o stworzenie specjalnych, nie ujętych w katalogu usług i placówek form wsparcia z zakresu pomocy społecznej (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 5, uwaga na marginesie 9). Z drugiej zaś strony prawo indywidualizacji i wyboru nakłada w 5 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego na świadczeniobiorców kolejne ograniczenie, polegające na tym, iż prawo to może być przyznane świadczeniobiorcom wówczas, gdy wrażone życzenie i dokonany wybór nie jest związany z niewspółmiernymi kosztami dodatkowymi. Wprawdzie przekroczenie średnich kosztów w pewnych ramach jest dopuszczalne, ale nieprecyzyjnie określony termin prawny niewspółmierne koszty dodatkowe wymaga interpretacji. W pierwszym etapie określić należy wysokość kosztów dodatkowych. Według Wiesnera powstanie kosztów dodatkowych ustalić można na podstawie przeprowadzania analizy porównawczej. Konkretnie rzecz biorąc, porównać należy koszty, które powstają przy uwzględnieniu indywidualnego życzenia świadczeniobiorcy, z kosztami, które powstałyby przy przeprowadzaniu działania (wsparcia) z pominięciem tegoż życzenia (por. Wiesner SGB VIII, 5, uwaga na marginesie 12). W drugim etapie ocenić należy współmierność względnie niewspółmierność tych kosztów dodatkowych. Ponieważ brak jest powszechnie obowiązującego kryterium ustalania niewspółmierności (akceptowalne koszty dodatkowe wykazują duże różnice w zależności od rozpatrującego wniosek Urzędu ds. Dzieci i Młodzieży), interpretacja zależy od indywidualnego przypadku i wymaga opiniującego sposobu rozpatrzenia, który ocenia również życzenie wyrażone przez świadczeniobiorcę w związku z jego indywidualną sytuacja kryzysową (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 5, uwaga na marginesie 16). Ten sposób postępowania wyjaśnia częściowo bardzo duże różnice regionalne akceptowanych kosztów dodatkowych.

16 Rozdział 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech 11 Ponadto, zgodnie z 5 ust. 2 zdanie 2 księgi VIII kodeksu socjalnego, prawo indywidualizacji i wyboru zasadniczo ograniczone jest wyłącznie do placówek, z którymi zawarto umowy z 78b księgi VIII kodeksu socjalnego, chyba że w danym przypadku wskazane jest udzielenie świadczenia w danej placówce oraz wymaga tego indywidualny plan pomocy ( 36 księgi VIII kodeksu socjalnego). 3.3 Prawo dzieci i młodzieży do partycypacji w systemie pomocy społecznej Partycypacja świadczeniobiorców (por. Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 11, uwaga na marginesie 37), w szczególności dzieci i młodzieży, w procesie decyzyjnym w zakresie pomocy społecznej dla młodzieży i w procesie udzielania pomocy, obejmuje włączenie dzieci i młodzieży w decyzje i procesy, które mają wpływ na ich życie i ich warunki życia. Partycypacja jest istotnym elementem pomocy społecznej dla młodzieży. Partycypacja dzieci i młodzieży realizowana jest między innymi poprzez nałożony w 8 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego obowiązek włączenia dzieci i młodzieży - adekwatnie do ich poziomu rozwoju - we wszystkie decyzje i procesy publicznego sektora pomocy społecznej na rzecz młodzieży. 4 Szczególnie w zakresie korzystania z pomocy wychowawczej stworzenie możliwości do partycypacji (Münder et al, FK księga VIII kodeksu socjalnego, 36, uwaga na marginesie 10) i faktycznych możliwości partycypacji odgrywają istotną rolę. Dopiero w momencie, gdy dzieci, młodzież i osoby uprawnione do sprawowania nad nimi pieczy rodzicielskiej faktycznie będę uczestniczyć w identyfikacji zapotrzebowania na daną formę wsparcia w wychowaniu i decyzjach dotyczących rodzaju i wielkości konkretnej pomocy wychowawczej, pomoc taka może zostać udzielona efektywnie. Z tym postulatem koresponduje określone w 36 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego (por. punkt 4.5) roszczenie o udzielenie wsparcia doradczego, które przysługuje dzieciom, młodzieży i osobom uprawnionym do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnimi, zanim skorzystają oni z pomocy wychowawczej lub jeżeli konieczna okaże się ewentualna zmiana rodzaju i wielkości wsparcia. 4 Szczegółowych informacji na temat partycypacji zasięgnąć można w federalnym zespole koordynacyjnym Krajowych Urzędów ds. Dzieci i Młodzieży (BAGLJÄ): Partycypacja dzieci i młodzieży w ramach udzielania zezwoleń na prowadzenie placówek oferujących pomoc wychowawcza. BMFSFJ: Standardy jakości dotyczące partycypacji dzieci i młodzieży. Ogólne standardy jakości i zalecenia dla placówek wsparcia dziennego, szkół, jednostek samorządowych, pracy z dziećmi i młodzieżą oraz pomocy wychowawczej, Berlin 2010.

17 Rozdział 3 Podstawowe zasady prawa pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży w Niemczech Relacje z innymi świadczeniami pomocy społecznej - Prymat i podporządkowanie pomocy społecznej dla dzieci i młodzieży Stosunek świadczeń społecznych określonych w księdze VIII kodeksu socjalnego do innych świadczeń i zobowiązań uregulowany jest w 10 księgi VIII kodeksu socjalnego. Tym samym ta norma kolizyjna definiuje, jakie świadczenia w stosunku do świadczeń określonych w księdze VIII kodeksu socjalnego mają pierwszeństwo lub jakie są drugorzędne. Skodyfikowane w 10 ust. 1 zdanie 1 księgi VIII kodeksu socjalnego podporządkowanie (drugorzędność) świadczeń z zakresu pomocy społecznej dla młodzieży w stosunku do zobowiązań innych podmiotów, w szczególności oferujących inne świadczenia socjalne lub szkół, przełamany jest jedynie w nielicznych przypadkach. I tak w 10 ust. 2 księgi VIII kodeksu socjalnego wobec świadczeń z zakresu pomocy społecznej dla młodzieży zniesiony jest prymat obowiązku utrzymania na rzecz pobierania składek. W 10 ust. 3 księgi VIII kodeksu socjalnego określone zostało pierwszeństwo świadczeń z zakresu pomocy społecznej dla młodzieży w stosunku do świadczeń określonych w księdze II kodeksu socjalnego, przy jednoczesnym prymacie świadczeń strukturalnych w zakresie integracji zawodowej w oparciu o księgę II kodeksu socjalnego. 10 ust. 4 księgi VIII kodeksu socjalnego reguluje pierwszeństwo świadczeń społecznych dla młodzieży w stosunku do świadczeń określonych w księdze XII kodeksu socjalnego, przy jednoczesnym podporządkowaniu świadczeń pomocy dla młodzieży świadczeniom określonym w księdze XII kodeksu socjalnego dla dzieci i młodzieży zaburzonych intelektualnie lub fizycznie (por. Münder et al, FK-SGB VIII; 10, uwaga na marginesie 1). Zasadniczo podporządkowanie to jest częścią podstawowych zasad opieki publicznej, a zatem również pomocy społecznej dla młodzieży. Ponieważ zasada podporządkowania dotyczy zarówno publicznego sektora pomocy społecznej na rzecz młodzieży, jak i podmiotów pomocy socjalnej i zabezpieczenia podstawowego, 10 księgi VIII kodeksu socjalnego jest jednocześnie normą kolizyjną w odniesieniu do świadczeń (częściowo) konkurencyjnych (por. Wiesner, SGB VIII, 10, uwaga na marginesie 3f). Czy konkurencja ta w odniesieniu do świadczeń publicznej pomocy społecznej dla młodzieży faktycznie ma miejsce, ocenić można jedynie na podstawie celu udzielanego świadczenia i tylko w przypadkach, w których istnieje zbieżność świadczeń (por. Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 10, uwaga na marginesie 8). Określone w 10 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego pierwszeństwo w szczególności podmiotów udzielających świadczenia socjalne i szkół może być zrealizowane tylko wówczas, gdy roszczenie faktycznie może zostać zrealizowane, a zatem wtedy, gdy podmiot zobowiązany do wykonania świadczenia jest w stanie faktycznie zaoferować pomoc i ją udzielić (por. Wiesner, księgi VIII kodeksu socjalnego, 10, uwaga na marginesie 25).

18 13 4 Pomoc społeczna dla dzieci i młodzieży jako prawo do uzyskania świadczenia: Pomoc Reorganizacja systemu pomocy społecznej dla młodzieży, polegająca na rezygnacji z interwencjonizmu na rzecz zarządzania świadczeniami socjalnymi (wsparciem), znajduje swoje odzwierciedlenie w szczególności w typie świadczenia pomoc wychowawcza. Księga VIII kodeksu socjalnego - inaczej niż wcześniejsza ustawa o sprawowaniu opieki społecznej nad młodzieżą - nie zna w katalogu oferowanych świadczeń ingerencji w odpowiedzialność wychowawczą rodziców; niezależna ingerencja w prawo wychowania dziecka przez rodziców nie jest zatem z reguły możliwa w świetle przepisów określonych w księdze VIII kodeksu socjalnego. O ile ingerencja taka okaże się konieczna ze względu na zagrożenie dobra dziecka, wkroczyć musi sąd rodzinny i podjąć odpowiednie działania z urzędu (por. FischerSchellhorn/Fischer/Mann/Kern, księgi VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 2). Pomoc wychowawcza, zgodnie z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego, osobom uprawnionym umożliwia raczej dobrowolne korzystanie ze świadczeń pomocy społecznej dla młodzieży, przy założeniu że nie podjęto działań interwencyjnych z tytułu zagrożenia dobra dziecka (por BGB (niemiecki kodeks cywilny)). Niebezpieczeństwo nadużycia świadczeń społecznych w zakresie pomocy wychowawczej faktycznie nie występuje, gdyż - mimo niezbyt wysokiego materialno-prawnego progu korzystania z tych świadczeń - organizacyjne i psychologiczne bariery dostępu mogą zakłócić skorzystanie z pomocy wychowawczej w odpowiednim czasie, jak słusznie podkreśla Schmid-Obkirchner (por. Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 17). Typ świadczenia pomoc wychowawcza opisany jest w rozdziale czwartym księgi VIII kodeksu socjalnego. Przy tym 27 księgi VIII kodeksu socjalnego stanowi główną normę dla pomocy wychowawczej i opisuje w szczególności warunki uzyskania roszczenia, rodzaje wsparcia i poszczególne świadczenia społeczne. Ogółem 27 jest główną normą dla poszczególnych form pomocy wychowawczej, określonych w księgi VIII kodeksu socjalnego. Skodyfikowane w 27 księgi VIII kodeksu socjalnego formalne warunki uzyskania roszczenia muszą być spełnione niezależnie od udzielanej w indywidualnym przypadku formy wsparcia (por. Fischer in Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księgi VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 9). W przypadku spełnienia kryteriów udzielenia świadczenia (kryteriów formalnych), określonych w 27 udzielenie pomocy wychowawczej. księgi VIII kodeksu socjalnego, klientowi przysługuje roszczenie o

19 Osoby uprawnione do korzystania ze świadczeń Właścicielem roszczenia o udzielenie pomocy wychowawczej z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego jest osoba uprawniona do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnim; ona jest zatem osobą uprawnioną do uzyskania świadczenia (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 3). Kto jest osobą uprawnioną do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnim, ustalane jest z kolei na podstawie 7 ust.1 nr 5 księgi VIII kodeksu socjalnego na podstawie przepisów niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB). Zgodnie z przepisami niemieckiego kodeksu cywilnego mogą to być rodzice wspólnie, jeden rodzic, kurator (z urzędu) lub opiekun (z urzędu) (por ust. 1, 1626a, 1671 ust. 1 i 2, 1773, 1909 BGB (niemiecki kodeks cywilny)). Jeżeli roszczenie o udzielenie pomocy wychowawczej przysługuje obojgu rodzicom, obojgu rodzicom przysługuje również uprawnienie i obowiązek w sferze podjęcia decyzji co do rzeczywistego skorzystania z pomocy wychowawczej. Jeżeli rodzice mieszkają wspólnie i tylko jeden z nich domaga się pomocy, na początku przyjmuje się, że drugi rodzic jest o tym poinformowany i aprobuje korzystanie z pomocy (por. Fischer w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 15). Jeżeli któreś z rodziców mimo sprzeciwu drugiego rodzica zdecyduje się na korzystanie z pomocy społecznej, pomoc wychowawcza w sposób zgodny z prawem nie może zostać udzielona wbrew woli rodzica wnoszącego sprzeciw (por. Münder et al, FK księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 33). Pomiędzy rodzicami uprawnionymi do sprawowania władzy rodzicielskiej należy zatem osiągnąć porozumienie, a jeśli to nie powiedzie się, to zgodnie z 1628 BGB istnieje możliwość odwołania się do sądu rodzinnego, który na wniosek jednego z rodziców przenosi decyzję na rodzica drugiego. Jeżeli rodzice żyją w separacji, to zgodnie z 1687 ust. 1 BGB w sprawach dotyczących życia codziennego uprawnieni są oni do podejmowania samodzielnych decyzji, a tylko w sprawach wyższej rangi wymagana jest zgoda obydwu rodziców. W kwestii oceny, czy decyzja o korzystaniu z pomocy społecznej w formie pomocy wychowawczej zalicza się do spraw, które dla dziecka mają wyższą rangę, Schmid- Obkirchner opowiada się za tym, by pytanie to odnieść do konkretnego przypadku i ocenić w zależności od intensywności i długości danej formy pomocy wychowawczej (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 11). Księga VIII kodeksu socjalnego nie nakłada obowiązku składania formalnego wniosku o skorzystanie z pomocy wychowawczej. Podmiot publiczny - inaczej niż w przypadku pomocy socjalnej - zobowiązany jest do udzielenia świadczenia, o ile spełnione zostały kryteria formalne jego przyznania. Przyznanie pomocy wychowawczej z mocą wsteczną i z urzędu jest niedopuszczalne. W celu skorzystania z pomocy wychowawczej wymagane jest raczej jednoznaczne oświadczenie woli, złożone przez osoby uprawnione do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnim. Nie oznacza to jednak, że właściwy podmiot publiczny musi czekać do momentu, aż osoby uprawnione do sprawowania

20 15 pieczy rodzicielskiej nad małoletnim z własnej inicjatywy zwrócą się do niego z prośbą o pomoc. Podmiot publiczny jest uprawniony i zobowiązany etycznie do poinformowania osób uprawnionych do sprawowania pieczy rodzicielskiej nad małoletnim o możliwości uzyskania wsparcia w zakresie pomocy wychowawczej oraz do dążenia do tego, by osoby te z ów pomocy skorzystały. Jednocześnie należy podkreślić, że pomoc wychowawcza nie może być narzucona, to znaczy: jeżeli osoba uprawniona do roszczenia nie zgodzi się na skorzystanie z pomocy wychowawczej, to decyzję taką - o ile nie występują przesłanki z 1666 BGB, zobowiązujące do działania z urzędu w przypadku narażenia dobra dziecka - należy zaakceptować, nawet jeżeli spełnione zostały kryteria formalne uzyskania roszczenia. 4.2 Kryteria formalne uzyskania roszczenia wg 27 księgi VIII kodeksu socjalnego W odpowiedzi na pytanie o kryteria formalne uzyskania roszczenia z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego w odpowiednich komentarzach znaleźć można różne wykładnie. Powszechnie panująca opinia i praktykowany sposób postępowania przejawia się tym, że do kryteriów formalnych z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego zaliczamy oprócz niezagwarantowania osobie małoletniej odpowiedniego dla niej wychowania również pomoc, która jest adekwatna i konieczna dla rozwoju osoby małoletniej (por. Fischer in Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 30, inaczej Schmid-Obkirchner: przyznanie adekwatnej i koniecznej pomocy jest skutkiem prawnym, a nie kryterium formalnym, por. Wiesner SGB VIII, 27, uwaga na marginesie 25a). Niniejsza ekspertyza zgadza się z powszechnie panującą opinią Niezagwarantowanie wychowania odpowiedniego dla dobra dziecka/osoby młodocianej zapotrzebowanie na działania wychowawcze Pierwszym i nadrzędnym kryterium formalnym z 27 ust. 1 księgi VIII kodeksu socjalnego jest kryterium mówiące o tym, że w przypadku nieudzielania dziecku lub osobie młodocianej pomocy wychowawczej wychowanie służącego jego/jej dobru nie zostanie zagwarantowane. Zadanie spoczywające na podmiocie publicznym polega zatem głównie na tym, by w ramach pierwszego wywiadu lub w procesie identyfikacji zapotrzebowania wraz z osobami uprawnionymi do sprawowania pieczy rodzicielskiej i partycypującymi w tym procesie małoletnimi zidentyfikować problem wychowawczy (por.wiesner SGB VIII, 27, uwaga na marginesie 20), który uniemożliwia zagwarantowanie małoletniemu właściwego wychowania. By ocenić problem wychowawczy, nie można posiłkować się kryteriami przyjętymi dla socjalizacji przebiegającej w warunkach normalnych (Münder nach Wiesner księgi VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 20). Wprost przeciwnie: By miarodajnie ocenić problem wychowawczy należy ustalić indywidualne czynniki, które negatywnie wpływają na sytuację życiową i prawidłowy rozwój dziecka lub które w przyszłości zakłócić mogą sytuację życiową lub prawidłowy rozwój dziecka, oraz niemożność rodziców do samodzielnego przeciwdziałania tym negatywnym czynnikom (por. Wiesner, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 21).

21 16 Zadanie spoczywające na podmiocie publicznym przy ocenie problemu wychowawczego polega na tym, by przeanalizować swój punkt widzenia oraz punkt widzenia dziecka i w rezultacie zjednoczyć oba ze sobą. Jest to trudne zadanie socjopedagogiczne (dydaktyczno-wychowawcze), które stawia wysokie wymagania co do umiejętności wczuwania się w położenie innej osoby oraz kompetencji socjalnych w stosunku do osób uczestniczących w tym procesie (Schmid 2003, S. 33, Deutscher Verein 2006). Dodatkowo znaczącą rolę odgrywa fakt, że problem wychowawczy powstał lub może powstać w wyniku działania wychowawczego lub jego zaniechania ze strony rodziców, na skutek czego wystąpi obiektywne niedopełnienie funkcji wychowawczej rodzica. Przy tym dla uzasadnienia roszczenia nie odgrywa żadnej roli fakt, czy deficyt wychowawczy faktycznie już wystąpił (por. Fischer w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 22f). Raczej wystarczy prognoza, że w przypadku dalszego istnienia problemu wychowawczego taki deficyt mógłby wystąpić. A zatem przyznanie pomocy wychowawczej wiąże się z wystąpieniem zapotrzebowania na działania wychowawcze, które uzasadnione są w przypadku wystąpienia problemu wychowawczego (por. Fischer w Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 25). Jednakże problemy, których przyczyną nie jest zapotrzebowanie na działania wychowawcze (na przykład problemy materialne, szkolne lub zdrowotne), nie stanowią przesłanek uzasadniających uzyskanie roszczenia o udzielenie pomocy wychowawczej (por. Wiesner księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 24) Kryterium adekwatności i konieczności Wystąpienie problemu wychowawczego, a zatem i zapotrzebowania na działania wychowanie, nie pociąga jednak za sobą automatycznie przyznania roszczenia o udzielenie pomocy wychowawczej z 27 księgi VIII kodeksu socjalnego. W celu uzasadnienia uzyskania roszczenia wymagane jest dodatkowo, by pomoc wychowawcza była generalnie adekwatna i konieczna, nawet jeśli w dalszym procesie udzielania pomocy przy wyborze konkretnej formy wsparcia jej indywidualna adekwatność i konieczność również podlegać będzie ocenie (por. Fischer in Schellhorn/Fischer/Mann/Kern, księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 30). Pomoc wychowawcza okaże się adekwatna, jeżeli jedna ze wskazanych w księgi VIII kodeksu socjalnego dydaktyczno-wychowawczych form wsparcia będzie w stanie naprawić problem wychowawczy. A zatem pomoc wychowawcza jako taka nie jest na przykład adekwatna, jeżeli rodzice nie są gotowi do współdziałania w procesie udzielenia wsparcia lub jeżeli wskazane w księgi VIII kodeksu socjalnego formy pomocy nie nadają się do usunięcia problemu, a nadają się w tym celu raczej inne świadczenia systemu pomocy społecznej dla młodzieży (por. Kunkel w LPK księga VIII kodeksu socjalnego, 27, uwaga na marginesie 6).