O R Z E C Z N I C T W O TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO

Transkrypt

1 O R Z E C Z N I C T W O TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO ZBIÓR URZĘDOWY Seria A Warszawa, dnia 30 listopada 2010 r. Nr 9 (136) TREÂå poz. WYROKI I POSTANOWIENIA str. 96 wyrok z dnia 4 listopada 2010 r., sygn. K 19/ wyrok z dnia 4 listopada 2010 r., sygn. P 44/ wyrok z dnia 9 listopada 2010 r., sygn. K 13/ wyrok z dnia 9 listopada 2010 r., sygn. SK 10/ wyrok z dnia 15 listopada 2010 r., sygn. P 32/ wyrok z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. P 86/ wyrok z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. K 2/ wyrok z dnia 17 listopada 2010 r., sygn. SK 23/ wyrok z dnia 18 listopada 2010 r., sygn. P 29/ wyrok z dnia 22 listopada 2010 r., sygn. P 28/ wyrok z dnia 23 listopada 2010 r., sygn. K 5/ wyrok z dnia 23 listopada 2010 r., sygn. P 23/ wyrok z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. K 32/ wyrok z dnia 25 listopada 2010 r., sygn. K 27/ postanowienie z dnia 10 listopada 2010 r., sygn. K 32/ postanowienie z dnia 15 listopada 2010 r., sygn. S 4/ postanowienie z dnia 16 listopada 2010 r., sygn. Kp 1/ postanowienie z dnia 17 listopada 2010 r., sygn. K 6/ postanowienie z dnia 23 listopada 2010 r., sygn. SK 23/ postanowienie z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. Pp 1/ postanowienie z dnia 26 listopada 2010 r., sygn. K 33/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 8/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 8/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 37/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 37/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 39/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 39/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 16/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. SK 16/ postanowienie z dnia 29 listopada 2010 r., sygn. P 45/ postanowienie z dnia 30 listopada 2010 r., sygn. S 5/ Sko ro wi dze: orze czeƒ we d ug sy gna tur ak tów nor ma tyw nych rze czo wy

2

3 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 Trybunał Konstytucyjny w składzie: Mirosław Granat przewodniczàcy Stanisław Biernat sprawozdawca Maria Gintowt-Jankowicz Marek Kotlinowski Marek Mazurkiewicz, 96 WYROK z dnia 4 listopada 2010 r. Sygn. akt K 19/06 * W imieniu Rzeczypospolitej Polskiej protokolant: Gra yna Szałygo, po rozpoznaniu, z udziałem wnioskodawcy oraz Sejmu i Prokuratora Generalnego, na rozprawie w dniu 4 listopada 2010 r., wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich o zbadanie zgodnoêci: art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks post powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnoêci (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.), a w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà, z art. 71 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, o r z e k a: I Art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks post powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i wynikajàcà z niego zasadà prawidłowej legislacji, z art. 45 ust. 1 oraz z art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a ponadto w zakresie, w jakim dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà, jest niezgodny tak e z art. 71 ust. 1 Konstytucji. II Przepis wymieniony w cz Êci I wyroku traci moc obowiàzujàcà z upływem 12 (dwunastu) miesi cy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto p o s t a n a w i a: na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz oraz z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375) umorzyç post powanie w pozostałym zakresie. * Sentencja została ogłoszona dnia 16 listopada 2010 r. w Dz. U. Nr 215, poz

4 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 UZASADNIENIE I 1. Rzecznik Praw Obywatelskich (dalej tak e: wnioskodawca) we wniosku z 22 czerwca 2006 r. wniósł o stwierdzenie niezgodnoêci art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks post powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: kodeks post powania cywilnego lub k.p.c.) z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnoêci (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja), zaê w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà z art. 71 ust. 1 Konstytucji. Powy szy wniosek został wniesiony z uwagi na liczne skargi kierowane do Rzecznika Praw Obywatelskich przez wierzycieli majàcych trudnoêci w egzekwowaniu wyroków orzekajàcych eksmisj innej osoby z ich mieszkania, w których sàd nie przyznał dłu nikowi prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego. Wnioskodawca wskazał, e od chwili wejêcia w ycie 5 lutego 2005 r. nowelizacji art k.p.c., dokonanej ustawà z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks post powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804), wyegzekwowanie orzeczonego wyrokiem sàdowym obowiàzku opró nienia lokalu przez osob, której sàd nie przyznał prawa do lokalu socjalnego, stało si w praktyce niemo liwe. Przeszkodà w wykonaniu wyroku jest regulacja przewidziana w art k.p.c., zgodnie z którà komornik ma obowiàzek wstrzymaç si z wykonaniem czynnoêci egzekucyjnej do czasu, gdy gmina wska e dłu nikowi tymczasowe pomieszczenie lub gdy dłu nik znajdzie takie pomieszczenie. W myêl art k.p.c. pomieszczenie tymczasowe mo e równie wskazaç wierzyciel. Poniewa ani dłu nicy, ani gminy z reguły nie dysponujà stosownym pomieszczeniem tymczasowym, prawomocne orzeczenie eksmisyjne, w którym dłu nikowi nie przyznano prawa do lokalu socjalnego, nie mo e zostaç wykonane. Ze wzgl du na to, e art k.p.c. nie przewiduje adnych wyjàtków, nie sà równie egzekwowane wyroki, w których sàd orzekł o obowiàzku opró nienia mieszkania przez osob zn cajàcà si nad rodzinà. Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: ustawa o ochronie praw lokatorów) takiej osobie nie przysługuje prawo do lokalu socjalnego. W ocenie wnioskodawcy, wykładnia art k.p.c. budzi w praktyce daleko idàce wàtpliwoêci. Brak jednoznacznego okreêlenia obowiàzku dostarczenia pomieszczenia tymczasowego powoduje w praktyce, e ani dłu nik, ani wierzyciel, ani gmina nie czujà si zobligowani do poszukiwania takiego pomieszczenia dla dłu nika. Wnioskodawca wskazał, e z kwestionowanego przepisu nie wynika równie, na jaki okres pomieszczenie tymczasowe powinno byç dostarczone oraz na podstawie jakiego tytułu prawnego dłu nik ma je zajmowaç. WàtpliwoÊci powstajà równie w kwestii odpłatnoêci za zajmowanie pomieszczenia tymczasowego. Zdaniem wnioskodawcy, kwestionowany przepis nie został skorelowany ze stosownymi uregulowaniami zawartymi w ustawie o ochronie praw lokatorów, w szczególnoêci zaê z art. 16 i art. 17 tej ustawy. Przepisy te, wobec kategorycznego brzmienia art k.p.c., zezwalajàcego na dokonanie eksmisji jedynie po uprzednim dostarczeniu dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego, utraciły, jak si wydaje, znaczenie prawne. Zdaniem wnioskodawcy, ze wzgl du na wskazane powy ej wàtpliwoêci, które nie dajà si usunàç w drodze wykładni, art k.p.c. pozostaje w sprzecznoêci z zasadà poprawnej legislacji przewidzianà w art. 2 Konstytucji. W odniesieniu do zarzutu naruszenia przez kwestionowanà regulacj art. 45 ust. 1 Konstytucji wnioskodawca wskazał, e konstrukcja prawna przewidziana w art k.p.c. uniemo liwia zakoƒczenie sprawy o opró nienie lokalu mieszkalnego w rozsàdnym terminie. Wierzyciel dysponujàcy tytułem wykonawczym nakazujàcym dłu nikowi opró nienie lokalu, wykorzystujàc Êrodki prawne przewidziane w kodeksie post powania cywilnego, nie jest w stanie doprowadziç do wykonania tego obowiàzku. Komornik jest zobowiàzany wstrzymaç eksmisj do chwili, gdy któryê z podmiotów wskazanych w art k.p.c. znajdzie dla dłu nika pomieszczenie tymczasowe. W ocenie wnioskodawcy, z obowiàzujàcych przepisów nie sposób wywieêç, e obowiàzek dostarczenia takiego pomieszczenia spoczywa na gminie. Ponadto brak działania po stronie gminy i dłu nika nie został obwarowany przez ustawodawc adnymi sankcjami. W konsekwencji, mimo e wierzyciel dysponuje tytułem wykonawczym, dłu nik, który nie wska e pomieszczenia tymczasowego, mo e przebywaç w zajmowanym lokalu przez czas bli ej nieokreêlony, wiedzàc, e komornik nie jest w stanie podjàç czynnoêci egzekucyjnej. W Êwietle przedstawionych okolicznoêci, zdaniem wnioskodawcy, art k.p.c. jest niezgodny ze standardem zawartym art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy narusza prawo jednostki do rozpatrzenia sprawy przez sàd bez nieuzasadnionej zwłoki, uniemo liwiajàc definitywne zaspokojenie roszczeƒ wierzyciela. Ponadto zaskar ony przepis jest niezgodny z art. 6 ust. 1 Konwencji, gdy wstrzymanie czynnoêci egzekucyjnych do chwili wska- 1398

5 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 zania pomieszczenia tymczasowego, bez nało enia w tym wzgl dzie stosownych obowiàzków na gmin bàdê dłu nika, uniemo liwia wykonanie w rozsàdnym terminie obowiàzku opró nienia lokalu. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, art k.p.c. jest niezgodny z art. 64 ust. 1 Konstytucji gwarantujàcym jednostce ochron własnoêci i innych praw majàtkowych. Wnioskodawca wskazał, e mo liwoêç rozporzàdzania przedmiotem własnoêci jest jednym z najwa niejszych i fundamentalnych elementów prawa własnoêci. W omawianym przypadku właêciciel został czasowo pozbawiony prawa do dysponowania przedmiotem swojej własnoêci. Do momentu dostarczenia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego właêciciel zmuszony jest znosiç to, e z przedmiotu jego własnoêci lub innego prawa majàtkowego, wbrew jego woli, korzysta inna osoba. Wnioskodawca podkreêlił, e wskazanego ograniczenia nie sposób pogodziç z treêcià art. 31 ust. 3 Konstytucji. Mimo e ograniczenie wynikajàce z art k.p.c. zostało wprowadzone w celu ochrony wolnoêci i praw innych osób przed eksmisjà na bruk, która sprzeciwia si zasadzie poszanowania i ochrony godnoêci człowieka wyra onej w art. 30 Konstytucji, nie spełnia ono wymagania proporcjonalnoêci. W ocenie wnioskodawcy, nie ma koniecznoêci, aby ochrona obywateli przed eksmisjà na bruk odbywała si w głównej mierze na koszt właêcicieli lokali mieszkalnych. W ocenie wnioskodawcy, mo liwe jest takie ukształtowanie ochrony przed eksmisjà na bruk, aby prawa właêcicieli mieszkaƒ do dysponowania przedmiotem tego prawa były w wi kszym stopniu respektowane. Wymaga to jednak precyzyjnego okreêlenia przez ustawodawc, e obowiàzek dostarczenia pomieszczenia tymczasowego spoczywa na gminie, a wi c na podmiocie, do którego zadaƒ własnych nale y zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorzàdowej. Ponadto zgodnie z dyspozycjà art. 31 ust. 3 Konstytucji ograniczenia konstytucyjnych wolnoêci i praw nie mogà naruszaç ich istoty. W ocenie wnioskodawcy, ograniczenie przewidziane w art k.p.c. godzi w istot prawa własnoêci oraz innych praw majàtkowych przez to, e na czas nieokreêlony pozbawia wierzyciela mo liwoêci dysponowania tym prawem, jednoczeênie nie gwarantujàc mo liwoêci dochodzenia jakiejkolwiek rekompensaty z tego tytułu. Wnioskodawca wskazał, e art k.p.c. znajduje równie zastosowanie w przypadkach, gdy obowiàzek opró nienia lokalu mieszkalnego został orzeczony przez sàd z powodu zn cania si nad rodzinà. W tym wzgl dzie art. 17 ustawy o ochronie praw lokatorów nie przewiduje mo liwoêci przyznania dłu nikowi przez sàd uprawnienia do lokalu socjalnego oraz umo liwia przeprowadzenie eksmisji tak e w tzw. okresie ochronnym. Jednak e po wejêciu w ycie art k.p.c. doszło do paradoksalnej sytuacji, w której sprawca przemocy nadal mo e przebywaç w lokalu, który jest obowiàzany opuêciç, a do czasu dostarczenia mu pomieszczenia tymczasowego. W takiej sytuacji interes prawny ofiar przemocy, uwzgl dniony w post powaniu eksmisyjnym, został pozbawiony de facto ochrony prawnej w post powaniu egzekucyjnym. W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, poszanowanie godnoêci ludzkiej niezaprzeczalnie przemawia za tym, aby osobom eksmitowanym udzielano ochrony, nie ulega jednak wàtpliwoêci, e sprawcy przemocy w rodzinie nie zasługujà na tak szerokà ochron, jakà przewiduje art k.p.c. Wnioskodawca podkreêlił, e rodziny, w których dochodzi do aktów przemocy, znajdujà si w trudnej sytuacji społecznej, uzasadniajàcej szczególnà pomoc ze strony paƒstwa, którà gwarantuje art. 71 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowana regulacja, uniemo liwiajàc szybkie i sprawne usuni cie sprawcy przemocy ze wspólnie zajmowanego mieszkania, pozbawia rodzin pomocy paƒstwa, którà gwarantuje wskazany wzorzec konstytucyjny. Wnioskodawca nie kwestionuje tego, e tzw. eksmisja na bruk jest niehumanitarna, wobec czego najbardziej po àdanym rozwiàzaniem jest zapewnienie wszystkim eksmitowanym innego schronienia. Jednak e wprowadzenie regulacji prawnych majàcych urzeczywistniaç takà ide musi pozostawaç w odpowiedniej korelacji z konstytucyjnymi standardami ochrony wolnoêci i praw obywatelskich oraz standardami stanowienia prawa. Nie mo na równie pomijaç realnych mo liwoêci urzeczywistnienia przyznanej przez prawo ochrony, gdy regulacja, która w zało eniu jest słuszna, w praktyce prowadzi do całkowitego sparali owania egzekucji prawomocnych orzeczeƒ sàdowych. 2. W piêmie z 3 lipca 2007 r. stanowisko w sprawie zajàł Prokurator Generalny. Wniósł o stwierdzenie, e art k.p.c. jest zgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Natomiast w zakresie, w jakim zaskar ony przepis dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà, jest on niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji i z art. 6 ust. 1 Konwencji oraz nie jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Prokurator Generalny wskazał, e art k.p.c. dotyczy sposobu przeprowadzania czynnoêci egzekucyjnych i dla organu egzekucyjnego, jakim jest komornik, przepis ten jest jednoznaczny. WàtpliwoÊci budzi natomiast sposób uregulowania obowiàzku gminy. Lakoniczne sformułowanie przepisu sugeruje, e istnieje przepis prawa materialnego, który bezpoêrednio nakłada na gmin obowiàzek wskazania pomieszczenia tymczasowego. W opinii Prokuratora Generalnego, ustawodawca powinien ustanowiç przepis, który by jednoznacznie okreêlał sposób realizacji tego obowiàzku, jak to ma miejsce w przypadku lokali socjalnych i zamiennych. 1399

6 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 Prokurator Generalny nie podzielił poglàdu wnioskodawcy, e ustawodawca obarczył ci arem zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego, nie tylko gmin, lecz równie dłu nika i wierzyciela. Skoro zaskar ony przepis przyznaje dłu nikowi prawo do przekwaterowania do omawianego pomieszczenia, to za nieuprawnionà nale y uznaç tez, e dłu nik jest do realizacji tego prawa zobowiàzany. W kategoriach obowiàzku nie mo na równie postrzegaç mo liwoêci wskazania pomieszczenia przez wierzyciela. W konsekwencji zarzut Rzecznika Praw Obywatelskich, e ustawodawca nie ustalił, który z podmiotów jest zobowiàzany zadoêçuczyniç powinnoêci znalezienia pomieszczenia tymczasowego, jest chybiony, albowiem podmiotem zobowiàzanym do dostarczenia takiego pomieszczenia jest gmina. Zwolnienie z tego obowiàzku nast puje dopiero wtedy, gdy omawiane pomieszczenie wska e dłu nik lub wierzyciel. W opinii Prokuratora Generalnego, powodów nieskutecznoêci realizacji wyroków eksmisyjnych nale y upatrywaç nie w niekompletnej redakcji zaskar onego przepisu, lecz w faktycznym i powszechnym braku pomieszczeƒ tymczasowych w zasobach mieszkaniowych gminy. W odniesieniu do art. 45 ust. 1 i art. 64 ust. 1 Konstytucji Prokurator Generalny stwierdził, e w sytuacji, gdy nie jest mo liwe wykonanie wyroku eksmisyjnego, prawa osób legitymujàcych si takim wyrokiem sà chronione na poziomie konstytucyjnym i ustawowym. Wierzycielowi przysługuje bowiem roszczenie odszkodowawcze, zarówno od gminy, jak i samego dłu nika. JeÊli zatem właêciciel lokalu mo e skorzystaç z ochrony kompensacyjnej, to argument, e wierzyciel nie dysponuje adnym Êrodkiem prawnym umo liwiajàcym mu wyegzekwowanie obowiàzku opró nienia lokalu, nie mo e przemawiaç za niekonstytucyjnoêcià zaskar onej regulacji. W takim wypadku prawa właêcicielskie doznajà jedynie ograniczenia w dà eniu do realizacji roszczeƒ majàtkowych o charakterze restytucyjnym. W opinii Prokuratora Generalnego, ograniczenie zakresu ochrony prawa własnoêci poprzez przyznanie roszczeƒ odszkodowawczych do czasu, gdy wykonanie wyroku eksmisyjnego stanie si mo liwe, nale y uznaç za konstytucyjnie usprawiedliwione i nienadmierne, a wi c pozostajàce w proporcji do osiàgni cia zamierzonego celu, jakim jest ochrona byłych lokatorów przed eksmisjà na bruk. W opinii Prokuratora Generalnego, zaskar ona regulacja wymaga odmiennego uj cia w zakresie, w jakim dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego z powodu zn cania si nad rodzinà. W rozpatrywanym przypadku szybka i skuteczna eksmisja sprawców przemocy w rodzinie ma słu yç ochronie osób pokrzywdzonych. W takiej sytuacji zapewnienie dłu nikom ochrony przewidzianej w art k.p.c., poprzez wstrzymanie eksmisji do czasu dostarczenia przez gmin pomieszczenia tymczasowego, pozostaje w konflikcie z dobrem rodziny, o którym mowa w art. 71 ust. 1 Konstytucji. Niezale nie od tego pokrzywdzonym ( wierzycielem ) jest osoba, która legitymuje si prawomocnym wyrokiem sàdowym i której słu y prawo do jego wykonania w rozsàdnym terminie. Ponadto, z uwagi na powód eksmisji, nie mo na ograniczyç tego prawa przez odwołanie si do roszczeƒ odszkodowawczych. W konsekwencji ograniczenie prawa osób pokrzywdzonych do realizacji wyroku pozostaje w sprzecznoêci z gwarancjà szeroko rozumianego prawa do sàdu, wyra onà w art. 45 ust. 1 Konstytucji i art. 6 ust. 1 Konwencji, a tak e narusza generalnà zasad demokratycznego paƒstwa prawnego, o której mowa w art. 2 Konstytucji. W omawianym zakresie zaskar ony przepis nie poddaje si natomiast ocenie z uwagi na ochron praw majàtkowych przewidzianych w art. 64 ust. 1 Konstytucji, gdy wyłàczenie sprawcy spod gwarancji przewidzianej w art k.p.c. ma słu yç przede wszystkim ochronie dóbr o charakterze niematerialnym. 3. W piêmie procesowym z 2 sierpnia 2007 r. Rzecznik Praw Obywatelskich odniósł si do stanowiska Prokuratora Generalnego. W ocenie wnioskodawcy, interpretacja art k.p.c. i zało enie, e zaskar ony przepis jest zgodny ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi, nie znajduje oparcia w obowiàzujàcym prawie. Literalne brzmienie art k.p.c. nie pozwala, zdaniem wnioskodawcy, na przyj cie zało enia, e zobowiàzana do dostarczenia takiego pomieszczenia jest gmina, a z obowiàzku tego zwolniç mo e jà wskazanie pomieszczenia przez dłu nika lub wierzyciela. Z brzmienia omawianego przepisu wynika, e wszystkie trzy wymienione podmioty wierzyciel, dłu nik i gmina traktowane sà równoprawnie w zakresie wskazania pomieszczenia tymczasowego. Interpretacja art k.p.c., zaprezentowana w piêmie Prokuratora Generalnego, nie znajduje równie odzwierciedlenia w praktyce, jaka ukształtowała si pod rzàdami tego przepisu. Z doêwiadczeƒ Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, e gminy odmawiajà dostarczenia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika, poniewa nie czujà si zobowiàzane do takiego działania. W ocenie wnioskodawcy, obowiàzek gminy do zapewnienia pomieszczenia tymczasowego powinien wynikaç z przepisu prawa materialnego. W przeciwnym wypadku nie jest mo liwe skuteczne dochodzenie roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), które jest uzale nione od wykazania bezprawnoêci działania lub zaniechania organu władzy publicznej. 1400

7 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz W piêmie z 30 maja 2008 r. stanowisko w sprawie zajàł Marszałek Sejmu. Wniósł o uznanie, e zakwestionowany art k.p.c. jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1 Konwencji, natomiast w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà, jest tak e niezgodny z art. 71 ust. 1 Konstytucji. Odnoszàc si do zarzutów podnoszonych przez Rzecznika Praw Obywatelskich, Marszałek Sejmu stwierdził, e konsekwencjà wprowadzenia zaskar onej regulacji jest faktyczne niewykonywanie wyroków eksmisyjnych z uwagi na koniecznoêç zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego. aden z podmiotów wymienionych w art k.p.c. nie czuje si zobligowany do znalezienia takiego pomieszczenia i z uwagi na brak stosownej sankcji nie ponosi konsekwencji swojej bezczynnoêci. Marszałek Sejmu podzielił poglàd wnioskodawcy, e kwestionowany przepis nie przewiduje okresu, na jaki pomieszczenie ma byç dostarczone, ani na podstawie jakiego tytułu prawnego dłu nik ma je zajmowaç, co w konsekwencji powoduje zaniechanie dostarczania dłu nikom pomieszczeƒ tymczasowych. Ponadto art k.p.c. nie został odpowiednio skorelowany z art. 16 i art. 17 ustawy o ochronie praw lokatorów, przez co utrudnia wykonywanie wyroków sàdowych w stosunku do osób, dla których powodem eksmisji jest zn canie si nad rodzinà. W konsekwencji art k.p.c. jest sprzeczny z zasadami poprawnej legislacji wynikajàcymi z art. 2 Konstytucji, który stanowi, e Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym paƒstwem prawnym. Marszałek Sejmu zauwa ył, e wierzyciel, który nie jest w stanie sam wskazaç dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego, nie dysponuje adnym Êrodkiem prawnym, który umo liwiłby mu doprowadzenie do wyegzekwowania obowiàzku opró nienia lokalu orzeczonego prawomocnym wyrokiem sàdowym. Obowiàzek wstrzymania czynnoêci egzekucyjnych przez komornika nie został powiàzany z obowiàzkiem dostarczenia przez gmin pomieszczenia tymczasowego. Gmina nie ponosi adnej odpowiedzialnoêci za niedostarczenie pomieszczenia, podobnie bezkarny zostaje dłu nik, który przez czas praktycznie nieokreêlony mo e pozostawaç w dotychczas zajmowanym lokalu, wiedzàc, e komornik nie mo e podjàç czynnoêci egzekucyjnych. W konsekwencji zaskar ony przepis narusza art. 6 ust. 1 Konwencji, który stanowi, e ka dy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia swej sprawy w rozsàdnym terminie przez niezawisły i bezstronny sàd. Tym samym art k.p.c. jest sprzeczny z art. 45 ust. 1 Konstytucji, gdy nie gwarantuje on rozpatrzenia sprawy przez sàd bez nieuzasadnionej zwłoki, rozumianej jako definitywne zaspokojenie roszczeƒ wierzyciela. Marszałek Sejmu wskazał, e kwestionowana regulacja jest sprzeczna z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Wierzyciel mimo przeprowadzenia post powania sàdowego, poniesienia zwiàzanych z tym kosztów i uzyskania tytułu wykonawczego nie mo e korzystaç i czerpaç po ytków ze swojej własnoêci lub innych praw majàtkowych, do chwili wskazania dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego. Z obowiàzujàcych przepisów nie sposób równie wywieêç, e obowiàzek dostarczenia takiego lokalu spoczywa na gminie. W opinii Marszałka Sejmu, bezterminowe ograniczenie wierzycieli w mo liwoêci dysponowania przedmiotem swoich praw nie spełnia kryteriów koniecznoêci i proporcjonalnoêci wynikajàcych z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Marszałek Sejmu uznał, e na uwzgl dnienie zasługuje równie wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczàcy niezgodnoêci art k.p.c. z art. 71 ust. 1 Konstytucji, w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy wykonania obowiàzku opró nienia lokalu mieszkalnego orzeczonego wyrokiem sàdowym z powodu zn cania si nad rodzinà. Przepis uniemo liwiajàcy szybkie i sprawne usuni cie sprawcy przemocy ze wspólnie zajmowanego mieszkania pozbawia rodzin szczególnej pomocy paƒstwa w zapewnieniu spokojnej i wolnej od przemocy egzystencji. 5. W piêmie z 30 lipca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny zwrócił si do Ministra SprawiedliwoÊci i Krajowej Rady Komorniczej z wnioskiem o przedstawienie informacji dotyczàcych praktyki stosowania art i 5 k.p.c. w latach W szczególnoêci Trybunał wystàpił o dane statystyczne dotyczàce wykonywania wyroków eksmisyjnych w stosunku do dłu ników, którym sàd nie przyznał prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, w tym gdy powodem orzeczenia eksmisji było popełnienie przez sprawc przest pstwa zn cania si nad osobà najbli szà, a tak e dane dotyczàce praktyki wskazywania pomieszczeƒ tymczasowych przez gminy. Zarówno Minister SprawiedliwoÊci w piêmie z 6 paêdziernika 2009 r., jak i Krajowa Rada Komornicza w piêmie z 8 paêdziernika 2009 r. udzielili informacji na podstawie danych uzyskanych od poszczególnych izb komorniczych. Dane te obrazujà m.in. stosunek liczby spraw egzekucyjnych w latach o opró nienie lokalu mieszkalnego bez przyznania dłu nikowi prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego do liczby tego rodzaju spraw załatwionych przez komorników. Przykładowo w 2005 r., mimo e komornicy wykonali 3699 wyroków orzekajàcych o opró nieniu lokalu mieszkalnego bez zapewnienia lokalu socjalnego, do wykonania 1401

8 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 pozostało 6271 tego rodzaju spraw. W nast pnych latach proporcje te przedstawiały si nast pujàco: w 2006 r. wykonano 2938 spraw, do wykonania pozostało 6235; w 2007 r. wykonano 2831 spraw, do wykonania pozostało 5453; w 2008 r. wykonano 2652 sprawy, do wykonania pozostało 4551, natomiast w pierwszym półroczu 2009 r. wykonano 1267 spraw, do wykonania pozostało Z danych dotyczàcych terminowoêci załatwiania spraw egzekucyjnych dotyczàcych opró niania lokali mieszkalnych bez zapewnienia pomieszczenia, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie, wynika, e zwi ksza si liczba spraw wykonywanych w terminie od 2 do 5 lat i spraw wykonywanych w terminie powy ej 5 lat. Z wniosków sformułowanych przez Ministra SprawiedliwoÊci i Krajowà Rad Komorniczà dotyczàcych praktyki wykonywania wyroków orzekajàcych eksmisj z lokali mieszkalnych wynika, e w wi kszoêci post powaƒ egzekucyjnych pomieszczenia tymczasowe wskazujà wierzyciele. W sytuacji, gdy gmina jest wierzycielem i wnosi o opró nienie lokalu wchodzàcego w skład swoich zasobów, wskazanie pomieszczenia tymczasowego nast puje z reguły ju we wniosku o wszcz cie egzekucji. W pozostałych przypadkach w odpowiedzi na wezwania kierowane do gmin o wskazanie pomieszczenia tymczasowego, komornicy najcz Êciej uzyskujà odpowiedê, e gminy nie dysponujà takimi pomieszczeniami i nie sà w stanie okreêliç terminu, w jakim b dà nimi dysponowaç. Czas oczekiwania na wskazanie przez gmin pomieszczenia tymczasowego wynosi od roku do kilku lat. Gminy niejednokrotnie podnoszà, powołujàc si na brzmienie art. 4 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, e w pierwszej kolejnoêci ich obowiàzkiem jest zapewnianie lokali socjalnych. Zdarzajà si równie przypadki, w których gminy uznajà, e art k.p.c. nie stanowi podstawy prawnej wyznaczajàcej obowiàzek gminy do zapewnienia takiego pomieszczenia. Brak wskazania pomieszczenia tymczasowego na wezwanie komornika przez gmin lub wierzyciela, a tak e brak tytułu dłu nika do innego lokalu lub pomieszczenia skutkuje wstrzymaniem czynnoêci przez komornika do czasu wskazania takiego pomieszczenia lub znalezienia przez dłu nika lokalu samodzielnie. 6. Rzecznik Praw Obywatelskich w piêmie z 1 kwietnia 2010 r. wskazał, e w zwiàzku z treêcià wyjaênieƒ udzielonych przez Ministra SprawiedliwoÊci oraz Krajowà Rad Komorniczà w całoêci podtrzymuje wniosek o stwierdzenie niezgodnoêci art k.p.c. z art. 2, art. 45 ust. 1, art. 64 ust. 1 w zwiàzku z art. 31 ust. 3, art. 71 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji. W ocenie wnioskodawcy, informacje przedstawione w obu powołanych powy ej pismach wskazujà, e co roku liczba niezałatwionych spraw egzekucyjnych o opró nienie lokalu mieszkalnego bez zapewnienia lokalu socjalnego jest co najmniej dwukrotnie wi ksza ni liczba wpływajàcych w danym roku wniosków w tym zakresie. Dane te potwierdzajà tez, e koniecznoêç zapewnienia dłu nikowi w takiej sytuacji pomieszczenia tymczasowego wpływa hamujàco na termin realizacji wyroków eksmisyjnych. Wnioskodawca wskazał, e w wyroku z 4 grudnia 2007 r., sygn. K 26/05 (OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 153), Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodnoêci art k.p.c. z art. 2 i art. 7 Konstytucji. Mimo brzmienia uzasadnienia wyroku, w którym Trybunał stwierdził, e w Êwietle art k.p.c. na gminie spoczywa obowiàzek udost pnienia pomieszczenia tymczasowego, gminy nadal odmawiajà dostarczania dłu nikom pomieszczeƒ tymczasowych. W tym zakresie Rzecznik Praw Obywatelskich przedstawił korespondencj z Urz dem Miasta Krakowa, w której Urzàd stwierdza wprost, e uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego nie ma charakteru wià àcego tak dla sàdów, jak i dla gmin. Wnioskodawca zwrócił równie uwag na postanowienie z 4 marca 2008 r., sygn. S 2/08 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 33), w którym Trybunał Konstytucyjny zasygnalizował Sejmowi potrzeb podj cia inicjatywy ustawodawczej w celu jasnego okreêlenia w ustawie o ochronie praw lokatorów obowiàzków gminy zwiàzanych ze wskazaniem pomieszczenia tymczasowego. Mimo nowelizacji obejmujàcych m.in. zmiany w ustawie o ochronie praw lokatorów i art k.p.c., postulaty Trybunału Konstytucyjnego zawarte w postanowieniu sygnalizacyjnym nie zostały uwzgl dnione. W Êwietle powy szych argumentów Rzecznik Praw Obywatelskich podtrzymał w całoêci argumentacj wniosku, która w jego opinii znajduje potwierdzenie zarówno w danych o charakterze statystycznym, skargach obywateli wpływajàcych do Biura Rzecznika, jak i w praktyce samorzàdu komorniczego. II Na rozprawie 4 listopada 2010 r. Rzecznik Praw Obywatelskich oraz przedstawiciel Sejmu podtrzymali i rozwin li stanowiska zaj te pisemnie i odnieêli si do stanowisk pozostałych uczestników post powania. Prokurator Generalny zmodyfikował swoje wczeêniejsze stanowisko, wnoszàc o umorzenie post powania w odniesieniu do art. 2 Konstytucji z powodu zb dnoêci orzekania z uwagi na zasad ne bis in idem, zaê w odniesieniu do pozostałych wzorców kontroli z powodu niedopuszczalnoêci wydania orzeczenia. Zdaniem tego uczestnika, 1402

9 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 w przypadku niepodzielenia wskazanego stanowiska, Trybunał powinien orzec o nieadekwatnoêci powołanych przez wnioskodawc wzorców kontroli. Prokurator Generalny zwrócił uwag, e w wyroku z 4 grudnia 2007 r., sygn. K 26/05, wydanym ju po wystàpieniu Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem w niniejszej sprawie, Trybunał Konstytucyjny orzekł, e art k.p.c. jest zgodny z art. 2 Konstytucji. Ponadto, w ocenie Prokuratora Generalnego, z powołanego wyroku oraz z postanowienia sygnalizacyjnego z 4 marca 2008 r., sygn. S 2/08, wynika, e zarzuty braku regulacji w odniesieniu do pomieszczeƒ tymczasowych powinny byç adresowane do przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów, nie zaê do przepisów regulujàcych post powanie egzekucyjne. W konsekwencji zarzuty wnioskodawcy dotyczàce pomieszczeƒ tymczasowych zostały skierowane w stosunku do niewłaêciwego przepisu. Z powy szych wzgl dów post powanie w odniesieniu do art k.p.c. powinno podlegaç umorzeniu. Trybunał Konstytucyjny zwa ył, co nast puje: III 1. Przedmiot kontroli treêç kwestionowanej normy prawnej. Rzecznik Praw Obywatelskich w petitum wniosku wskazał jako przedmiot kontroli art ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks post powania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: kodeks post powania cywilnego lub k.p.c.). Zakwestionowany przepis stanowi element regulacji prawnej dotyczàcej sàdowego post powania egzekucyjnego obejmujàcego Êwiadczenia niepieni ne, a ÊciÊlej: procedury eksmisji z lokali mieszkalnych. Brzmienie zaskar onego przepisu, łàcznie z niektórymi innym paragrafami art k.p.c. przydatnymi do odczytania norm b dàcych przedmiotem kontroli, jest nast pujàce: Art Je eli dłu nik ma wydaç nieruchomoêç lub statek albo opró niç pomieszczenie, komornik sàdu, w którego okr gu rzeczy te si znajdujà, wezwie dłu nika do dobrowolnego wykonania tego obowiàzku w wyznaczonym stosownie do okolicznoêci terminie, po którego bezskutecznym upływie dokona czynnoêci potrzebnych do wprowadzenia wierzyciela w posiadanie. ( ) 4. Wykonujàc obowiàzek opró nienia lokalu słu àcego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłu nika na podstawie tytułu wykonawczego, z którego nie wynika prawo dłu nika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik wstrzyma si z dokonaniem czynnoêci do czasu, gdy gmina wska e tymczasowe pomieszczenie lub gdy dłu nik znajdzie takie pomieszczenie Przepisu 4 nie stosuje si do egzekucji obowiàzku opró nienia lokalu wynaj tego na podstawie umowy najmu okazjonalnego lokalu, której zawarcie zostało zgłoszone zgodnie z art. 19b ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, z póên. zm.). 5. Komornik nie mo e wstrzymaç si z dokonaniem czynnoêci, je eli wierzyciel wska e tymczasowe pomieszczenie, o którym mowa w Tymczasowe pomieszczenie powinno: 1) nadawaç si do zamieszkania; 2) zapewniaç co najmniej 5 m 2 powierzchni mieszkalnej na jednà osob ; 3) znajdowaç si w tej samej miejscowoêci lub pobliskiej, je eli zamieszkanie w tej miejscowoêci nie pogorszy nadmiernie warunków ycia osób przekwaterowywanych. 7. Od wymagaƒ, o których mowa w 6 pkt 2 i pkt 3, mo na odstàpiç za zgodà osoby przekwaterowywanej. ( ) 11. Minister SprawiedliwoÊci w porozumieniu z ministrem właêciwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej okreêli, w drodze rozporzàdzenia, szczegółowy tryb post powania w sprawach o opró nienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomoêci oraz szczegółowe warunki, w tym sanitarne, jakim powinno odpowiadaç tymczasowe pomieszczenie, majàc na wzgl dzie ochron przed bezdomnoêcià osób eksmitowanych, sprawne prowadzenie egzekucji oraz uwzgl dniajàc, e tymczasowe pomieszczenie musi nadawaç si do zamieszkania, chocia by nie spełniało warunków technicznych wymaganych dla pomieszczeƒ przeznaczonych na stały pobyt ludzi. Trybunał Konstytucyjny wskazuje, e art k.p.c., który dotyczy wskazania pomieszczenia tymczasowego przez wierzyciela, nie jest przedmiotem zaskar enia w niniejszej sprawie. Jest on jednak uzupełnieniem norm wynikajàcych z art k.p.c. i wobec tego przydatny do interpretacji i stosowania kwestionowanego przez wnioskodawc przepisu. 1403

10 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/ Ewolucja rozwiàzaƒ prawnych dotyczàcych eksmisji z lokali mieszkalnych Analizujàc rozwiàzania normatywne przewidziane w kolejnych ustawach dotyczàcych lokali mieszkalnych, nale y zauwa yç, e nie zawsze wyst powała ochrona przed eksmisjà z lokalu mieszkalnego bez zapewnienia pomieszczenia, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie. Według ustawy z dnia 30 stycznia 1959 r. Prawo lokalowe (Dz. U. Nr 10, poz. 59, ze zm.) eksmisja nast powała w trybie egzekucji administracyjnej. Art. 47 wskazanej ustawy przewidywał, e w sytuacji gdy osobie wezwanej do opró nienia lokalu słu yło prawo do lokalu zast pczego, organ administracji paƒstwowej był zobowiàzany wskazaç lokal zast pczy, w pozostałych zaê przypadkach pomieszczenie zast pcze. Zakaz eksmisji donikàd (bez zapewnienia pomieszczenia, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie) przewidywała równie ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. Prawo lokalowe (Dz. U. z 1987 r. Nr 30, poz. 87, ze zm.). Zgodnie z art. 38 ust. 1 wskazanej ustawy najemca, który utracił tytuł prawny do dalszego zajmowania lokalu mieszkalnego, miał prawo otrzymaç od organu administracji paƒstwowej pomieszczenie zast pcze. Brak wolnych pomieszczeƒ w dyspozycji organów paƒstwowych powodował znaczne, niekiedy wieloletnie odraczanie wykonania wyroków eksmisyjnych (por. szerzej M. Bednarek, Prawo do mieszkania w konstytucji i ustawodawstwie, Warszawa 2007, s. 675) Zasadniczych zmian dokonano w ustawie z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 105, poz. 509, ze zm.). Po pierwsze, wykonywanie wyroków eksmisyjnych poddano egzekucji sàdowej. Po drugie, korzystniej dla wynajmujàcego uregulowano kwesti przymusowego opró nienia lokalu mieszkalnego oraz dopuszczono eksmisj najemców bez wskazania pomieszczenia, do którego miało nastàpiç przekwaterowanie. Lokal socjalny otrzymywali tylko ci najemcy, którym sàd przyznał to prawo w wyroku eksmisyjnym, po rozwa eniu dotychczasowego sposobu korzystania z mieszkania oraz po analizie szczególnej sytuacji materialnej lub rodzinnej dłu nika. Pozostałe osoby mogły byç eksmitowane bez zapewnienia lokalu zamiennego lub pomieszczenia tymczasowego. Ârodek ochronny dla takich osób stanowiło tzw. moratorium zimowe, które polegało na tym, e wyroków eksmisyjnych nie wykonywano w okresie od 1 listopada do 31 marca. Celem przedstawionych tu rozwiàzaƒ ustawowych było zwi kszenie efektywnoêci wykonywania wyroków eksmisyjnych. Ustawà z dnia 15 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. Nr 122, poz. 1317, ze zm.) wprowadzono szczególne rozwiàzania majàce na celu ochron dłu ników. Zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy o najmie lokali mieszkalnych sàd miał obowiàzek orzec w wyroku nakazujàcym opró nienie lokalu o uprawnieniu do lokalu socjalnego lub braku takiego uprawnienia. Sàd z urz du badał, czy zachodzà przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego, bioràc pod uwag dotychczasowy sposób korzystania z lokalu oraz szczególnà sytuacj materialnà i rodzinnà osoby eksmitowanej. W odniesieniu do okreêlonych kategorii osób, zasługujàcych w odczuciu społecznym na szczególnà ochron, sàd miał obowiàzek orzec o uprawnieniu do lokalu socjalnego (tzw. obligatoryjne prawo do lokalu socjalnego) W obecnej ustawie z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: ustawa o ochronie praw lokatorów) utrzymano unormowania dotyczàce eksmisji z lokalu mieszkalnego przyj te w poprzedniej ustawie. W myêl art. 14 ust. 1 ustawy sàd w wyroku nakazujàcym opró nienie lokalu orzeka o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego bàdê o braku takiego uprawnienia wobec osób, których nakaz dotyczy. W art. 14 ust. 4 ustawodawca wymienił szczególne kategorie podmiotów, wobec których orzeczenie o przyznaniu lokalu socjalnego jest obligatoryjne. Funkcj ochronnà dla osób, którym nie wskazano lokalu, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie, pełni art. 16 ustawy o ochronie praw lokatorów, ustanawiajàc zakaz wykonywania wyroków eksmisyjnych w okresie od 1 listopada do 31 marca roku nast pnego (tzw. moratorium zimowe). Wyjàtek ustanawia art. 17 omawianej ustawy, zgodnie z którym regulacji ochronnych wymienionych w art. 14 i art. 16 nie stosuje si wzgl dem osób, przeciwko którym zapadł wyrok eksmisyjny z powodu zn cania si nad rodzinà (por. szerzej na temat omawianego zagadnienia R. Dziczek, Ochrona praw lokatorów. Dodatki mieszkaniowe. Komentarz. Wzory pozwów, Warszawa 2010, s , J. Chaciƒski, Ochrona praw lokatorów. Komentarz, Warszawa 2009, s ) Mo liwoêç eksmisji bez wskazania pomieszczenia, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie, została zniesiona wraz z wejêciem w ycie regulacji kwestionowanej przez Rzecznika Praw Obywatelskich. Art k.p.c. zostały wprowadzone do kodeksu post powania cywilnego na mocy art. 1 pkt 194 lit. b ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks post powania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804; dalej: ustawa nowelizujàca z 2 lipca 2004 r.) z mocà obowiàzujàcà od 5 lutego 2005 r. 1404

11 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 Celem, który przyêwiecał ustawodawcy przy dokonaniu omawianej nowelizacji, było zapobie enie tzw. eksmisjom na bruk. W uzasadnieniu rzàdowego projektu ustawy nowelizujàcej stwierdzono: Projekt zmian wychodzi z zało enia, e dokonywanie eksmisji z lokalu mieszkalnego bez dania eksmitowanemu jakiegokolwiek pomieszczenia jest nieludzkie i z tej racji nie mo e byç dopuszczone przez prawo. Dlatego te proponowane zmiany art k.p.c. przewidujà obowiàzek dostarczenia eksmitowanemu dłu nikowi jakiegoê pomieszczenia. Mo e to byç pomieszczenie bardzo skromne, ale powinno byç eksmitowanemu zapewnione. Zakłada si, e bli sze okreêlenie tego pomieszczenia zawarte zostanie w rozporzàdzeniu Ministra SprawiedliwoÊci. Proponowane rozwiàzanie nie usprawni egzekucji dotyczàcej opró nienia lokalu. Wzgl dy humanitarne uniemo liwiajà jednak przyj cie innych rozwiàzaƒ (druk nr 965, Sejm IV kadencji, s. 28). Zgodnie z przepisem przejêciowym zawartym w art. 7 ustawy nowelizujàcej z dnia 2 lipca 2004 r. wprowadzone przepisy znajdujà zastosowanie do post powaƒ egzekucyjnych wszcz tych od dnia ich wejêcia w ycie, a wi c od 5 lutego 2005 r Ostatnià nowelizacjà, która zmieniła kształt art k.p.c., jest ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 3, poz. 13; dalej: ustawa nowelizujàca z 17 grudnia 2009 r.), która unormowała instytucj najmu okazjonalnego lokalu. Art. 2 ustawy nowelizujàcej z 17 grudnia 2009 r. wprowadził do art k.p.c. nowy 4 1. Opisana zmiana uchyla obowiàzek zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika w przypadku egzekucji obowiàzku opró nienia lokalu wynajmowanego na podstawie umowy o najem okazjonalny. Wskazane przepisy znajdujà zastosowanie do umów zawartych po wejêciu w ycie tej ustawy, tj. 28 stycznia 2010 r. 3. Ograniczenia eksmisji. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 4 kwietnia 2001 r., sygn. K 11/00 (OTK ZU nr 3/2001, poz. 54), dotyczàcym orzekania przez sàd o przyznaniu lokalu socjalnego, stwierdził, e braku minimalnych gwarancji dla osób znajdujàcych si w trudnej sytuacji yciowej i materialnej, wobec których orzeczono nakaz eksmisji, nie mo na pogodziç z wyra onà w art. 30 Konstytucji zasadà poszanowania i ochrony godnoêci człowieka. Podobnie w postanowieniu sygnalizacyjnym z 4 marca 2008 r., sygn. S 2/08, Trybunał zwrócił uwag, e art k.p.c. ma charakter ochronny, gdy słu y zapobieganiu eksmisjom na bruk, które uznawane sà za niehumanitarne i godzàce w godnoêç człowieka. Trybunał Konstytucyjny, rozpoznajàc niniejszà spraw, uwzgl dnia tak e Konwencj o ochronie praw człowieka i podstawowych wolnoêci (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) oraz orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPC). Kwestii b dàcej przedmiotem rozstrzygni cia w niniejszej sprawie dotyczyły wyroki z 24 maja 2007 r. w sprawie nr 32718/02 Tuleshov przeciwko Rosji, z 9 paêdziernika 2007 r. w sprawie nr 7205/02 Stanková przeciwko Słowacji oraz z 15 stycznia 2009 r. w sprawie nr 28261/06 Çosiç przeciwko Chorwacji. We wskazanych orzeczeniach ETPC stwierdził, e eksmisja bez wskazania lokalu, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie (ang. adequate alternative housing lub adequate replacing housing), narusza art. 8 Konwencji, który gwarantuje prawo do ochrony ycia prywatnego i rodzinnego oraz poszanowania mieszkania. Powy ej wskazane normy konstytucyjne i normy prawa mi dzynarodowego wymagajà zatem, aby podmiotom znajdujàcym si w szczególnej sytuacji osobistej, rodzinnej lub materialnej, wobec których orzeczono nakaz eksmisji, udzielono przynajmniej minimalnych gwarancji słu àcych zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych. Aby zrealizowaç powy szy cel, w ustawach przewiduje si zapewnienie osobom eksmitowanym lokali lub pomieszczeƒ o zró nicowanym standardzie, do których ma nastàpiç przekwaterowanie, a mianowicie: lokali socjalnych, lokali zamiennych, pomieszczeƒ tymczasowych (b dàcych przedmiotem niniejszego wyroku), w przypadku zaê Êrodka zapobiegawczego, jakim jest nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego przez oskar onego wspólnie z pokrzywdzonym, tak e placówek zapewniajàcych miejsca noclegowe. Problemem, przed którym stoi ustawodawca oraz organy stosujàce prawo, jest z jednej strony zapewnienie wykonania normy zakazujàcej eksmisj bez wskazania lokalu lub pomieszczenia, do którego mo e ona nastàpiç, z drugiej zaê zapewnienie wykonywania orzeczeƒ sàdowych nakazujàcych eksmisj z lokalu mieszkalnego, z uwzgl dnieniem praw i interesów innych osób, a tak e interesu publicznego. 4. Podmiotowy i przedmiotowy zakres zastosowania art k.p.c Normy prawne zawarte w art k.p.c. odnoszà si do wszystkich przypadków, w których orzeczenie nakazujàce opró nienie lokalu, bez przyznania dłu nikowi prawa do lokalu socjalnego lub zamienne- 1405

12 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 go, podlega wykonaniu w trybie sàdowego post powania egzekucyjnego. Mo na wyró niç trzy grupy osób (dłu ników), wobec których mo e byç orzeczony nakaz eksmisji, komornik zaê mo e wstrzymaç czynnoêci egzekucyjne, działajàc na podstawie art k.p.c. Pierwszà grup stanowià lokatorzy w rozumieniu ustawy o ochronie praw lokatorów. Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 1 tej ustawy lokatorem jest osoba b dàca najemcà lokalu lub osoba u ywajàca lokalu na podstawie innego tytułu prawnego ni prawo własnoêci. W orzecznictwie Sàdu Najwy szego i w piêmiennictwie przyjmuje si szerokie uj cie poj cia lokator. Termin ten obejmuje najemców i podnajemców mieszkaƒ, członków spółdzielni uprawnionych na podstawie przysługujàcego im lokatorskiego lub własnoêciowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, osoby majàce słu ebnoêç mieszkania, u ywajàce lokalu mieszkalnego na podstawie umowy do ywocia, u ytkowania lub u yczenia, a tak e osoby majàce pochodny tytuł prawny do zajmowania lokalu mieszkalnego, oparty na wi zi rodzinnej z głównym lokatorem (zob. uchwała Sàdu Najwy szego z 27 czerwca 2001 r., sygn. akt III CZP 28/01, OSNC nr 2/2002, poz. 17; wyrok Sàdu Najwy szego z 22 kwietnia 2005 r., sygn. akt II CK 655/04, Monitor Prawniczy nr 10/2005, s. 479; A. Doliwa, Najem lokali. Komentarz, Warszawa 2010, uwagi do art. 2; M. Nazar, Ochrona praw lokatorów, cz. I, Monitor Prawniczy nr 19/2001, s. 96). Drugà grupà sà właêciciele zamieszkujàcy w lokalu stanowiàcym odr bnà nieruchomoêç. Normy art k.p.c. stosuje si do eksmisji właêcicieli na podstawie art. 1 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 19 grudnia 1994 r. w sprawie trybu egzekucji z lokali stanowiàcych odr bne nieruchomoêci (Dz. U. Nr 136, poz. 710). Trzecià grup stanowià osoby, które zaj ły lokal bez tytułu prawnego. Osoby takie nie sà lokatorami w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów Nakaz opró nienia lokalu mo e zostaç orzeczony przez sàd z ró nych powodów. Typowym przypadkiem jest brak tytułu prawnego do zajmowania lokalu, który mo e mieç charakter pierwotny lub wtórny. Pierwsza z sytuacji wyst puje wówczas, gdy dana osoba zaj ła samowolnie lokal, nie majàc do tego tytułu prawnego. Druga w razie utraty wczeêniej posiadanych uprawnieƒ do lokalu. Przyczyny wypowiedzenia przez właêciciela stosunku prawnego, na podstawie którego lokator zajmuje lokal, precyzuje m.in. art. 11 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów. Sà to przykładowo: pozostawanie w zwłoce z zapłatà czynszu lub innych opłat za korzystanie z lokalu, u ywanie lokalu w sposób sprzeczny z umowà lub niezgodnie z jego przeznaczeniem, niszczenie urzàdzeƒ przeznaczonych do wspólnego korzystania przez mieszkaƒców, wykraczanie w sposób ra àcy lub uporczywy przeciwko porzàdkowi domowemu, wynaj cie lub podnaj cie lokalu bez wymaganej pisemnej zgody właêciciela, lub u ywanie lokalu, który wymaga opró nienia w zwiàzku z koniecznoêcià rozbiórki lub remontu budynku. W niektórych przypadkach ustawodawca uregulował odr bnie podstawy prawne orzekania o eksmisji z uwagi na szczególnie negatywny charakter post powania dłu ników. Zgodnie z art. 16 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własnoêci lokali (Dz. U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903, ze zm.; dalej: ustawa o własnoêci lokali), je eli właêciciel lokalu zalega długotrwale z zapłatà nale nych od niego opłat lub wykracza w sposób ra àcy lub uporczywy przeciwko obowiàzujàcemu porzàdkowi domowemu albo przez swoje niewłaêciwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomoêci wspólnej ucià liwym, wspólnota mieszkaniowa mo e w trybie procesu àdaç sprzeda y lokalu w drodze licytacji na podstawie przepisów k.p.c. o egzekucji z nieruchomoêci. Powody, dla których mo na wystàpiç z powództwem o nakazanie eksmisji, ustawodawca sprecyzował równie w ustawie o ochronie praw lokatorów. Zgodnie z art. 13 ust. 1 wskazanej ustawy, je eli lokator wykracza w sposób ra àcy lub uporczywy przeciwko porzàdkowi domowemu, czyniàc ucià liwym korzystanie z innych lokali w budynku, inny lokator lub właêciciel innego lokalu w tym budynku mo e wytoczyç powództwo o rozwiàzanie przez sàd stosunku prawnego uprawniajàcego do u ywania lokalu i nakazanie jego opró nienia. Natomiast na podstawie art. 13 ust. 2 wskazanej ustawy współlokator mo e wytoczyç powództwo o nakazanie przez sàd eksmisji mał onka, rozwiedzionego mał onka lub innego współlokatora tego samego lokalu, je eli ten swoim ra àco nagannym post powaniem uniemo liwia wspólne zamieszkiwanie. Szczególny przypadek eksmisji z powodu stosowania przemocy w rodzinie wprowadza art. 11a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. Nr 180, poz. 1493, ze zm.; dalej: ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie). Zgodnie ze wskazanym przepisem, je eli członek rodziny wspólnie zajmujàcy mieszkanie swoim zachowaniem polegajàcym na stosowaniu przemocy w rodzinie czyni szczególnie ucià liwym wspólne zamieszkiwanie, osoba dotkni ta przemocà mo e àdaç, aby sàd zobowiàzał go do opuszczenia mieszkania. Nale y równie wymieniç orzeczenie w wyroku rozwodowym nakazu eksmisji na podstawie art zdanie drugie ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuƒczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59, ze zm.; dalej: k.r.o.), z uwagi na ra àco naganne post powanie jednego z mał onków, który uniemo liwia wspólne zamieszkiwanie. 1406

13 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 Orzeczenia sàdowe wydane na podstawie przytoczonych wy ej przepisów ustawowych sà wykonywane na podstawie art k.p.c. Poza zakresem zastosowania tego przepisu znajduje si natomiast wykonanie wyroków orzekajàcych nakaz opró nienia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, wydanych przez sàd w ramach post powania karnego (por. pkt 9.3.) Status wierzyciela w post powaniu eksmisyjnym na podstawie art k.p.c. mo e przysługiwaç ró nym podmiotom. Sà to: Skarb Paƒstwa, gmina lub inna jednostka samorzàdu terytorialnego, spółdzielnia mieszkaniowa, towarzystwo budownictwa społecznego, wspólnota mieszkaniowa, a tak e osoby prawne lub osoby fizyczne. Podmiotom tym przysługujà skuteczne wzgl dem dłu nika prawa do lokalu: prawo własnoêci lub inne prawa majàtkowe, zarówno o charakterze bezwzgl dnym (np. spółdzielcze własnoêciowe prawo do lokalu), jak i obligacyjnym (np. najmu lokalu) Zakres zastosowania art k.p.c. został wi c okreêlony od strony negatywnej. Normy zawarte we wskazanym przepisie znajdujà zastosowanie w przypadkach, gdy sàd w wyroku nakazujàcym eksmisj z lokalu mieszkalnego nie przyznał dłu nikowi prawa do lokalu socjalnego lub lokalu zamiennego. Kwesti przyznawania lokali socjalnych w wyroku nakazujàcym opró nienie lokalu reguluje art. 14 ustawy o ochronie praw lokatorów. Art. 14 ust. 1 zobowiàzuje sàd do obligatoryjnego pozytywnego lub negatywnego orzeczenia o uprawnieniu osób eksmitowanych do lokalu socjalnego, z uwzgl dnieniem dotychczasowego sposobu korzystania z lokalu oraz szczególnej sytuacji materialnej i rodzinnej osób, których takie orzeczenie dotyczy. W szczególnoêci sàd mo e odmówiç prawa do lokalu socjalnego, je eli lokator wykracza w sposób ra àcy lub uporczywy przeciwko porzàdkowi domowemu, czyniàc ucià liwym korzystanie z innych lokali w budynku albo w przypadku mał onka, rozwiedzionego mał onka lub innego współlokatora, je eli ten swoim ra àco nagannym zachowaniem uniemo liwia wspólne zamieszkiwanie (art. 14 ust. 5 w zwiàzku z art. 13 ustawy o ochronie praw lokatorów). Jednak e niezale nie od przyczyn powodujàcych eksmisj sàd jest obowiàzany do przyznania prawa do lokalu osobom wymienionym w art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów, chyba e osoby te mogà zamieszkaç w innym lokalu ni dotychczas u ywany. Zgodnie ze wskazanym przepisem sàd nie mo e orzec o braku uprawnienia do otrzymania lokalu socjalnego wobec kobiet w cià y, małoletnich, niepełnosprawnych lub ubezwłasnowolnionych oraz osób sprawujàcych nad takà osobà opiek i wspólnie z nià zamieszkałych, obło nie chorych, emerytów i rencistów spełniajàcych kryteria do otrzymania Êwiadczenia z pomocy społecznej, osób majàcych status bezrobotnego, a tak e osób spełniajàcych przesłanki okreêlone w drodze uchwały rady gminy. Nale y jednak zaznaczyç, e od 1 stycznia 2005 r. sàd nie stosuje art. 14 ust. 4 ustawy w odniesieniu do osób eksmitowanych z lokali niewchodzàcych w skład zasobu publicznego (Skarbu Paƒstwa, jednostek samorzàdu terytorialnego, innych paƒstwowych lub samorzàdowych osób prawnych), z wyjàtkiem osób, które były uprawnione do u ywania lokalu na podstawie stosunku prawnego nawiàzanego ze spółdzielnià mieszkaniowà albo z towarzystwem budownictwa społecznego (art. 14 ust. 7 ustawy o ochronie praw lokatorów). Wskazane przepisy majà zastosowanie w sprawach o opró nienie lokalu przeciwko osobom, które były lokatorami w rozumieniu art. 2 ust. 1 tej ustawy. Jednak e na podstawie art. 24 ustawy o ochronie praw lokatorów gmina mo e zawrzeç umow najmu lokalu socjalnego tak e z osobà, która samowolnie zajmuje lokal i wobec której orzeczono opró nienie lokalu, je eli zawarcie tej umowy byłoby w Êwietle zasad współ ycia społecznego szczególnie usprawiedliwione. Obowiàzek zapewnienia lokalu socjalnego cià y na gminie właêciwej ze wzgl du na miejsce poło enia lokalu podlegajàcego opró nieniu. Wymagania, jakim powinien odpowiadaç lokal socjalny, okreêla art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o ochronie praw lokatorów. Jest to lokal nadajàcy si do zamieszkania ze wzgl du na wyposa enie i stan techniczny, którego powierzchnia pokoi przypadajàca na członka gospodarstwa domowego najemcy nie mo e byç mniejsza ni 5 m 2, a w wypadku jednoosobowego gospodarstwa domowego 10 m 2, przy czym mo e to byç lokal o obni onym standardzie. Z kolei prawo do lokalu zamiennego przysługuje lokatorowi w przypadkach unormowanych w ustawie o ochronie praw lokatorów. Lokal taki przysługuje lokatorom, których lokal mieszkalny wymaga opró nienia w zwiàzku z koniecznoêcià dokonania naprawy, rozbiórki lub remontu budynku (art. 10 ust. 4 i art. 11 ust. 2 pkt 4 ustawy). Lokal zamienny przysługuje równie lokatorom, którym właêciciel wypowiedział najem z zachowaniem ustawowego półrocznego okresu wypowiedzenia, zgłaszajàc, e w lokalu zamieszkaç ma on sam lub jego pełnoletni zst pny, wst pny lub osoba, wobec której właêciciel ma obowiàzek alimentacyjny (art. 11 ust. 4 ustawy), a tak e lokatorom, którym gmina wypowiada umowy najmu z ustawowym szeêciomiesi cznym okresem wypowiedzenia na podstawie ustaleƒ zawartych w wieloletnim programie gospodarowania miesz- 1407

14 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 kaniowym zasobem gminy (art. 21 ust. 4). Do zapewnienia lokalu zamiennego zobowiàzany jest właêciciel z wyjàtkiem przypadku, gdy osobà eksmitowanà z powodu koniecznoêci remontu lub rozbiórki budynku jest najemca opłacajàcy w dniu poprzedzajàcym dzieƒ wejêcia w ycie ustawy o ochronie praw lokatorów czynsz regulowany. Wówczas, zgodnie z art. 32 ustawy o ochronie praw lokatorów, obowiàzek zapewnienia temu najemcy lokalu zamiennego oraz pokrycia kosztów przeprowadzki spoczywa, do 31 grudnia 2015 r., na właêciwej gminie. Lokalem zamiennym jest lokal znajdujàcy si w tej samej miejscowoêci, w której jest poło ony lokal dotychczasowy, wyposa ony w co najmniej takie urzàdzenia techniczne, w jakie był wyposa ony lokal u ywany dotychczas, o powierzchni pokoi takiej jak w lokalu dotychczas u ywanym; warunek ten uznaje si za spełniony, je eli na członka gospodarstwa domowego przypada 10 m 2 powierzchni łàcznej pokoi, a w wypadku gospodarstwa jednoosobowego 20 m 2 tej powierzchni (art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy o ochronie praw lokatorów) Art k.p.c. nie stosuje si do egzekucji obowiàzku opró nienia lokalu wynaj tego na podstawie umowy najmu okazjonalnego. Umowà najmu okazjonalnego jest umowa najmu lokalu słu àcego do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych, którego właêciciel, b dàcy osobà fizycznà, nie prowadzi działalnoêci gospodarczej w zakresie wynajmowania lokali, zawarta na czas oznaczony, nie dłu szy ni 10 lat (art. 19a ust. 1). Na podstawie art. 19b ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów umow zgłasza si naczelnikowi właêciwego urz du skarbowego. Do umowy załàcza si, oprócz oêwiadczenia najemcy sporzàdzonego w formie aktu notarialnego, w którym najemca poddał si egzekucji i zobowiàzał si do opró nienia i wydania lokalu u ywanego na podstawie umowy najmu okazjonalnego, tak e wskazanie przez najemc innego lokalu, w którym b dzie mógł zamieszkaç w przypadku wykonania egzekucji obowiàzku opró nienia lokalu (art. 19a ust. 2 ustawy). Dopełnienie przewidzianych przez ustaw obowiàzków uchyla obowiàzek zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika w przypadku egzekucji opró nienia tego lokalu. Wskazane przepisy znajdujà zastosowanie do umów zawartych po 28 stycznia 2010 r. Przepisy dotyczàce najmu okazjonalnego pozostajà poza zakresem rozpoznania w niniejszej sprawie. 5. Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego dotyczàce art k.p.c. Kwestionowany przez wnioskodawc art k.p.c. był ju przedmiotem rozstrzygni cia Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 4 grudnia 2007 r., sygn. K 26/05 (OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 153). Wyrok został wydany ju po zło eniu przez Rzecznika Praw Obywatelskich wniosku w niniejszej sprawie. Sprawa o sygn. K 26/05 została rozpoznana w wyniku wniosku Rady Miasta Gdyni o zbadanie zgodnoêci art k.p.c. z art. art. 2 w zwiàzku z art. 7 oraz z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. Wnioskodawca zarzucił, e kwestionowany przepis jest niejasny, a wynikajàce z niego zadania gminy w postaci wskazania pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika sà niedostatecznie okreêlone i niespójne z regulacjami ustawowymi dotyczàcymi finansowania gmin i gospodarowania zasobami mieszkaniowymi. W konsekwencji zaskar ony przepis narusza, zdaniem wnioskodawcy, zasad demokratycznego paƒstwa prawnego oraz zasad działania organów publicznych w zgodzie z prawem i w jego granicach. W powołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny orzekł, e art k.p.c. jest zgodny z art. 2 w zwiàzku z art. 7 i nie jest niezgodny z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. W kwestii majàcej znaczenie tak e dla rozstrzygni cia niniejszej sprawy, a mianowicie oceny zaskar onego przepisu z punktu widzenia art. 2 Konstytucji, Trybunał przyjàł, e art k.p.c. zawiera norm post powania egzekucyjnego skierowanà do komornika i jako taki jest jasny i mo liwy do stosowania. Trybunał nie stwierdził naruszenia przez zaskar ony przepis art. 2 Konstytucji (zasady prawidłowej legislacji) w zwiàzku z art. 7 Konstytucji (zasady legalizmu), stwierdzajàc, e art k.p.c. zawiera te wszystkie elementy normy skierowanej do komornika, które umo liwiajà jego stosowanie w post powaniu egzekucyjnym. Dokonujàc wykładni j zykowej, celowoêciowej i systemowej art k.p.c., Trybunał doszedł do wniosku, e gmina ma obowiàzek zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika. Wyraził jednak poglàd, e przywołany w zaskar onym przepisie obowiàzek gminy wymaga jasnego ukształtowania i dookreêlenia w przepisach prawa materialnego, regulujàcego obowiàzki gmin w zakresie zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorzàdowej. Z uwagi na dostrze one uchybienia legislacyjne Trybunał Konstytucyjny skierował do Sejmu 4 marca 2008 r. postanowienie sygnalizacyjne o sygn. S 2/08 (OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 33). W sygnalizacji wskazał w szczególnoêci na brak odpowiednich uregulowaƒ w ustawie o ochronie praw lokatorów w odniesieniu do obowiàzku wskazania przez gminy pomieszczeƒ tymczasowych, a tak e brak stosownych regulacji dotyczàcych zabezpieczenia praw wierzyciela, który zapewnił pomieszczenie tymczasowe. Trybunał zwrócił równie uwag na to, e niezb dne jest zakreêlenie terminów udost pnienia pomieszczenia tymczasowego, uregulowanie zasad dochodzenia roszczeƒ odszkodowawczych przez właêcicieli oraz usta- 1408

15 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 lenia odpłatnoêci za korzystanie z pomieszczenia tymczasowego. Trybunał zasygnalizował ponadto potrzeb zagwarantowania ochrony członkom rodziny osoby, w stosunku do której orzeczono nakaz opró nienia lokalu ze wzgl du na zn canie si nad rodzinà. Sygnalizacja ta jak dotàd nie została zrealizowana, poniewa nie zostały dokonane wymagane zmiany w ustawodawstwie. 6. Praktyka stosowania art k.p.c. w post powaniach egzekucyjnych. Na podstawie danych statystycznych zebranych przez Ministerstwo SprawiedliwoÊci, dotyczàcych liczby spraw egzekucyjnych o opró nienie lokalu mieszkalnego w okresie od 2005 r. do pierwszego półrocza 2009 r. mo na stwierdziç, e co roku liczba niewykonanych wyroków o opró nienie lokalu mieszkalnego bez zapewnienia dłu nikowi lokalu socjalnego lub zamiennego jest co najmniej dwukrotnie wi ksza ni liczba wpływajàcych w danym roku wniosków egzekucyjnych w tym zakresie. W pierwszym półroczu 2009 r. pozostawało 4079 wyroków eksmisyjnych niewykonanych przez komorników, w których sàd nie przyznał dłu nikowi prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego. Czas oczekiwania na zapewnienie dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego przekracza z reguły 6 miesi cy. Istotny odsetek stanowià wyroki, których wykonanie zajmuje od roku do 2 lat, a tak e od 2 do 5 lat. Tendencj rosnàcà wykazuje liczba spraw, w których termin wykonania wyroku nakazujàcego opró nienie lokalu przekracza 5 lat. Z wniosków sformułowanych przez Krajowà Rad Komorniczà, dotyczàcych praktyki wykonywania wyroków orzekajàcych eksmisj z lokali mieszkalnych wynika, e w wi kszoêci post powaƒ egzekucyjnych pomieszczenia tymczasowe wskazujà wierzyciele. WÊród organów jednostek samorzàdu terytorialnego panuje przekonanie, e ani art k.p.c., ani przepisy ustawy o ochronie praw lokatorów nie nakładajà na gmin obowiàzku zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika. Jak wynika z dokumentów dołàczonych do wniosku przez Rzecznika, praktyka gmin jest niejednolita. Powodami odmowy wskazania pomieszczenia, które gminy podajà w korespondencji z komornikami, sà najcz Êciej: brak odpowiednich uregulowaƒ w przepisach prawa materialnego wskazujàcych na obowiàzki gminy w odniesieniu do zapewniania pomieszczeƒ tymczasowych, przekonanie, e art k.p.c. jest adresowany wyłàcznie do komornika, nie zaê do gmin, a tak e poglàd, e uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego dotyczàce obowiàzku wskazania pomieszczenia przez gminy nie wià e sàdów ani gmin. Powszechna jest równie praktyka umieszczania osób uprawnionych do pomieszczenia tymczasowego na listach osób oczekujàcych na lokal socjalny, co powoduje wieloletnie oczekiwanie na wykonanie wyroku eksmisyjnego. Gminy zapewniajà pomieszczenia tymczasowe dla osób eksmitowanych głównie w przypadkach, gdy same wyst pujà w roli wierzyciela.istotnym powodem niezapewniania pomieszczeƒ tymczasowych przez gminy jest powszechny brak tego rodzaju pomieszczeƒ w zasobach mieszkaniowych jednostek samorzàdu terytorialnego. Z informacji przedstawionych w piêmie Krajowej Rady Komorniczej w Warszawie wynika, e czas oczekiwania na wskazanie przez gmin pomieszczenia tymczasowego wynosi od roku do kilku lat. Organy gmin argumentujà, e pomieszczenia tymczasowe sà pozyskiwane z naturalnego ruchu ludnoêci, a ich iloêç jest niewspółmiernie mała w stosunku do potrzeb mieszkaniowych gminy. Ponadto organy gmin niejednokrotnie podnoszà, e w pierwszej kolejnoêci ich obowiàzkiem jest zapewnianie lokali socjalnych. Wobec takiego stanu rzeczy wierzyciele niejednokrotnie rezygnujà ze składania wniosku egzekucyjnego, dowiadujàc si o długiej procedurze zwiàzanej z oczekiwaniem na pomieszczenie tymczasowe. 7. Ocena zgodnoêci art k.p.c. z art. 2 Konstytucji Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił, e kwestionowana regulacja pozostaje w sprzecznoêci z zasadà prawidłowej legislacji wywodzonà z art. 2 Konstytucji. Argumenty wnioskodawcy dotyczà zasadniczo dwóch kwestii. Po pierwsze, regulacja ta nie jest wystarczajàco okreêlona, powodujàc istotne wàtpliwoêci interpretacyjne zarówno po stronie organów egzekucyjnych, jak i podmiotów uczestniczàcych w post powaniu egzekucyjnym. Po drugie, kwestionowana regulacja nie jest spójna z przepisami ustawy o ochronie praw lokatorów, a w szczególnoêci z art. 16 i art. 17 tej ustawy. W ocenie wnioskodawcy, oba wskazane uchybienia legislacyjne powodujà, e stosowanie zaskar onej normy prawnej uniemo liwia skuteczne wykonywanie wyroków eksmisyjnych Nakaz poprawnej legislacji jest jednym z aspektów zasady paƒstwa prawnego wyra onej w art. 2 Konstytucji. Jest on funkcjonalnie zwiàzany z zasadami pewnoêci prawa i bezpieczeƒstwa prawnego oraz ochrony zaufania do paƒstwa i stanowionego przez nie prawa. 1409

16 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 Jednà z dyrektyw poprawnej legislacji jest zasada okreêlonoêci prawa. Trybunał Konstytucyjny dokonał obszernej analizy wskazanej zasady w wyroku z 28 paêdziernika 2009 r., sygn. Kp 3/09 (OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 138). W powołanym orzeczeniu Trybunał zwrócił uwag, e w orzecznictwie konstytucyjnym okreêlonoêç prawa funkcjonuje w rozumieniu szerokim, oznaczajàcym zarówno precyzyjnoêç przepisu, jak i jasnoêç prawa, które ma byç zrozumiałe i komunikatywne dla jak najwi kszej liczby podmiotów. Wymóg zachowania okreêlonoêci regulacji prawnej ma charakter dyrektywy ogólnosystemowej nakładajàcej na ustawodawc obowiàzek jej optymalizacji w procesie stanowienia prawa. Ustawodawca powinien zatem dà yç do mo liwie najlepszej realizacji wymogów składajàcych si na t zasad W orzecznictwie konstytucyjnym utrwalił si poglàd, e dla oceny zgodnoêci sformułowania danego przepisu z wymaganiami poprawnej legislacji istotne sà trzy kryteria, które składajà si na tzw. test okreêlonoêci prawa, mianowicie: precyzyjnoêç regulacji prawnej, jasnoêç przepisu oraz jego legislacyjna poprawnoêç. Rola poszczególnych kryteriów w ocenie konstytucyjnoêci zale y od takich czynników, jak rodzaj regulowanej materii, kategoria adresatów, do których przepisy sà kierowane, a przede wszystkim stopieƒ ingerencji proponowanych regulacji w konstytucyjne wolnoêci i prawa. Nieprecyzyjne brzmienie lub niejasna treêç przepisu nie w ka dym wypadku uzasadniajà wszak e wyeliminowanie go z obrotu prawnego. Wady przepisu mogà uzasadniaç stwierdzenie jego niezgodnoêci z Konstytucjà, o ile sà tak daleko posuni te, e wynikajàcych z nich rozbie noêci nie da si usunàç za pomocà zwyczajnych Êrodków majàcych na celu usuni cie niejednolitoêci w stosowaniu prawa (zob. postanowienie TK z 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36, oraz wyroki z: 16 grudnia 2003 r., sygn. SK 34/03, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 102; 28 czerwca 2005 r., sygn. SK 56/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 67; 15 stycznia 2009 r., sygn. K 45/07, OTK ZU nr 1/A/2009, poz. 3; 18 marca 2010 r., sygn. K 8/08, OTK ZU nr 3/A/2010, poz. 23) Trybunał Konstytucyjny podziela w niniejszej sprawie poglàd wyra ony w wyroku z 4 grudnia 2007 r. (sygn. K 26/05), e norma podstawowa, zawarta w art k.p.c., jest normà o charakterze egzekucyjnym, skierowanà do komornika. W ocenie Trybunału, dokonanej w powołanym wyroku, w zakresie, w jakim norma ta wyra a nakaz wstrzymania egzekucji obowiàzku opró nienia lokalu do chwili zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego przez jeden z podmiotów wymienionych w art i 5 k.p.c. jest jasna i mo liwa do stosowania przez komornika. Doprecyzowanie sposobu post powania w odniesieniu do zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego nastàpiło w przepisach rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowego trybu post powania w sprawach o opró nienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomoêci oraz szczegółowych warunków, jakim powinno odpowiadaç tymczasowe pomieszczenie (Dz. U. Nr 17, poz. 155; dalej: rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z 26 stycznia 2005 r.). W rozporzàdzeniu został okreêlony tok czynnoêci egzekucyjnych prowadzonych przez komornika, a tak e wymagania, jakim ma odpowiadaç tymczasowe pomieszczenie. Trybunał Konstytucyjny zauwa a, e przepisy art , a tak e art k.p.c. wyra ajà równie dalsze normy okreêlajàce czynnoêci stron post powania o opró nienie lokalu, tj. dłu nika, wierzyciela, ponadto tak e gminy. CzynnoÊci te zmierzajà do zapewnienia pomieszczenia tymczasowego, do którego dłu nik b dzie eksmitowany, od czego uzale nione jest podj cie przez komornika dalszych czynnoêci w post powaniu egzekucyjnym. W odniesieniu do norm zawartych w art k.p.c. nasuwajà si wàtpliwoêci co do precyzji i jasnoêci zaskar onej regulacji Po pierwsze, wàtpliwoêci dotyczà ustalenia kolejnoêci, w jakiej trzy wymienione w ustawie podmioty miałyby wskazaç lub znaleêç pomieszczenie tymczasowe dla dłu nika. Sposób sformułowania art i 5 k.p.c. wskazuje na kolejnoêç: gmina-dłu nik-wierzyciel. Sprzeciwia si temu jednak wykładnia funkcjonalna. Z kolei, ze sformułowania 2 rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z 26 stycznia 2005 r. wynika kolejnoêç: dłu nik-wierzyciel-gmina. Zgodnie z 2 ust. 1 wskazanego rozporzàdzenia przed dokonaniem wezwania do dobrowolnego opuszczenia pomieszczenia komornik powinien wysłuchaç w pierwszej kolejnoêci dłu nika w celu ustalenia jego sytuacji rodzinnej i majàtkowej oraz stwierdzenia, czy dłu nikowi przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym mo e on zamieszkaç. Je eli dłu nikowi takie prawo nie przysługuje ani nie znalazł on tymczasowego pomieszczenia, komornik powinien niezwłocznie wystàpiç do gminy, właêciwej ze wzgl du na miejsce poło enia lokalu podlegajàcego opró nieniu, o wskazanie tymczasowego pomieszczenia ( 2 ust. 2 rozporzàdzenia). Obowiàzku wystàpienia do gminy komornik nie ma jedynie w przypadku, gdy sam wierzyciel wskazał tymczasowe pomieszczenie ( 2 ust. 3 rozporzàdzenia). Brak precyzji w tej kwestii utrudnia, 1410

17 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 jak wykazujà tak e informacje z praktyki, stosowanie omawianych przepisów. Nale y tak e mieç na wzgl dzie okolicznoêç, e rozporzàdzenie jest aktem ni szej rangi, ni ustawa i ma charakter wykonawczy Po drugie, wàtpliwoêci dotyczà tego, jaka jest w Êwietle art i 5 k.p.c. rola podmiotów wymienionych w tych przepisach. Ustawodawca, okreêlajàc charakter czynnoêci wymienionych podmiotów w odniesieniu do zapewnienia pomieszczenia tymczasowego, posługuje si co do dłu nika terminem znajdzie, natomiast co do gminy i wierzyciela terminem wska e. Wykładnia j zykowa mogłaby zatem wskazywaç, e sytuacja dłu nika jest odmienna od sytuacji wierzyciela i gminy, natomiast sytuacja tych dwóch ostatnich podmiotów jest taka sama. Termin dłu nik znajdzie ( ) pomieszczenie nie jest terminem prawnym i jest wieloznaczny w j zyku potocznym. W rzeczywistoêci, jak wynika z 2 ust. 1 rozporzàdzenia Ministra SprawiedliwoÊci z 26 stycznia 2005 r., mimo przyj cia w art i 5 k.p.c. zró nicowanej terminologii, chodzi o wskazanie przez dłu nika lokalu lub pomieszczenia, do którego ma albo mo e mieç tytuł i w którym mo e zamieszkaç albo wskazanie ( znalezienie ) pomieszczenia zast pczego. U yty przez ustawodawc w kwestionowanej regulacji termin wska e tymczasowe pomieszczenie, odnoszàcy si do wierzyciela i gminy, ma bardziej sprecyzowane znaczenie. W cytowanym powy ej wyroku o sygn. K 26/05 Trybunał Konstytucyjny przeprowadził analiz tego terminu z punktu widzenia znaczenia j zykowego. Termin wskazaç wskazywaç oznacza nie tylko pokazanie, skierowanie czyjejê uwagi na okreêlony przedmiot, zademonstrowanie czegoê, lecz tak e wytypowanie, wyznaczenie czegoê. Równie tutaj nale y przyjàç, e chodzi o zapewnienie pomieszczenia tymczasowego, do którego podmiot wskazujàcy ma albo mo e mieç tytuł. Nale y wi c stwierdziç, e w kontekêcie zaskar onej regulacji nie da si wskazaç ró nic pomi dzy terminami znaleêç a wskazaç, z którymi miałyby byç zwiàzane prawne konsekwencje. Dla oceny okreêlonoêci norm zawartych w art k.p.c. istotne znaczenie ma to, czy ze znalezieniem pomieszczenia zast pczego przez dłu nika albo wskazaniem takiego pomieszczenia przez wierzyciela lub gmin wià à si obowiàzki tych podmiotów oraz jaka jest treêç tych obowiàzków. Nie mo na przyjàç, e z art k.p.c. wynika prawny obowiàzek dłu nika. Dłu nik nie ma tytułu prawnego do przebywania w lokalu po uprawomocnieniu si wyroku eksmisyjnego, jednak e jeêli odmówi dobrowolnego wykonania obowiàzku opró nienia lokalu, nie mo na go skutecznie przymusiç do tego, aby znalazł dla siebie pomieszczenie tymczasowe. Nie wydaje si ponadto trafne interpretowanie art w zwiàzku 4 k.p.c. w taki sposób, aby wierzyciel, który uzyskał prawomocny wyrok eksmisyjny, był zobowiàzany do zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego. Termin wierzyciel wska e tymczasowe pomieszczenie nale y zatem rozumieç jako jednà z mo liwoêci doprowadzenia do wykonania wyroku eksmisyjnego przez komornika, jednak e bez kreowania w tym zakresie prawnego obowiàzku wierzyciela. Innà sprawà jest, e dla sprawnego przebiegu procedury w zakresie opró nienia lokalu mieszkalnego po àdane jest, aby wierzyciel wskazał lokal lub pomieszczenie dla dłu nika. Takie post powanie jest wi c pragmatycznie uzasadnione, jeêli nawet nie jest nakazane prawnie W Êwietle art k.p.c. niejasno przedstawia si pozycja gminy jako podmiotu wskazujàcego pomieszczenie tymczasowe, poza sytuacjà, kiedy gmina jest wierzycielem. W przedstawionym wy ej wyroku o sygn. K 26/05 Trybunał Konstytucyjny stwierdził, e zaskar ony przepis mo e oznaczaç obowiàzek wyznaczenia tymczasowego pomieszczenia przez gmin. W postanowieniu sygnalizacyjnym o sygn. S 2/08 Trybunał wskazał jednak na brak jasnego uregulowania obowiàzków gminy zwiàzanych ze wskazaniem tymczasowego pomieszczenia. Trybunał podziela poglàd wyra ony zarówno w wyroku o sygn. K 26/05, jak i postanowieniu sygnalizacyjnym o sygn. S 2/08, e normy skierowane do gminy powinny byç rekonstruowane w sposób jasny i jednoznaczny, a tak e w sposób zintegrowany powinny wynikaç z okreêlonych przepisów. Wobec niewykonania powołanej sygnalizacji niezb dne jest w niniejszej sprawie zbadanie pozycji gminy w Êwietle zaskar onej regulacji. Nale y wskazaç, e rola wierzyciela i gminy w Êwietle zaskar onego przepisu została okreêlona tak samo. JeÊli zatem si przyjmie, e wierzyciel nie jest prawnie zobowiàzany do zapewnienia pomieszczenia tymczasowego dla dłu nika, wykładnia j zykowa i logiczna prowadzi do wniosku, e równie gmina nie ma takiego obowiàzku. Ponadto wàtpliwoêç co do interpretowania z zaskar onej regulacji obowiàzku gmin zapewnienia pomieszczeƒ tymczasowych powstaje w wyniku wykładni systemowej. Mianowicie, zakwestionowany przepis dotyczy obowiàzku wstrzymania czynnoêci egzekucyjnych prowadzonych przez komornika oraz przesłanek ich póêniejszego podj cia i został zamieszczony w kodeksie post powania cywilnego, a wi c w ustawie proce- 1411

18 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 duralnej. TreÊç i umiejscowienie przepisu nie wskazujà na to, aby mo na było z niego interpretowaç obowiàzki organu władzy publicznej niemajàce podstaw w ustawach prawa ustrojowego ani materialnego. Nale y przy tym zauwa yç, e w art k.p.c. rola gminy została okreêlona lakonicznie. W obowiàzujàcym porzàdku prawnym nie mo na znaleêç adnych dalszych elementów wyznaczajàcych pozycj gminy w omawianej kwestii. Taki sposób unormowania wyraênie kontrastuje z szczegółowo okreêlonymi zadaniami i obowiàzkami gminy zapewnienia lokali socjalnych lub zamiennych na podstawie ustawy o ochronie lokatorów. Trudno byłoby przyjàç, e gminy majà w pewnych sytuacjach obowiàzek zapewnienia lokali socjalnych, natomiast w razie orzeczenia eksmisji z lokalu mieszkalnego bez prawa do lokalu socjalnego powstaje analogiczny obowiàzek gminy zapewnienia dłu nikowi pomieszczenia tymczasowego. Trybunał Konstytucyjny uwa a za niezb dne rozwa enie, czy obowiàzki gminy zapewnienia pomieszczeƒ tymczasowych mo na wywieêç z przepisów konstytucyjnych oraz ustawowych. W art. 75 ust. 1 Konstytucji wêród zadaƒ władzy publicznej wymienia si m.in. prowadzenie polityki sprzyjajàcej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli i przeciwdziałanie bezdomnoêci. Wskazany przepis konstytucyjny zawiera norm programowà, która formułuje zadania paƒstwa. Nie jest to norma, z której wynikajà prawa podmiotowe jednostek (por. wyrok TK z 29 wrzeênia 2003 r., sygn. K 5/03, OTK ZU nr 7/A/2003, poz. 77). Na poziomie norm ustawowych na rozwa enie zasługuje w tym kontekêcie w pierwszym rz dzie art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorzàdzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591, ze zm.). Stosownie do tego przepisu zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorzàdowej nale y do zadaƒ własnych gminy. WÊród tych zadaƒ ustawodawca wymienił gospodarowanie nieruchomoêciami (pkt 1) i gminne budownictwo mieszkaniowe (pkt 7). W tym zakresie nie mieêci si wskazywanie pomieszczeƒ tymczasowych przez gminy. Z kolei na podstawie art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów ustawodawca przypisał gminom obowiàzek planowania i realizacji działaƒ zmierzajàcych w kierunku tworzenia warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorzàdowej. Uszczegółowieniem wskazanej normy jest art. 4 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów, zgodnie z którym gmina, na zasadach i w wypadkach przewidzianych w tej ustawie, zapewnia lokale socjalne i lokale zamienne, a tak e zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach. Przepisy te nie mogà byç uznane za podstawy prawne obowiàzków gminy wskazywania pomieszczeƒ tymczasowych. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, e z treêci przytoczonych przepisów Konstytucji i ustaw nie wynikajà obowiàzki gmin do wskazania (zapewnienia) pomieszczeƒ tymczasowych dla dłu ników. Trybunał Konstytucyjny zauwa a, e regulacja prawna dotyczàca gmin, zawarta w art k.p.c., jest nieprecyzyjna i nie pozwala na przyj cie, e gmina ma obowiàzek wskazania pomieszczenia tymczasowego, rozumiany jako obowiàzek zapewnienia takiego pomieszczenia, jeêli nie znajdzie go dłu nik ani nie wska e wierzyciel. Wobec niewykonania przez ustawodawc postanowienia sygnalizacyjnego o sygn. S 2/08 i Êwietle praktyki stosowania zaskar onej regulacji w post powaniu egzekucyjnym nale y stwierdziç, e stan braku precyzji nadal si utrzymuje. Gmina, gospodarujàc swoim mieniem i realizujàc okreêlone zadania, powinna mieç mo liwoêç kierowania si jasnymi, niesprzecznymi normami Trybunał Konstytucyjny stwierdza, e obowiàzek gminy zapewnienia warunków do wykonania eksmisji dłu nika na podstawie art k.p.c. mo na wyinterpretowaç w obecnym stanie prawnym jedynie w przypadku orzeczenia nakazu opró nienia lokalu z powodu zn cania si nad rodzinà. Jest to spowodowane szczególnymi obowiàzkami władzy publicznej, jakie wynikajà z art. 71 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Przepis ten formułuje prawo podmiotowe rodzin znajdujàcych si w trudnej sytuacji materialnej i społecznej do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych (por. szerzej pkt 9.2.). W pozostałych sytuacjach, gdy obowiàzujàce prawo nie daje podstaw do skonstruowania obowiàzków gmin, istnieje mo liwoêç wykładni art k.p.c., stosownie do której gminy (analogicznie do wierzycieli) nie sà zobowiàzane, jakkolwiek uprawnione do zapewnienia dłu nikom pomieszczeƒ tymczasowych w miar istniejàcych mo liwoêci Kolejny przejaw braku precyzji w art k.p.c. dotyczy samego poj cia pomieszczenie tymczasowe. Poj cie to w obecnym stanie ustawowym wyst puje, oprócz zaskar onej regulacji, jedynie w art. 29b ust. 3 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2005 r. Nr 41, poz. 398, ze zm.) obowiàzujàcym od 1 lipca 2010 r. Warunki, jakim ma odpowiadaç pomieszczenie tymczasowe, zostały okreêlone w art k.p.c. Zgodnie z tym przepisem pomieszczenie takie powinno: 1) nadawaç si do zamieszkania; 2) zapewniaç co naj- 1412

19 OTK ZU nr 9/A/2010 K 19/06 poz. 96 mniej 5 m 2 powierzchni mieszkalnej na jednà osob ; 3) znajdowaç si w tej samej miejscowoêci lub pobliskiej, je eli zamieszkanie w tej miejscowoêci nie pogorszy nadmiernie warunków ycia osób przekwaterowywanych. Dalsze warunki precyzuje rozporzàdzenie Ministra SprawiedliwoÊci z 26 stycznia 2005 r. Zgodnie z 3 rozporzàdzenia tymczasowe pomieszczenie powinno: 1) posiadaç dost p do êródła zaopatrzenia w wod i do ust pu, chocia by te urzàdzenia znajdowały si poza budynkiem; 2) posiadaç oêwietlenie naturalne i elektryczne; 3) posiadaç mo liwoêç ogrzewania; 4) posiadaç niezawilgocone przegrody budowlane; 5) zapewniaç mo liwoêç zainstalowania urzàdzenia do gotowania posiłków. W obowiàzujàcym prawie zostały zatem okreêlone warunki techniczne, jakie powinno spełniaç pomieszczenie tymczasowe, bez ustalenia jednak jego statusu prawnego. Pojawiajà si zatem wàtpliwoêci, czy pomieszczenie tymczasowe mo e zostaç uznane za lokal w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie praw lokatorów. Warunki te pokrywajà si cz Êciowo z warunkami, jakie okreêla art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o ochronie praw lokatorów dla lokali socjalnych. W konsekwencji ten sam lokal mo e spełniaç zarówno wymagania okreêlone dla lokali socjalnych, jak i pomieszczeƒ tymczasowych. Podobny poglàd wyraziła Krajowa Rada Komornicza w opinii do senackiego projektu ustawy o ochronie praw lokatorów, majàcego na celu realizacj postanowienia sygnalizacyjnego Trybunału o sygn. S 2/08. W opinii wskazano, e porównujàc poj cie lokalu socjalnego z pomieszczeniem tymczasowym, brak jest istotnych ró nic pozwalajàcych na dokonanie precyzyjnego rozró nienia (por. pismo Krajowej Rady Komorniczej z 6 sierpnia 2010 r. do druku sejmowego nr 3278, KRK IV/1835/10). Brak wyraênego odgraniczenia pomieszczenia tymczasowego od lokalu powoduje m.in. niespójnoêç art k.p.c. z art. 16 ustawy o ochronie praw lokatorów. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreêlał, e niespójnoêç regulacji prawnych mo e prowadziç do sprzecznoêci ze standardami prawidłowej legislacji (wyrok TK z 26 paêdziernika 2005 r., sygn. K 31/04, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 103, z 22 wrzeênia 2009 r., sygn. P 46/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 26). Jakkolwiek nie mieêci si w zakresie kompetencji Trybunału badanie zgodnoêci norm aktów prawnych tej samej rangi, to jednak brak zharmonizowania rozwiàzaƒ ustawowych mo e przybraç rozmiar problemu konstytucyjnego. Jest tak wtedy, kiedy efektem braku spójnoêci norm ustawowych staje si nadmierna niejasnoêç i niepewnoêç prawa (por. wyrok z 30 paêdziernika 2006 r., sygn. P 10/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 128). Art. 16 ustawy o ochronie praw lokatorów przewiduje tzw. moratorium zimowe. Polega ono na tym, e wyroków sàdowych nakazujàcych opró nienie lokalu nie wykonuje si w okresie od 1 listopada do 31 marca roku nast pnego włàcznie, je eli osobie eksmitowanej nie wskazano lokalu, do którego ma nastàpiç przekwaterowanie. W tym wzgl dzie istniejà niedajàce si jednoznacznie rozstrzygnàç wàtpliwoêci co do tego, czy w okresie ochronnym mo e nastàpiç przekwaterowanie dłu nika do pomieszczenia tymczasowego (por. M. Bednarek, Prawo do mieszkania, s. 693; J. Chaciƒski, Komentarz, s. 137; W. Federczyk, Wybrane problemy ochrony praw lokatora i gospodarki mieszkaniowej gmin w Polsce, Samorzàd Terytorialny nr 4/2008, s. 39; por. Z. Knypl, Wykonywanie eksmisji cz. II, Nowa Currenda nr 5/2005, s ). W odniesieniu do pomieszczeƒ tymczasowych wskazywanych przez gminy pojawiajà si dalsze wàtpliwoêci. Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. K 26/05, brzmienie art k.p.c. mogłoby wskazywaç na to, e umowa, na podstawie której udost pniane jest tymczasowe pomieszczenie, powinna byç zawierana na czas oznaczony. Z kolei z art. 20 ust. 2 ustawy o ochronie praw lokatorów wynika, e z wyjàtkiem lokali socjalnych oraz lokali wynajmowanych na czas trwania stosunku pracy lokale stanowiàce mieszkaniowy zasób gminy mogà byç wynajmowane tylko na czas nieoznaczony. W postanowieniu sygnalizacyjnym o sygn. S 2/08 Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwag, e mo liwe jest udost pnienie takiego pomieszczenia na czas oznaczony spoza zasobu mieszkaniowego gminy (art. 4 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów), jednak działanie takie mogłoby byç nieracjonalne z punktu widzenia gospodarki gminy. WàtpliwoÊci wyst pujàce w praktyce i zgłaszane w piêmiennictwie dotyczà równie tego, co konkretnie mo e słu yç jako pomieszczenie tymczasowe, np. czy za tego rodzaju pomieszczenie mo e zostaç uznany dom dla bezdomnych, schronisko, noclegownia albo gara (por. M. Winiarz, GodnoÊç człowieka a egzekucja opró nienia lokalu mieszkalnego, Przeglàd Prawa Egzekucyjnego nr 12/2009, s. 65, Z. Knypl, Gara tymczasowym pomieszczeniem, Nowa Currenda nr 3/2010, s. 31; J. Murzydło, Problemy z interpretacjà art kodeksu post powania cywilnego dostarczanie pomieszczeƒ tymczasowych przez gminy, Finanse Komunalne nr 12/2005, s. 51) Ustawodawca nie okreêlił ponadto warunków udost pnienia pomieszczenia tymczasowego dłu nikowi, a tak e tytułu prawnego, na podstawie którego dłu nik mo e zajmowaç pomieszczenie. Nie jest jasne, czy w Êwietle art i 5 k.p.c. status pomieszczeƒ tymczasowych jest taki sam, czy te ró ny 1413

20 poz. 96 K 19/06 OTK ZU nr 9/A/2010 w zale noêci od tego, kto owo pomieszczenie wskazał (wierzyciel, gmina) lub znalazł (dłu nik). Ustawodawca nie okreêlił, kto mo e mieç tytuł do pomieszczenia tymczasowego przed eksmisjà do niego dłu nika: czy wyłàcznie jeden z podmiotów wymienionych w art i 5 k.p.c., czy tak e osoby trzecie. W tym ostatnim przypadku nie został okreêlony stosunek prawny łàczàcy osob trzecià z dłu nikiem, a tak e odpowiednio: z wierzycielem albo gminà. Nie jest jasne, czy i jakà umow zawiera si z osobà, która ma zajàç albo zajmuje pomieszczenie tymczasowe, a tak e jakie sà warunki zajmowania takiego pomieszczenia, np. czy jest ono odpłatne Trybunał Konstytucyjny wskazuje na kolejny przejaw braku precyzji zaskar onej regulacji, dotyczàcy tymczasowego przeznaczenia pomieszczenia. Termin u yty przez ustawodawc wskazuje na jedynie przejêciowy charakter udost pnienia pomieszczenia eksmitowanemu dłu nikowi. W obowiàzujàcym prawie nie zostało okreêlone, czy czas zajmowania pomieszczenia powinien byç okreêlany w sposób generalny, czy w poszczególnych przypadkach, a tak e w jaki sposób, np. przez wyznaczenie daty koƒcowej albo długoêci okresu zajmowania pomieszczenia czy te przez odwołanie si do zdarzenia przyszłego, np. uzyskania przez dłu nika praw do lokalu socjalnego. Ustawodawca nie rozstrzygnàł równie, czy, z jakich przyczyn i w jaki sposób mo e nastàpiç usuni cie dłu nika z pomieszczenia tymczasowego wbrew jego woli Badanie zgodnoêci art k.p.c. z art. 2 Konstytucji, a ÊciÊlej z wynikajàcymi zeƒ zasadami poprawnej legislacji, prowadzi do wniosku, e ustawodawca nie zrealizował prawidłowo wymagaƒ konstytucyjnych wynikajàcych z tej zasady. Wbrew prostemu na pozór sformułowaniu omawianego przepisu, zaskar ona regulacja jest nieprecyzyjna i niejasna. Stopieƒ niedookreêlonoêci regulacji prawnej przewidzianej w art k.p.c., interpretowanej łàcznie z art k.p.c., jest tak znaczny i dotyczy tak wielu elementów, e uniemo liwia jej prawidłowà wykładni i stosowanie, w tym zwłaszcza jednoznaczne ustalenie sytuacji (praw i obowiàzków) podmiotów prawa (dłu nika, wierzyciela, gminy). Normowana materia dotyczy dziedziny ÊciÊle zwiàzanej z konstytucyjnymi wolnoêciami i prawami (godnoêç, dobro rodziny, prawo własnoêci i innych praw majàtkowych, prawo do sàdu), gdzie wymaganie okreêlonoêci prawa jest szczególnie wymagane i po àdane. Niezgodne z zasadà prawidłowej legislacji jest wprowadzanie do porzàdku prawnego przepisów, które tworzà regulacje prawne niekonsekwentne i niedajàce si pogodziç z innymi przepisami ustawowymi w drodze akceptowanych metod wykładni. Poglàd Trybunału Konstytucyjnego dotyczàcy zgodnoêci art z art. 2 w zwiàzku z art. 7 Konstytucji, wyra ony w wyroku o sygn. K 26/05, był zwiàzany ze stanowiskiem Trybunału wyra onym w postanowieniu sygnalizacyjnym o sygn. S 2/08. W powołanej sprawie, Trybunał, b dàc zwiàzany zakresem zaskar enia przez Rad Miasta Gdyni, badał kwestionowany przepis z punktu widzenia praw i obowiàzków gminy dotyczàcych dostarczania pomieszczeƒ tymczasowych, w szczególnoêci w kontekêcie zapewnienia gminom nale ytych gwarancji finansowych wynikajàcych z art. 167 ust. 1 i 4 Konstytucji. Wspomniane ju zaniechanie zrealizowania przez ustawodawc wskazaƒ zawartych w postanowieniu sygnalizacyjnym o sygn. S 2/08 spowodowało, e straciło aktualnoêç stanowisko Trybunału wyra one w wyroku o sygn. K 26/05 co do zgodnoêci z Konstytucjà zaskar onego przepisu. Stanowisko to było ÊciÊle zwiàzane z powołanà sygnalizacjà. Z powy szych wzgl dów Trybunał Konstytucyjny stwierdza, e art k.p.c. jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. 8. Ocena zgodnoêci art k.p.c. z art. 45 ust. 1 Konstytucji W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, konstrukcja prawna kwestionowanej regulacji uniemo liwia zakoƒczenie w rozsàdnym terminie sprawy o opró nienie lokalu mieszkalnego. Wierzyciel nie jest w stanie doprowadziç do wykonania tego obowiàzku przy zastosowaniu Êrodków prawnych przewidzianych w przepisach kodeksu post powania cywilnego dotyczàcych post powania egzekucyjnego. W konsekwencji art k.p.c. narusza prawo jednostki do rozpatrzenia sprawy przez sàd bez nieuzasadnionej zwłoki, uniemo liwiajàc definitywne zaspokojenie roszczeƒ wierzyciela. Jak wielokrotnie wskazywał Trybunał Konstytucyjny, na treêç prawa do sàdu składajà si : 1) prawo dost pu do sàdu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sàdem organem o okreêlonej charakterystyce (niezale nym, bezstronnym i niezawisłym); 2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sàdowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwoêci i jawnoêci; 3) prawo do wyroku sàdowego, tj. prawo do uzyskania wià àcego rozstrzygni cia danej sprawy przez sàd; 4) prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i po- 1414