W systemie obrony terytorialnej kraju funkcję taką miały spełniać Wojewódzkie oraz Powiatowe Sztaby Wojskowe.

Transkrypt

1 Sytuacja geopolityczna świata od połowy lat 50-tych, a w szczególności tzw. kryzys kubański spowodowały konieczność weryfikacji dotychczasowej doktryny obronnej naszego państwa. W tej sytuacji na pierwszy plan wysunęły się aspekty obronności, które dotyczyły obronnego przygotowania kraju, jego struktury społeczno-ekonomicznej oraz realizację systemu przedsięwzięć wojskowych i pozamilitarnych, które miały na celu zabezpieczenie Polski przed zbrojną oraz dywersyjno-psychologiczną działalnością potencjalnego przeciwnika (państw NATO), utrzymania sprawności i ciągłości funkcjonowania organizmu państwowego i gospodarczego, ochronę ludności, ochronę dóbr materialnych i kultury w warunkach zagrożenia. Opierając się na nagromadzonych doświadczeniach oraz teoretycznym uogólnieniu, system obronny składać się miał z dwóch podsystemów: militarnego (siły zbrojne) oraz pozamilitarnego (przygotowania społeczeństwa a szczególnie organów administracyjnych) do realizacji powinności obronnych. Umownie tak wypracowaną koncepcję nazwano obroną terytorialną kraju (OTK). Przełożyło się to na znaczne zwiększenie stanu osobowego sił zbrojnych czasu pokoju. Już z początkiem 1953 roku uległa podwojeniu liczba żołnierzy - armia liczyła już ponad 350 tys., a dzięki kredytom z ZSRR następowało dozbrajanie oraz częściowa wymiana sprzętu błyskawicznie rozwijającej się armii, co wkrótce negatywnie odbiło się na kondycji gospodarczej naszego kraju. Wobec takich uwarunkowań (eskalacja zimnej wojny ) w 1953 roku został opracowany i wdrożony nowy plan mobilizacyjny, oznaczony w skrócie PM- 53, który w swoich założeniach przewidywał bardzo wysoki wskaźnik liczebności sił zbrojnych na okres wojny (armia na czas wojny miała liczyć 1,7 mln żołnierzy).[1] W ślad za tym podjęto działania mające na celu przystosowanie ogniw administracji wojskowej do realizacji poza mobilizacją i poborem szeroko rozumiane zadania operacyjne. W systemie obrony terytorialnej kraju funkcję taką miały spełniać Wojewódzkie oraz Powiatowe Sztaby Wojskowe. Wojewódzka Komenda Wojskowa stała się wydziałem mobilizacyjno-uzupełnieniowym tworzonego Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego.[2] Zgodnie z nową koncepcją przygotowania struktur administracji cywilnej do realizacji powinności obronnych, w ślad za uchwalą Komitetu Obrony Kraju nr 0010/62 oraz rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 093/Oper. z dnia 20 listopada 1962 roku przyjęto koncepcję tworzenia w miastach będących siedzibami województw Wojewódzkich Sztabów Wojskowych, nazwanych terenowymi organami wykonawczymi nowej struktury organizacyjnej Wojska Polskiego: Obrony Terytorialnej Kraju. Na podstawie zarządzenia Szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego nr 0143/Org. z dnia 21 listopada 1962 roku Dowódca Warszawskiego Okręgu Wojskowego rozkazem nr 04/Org. z dnia 12 grudnia 1962 roku nakazał sformowanie do dnia 31 stycznia 1963 roku Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie. Zadanie sformowania sztabu powierzono starszemu pomocnikowi Szefa Sztabu 9 Dywizji Zmechanizowanej w Rzeszowie ppłk Michałowi BIAŁOWĄSOWI, któremu z dniem 21 grudnia powierzono pełnienie obowiązków Szefa WSzW w Rzeszowie. Na siedzibę nowo powstałego sztabu wyznaczono VI piętro gmachu Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie przy ul. Grunwaldzkiej 15. Strona 1

2 Rys. nr 1Kadra i pracownicy Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie przed swoją pierwszą siedzibą w budynku przy ul. Grunwaldzkiej 15. Źródło: Kronika WSzW W dniu 1 lutego 1963 roku Wojewódzki Sztab Wojskowy otrzymał oficjalnie pieczęć herbową oraz rozpoczęła działalność jego kancelaria. Do głównych zadań Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego należało: współdziałanie z terenowym aparatem administracyjnym na rzecz przygotowania obronnego społeczeństwa; tworzenie postaw planistyczno-organizacyjnych do wykorzystania rezerw gospodarki narodowej na potrzeby sil zbrojnych; planowanie działań obronnych w wymiarze terytorialnym; szkolenie poborowych (stacjonarnie) w strukturach wojsk obrony terytorialnej. W zakresie realizacji powyższych zadań Wojewódzkie Sztaby Wojskowe pełniły w województwach rolę organów operacyjnych (poza jednostkami operacyjnymi) oraz szkoleniowych. Strona 2

3 Poza zakresem ich działania pozostawały sprawy mobilizacyjno-uzupełnieniowe, które realizowały dotychczasowe Wojskowe Komendy Wojewódzkie i Wojskowe Komendy Rejonowe. W zakresie zadań ochrony ludności cywilnej istniały Wojewódzka oraz Miejskie Komendy Obrony Przeciwlotniczej. Zarządzeniem Dowódcy Warszawskiego Okręgu Wojskowego nr 0107/0rg z dnia 24 grudnia 1964 roku w skład sztabu została włączona Wojskowa Komenda Wojewódzka oraz dziesięć Wojskowych Komend Rejonowych, tworząc w nowych strukturach pion mobilizacyjno-uzupełnieniowy. Schemat nr 1 Struktura Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego na 1 styczeń 1965 r. Rozkazem personalnym MON nr 0432/64 w dniu 9 stycznia 1965 roku obowiązki Szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie objął płk mgr Józef MALIK.[3] Strona 3

4 W latach nastąpiło stworzenie podstawowych struktur organizacyjnych Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie, które miały okazję wykazać swoją przydatność i praktyczne umiejętności poprzez uczestnictwo w szeregu przedsięwzięć i ćwiczeń organizowanych w skali kraju. Do najważniejszych ćwiczeń zaliczyć należy: 1966r. - dwuszczeblowe ćwiczenia dowódczo-sztabowe pod kryptonimem Przełęcz Dukielska i Mazury r. - ćwiczenie kierowniczo-sztabowe Organizacja i kierowanie obroną obszaru województwa i powiatów w okresie zagrożenia i wojny w Łańcucie r. - wieloszczeblowe ćwiczenie szkieletowe Kraj - 68 na temat Organizacja i prowadzenie obrony terytorium kraju w okresie zagrożenia bezpieczeństwa kraju i wojny w połączeniu działaniami frontu zewnętrznego w ramach strategicznej operacji Sił Zbrojnych 1969 r. - Wieloszczeblowe ćwiczenie kierowniczo-sztabowe nt. Działanie Wojewódzkiego Komitetu Obrony i Powiatowych Komitetów Obrony w okresach zagrożenia i wojny, z wyjściem na polowe stanowiska kierowania i praktycznym kierowaniem siłami i środkami obrony terytorialnej podczas wykonywania zadań obronnych na obszarze województwa r. - ćwiczenie kierowniczo-sztabowe na mapach nt. Rozwinięcie Wojewódzkiego Komitetu Obrony na ćwiczebnych polowych stanowiskach kierowania i podjęcie realizacji zadań planu obrony województwa w okresach zagrożenia i wojny r. - dwuszczeblowe ćwiczenie kierowniczo-sztabowe nt. Organizacja i kierowanie administracją i gospodarką narodową przez Wojewódzki Komitet Obrony oraz Powiatowe Komitety Obrony w czasie zagrożenia i wojny w układzie bezdziałowym [4]. W tym okresie również realizacja zadań w zakresie obronności zaowocowała czołowymi miejscami we współzawodnictwie 9 Sztabów Wojewódzkich na terenie administrowanym przez Warszawski Okręg Wojskowy. Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie realizował nie tylko zadania obronne wynikające ze swojego zakresu działania, ale angażował się także w inne przedsięwzięcia na szczeblu krajowym. W roku 1971 Sztab zapoczątkował zbieranie wpłat na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie. Strona 4

5 Rys. nr 2 Podziękowanie za dar na odbudowę zamku wydane przez obywatelski komitet odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie Źródło: Kronika WSzW Rok 1974 zamknął okres dziesięciolecia funkcjonowania Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie, dotyczył on zmian organizacyjnych, odejścia do rezerwy części kadry zawodowej organizującej sztab a także przygotowania do zmian organizacyjnych jakie miały nastąpić w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju. Terenowe organy administracji wojskowej zmuszone zostały do przygotowania nowych struktur organizacyjnych, gdyż na podstawie decyzji naczelnych władz administracyjnych kraju od roku w miejsce dotychczasowych 17 dużych województw utworzono 49 o znacznym zróżnicowaniu obszarów odpowiedzialności dotychczasowej administracji wojskowej. Strona 5

6 W oparciu o zarządzenie Ministra Obrony Narodowej nr 37 z dnia 31 maja 1975 roku w sprawie organizacji administracji wojskowej do nowego podziału administracji kraju, likwidacji uległy dotychczasowe Powiatowe Sztaby Wojskowe a nowe jednostki terenowej administracji wojskowej otrzymały nazwy Wojskowych Komend Uzupełnień. Na terenie dzisiejszego Województwa Podkarpackiego utworzono cztery Wojewódzkie Sztaby Wojskowe oraz podległe im terytorialnie Wojskowe Komendy Uzupełnień: Wojewódzki Sztab Wojskowy Rzeszów - Wojskowa Komenda Uzupełnień Mielec - obejmująca swym zasięgiem dzisiejsze powiaty: mielecki, kolbuszowski, ropczycki. - Wojskowa Komenda Uzupełnień Rzeszów - rzeszowski, leżajski, łańcucki, strzyżowski. Wojewódzki Sztab Wojskowy Krosno - Wojskowa Komenda Uzupełnień Jasio - brzozowski, jasielski, krośnieński. - Wojskowa Komenda Uzupełnień Sanok - sanocki, bieszczadzki i leski. Wojewódzki Sztab Wojskowy Przemyśl - Wojskowa Komenda Uzupełnień Jarosław - jarosławski, lubaczowski, przeworski. - od 30 kwietnia 1985 r. Wojskowa Komenda Uzupełnień Przemyśl - przemyski. Wojewódzki Sztab Wojskowy Tarnobrzeg - Wojskowa Komenda Uzupełnień Nisko - niżański, stalowowolski. Teren pozostałych powiatów wszedł w administrowanie: - tarnobrzeskiego do Wojskowej Komendy Uzupełnień w Sandomierzu Wojewódzki Sztab Wojskowy Tarnobrzeg - dębickiego do Wojskowej Komendy Uzupełnień Tarnów - Wojewódzki Sztab Wojskowy Tarnów - gorlickiego do Wojskowej Komendy Uzupełnień Nowy Sącz - Wojewódzki Sztab Wojskowy Nowy Sącz. Strona 6

7 Rok 1976 stanowił dalszą realizację zadań szkoleniowych z zakresu umacniania gotowości bojowej i mobilizacyjnej Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego oraz podległych Wojskowych Komend Uzupełnień. Duży nacisk położono na ugruntowanie współpracy z organami samorządów miejskich i gmin. Wynikało to z dopracowywania dokumentów dotyczących zasobów żołnierzy rezerwy na administrowanym terenie oraz tworzenia w gminach nowych stanowisk organizacyjnych jakimi byli inspektorzy ds. obronnych[5]. W dalszym ciągu kierownictwo, kadra zawodowa i pracownicy cywilni oraz żołnierze służby zasadniczej WSzW i WKU uczestniczyli w ogólnokrajowych przedsięwzięciach związanych z wykonywaniem prac na rzecz lokalnych społeczności. Rys. nr 3 Realizacja prac przy urządzaniu ogródka sportowego i boiska w Mielcu. Źródło: Kronika WSzW Aktywna działalność Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Rzeszowie i szeroki zakres działalności kadry i pracowników WSzW i Wojskowych komend uzupełnień zajmujących się problematyką obronną zostały docenione przyznaniem WSzW odznaki Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego. Strona 7

8 Rys. nr 4. Dyplom nadający odznakę Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego w uznaniu zasług dla rozwoju województwa rzeszowskiego. Źródło: Kronika WSzW Przeprowadzona w roku 1979 zmiana ustawy o powszechnym obowiązku obrony wprowadziła definicję, iż terenowymi organami wykonawczymi Ministra Obrony Narodowej w sprawach operacyjno-obronnych i Strona 8

9 administracji wojskowej są dowódcy okręgów wojskowych i szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych. Równocześnie WKU określono jako terenową delegaturę WSzW. Podsumowując okres lat 70 należy zauważyć, iż wyróżniał się on dużą intensywnością we współpracy z organizacjami kombatanckimi oraz paramilitarnymi. Współpraca ta spowodowała pojawienie się dodatkowych zadań związanych z monitorowaniem tego środowiska, oraz realizacją dodatkowych zadań związanych z wydawaniem zaświadczeń związanych z pełnieniem służby wojskowej, a także przygotowywaniem i organizowaniem wielu uroczystości związanych z wręczaniem odznaczeń oraz nadawaniem aktów mianowania uprawnionym. System, w jakim funkcjonowały TOAW po reformach w połowie lat siedemdziesiątych i później, był sukcesywnie udoskonalany, by spełniać wymagania ówczesnych potrzeb sił zbrojnych, dotyczących spraw związanych z pokojowym uzupełnieniem, jak i zabezpieczeniem mobilizacyjnego rozwinięcia jednostek wojskowych, a także w sprawach operacyjno-obronnych. Liczba WKU, podporządkowana poszczególnym WSzW, była w dużej mierze uzależniona od stanów zasobów ludzkich na administrowanym terenie oraz od stopnia realizacji zadań mobilizacyjno-uzupełnieniowych i wahała się od jednego do dziesięciu w poszczególnych województwach - obszarach administrowanych przez WSzW[6]. Lata osiemdziesiąte nie spowodowały potrzeby istotnych zmian strukturalno-organizacyjnych TOAW, jednakże wiązały się ze zwiększeniem zakresu prac i obowiązków. Przyczyniła się do tego skomplikowana sytuacja wewnętrzna w kraju w szczególności wprowadzenie stanu wojennego w dniu 13 grudnia 1981 roku, który dla sił zbrojnych stanowił spory wysiłek organizacyjno - mobilizacyjny. Również w trudnych momentach historii naszego kraju Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie realizował powierzone mu zadania. Rys. nr 5 Opis dnia pracy 12 grudnia 1981 roku. Źródło: Kronika WSzW W tym czasie niezwykle ważną rolę w dowodzeniu wojskami działającymi na obszarze województw, powierzono wojewódzkim sztabom wojskowym. Zajmowały się one między innymi organizacją współpracy wojsk z różnymi instytucjami cywilnymi na terenie administrowanych województw. Szefowie WSzW byli Strona 9

10 również wyznaczeni na zastępców przewodniczących wojewódzkich komitetów obrony (wojewodów). Ze względu na duże zmiany liczebne sił zbrojnych (ponad 220 tys. w 1980 roku, ponad 400 tys. w 1983 roku, ponad 300 tys. w 1989 roku) pojawiło się wiele problemów działalności TOAW. Jednakże działalność wojskowych komend uzupełnień oraz wojewódzkich sztabów wojskowych w omawianym okresie udowodniła, iż system administracji wojskowej, pomimo wielości i różnorodności zadań spełnia swoje funkcje. [1] R. Szandrocho 90 lat Terenowych Organów Administracji Wojskowej w Polsce Wrocław 2011s.138 [2] Cz. Krawiec, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie,, Monografia, Rzeszów 2003 s. 34 [3] Cz. Krawiec, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie,, Monografia, Rzeszów 2003 s , [4] Cz. Krawiec, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie,, Monografia, Rzeszów 2003 s. 40, [5] Cz. Krawiec, Wojewódzki Sztab Wojskowy w Rzeszowie,, Monografia, Rzeszów 2003 s , [6] R. Szandrocho 90 lat Terenowych Organów Administracji Wojskowej w Polsce Wrocław 2011 s.151 Strona 10