Poradnik Krajobraz polskiego ogrodu

Transkrypt

1 Jarmuż Poradnik Krajobraz polskiego ogrodu

2 Smukłe malwy, słoneczniki, słodka woń groszku i maciejki, pyszniące się kolorami pompony dalii i pierzaste piwonie, a wśród nich delikatny błękit niezapominajek i ognisty pomarańcz aksamitek to obraz tradycyjnego polskiego ogródka mie - szan ki, w której każde połączenie kolorystyczne jest dopuszczalne i piękne. Część kwiatów z tego sielskiego obrazka rozpoznajemy doskonale, choć nie zawsze potrafimy połączyć z właściwą nazwą, przede wszystkim ze względu na to, że szereg z nich przybrało różne imiona w zależności od regionu Polski. Piwonie nazywane są również peoniami, dalie georginiami, astry marcinkami, a ak sa - mit ki śmierdziuszkami lub turkami. Ta wielość nazw świadczy zarówno o powszechności, jak również mocnym zakorzenieniu tych kwiatów nie tylko w naszych ogródkach, ale także kulturze i tradycji. Chabry bławatki, rumianek czy maki to rośliny rosnące w Polsce dziko, które zczasem zostały udomowione izyskały też udoskonalone, piękniejsze formy. Wybór takich tradycyjnych roślin do na - sa dzeń w ogrodzie jest istotny nie tylko ze względu na ich niewątpliwą urodę, ale również ważne działanie proekologiczne, polegające na zachowaniu bioróżnorodno ści i utrzymaniu rodzimych gatunków. Część roślin jest objęta ścisłą ochroną, jak np. miłek wiosenny (Adonis vernalis), a dzięki uprawie w ogrodach powracają do naszej flory. Zbieżność wymagań gatunków z klimatem panującym w Polsce jest bardzo dużą zaletą, gdyż uprawa nie jest tak pra co - chłon na i możemy zająć się nią sa mo - dziel nie, wysiewając nasiona wiosną, bądź sadząc gotowe rośliny. W wiejskim ogródku każde towarzystwo się sprawdza z kwiatami możemy łączyć warzywa, owoce i zioła, które tworzą bujny gąszcz. Niezbędną oprawą dla wesołej, kipiącej kolorami rabaty kwiatowej są też drzewa i krzewy, szczególnie te, które cechują dekoracyjne kwiaty bądź jadalne owoce. Prawie do końca XIX wieku w ogródkach rosły przede wszystkim zioła, przez co przydomowy ogródek stawał się jed no cze - śnie apteką. Dzisiaj również warto znać właściwości popularnych roślin, które można wykorzystać z pożytkiem dla zdrowia. Mak wschodni

3 Rokitnik zwyczajny KWIATY Z BABCINEJ RABATY Feeria barw tak można opisać krajobraz babcinego ogródka. Ktokolwiek wspomina sielskie obrazki z wakacji spędzonych na wsi w dzieciństwie zapewne pamięta ten widok. Malowniczy krajobraz, w którym nie istnieje pojęcie nadmiaru bądź kiczu. Tradycyjny ogródek przyjmował zazwyczaj formę regularną, opartą na starannie wytyczonych, prostych grządkach, z wyraźnie widocznymi ścieżkami o nienagannej czystości. Możemy oczywiście ściśle trzymać się tego schematu, ale obecnie wiejskiemu ogródkowi nadaje się zdecydowanie lżejszą, nawiązującą do natury formę, gdzie kępy poszczególnych roślin tworzą bujny, kolorowy gąszcz. Przy zakładaniu ogródka jako bazę najlepiej potraktować rośliny wieloletnie (krzewy, byliny), które w kolejnych latach zostaną uzupełnione gatunkami jednorocznymi i dwuletnimi. Z czasem część roślin wysiewa się sama i naturalnie wypełnia wszelkie luki. Należy też zwrócić uwagę na wysokość docelową roślin. Zazwyczaj rośliny sadzimy tworząc kilka poziomów. Najwyższe i najbardziej rzucające się w oczy to ulubione malwy, ostróżki, naparstnice czy słoneczniki, które umieszczamy z tyłu (np. przy ścianie domu czy płocie). Następną linią są piwonie, dalie, irysy, floksy bądź astry nowobelgijskie, a przed nimi aksamitki, nagietki, nasturcje, bratki czy stokrotki. Lekkości rabatom dodadzą gatunki o przestrzennych, drobnych kwiatostanach błękitna kocimiętka, niezapominajki, biały złocień maruna czy łyszczec wiechowaty, zwany popularnie gipsówką. Dla dodania nuty świeżej zieleni warto przetkać grządkę kilkoma kępami przywrotnika pospolitego. Polski ogródek to obfitość barw, ale i kształtów. Bardzo oryginalnymi kwiatami charakteryzuje się tojad pospolity, którego granatowe kwiaty przypominają małe hełmiki. Równie ciekawe i wielokolorowe są kwiatostany łubinu i wyżlinu większego.

4 Drugą istotną kwestią przy tworzeniu tradycyjnego ogródka jest zapewnienie ciągłości kwitnienia roślin, dlatego starajmy się łączyć je w ten sposób, by pojawiały się od wiosny do jesieni, wykorzystując dla wzbogacenia również rośliny cebulowe. U wielu gatunków pięknie kwitnąca część nadziemna zamiera bezpośrednio po kwitnieniu i trzeba to uwzględnić przy komponowaniu rabaty. Dla wzbogacenia ogródka warto dodać kilka elementów pachnących. Wiosną przyjemną woń zapewnią kwiaty konwalii majowej, po czym wysiewamy nasiona groszku pachnącego czy maciejki, które kwitną latem. Można także zapewnić sobie większą dawkę słodkiego aromatu, sadząc w centralnym punkcie bądź na obrzeżu rabaty bez lilak lub jaśminowiec wonny. Przyjemnym, delikatnym zapachem charakteryzują się kwiaty róży pomarszczonej (Rosa rugosa). Ten delikatny surowiec służy do sporządzania cennej i rzadko spotykanej konfitury różanej, stosowanej do nadziewania pączków. Jesienią w miejscu kwiatów róży pojawiają się bardzo dekoracyjne, płaskie, intensywnie czerwone owoce. Z kolei krzew pigwowca, kwitnący wiosną na różowo bądź pomarańczowo jesienią obsypuje się żółtymi owocami o kwaśnym smaku, które stały się za stęp - stwem egzotycznej cytryny. Pięknym rodzimym elementem ogrodu będzie jarzębina, niewielkie drzewo oblegane przez dzieci w okresie wcze sno je sien - nym. Właściwa nazwa to jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), który rośnie szybko, najlepiej w miejscu nasłonecznionym, ale charakteryzuje się też dużą odpornością na mróz i gorsze warunki glebowe. W maju zakwita jasnymi kwiatami o migdałowym zapachu, które z czasem zmieniają się w pęki ognistych korali. Wiejski charakter ogródka nie oznacza, że roślinność z niego zaczerpniętą możemy zastosować tylko przy domu na wsi czy na działce. Wiele z nich sprawdzi się także w towarzystwie nowoczesnego budownictwa, szczególnie jeśli stworzymy z nich jednolitą gatunkowo rabatę, czy też ciąg na kształt żywopłotu. Do tego celu można wykorzystać praktycznie każdy z wymienionych wcześniej gatunków, ale najlepiej nadają się byliny takie jak np. liliowiec, floks, irys, ostróżka czy dalia. Na balkonie dobrze sprawdzą się mniejsze rośliny, takie jak nasturcje, aksamitki, niezapominajki, groszek pachnący czy goździk pierzasty. Niektóre typowo wiejskie kwiaty stały się popularne także w przestrzeni miejskiej. Do takich należy niewątpliwie kosmos, którego delikatne kwiaty wsparte na łodydze o pierzastych liściach w większym skupisku sprawiają wrażenie łąki. Właśnie łąka jakże polska i swojska. Łąka kwiatowa jest rozwiązaniem idealnym dla mało zaawansowanego ogrodnika, który preferuje naturalne formy i ma potrzebę obcowania z kwiatami. Niewielkim wysiłkiem powstaje malowniczy, kwitnący dywan, który jest zdecydowanie mniej pracochłonny niż trawnik. Gotową mieszankę nasion można zakupić, ale łąka powstanie także gdy samodzielnie połączymy nasiona kosmosu z chabrem bławatkiem, rumiankiem, lnem, makiem polnym i kilkoma gatunkami traw. I koniecznie nie zapomnijmy o zrobieniu pięknego bukietu z zasadzonych kwiatów i wstawieniu do prostego wazonu Dalia

5 ZDROWIE I SMAKI Z NATURY Polski krajobraz kształtują nie tylko łąki i pola uprawne, ale także wielkie połacie lasu, w których sosny i świerki sąsiadują z liściastymi towarzyszami brzozami, dębami czy bukami. Drzewa wrosły w naszą kulturę i tradycję, towarzyszą nam cicho i wiernie w codziennym życiu i nie tylko dają cień w gorące dni, ale mają wpływ na nasze zdrowie i nastrój. Nieodłącznym elementem ojczystego krajobrazu są wierzby (Salix L.) i sosny (Pinus L.). Część drzew, szczególnie tych bardziej okazałych, jak dąb czy lipa długo uchodziło za siedzibę ta jem - ni czych bóstw i miało chronić domostwa przed nieszczęściami. Z czasem przeniesiono pogański kult na grunt chrześcijański, umieszczając pod drzewami liczne kapliczki, a obecnie dęby i lipy są drzewami powszechnie sadzonymi w miastach. Brzoza, silnie związana z naszą tradycją, występuje na całym obszarze Polski i mimo, że wydaje się delikatna i krucha jest jednym z najszybciej rosnących i najbardziej odpornych na mrozy gatunków. Drzewa od wieków stanowiły źródło surowców leczniczych i nadal są wykorzystywane napar z kory dębowej stosuje się do gojenia ran, korę wierzby jako środek przeciwgorączkowy, pączki sosny w chorobach górnych dróg oddechowych, a liście brzozy jako środek moczopędny i oczyszczający organizm, podobnie jak sok brzozowy pozyskiwany z naciętej kory. Lewkonia Sadząc w ogrodzie rokitnik zwyczajny, bez czarny, maliny, jeżyny czy porzeczki zaopatrujemy się z kolei w na tu ral ny arsenał owoców bogatych w witaminy, które wspaniale wzmacniają organizm. Sok malinowy lub rokitnikowy

6 Mak polny w połączeniu z herbatą przygotowaną z kwiatostanów zebranych z lipy będą świetnym panaceum na wszelkie przeziębienia. Nieco kwaskowatą nutę, pożądaną choćby w domowych wypiekach, zapewnią rabarbar i agrest, bez których polski ogródek nie może się obyć. Największym owocem, jaki znajdziemy w ogrodzie jest oczywiście dynia. To wa - rzy wo, chociaż lubi żyzne podłoże łatwo się uprawia i jest prawdziwą witaminową bombą! Bardzo cenne są odmiany o podwyższonej zawartości karotenu. Delikatny, lekkostrawny, słonecznej barwy miąższ będzie świetnym elementem potraw, szczególnie dla dzieci. Ostatnio serca konsumentów podbija także zapomniany jarmuż, roślina spokrewniona z kapustą, o dekoracyjnych, karbowanych liściach i dużej wytrzymałości na mrozy. Nie możemy zapomnieć też o naci pietruszki, czosnku niedźwiedzim, koprze czy szczypiorku, których aromatem wzbogacimy każdą potrawę. Trudno wyobrazić sobie tradycyjny żurek czy grochówkę bez majeranku, a domowy rosół bez bulionowego zapachu lubczyku ogrodowego. Ta ostatnia roślina jest byliną, więc przez wiele lat może gościć w naszym ogrodzie i zapewniać głębszy smak potrawom. Warto poświęcić też fragment grządki na wysianie dwóch pięknych roślin o błękitnych kwiatach czarnuszki siewnej i lnu pospolitego. Kwiaty obydwu gatunków są wdzięcznym elementem bukietów, natomiast ich na sio na korzystnie wpływają na przewód pokarmowy i stosowane są po wszech nie jako dodatek do pie czy wa. Nasiona czarnuszki mają czarną barwę i cha - rakterystyczny, pikantny smak, natomiast nasiona lnu, po pu - larnie zwane siemieniem lnianym dzięki zawartości śluzu łagodzą stany zapalne. Słonecznik zwyczajny

7 Liliowiec ogrodowy Po obfitym i często dość ciężkostrawnym posiłku rodem z kuchni polskiej dobrze uspokoić żołądek dawką herbaty ze świeżych liści mięty lub naparem z rumianku, a wieczorową porą sięgnąć po napar z szy szek chmielu. Tak, napar ten ma właściwości uspokajające i lekko usypiające, więc może warto zastosować go jako zamiennik innego popularnego chmielowego napoju Malwa ogrodowa Chmiel zwyczajny Rośliny o właściwościach prozdrowotnych Sosna (Pinus L.) Lipa (Tilia L.) Dąb (Quercus L.) Brzoza brodawkowata (Betula pendula) Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides) Bez czarny (Sambucus nigra) Agrest (Ribes uva-crispa) Porzeczka czerwona (Ribes rubrum) Porzeczka czarna (Ribes nigrum) Truskawka (Fragaria x ananassa) Poziomka (Fragaria vesca) Jeżyna (Rubus fruticosus) Malina (Rubus idaeus) Rabarbar (Rheum rhaponticum) Dynia (Cucurbita L.) Jarmuż (Brassica oleracea var. sabellica) Lubczyk ogrodowy (Laevisticum officinale) Majeranek ogrodowy (Origanum majorana) Szczypiorek (Allium schoenoprasum) Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) Pietruszka naciowa (Petroselinum crispum) Koper ogrodowy (Anethum graveolens) Mięta (Mentha L.) Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla) Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus) Czarnuszka siewna (Nigella sativa) Len zwyczajny (Linum usitatissimum) Aksamitka Opracowanie dla Leroy Merlin: dr inż. Małgorzata Mirgos Katedra Roślin Warzywnych i Leczniczych Wydział Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

8 Rośliny jednoroczne najczęściej wysiewane bezpośrednio do gruntu, kwitną latem. Kosmos podwójnie pierzasty (Cosmos bipinnatus) Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) Len zwyczajny (Linum usitatissimum) Nagietek lekarski (Calendula officinalis) Nasturcja większa (Tropaeolum majus) Chaber bławatek (Centaurea cyanus) Mak polny (Papaver rhoeas) Wyżlin większy (Antirrhinum majus) Cynia (Zinnia L.) Maciejka (Matthiola bicornis) Aksamitka (Tagetes L.) Groszek pachnący (Lathyrus odoratus) Stokrotka (Bellis perennis) Rośliny dwuletnie w pierwszym roku tworzą rozetę liściową, kwitną w drugim roku wegetacji. W sprzedaży zazwyczaj dostępne są formy już kwitnące. Malwa ogrodowa (Alcea rosea) Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea) Niezapominajka (Myosotis L.) Bratek ogrodowy (Viola wittrockiana) Krzewy i drzewa większość nie wymaga specjalnego przycinania, jedynie w przypadku bzu lilaka dobrze jest usunąć przekwitnięte kwiatostany. Lilak pospolity (Syringa vulgaris) Jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius) Róża pomarszczona (Rosa rugosa) Pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica) Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia) Rośliny wieloletnie (byliny) ich części nadziemne jesienią zamierają, zimują w postaci części podziemnych, wymagają odnowienia co kilka lat. Niektóre z bylin, takie jak dalie wytwarzają podziemne bulwy, które najlepiej przed zimą wykopać i przechować w dość ciepłym i przewiewnym miejscu. Piwonia lekarska (Paeonia officinalis) Ostróżka ogrodowa (Delphinium cultorum) Floks wiechowaty (Phlox paniculata) Aster nowobelgijski (Aster novi-belgii) Łubin ogrodowy (Lupinus hybridus) Konwalia majowa (Convallaria majalis) Łyszczec wiechowaty (Gipsophila paniculata) Dalia ogrodowa (Dahlia L.) Liliowiec ogrodowy (Hemerocallis L.) Mak wschodni (Papaver orientale) Złocień maruna (Chrysanthemum parthenium) Goździk pierzasty (Dianthus plumarius) Irys (Iris L.) Tojad pospolity (Aconitum napellus) Rudbekia (Rudbeckia L.) Kocimiętka (Nepeta L.) Miłek wiosenny (Adonis vernalis) Przywrotnik pospolity (Alchemilla mollis) Macierzanka (Thymus L.) Wieloletnie cebulowe cebule sadzimy jesienią, aby zakwitły wiosną i latem. Tulipan (Tulipa L.) Narcyz (Narcissus L.) Lilia (Lilium L.)