tografii wraz z on¹, pocz¹tek XX wieku 49. Paraskiewa Pawluczuk z Ho³odów (od lewej) z córeczk¹ Nadziej¹ i matk¹ Agat¹ Firsowicz,

Transkrypt

1 Spis ilustracji: 1. Wczesnoœredniowieczna bransoleta, znaleziona na grodzisku w Zbuczu, foto D. Krasnodêbski 2. Grodzisko wczesnoœredniowieczne w Zbuczu, foto D. Krasnodêbski 3. Konstrukcja umocnieñ wa³u grodziska w Zbuczu, foto D. Krasnodêbski 4. Plan okolic grodziska, cmentarzyska i by³ego folwarku Grabniak, rys. Borys³aw Rudkowski 5. Wykopaliska na cmentarzysku na wa³ach grodziska w Zbuczu, foto D. Krasnodêbski 6. Cmentarzysko wczesnoœredniewieczne na grabniakowskiej Prohulance, foto D. Krasnodêbski 7. Kamienie z tajemniczymi znakami w uroczysku Lieski ko³o Krzywej, foto D. Fionik 8. Herb Jastrzêbiec; oprócz Szczytów nosi³o go blisko 750 rodów w Wielkim Ksiêstwie Litewskim i Koronie Polskiej 9. Herb Leliwa Irzykowiczów 10. Fragment szesnastowiecznych carskich wrót z cerkwi w Czy ach 11. Cerkiew Uœpieñska w strzeleckich Czy ach; do 1785 r. jej parafianami i fundatorami byli mieszkañcy Krzywej, foto Miko³aja Jakubiuka z 1956 r. 12. Tak mogli wygl¹daæ wybrañcy z Krzywej; porucznik piechoty wybranieckiej z XVI wieku, rekonstrukcja 13. Kamieñ pami¹tkowy z 1746 r., który znajdowa³ siê w leœnym uroczysku Seredni Korczye ko³o Krzywej, rys. B. Rudkowskiego 14. Stary Kornin od pocz¹tku osiemnastego wieku by³ g³ównym celem pielgrzymek mieszkañców Szczytów i okolic, widok wspó³czesny cerkwi œw. Micha³a i œw. Anny, foto Dymitr Hierasimowicz 15. RzeŸba œw. Jana Nepomucena z po³owy osiemnastego wieku, foto Wiktor Wo³kow 16. Wêgierscy korzystali z herbu Wieniawa 17. Domniemany portret Jana Walentego Wêgierskiego na drzwiach wejœciowych na chór cerkwi, foto ze zbiorów parafialnych 18. Najstarsza, znana fotografia cerkwi w Szczytach z 1915 r. 19. Karta tytu³owa Inwentarza cerkwi w Szczytach z 1785 r. 20. Opis cerkwi w Szczytach w Inwentarzu z 1785 r. 21. Obraz Zdjêcie Chrystusa z Krzy a, autorstwa Sylwestra Mirysa 423

2 22. Obraz Œw. Rodzina ze œw. Janem Chrzcicielem, przypisywany Mirysowi 23. Obraz œw. Onufrego, przypisywany Mirysowi 24. Fragment barokowego obicia fotela, na którym prawdopodobnie zasiada³ sam fundator 25. Osiemnastowieczna szata liturgiczna (fie³oñ) 26. Herb Grzyma³a na pieczêci lakowej Adolfa Wiewiórowskiego 27. Szczyty i okolice na mapie D. F. Sotzmana, Kapliczka murowana z prze³omu XVIII i XIX w. na granicy gruntów szczytowskich i ho³odowskich, foto Dymitr Hierasimowicz 29. Najstarsza, znana fotografia dworu w Nowodworach, Piece i kominy dworu w Dziêcio³owie, widok po po arze rezydencji z 1915 r. 31. Stroje zamo nych kobiet wiejskich z pocz¹tku XIX wieku, fragment polichromii dawnej cerkwi w Czy ach 32. Pieczêæ herbowa bielsko-ho³odowskiego leœniczego Aleksandra Diczesku³owa z II po³owy XIX w. 33. Pieczêæ lakowa z autografem Karola Wiewiórowskiego, Dzwonnica cerkwi w Szczytach, wzniesiona w latach , foto Jana Glinki z ok Zaœwiadczenie œlubne, wypisane przez dziedzica archeologa Adolfa Wiewiórowskiego 36. Krzy choleryczny z 1857 r. w Szczytach Nowodworach, foto D. Fionik 37. Szczyty i okolice na mapie z II po³owy XIX wieku 38. Feretron (Vynosnaja ikona) ofiarowana w 1865 r. przez dziewczêta z Ho³odów, foto ze zbiorów parafialnych 39. Szczyty Dziêcio³owo, czêœæ z widocznych domów pamiêta³a zapewne po³owê XIX wieku, fotografia niemiecka z 1915 r. 40. Szczyty Dziêcio³owo, dom Ciereszków przy skrzy owaniu ulicy wiejskiej i drogi do Orli, 1915, fotografia niemiecka 41. Krzy z 1873 r., wystawiony przy cerkwi przez Bazylego i Jakuba z Krzywej, foto D. Fionik 42. Ojciec Lew Goworski z rodzin¹ przed swoim domem, pocz¹tek XX wieku 43;44. Dom Goworskich w Szczytach, fotografia niemiecka z 1915 r. 45. Pieczêæ sygnetowa Karola Wiewiórowskiego, II po³owa XIX w. 46. Akt sprzeda y ziemi dla o. Lwa Goworskiego przez Józefa Wiewiórowskiego, Szczytowska niania dzieci Paw³a Goworskiego z jego synem Eugeniuszem, 1914, atelier Zydrañskiego w Bielsku 48. Andrzej Juszczuk z Krzywej pracowa³ jako urzêdnik w R ewie, na fo- 424

3 tografii wraz z on¹, pocz¹tek XX wieku 49. Paraskiewa Pawluczuk z Ho³odów (od lewej) z córeczk¹ Nadziej¹ i matk¹ Agat¹ Firsowicz, Bracia Nazarukowie z Krzywej jako kadeci w armii rosyjskiej, ok Bielsko - Ho³odowski Leœniczy Edward Georg Albert Szulc 52. Jubileusz piêtnastolecia s³u by Leœniczego Edwarda Szulca, Ho³ody, ok Karta dowodu osobistego Józefa Romanowskiego-Antosiuka, wydana w 1913 r. przez wójta gminy Pasynki 54. Jedno z pism dotycz¹ce budowy szosy strategicznej Bielsk Pru any, Groby rodzinne Wiewiórowskich na cmentarzu szczytowskim, foto D. Fionik 56. Ksi¹ eczka wojskowa Emiliana Piotrowskiego z Ho³odów, wydana w Wpis do ksi¹ ki, podarowanej nauczycielowi z Krzywej Jerzemu Juszczukowi za sumienn¹ pracê, W³asnorêczne podpisy w³oœcian z Ho³odów na dokumencie z 1909 r. 59. Plan ziemi przekazanej szkole ho³odowskiej przez Leœnictwo, Wiera Wiewiórowska kontynuowa³a naukê w gimnazjum w Grodnie, stoi trzecia od lewej; w m³odszej klasie uczy³a siê jej siostra Ludmi³a, Ojciec Lew Goworski z synem Paw³em, ok Pawe³ Goworski, ok Uroczystoœæ otwarcia Towarzystwa Kredytowego, Kursy rêkodzie³a w Szczytach, Legitymacja Olgi Wiewiórowskiej cz³onka Towarzystwa Kredytowego w Szczytach 66. Pieczêæ Szczytowskiego Towarzystwa Kredytowego 67. Sklep Stowarzyszenia Spo ywców w Szczytach, ok Wzorcowa pasieka Goworskich w Szczytach, siedzi Wiera Goworska 69. Szczyty i okolice na niemieckiej mapie sztabowej z 1915 r. 70. Podziêkowanie skierowane parafii szczytowskiej za przekazane dary dla rannych o³nierzy, listopad Teodor Magruk, wnuk Kapitona z Ho³odów w mundurze armii rosyjskiej z koleg¹, Na drodze w czasie bie eñstwa, reprodukcja wycinku prasowego 73. Bie eñcy w drodze, rysunek z 1916 r. 74. Bie eñcy oczekuj¹ na przeprawê przez rzekê w Bobrujsku, reprodukcja wycinku prasowego 75. Opustosza³a wieœ Szczyty Dziêcio³owo, w oddali widoczna cerkiew, 425

4 1915, fotografia niemiecka 76. Ta rodzina nale a³a do nielicznych, którzy pozostali, 1915, fotografia niemiecka 77. Szczytowscy ydzi nie wyjechali; na zdjêciu stanowi¹ wiêkszoœæ osób, 1915, fotografia niemiecka 78. Bie eñcy w punkcie ywieniowym ko³o S³ucka, foto ze zbiorów Muzeum Historii i Kultury Bia³orusi 79. Œwiadectwo urodzenia Bazylego Nazaruka z Krzywej, wydane przez proboszcza jednej z cerkwi w R ewie, Anna Juszczuk z Krzywej na uchodÿstwie z synami, od lewej: Grzegorz, Bazyli, Miko³aj, Ukraina Metody Stanis³awiuk z Krzywej z on¹, Po³tawa, Pawe³ Goworski ze wspó³pracownikami w jednej z instytucji w Miñsku, nios¹cych pomoc bie eñcom 83. Bie eñcy w Miñsku w pralni 84. W pracowni szewskiej 85. Takie zaœwiadczenia wydawano bie eñcom, staraj¹cym siê o powrót do ojczyzny, Stronica ksi¹ eczki oszczêdnoœciowej, prowadzonej na uchodÿstwie przez Ludmi³ê Wiewiórowsk¹ 87. Zaœwiadczenie, wydane W³odzimierzowi Piotrowskiemu z Ho³odów po odbyciu kwarantanny w Punkcie Reemigracyjnym w Baranowiczach, Pismo Zwi¹zku Miast skierowane do Melanii Wiewiórowskiej w sprawie rekompensaty za poniesione w wyniku uchodÿstwa straty, listopad Pawe³ Goworski z rodzin¹, po³owa lat dwudziestych 90. Ludmi³a yz³owa (z prawej) z Zoj¹ Tymoszyck¹ przed bram¹ dworu w Szczytach Nowodworach 91. Na podwórzu folwarku Szczyty Nowodwory, lata trzydzieste 92. Strzy enie owiec nad Orlank¹, z prawej Wiera Wiewiórowska z dzieæmi Zoj¹ i Wow¹, lata dwudzieste 93. Majówka w Nowodworach 94. Fragment planu maj¹tku Szczyty Dziêcio³owo, Zapiski gospodarskie maj¹tku Dziêcio³owo, lata trzydzieste 96. Nadzieja Troc z Redutów by³a na s³u bie w Dziêcio³owie 97. Jeden z dokumentów Spó³ki Wodnej Szczyty z 1929 r. 98;99 W latach dwudziestych w domu Goworskich zorganizowano dwumiesiêczny rêkodzielniczy 100. Siedziba Nadleœnictwa Bielskiego w Ho³odach, Stra acy z Ho³odów w 1933 r., od lewej: M. Rajecki, E. Kunicki, P. Juszczuk, P. Wasiluk, L. Piotrowski, W. Szupniewski, pisarz z nadleœnic- 426

5 twa, Sz. Piotrowski, A. Magruk, A. Grygoruk, S. Wasiluk, J. Onopiuk, S. Bagiñski, N. Garwoliñski 102. Dokument z pieczêci¹ OSP w Ho³odach, Grzegorz Grygoruk na odpuœcie w Bia³owie y, Nadleœniczy Aleksander Œwiderski z on¹ Helen¹ i córk¹ Hanna, Nadleœniczy Aleksander Œwiderski z woÿnic¹ Wasilukiem z Ho³odów 106. Jan i Natalia Gr¹dzcy przy domu s³u bowym Nadleœnictwa w Ho³odach 107. Kompozycja z murem cerkiewnym, domniemany wczesny obraz Piotra Pawluczuka, pocz¹tek lat trzydziestych 108. Katarzyna i Wiera Strelczuk z Krzywej, foto Duksin, lata trzydzieste 109. Nadzieja Strelczuk z bratem Grzegorzem na odpuœcie, Zoja Tymoszycka z bratem Wow¹ na odpuœcie, lata trzydzieste 111. Ignacy Nazaruk z Krzywej, fotografia odpustowa, lata dwudzieste 112. Kole anki z Krzywej, od lewej: Anna Kaczanowska, Nadzieja Lewczuk, Anastazja Szara³o 113. Rodzina Grygoruków z Ho³odów na odpuœcie, od lewej: Nadzieja, Teodozy, Jan i jego ona, lata trzydzieste 114. Rodzina Romanowskich ze Szczytów na odpuœcie, lata trzydzieste 115. Grupa m³odzieñców z Krzywej, pocz¹tek lat trzydziestych 116. Kole anki z Ho³odów, od lewej: Olga Piotrowska, Tatiana Grygoruk, Lidia Ochmielczuk, Lidia Kuderska, Nadzieja Kuderska, Dowód osobisty Andrzeja Romanowskiego ze Szczytów z wpisan¹ narodowoœci¹ bia³orusk¹, Mê czyÿni z Krzywej, lata trzydzieste 119. Mê czyÿni z Krzywej, stoi Miko³aj Juszczuk 120. Grupa mê czyzn z Krzywej, pierwszy z lewej siedzi Jakub Strelczuk, lata trzydzieste 121. Miko³aj Juszczuk z Krzywej w drodze do rewolucyjnej Hiszpanii, Pary, Uczniowie szko³y w Szczytach z nauczycielem Tomaszem Dziadoszem, lata trzydzieste 123. Œwiadectwo szkolne Marii Romanowskiej ze Szczytów, Uczniowie szkó³ w Ho³odach i Szczytach na wycieczce w Bia³owie y, u góry stoi nauczyciel Szarszunowicz, rok szkolny 1937/ Uczniowie przed szko³¹ w Ho³odach z o. Witalijem Borowskim i nauczycielk¹ Helen¹ Kozakiewicz, Karta z zeszytu Borysa Antychowicza do samokszta³cenia z jêzyka rosyjskiego 127. Piotr Pawluczuk (pierwszy z prawej) w okresie s³u by wojskowej, po- 427

6 cz¹tek lat trzydziestych 128. Jeden z wczesnych obrazów Piotra Pawluczuka, olej, p³ótno, zbiory prywatne 129. Piotr Pawluczuk z polskimi przyjació³mi w swym domu w Buenos Aires, Pokwitowanie, wydane przez Komitet Tymczasowy w Krzywej, paÿdziernik 1939 r.; pieczêæ Komitetu zrobiono na bazie piecz¹tki Publicznej Szko³y Powszechnej w Krzywej 131. Pokwitowanie otrzymania zwierzêcia gospodarskiego z maj¹tku Dziêcio³owo, paÿdziernik Pokwitowanie zakupu czerwonego materia³u na wybory 133. Pokwitowanie dostaw obowi¹zkowych z okresu w³adzy radzieckiej 134. Ostatnia fotografia Wiery Tymoszyckiej z córk¹ Zoj¹ na zes³aniu w A³tajskim Kraju, Pocztówka z widokiem A³taju, przywieziona z zes³ania 136. Pogrzeb Wiery Tymoszyckiej w Bijsku, W³odzimierz Tymoszycki w I Armii Ludowego Wojska Polskiego, o³nierze I Korpusu Armii gen. Andersa na ruinach Kafarnaum,pi¹ty z prawej Grzegorz Juszczuk, Fotografia z niemieckiego dowodu Nadziei Grygoruk z Ho³odów 140. Dziewczêta z Ho³odów innych miejscowoœci pracowa³y w Bielsku, przy jednej z restauracji, o³nierze I Korpusu w Jerozolimie przed wejœciem do bazyliki Grobu Pañskiego, pierwszy z lewej siedzi Grzegorz Juszczuk 142. Cerkiew patriarchalna w Damaszku, obraz olejny na p³ótnie Piotra Pawluczuka 143. o³nierze I Korpusu w Wenecji, trzeci z lewej Grzegorz Juszczuk Po po arze z lipca 1944 r. w Ho³odach pozosta³o zaledwie kilka takich domów, foto W³odzimierza Wasiluka z lat siedemdziesi¹tych XX w Jedna z kart Ewidencji gospodarstw pobia³oruskich, przejêtych na rzecz Skarbu Pañstwa... w 1947 r Afanazy Grygoruk z Ho³odów trafi³ do Piñska (pierwszy z prawej), lata piêædziesi¹te 147. Jeden z ho³odowskich repatriantów Jakub Grygoruk z koleg¹ Janem N. z Dubna, Piñsk Ojciec Rafa³ Czystowski 149. Jan Strelczuk (w œrodku) w Stalinogorsku na Syberii, obok koledzy z Krywiatycz i Gródka, lata Zoja Tymoszycka (stoi w œrodku) po powrocie z zes³ania z kole ankami ze Szczytów,

7 151. Fragment spisu w³aœcicieli ziemi we wsi Szczyty Nowodwory, sporz¹dzony przez so³tysa wsi, Ochotnicza stra Po arna w Ho³odach, Ho³odowskie kobiety dorabia³y przy sadzeniu lasu 154. Rodzina Kuderskich z Ho³odów jedzie na wiejski odpust, Przed siedzib¹ Gromadzkiej Rady Narodowej w Ho³odach, lata piêædziesi¹te 156. Zespó³ chóralny z Krzywej na wystêpach w ninie, Nauczycielki przed wejœciem do budynku szko³y w Krzywej (kryty jeszcze s³om¹), od prawej: kierowniczka Olga Nazaruk (siostra o. Rafa³a Czystowskiego), Wiera Kordziukiewicz, Maria Krysztofiuk, Olga Tomczuk, W szkole wieczorowej dla doros³ych w Krzywej, uczy Olga Tomczuk, Czêœæ uczniów Szko³y Podstawowej w Ho³odach, lata szeœædziesi¹te 160. Zespó³ szkolny z Krzywej, w œrodku kierownik Piotr Niewiñski, Dru yna OSP w Ho³odach 162. Ch³opcy z Ho³odów, Dzwonnica cerkwi w Szczytach, rys. W³adys³awa Pietruka 164. Cerkiew w Szczytach, rys. W³adys³awa Pietruka 165. Ikona Œciêcia G³owy œw. Jana Chrzciciela z po³owy XIX wieku, domniemane dzie³o Micha³a Michnowa z Brañska 166. Miestna ikona Zbawiciela z ikonostasu, ofiarowana w 1879 r. przez Teofila Piotrowskiego z Ho³odów 167. Ikona œw.œw. Borysa i Gleba z ikonostasu, ofiarowana w 1879 r. przez parafian z Krzywej 168. Ikonostas cerkwi w Szczytach 169. Fragment wystroju cerkwi w Szczytach, w centrum kopia ikony Wsiech Skorbiaszczych Radost 170. Dom parafialny psalmisty z 1909 r., lata szeœædziesi¹te 171. Cerkiew w Szczytach pokryta dachówk¹ holendersk¹, lata szeœædziesi¹te XX wieku 172. Psalmista i kompozytor Jerzy Juszczuk (trzeci z lewej) z rodzin¹, lata szeœædziesi¹te 173. Grupa parafian przy cerkwi na odpuœcie Ho³owosieka, Cerkiew w Szczytach, widok od wschodu 175. Cerkiew w Szczytach, Obchody wsi w Krzywej, 2002, foto ze zbiorów parafialnych 177. Œwiêcenie paschy w Ho³odach, 2002, foto ze zbiorów parafialnych 178. Chór parafialny w Szczytach, 2005, foto ze zbiorów parafialnych 179. Olga Siemieniuk, d³ugoletnia chórzystka i prowadz¹ca chór w Szczytach 429

8 180. Metropolita Sawa na uroczystoœciach 220-lecia erygowania parafii, 11 wrzeœnia 2005, foto ze zbiorów parafialnych 181. Zespó³ cerkiewny w Szczytach, 2005, foto Dymitr Hierasimowicz 182. Najstarszy, zachowany nagrobek z 1801 r. na cmentarzu w Szczytach i jego odniesienie do planu cerkwi, grafika Borys³awa Rudkowskiego 183. Zabytkowe nagrobki na cmentarzu w Szczytach, foto ze zbiorów parafialnych 184. Zabytkowe krzy e przydro ne w Krzywej, foto D. Fionik 185. Zabytkowy krzy przydro ny z 1907 r. na granicy gruntów wsi Ho³ody, foto D. Fionik 186. Akt powo³ania na parafiê pierwszego proboszcza o. Jana Michniakiewicza, podpis biskupa Symeona, Ojciec Lew Goworski niebawem po wyœwiêceniu, ok Ojciec Lew Goworski; na odwrocie podpis: Ìèëûì äîðîãèì äåòÿì Âåðî êå è Ïàâëóøå îò êðåïêî ëþáÿùàãî èõ îòöà Ëüâà Ãîâîðñêàãî, 6 iþëÿ 1914 ã Ojciec Benedykt Tomaszewski z chórzystami cerkwi szczytowskiej, od lewej: Anastazja Nazaruk, Katarzyna Juszczuk, Marta Nazaruk, Jerzy Juszczuk (psalmista), Gabriel Szymczuk, Paraskiewa Nazaruk, o. Benedykt Tomaszewski, Maria Strelczuk, Jan Golonko (starosta), N. Romaniuk, Nadzieja Rajecka, Eudokia Nazaruk, J. Kuderski, Leon Kuderski, Ojciec Miko³aj Koœæ (siedzi w centrum), z jego lewej strony o. Rafa³ Czystowski 191. Ojciec Miko³aj Kulczycki, drugi z prawej 192. Ojciec Józef Wojciuk 193. Ojciec W³odzimierz Antiporowicz 194. Ojciec Jan ukaszuk 195. Ojciec Jan Stepaniuk 196. Pañœka Doroha, prowadz¹ca przez las kazionny ko³o Ho³odów, foto D. Fionik 197. Fragment mapy gruntów wsi Krzywa z lasem i nazwami uroczysk, 1938, Starostwo Powiatowe w Bielsku Podlaskim 198. Uroczysko Smolanka, obraz olejny na p³otnie Anatola Krawczuka 199. Aleja, prowadz¹ca do by³ego dworu Dziêcio³owo, foto D. Fionik 200. Wyjazd narzeczonej do œlubu, obraz Piotra Pawluczuka, olej, p³ótno 201. Na weselu w parafii szczytowskiej, Sianokosy w Ho³odach, Do ynki w Ho³odach, Pora niw w Krzywej, obraz olejny na p³ótnie Anatola Krawczuka 430

9 Wk³adka kolorowa: 1. Cerkiew Œciêcia G³owy œw. Jana Chrzciciela w Szczytach, 1993, foto Wiktor Wo³kow 2. Cerkiew w Szczytach, cmentarz i ich okolice, fotografia lotnicza, 1995, foto Wiktor Wo³kow 431