Sprawa braku dostosowań dla osób z niepełnosprawnościami podczas egzaminów prawniczych - Artykuł 21/03/2017

Transkrypt

1 Stan faktyczny Helsińska Fundacja Praw Człowieka (HFPC) wystąpiła w dniu 22 listopada 2013 r. w sprawie możliwości wprowadzenia usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami podczas egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze oraz prawniczych egzaminów zawodowych. Pisma w tej sprawie zostały skierowane do Ministra Sprawiedliwości, Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, Prezesa Krajowej Rady Radców Prawnych, Prezesa Krajowej Rady Notarialnej, Prezesa Krajowej Rady Komorniczej oraz Dyrektora Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury. Istotne usprawnienia, z których mogą skorzystać osoby z niepełnosprawnością, zostały przewidziane jedynie podczas egzaminu adwokackiego, radcowskiego i notarialnego, w trakcie których istnieje możliwość wydłużenia o połowę czasu przewidzianego na rozwiązanie egzaminu. Natomiast brak jest analogicznych regulacji na poziomie egzaminów wstępnych na aplikację adwokacką, radcowską i notarialną, a w przypadku aplikacji komorniczej (tak na poziomie egzaminu konkursowego na aplikację, jak i egzaminu komorniczego), ogólnej oraz egzaminu sędziowskiego i prokuratorskiego brak jest jakichkolwiek dostosowań. W ocenie HFPC problem możliwości wprowadzenia usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami podczas testów i egzaminów dotyczących aplikacji prawniczych ma charakter systemowy, a obecne przepisy dotyczące tej materii są niekonsekwentne i niespójne. Niezrozumiałe jest różnicowanie sytuacji osób z niepełnosprawnościami w zależności od tego jaki rodzaj aplikacji chcą odbyć i jaki zawód prawniczy w przyszłości chcą wykonywać. Ponadto skoro polski ustawodawca stanął na stanowisku, iż zawód adwokata, radcy prawnego i notariusza może wykonywać osoba, która potrzebuje wydłużonego czasu na rozwiązanie zadań podczas egzaminu, to taka niepełnosprawność nie powinna stanowić bariery zamykającej dostęp do zawodu sędziego, prokuratora czy komornika. Jednocześnie należy zauważyć, iż brak dostosowań dla osób z niepełnosprawnościami na etapie aplikacji prawniczych stanowi istotny wyłom w procesie kształcenia i zdobywania kwalifikacji zawodowych przez takie osoby, co jest szczególnie widoczne w kontekście uprawnień przyznanych osobom z niepełnosprawnościami na etapach kształcenia podstawowego, gimnazjalnego, licealnego, a także na poziomie szkolnictwa wyższego. 11 grudnia 2013 roku Ministerstwo Sprawiedliwości odpowiedziało, że MS prowadzi analizę obowiązujących regulacji dotyczących tej kwestii oraz trwają konsultacje z przewodniczącymi komisji egzaminacyjnych przeprowadzających egzaminy prawnicze. Jednocześnie Ministerstwo zapewniło, iż niezwłocznie po wypracowaniu stanowiska zostanie ono przekazane HFPC. 14 lutego 2014 roku HFPC otrzymała od Komisji Praw Człowieka (Komisja) przy Naczelnej Radzie Adwokackiej (NRA) oraz od Krajowej Rady Radców Prawnych (KRRP) odpowiedzi na wystąpienia z listopada 2013 r., w którym HFPC zwróciła uwagę na brak możliwości wprowadzenia podczas aplikacji i egzaminów prawniczych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami. W odpowiedzi NRA czytamy: (...) Komisja Praw Człowieka w pełni podziela stanowisko Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka i dostrzega potrzebę wprowadzenia 1 / 6

2 dalszych zmian mających na celu dostosowanie zasad odbywania aplikacji adwokackiej i organizowania egzaminu wstępnego i adwokackiego do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Komisja zaleciła NRA podjęcie działań, które pozwolą zapewnić osobom z niepełnosprawnościami dostęp do zawodu adwokata. Wśród zaleceń znalazła się propozycja skierowania wystąpienia do Ministra Sprawiedliwości w sprawie wprowadzenia zmian legislacyjnych mających na celu dostosowanie przebiegu egzaminu wstępnego na aplikację i egzaminu adwokackiego do potrzeb zdających w zależności od posiadanego rodzaju niepełnosprawności. Ponadto Komisja zasugerowała konieczność dostosowania do potrzeb osób z niepełnosprawnościami zasad przeprowadzania kolokwiów i kolokwiów poprawkowych w trakcie aplikacji. Podobnie KRRP podziela argumenty HFPC przemawiające za koniecznością dostosowania przebiegu egzaminu wstępnego na aplikację radcowską do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Jednocześnie KRRP zapowiedziała gotowość poparcia starań HFPC zmierzających do wprowadzenia podczas aplikacji i egzaminów prawniczych usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami. 20 lutego 2014 roku Departament Zawodów Prawniczych i Dostępu do Pomocy Prawnej Ministerstwa Sprawiedliwości (MS) przedstawił swoje stanowisko w sprawie dostosowania aplikacji i egzaminów prawniczych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. W piśmie podniesiono, że egzaminy wstępne na aplikację adwokacką, radcowską i notarialną, a także egzamin konkursowy na aplikację komorniczą są przeprowadzane w formie testu, tym samym udzielenie odpowiedzi jest bardzo proste i nie wymaga szczególnego zaangażowania fizycznego ze strony zdającego. W ocenie MS nie istnieje konieczność wprowadzania zmian legislacyjnych, które będą przewidywać możliwość wprowadzania usprawnień dla osób z niepełnosprawnościami podczas egzaminów wstępnych na aplikacje: adwokacką, radcowską, notarialną i komorniczą. W odpowiedzi MS czytamy: Faktycznie bowiem prawa osób z niepełnosprawnościami jeżeli zachodzi taka potrzeba są przestrzegane i respektowane oraz otrzymują oni w zależności od indywidualnych uwarunkowań stosowne wsparcie. Zapewnienie takiego wsparcia jest zindywidualizowane, dostosowane do rodzaju niepełnosprawności i zazwyczaj regulowane jest poprzez wydawanie przez Przewodniczących Komisji Egzaminacyjnych zarządzeń o charakterze porządkowym lub organizacyjnym. Ministerstwo przykładowo wskazało, że kilkukrotnie podczas egzaminu notarialnego udostępniano materiały egzaminacyjne z powiększoną czcionką, a w trakcie egzaminu radcowskiego w 2010 r. został przygotowany jeden egzemplarz materiałów w alfabecie Braille'a. Ponadto podczas jednego z egzaminów wstępnych na aplikację adwokacką miał miejsce przypadek odczytywania niewidomemu kandydatowi pytań i zakreślania podyktowanych przez niego odpowiedzi. Natomiast w odniesieniu do dostosowania przebiegu egzaminu komorniczego Ministerstwo zaznaczyło, iż na chwilę obecną nie jest możliwa ocena, czy zachodzi potrzeba dostosowania formuły egzaminu do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, ponieważ egzamin komorniczy w nowej formie odbędzie się dopiero po raz pierwszy w 2014 r. Jednocześnie MS zastrzega, że z uwagi na charakter czynności komornika państwo nie ma obowiązku zapewniać każdej osobie z niepełnosprawnością dostępu do tego zawodu. 3 sierpniu 2016 roku weszły w życie w sierpniu tego roku, kandydat przystępujący do egzaminu wstępnego, będący osobą z niepełnosprawnością, może wnioskować o wydłużenie o połowę czasu przeznaczonego na rozwiązanie testu oraz o zastosowanie szczególnego sposobu rozwiązywania testu, uwzględniającego niepełnosprawność kandydata. Dotychczas osoby z niepełnosprawnością mogły liczyć m.in. na wydłużenie czasu przeznaczonego na rozwiązywanie zadań jedynie podczas egzaminów zawodowych adwokackiego, radcowskiego i notarialnego, a brak było analogicznych 2 / 6

3 udogodnień na etapie egzaminów wstępnych na te aplikacje. Pismo HFPC skierowane do Ministra Sprawiedliwości można znaleźć tutaj. Odpowiedź Ministerstwa Sprawiedliwości można znaleźć tutaj. Odpowiedź NRA można znaleźć tutaj. Odpowiedź KRRP można znaleźć tutaj. Pismo Departamentu Zawodów Prawniczych i Dostępu do Pomocy Prawnej można znaleźć tut aj. Informację o nowelizacji rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości można znaleźć tutaj. Zagadnienie prawne Prawa osób z niepełnosprawnościami gwarantowane są aktami prawa polskiego, jak i międzynarodowego. Na podstawie art. 32 Konstytucji RP zakazana jest dyskryminacja osób z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z uwagi na niepełnosprawność. Jednocześnie zgodnie ratyfikowaną przez Polskę Konwencją ONZ o Prawach Osób z Niepełnosprawnościami, na państwach stronach Konwencji ciąży obowiązek zapewnienia racjonalnych usprawnień dla osób 3 / 6

4 z niepełnosprawnościami, co dotyczy również warunków podejmowania działalności zawodowej. W świetle powyższych uwag, zdaniem HFPC, regulacje dotyczące przeprowadzania konkursów i egzaminów wstępnych na aplikacje prawnicze oraz egzaminów zawodowych mogą prowadzić do naruszania praw osób z niepełnosprawnościami. Stan sprawy 22/11/2013 Wystąpienie HFPC do Ministra Sprawiedliwości, NRA, KRRP, KRN, KRK, KSSIP 11/12/2013 Odpowiedź MS na pismo HFPC 28/01/2014 Odpowiedź NRA na pismo HFPC 4 / 6

5 29/01/2014 Odpowiedź KRRP na pismo HFPC 20/02/2014 Pismo Departamentu Zawodów Prawniczych i Dostępu do Pomocy Prawnej do HFPC 03/08/2016 Wejście w życie przepisów nowelizujących rozporządzenia Informację o prawnikach pro bono - Media - 5 / 6

6 Hasła kluczowe: dyskryminacja, niepełnosprawność, egzaminy na aplikacje 6 / 6