CZASOWA NIEZDOLNOŒÆ DO PRACY OSÓB Z PRZEWLEK YMI CHOROBAMI NARZ DU RUCHU WYWO ANYMI SPOSOBEM WYKONYWANIA PRACY*

Transkrypt

1 Medycyna Pracy, 2001; 52; 2; Zuzanna Szubert Wojciech Sobala CZASOWA NIEZDOLNOŒÆ DO PRACY OSÓB Z PRZEWLEK YMI CHOROBAMI NARZ DU RUCHU WYWO ANYMI SPOSOBEM WYKONYWANIA PRACY* SICKESS ABSENCE AMONG WORKERS WITH OCCUPATIONAL LOCOMOTOR SYSTEM DISEASES Z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Kierownik Zakładu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska STRESZCZENIE Dane dotyczące czasowej niezdolności do pracy analizowane w okresach wieloletnich mogą służyć do uchwycenia najistotniejszych zmian w kształtowaniu się przyczyn chorobowych niezdolności do pracy i stanowić sygnał do podjęcia działań prozdrowotnych. Celem analizy jest określenie przyczyn czasowej niezdolności do pracy w okresie przed stwierdzeniem przewlekłych chorób narządu ruchu, wywołanych sposobem wykonywania pracy wśród grup zawodowych o największej liczbie stwierdzonych chorób. Badanie przeprowadzono w grupie 395 osób, u których stwierdzono w okresie przewlekłe choroby narządu ruchu, wywołane sposobem wykonywania pracy. Analizę przeprowadzono w oparciu o liczbę dni niezdolności do pracy, liczbę przypadków i przeciętny czas trwania przypadku. Wskaźniki liczby dni niezdolności do pracy w badanej grupie porównano z odpowiednimi wskaźnikami w populacji zatrudnionych w Polsce. Analiza absencji w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem zawodowych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy wykazała czasową niezdolność do pracy wyższą o 52% wśród mężczyzn i o 60% wśród kobiet, w stosunku do przeciętnej w populacji generalnej, a główną przyczyną niezdolności do pracy w tej grupie były choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiące 48% absencji chorobowej. Najwyższy poziom niezdolności do pracy odnotowano u mężczyzn z zespołem bolesnego barku (ok. 49 dni na osobę w roku) oraz u kobiet z zapaleniem pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych (45 dni), a wśród wybranych grup zawodowych w zawodach związanych z obróbką metalu 53 dni na osobę w roku, w której ponad 50% stanowiły choroby układu mięśniowo-kostnego. Wśród górników poza schorzeniami układu ruchu wysoki poziom absencji wystąpił w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów (17% absencji). W grupie stomatologów główną przyczyną niezdolności do pracy wśród mężczyzn były choroby układu krążenia (38% absencji chorobowej tej grupy), a wśród kobiet choroby układu mięśniowo-kostnego (36%). Badanie wskazało, że absencja chorobowa może stanowić ważny parametr pozwalający lekarzowi profilaktykowi zidentyfikować osoby, które mają zwiększone ryzyko choroby zawodowej, co pozwala podjąć odpowiednie działania profilaktyczne. Med. Pr. 2001; 52; 2; Słowa kluczowe: absencja chorobowa, choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy, choroby układu mięśniowo kostnego ABSTRACT A long-term analysis of the data on temporary incapacity for work may be useful in identyfing the most essential changes in the pattern of the causes of the disease-related incapacity for work and give the alert for taking necessary measures to protect the human health. The aim of the analysis is to define the causes of temporary incapacity for work prior to the diagnosis of chronic diseases of the locomotor system induced by the way the job is performed and the work overload in workers s of the highest disease incidence. The sickness absence study was carried out in the of 395 workers with the locomotor system diseases due to the above-mentioned causes, diagnosed during the years The analysis was based on numbers of days of work disability, numbers of cases and the average duration of disease. The rates of work disability days in the study were compared with relevant rates in the occupationally active population of. The analysis of sickness absence during a five-year period before the certification of the occupational diseases of the locomotor system revealed the sickness absence higher by 52% in male workers and by 60% in female workers than the average sickness absence in the general population. In this, the diseases of the musculoskeletal system were the major cause of work disability, being responsible for 48% of sickness absence. The highest work disability was found in male workers with shoulder pain syndrome (about 49 days/person/year) and female workers with tenosynovitis and bursitis (45 days/person/year). As to the selected occupational s, the first place was occupied by the of workers engaged in metal processing (53 days/person/year), in which diseases of the musculoskeletal system made over 50%. In miners, besides locomotor diseases, a high level of sickness absence was due to the diseases of the nervous system and sense organs (17% of absence). In the of dentists, the circulatory system diseases were the major cause of work disability in men (38% of absence), and the musculoskeletal system diseases in women (36% of absence). The study indicates that sickness absence can prove to be a substantial parameter that renders it possible to identify persons with enhanced risk of occupational disease by physicians involved in prophylactics and to take necessary preventive measures. Med Pr 2001; 52; 2; Key words: Sickness absence, Occupational locomotor system diseases, Musculoskeletal system diseases WSTÊP *Praca wykonana w ramach Wieloletniego Programu Rządowego Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia człowieka w środowisku pracy dofinansowywanego przez Komitet Badań Naukowych w latach Zadanie nr SPR pt.: Czasowa niezdolność do pracy jako pradyktor zagrożenia niektórymi chorobami zawodowymi. Kierownik zadania: dr Z. Szubert. Absencja chorobowa, czyli czasowa niezdolność do pracy z powodów zdrowotnych, jest rozumiana jako zjawisko obiektywnie mierzalne, uwarunkowane stanem zdrowia pracownika, a także innymi czynnikami warunkującymi postawy wobec zdrowia i pracy oraz obiektywnymi warunkami pracy (1,2). Traktując czasową niezdolność do pracy jako miernik stanu zdrowia populacji pracującej należy mieć na względzie to, że zawsze poprzedza ona uznanie trwałego inwalidztwa. Proces ten nasilił się znacznie w latach dziewięćdziesiątych, powodując znaczne obciążenie ekonomiczne grupy czynnej zawodowo (3). Dane dotyczące czasowej niezdolności do pracy analizowane w okresach wieloletnich mogą służyć do uchwycenia najistotniejszych zmian w kształtowaniu się przyczyn chorobowych niezdolności do pracy i stanowić sygnał do podjęcia działań prozdrowotnych (4,5). Analiza przyczyn absencji chorobowej wskazuje, że głównymi problemami zdrowotnymi populacji aktywnej zawodowo są: choroby układu mięśniowo-kostnego, ostre zakażenia układu oddechowego oraz choroby nerwów i zwojów obwodowych. Schorzenia te powodują 35% absencji chorobowej ogółem, a 41% absencji chorobowej mężczyzn (6).

2 88 Z. Szubert, W. Sobala Nr 2 Wyniki analiz zapadalności na choroby zawodowe w Polsce są wykorzystywane w ocenie ryzyka zdrowotnego związanego z pracą, jak również są przydatne w badaniach efektywności działań medyczno-technicznych, zmierzających do obniżenia istniejącego w zakładach pracy zagrożenia (7,8). Zdrowotnymi konsekwencjami tych chorób są zazwyczaj ograniczenia, bądź utrata zdolności do pracy, poprzedzone często długotrwałą absencją chorobową. Ponadto choroby zawodowe to także skutki społeczno-ekonomiczne wyrażające się wykruszaniem się z populacji zawodowych wykwalifikowanych pracowników, to straty w produkcji i wreszcie, to wysokie odszkodowania z tytułu doznanego uszczerbku na zdrowiu, czy też przyznanie renty chorobowej (9). Przewlekły charakter schorzeń narządu ruchu oraz obserwowany wzrost niezdolności do pracy z nimi związany stanowiły podstawową przesłankę ich wyboru do analizy (6,10). Celem analizy jest określenie przyczyn czasowej niezdolności do pracy w okresie przed stwierdzeniem przewlekłych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy, nadmiernym przeciążeniem wśród grup zawodowych o największej liczbie stwierdzonych chorób. MATERIA I METODA Badanie przeprowadzono w grupie 395 osób, u których stwierdzono w okresie przewlekłe choroby narządu ruchu, wywołane sposobem wykonywania pracy. Materiał badawczy uzyskano na podstawie dwóch narzędzi: Karty Stwierdzenia Choroby Zawodowej oraz Indywidualnej Karty Absencji Chorobowej. Zebrane dane dotyczyły liczby przypadków niezdolności do pracy, przyczyn chorobowych oraz czasu trwania przypadku w okresie pięciu lat przed orzeczeniem choroby zawodowej. Analizę przeprowadzono w oparciu o następujące parametry: - liczbę dni niezdolności do pracy z powodu choroby przypadającą na 100 osób w ciągu roku, - liczbę przypadków absencji na 100 osób w ciągu roku, - przeciętny czas trwania przypadku, tj. liczbę dni niezdolności, przypadającą na przypadek absencji. Wskaźniki liczby dni niezdolności do pracy w badanej grupie porównano z odpowiednimi wskaźnikami w populacji zatrudnionych w Polsce za pomocą standaryzowanego ilorazu liczby dni. Wskaźnik ten wyraża obserwowaną liczę dni absencji do oczekiwanej, obliczonej na podstawie populacji generalnej. Dla wskaźnika obliczone zostały 95% przedziały ufności metodą boostrap (11). WYNIKI Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy stwierdzono u 170 mężczyzn i 225 kobiet. Rozkład badanych osób według płci i wieku przedstawiono na ryc. 1. Warto zauważyć, że aż 68% mężczyzn z orzeczonymi chorobami narządu ruchu nie przekroczyło 50 roku życia. Ryc. 1. populacja wg płci i wieku Fig. 1. The population examined by age and gender W grupie osób, u których orzeczono przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy średnioroczna liczba dni niezdolności do pracy w pięcioletnim okresie przed orzeczeniem choroby zawodowej wynosiła ok. 39 dni na jednego mężczyznę i ok. 42 dni na jedną kobietę (tabela I). Poziom niezdolności do pracy w badanych ch osób był o 52% wyższy wśród mężczyzn i o 60% wyższy wśród kobiet w stosunku do populacji generalnej z uwzględnieniem różnic w strukturze wiekowej. Standaryzowany współczynnik ryzyka wyniósł bowiem dla mężczyzn 1,52 (1,33 1,71) *, dla kobiet 1,60 (1,44 1,76) *. Analiza czasowej niezdolności do pracy w poszczególnych ch wieku wskazuje, że najwyższy jej poziom wśród badanych mężczyzn wystąpił w grupie wieku lat i wynosił ok. 48 dni na jedną osobę w ciągu roku. W stosunku do populacji generalnej największa różnica w wielkości absencji wystąpiła w grupie wieku lat i wynosiła ok. 94%. Wśród kobiet najwyższy jej poziom wystąpił w grupie wieku lat i był 4-krotnie wyższy w stosunku do kobiet zatrudnionych w Polsce ogółem. Znaczna różnica (o 70%) wystąpiła również w grupie wieku lat (tabela I). Znacznie zwiększona w stosunku do populacji generalnej czasowa niezdolność do pracy w badanej grupie osób związana jest z pewnymi schorzeniami, decydującymi o jej powstaniu w okresie przed orzeczeniem choroby zawodowej. W grupie osób ze stwierdzonymi chorobami narządu ruchu, wywołanymi sposobem wykonywania pracy, przyczyną niezdolności do pracy w okresie pięciu lat przed stwierdzeniem patologii zawodowej były choroby układu mięśniowo- -kostnego, stanowiące ponad 48% absencji chorobowej zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Absencja spowodowana tymi schorzeniami w badanej grupie przekraczała w największym stopniu absencję w populacji generalnej. I tak, wśród mężczyzn w grupie do 39 lat ok. 5-krotnie, w grupie wie- *95% CI przedział ufności

3 Nr 2 Czasowa niezdolność do pracy 89 Tabela I. Liczba dni niezdolności do pracy w ciągu roku na 100 osób badanych w porównaniu do populacji generalnej według płci i wieku Table I. Annual numbers of sick-leave days per 100 persons under study compared with that in the general population in by age and gender Lp. No Główne przyczyny czasowej niezdolności do pracy Main causes of absence Ogółem absencja chorobowa Sickness absence (total) Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów Diseases of the nervous system and sense organs choroby obwodowego układu nerwowego disorders of the peripheral nervous system Choroby układu krążenia Diseases of the circulatory system Choroby układu oddechowego Diseases of the respiratory system Choroby układu trawiennego Diseases of the digestive system Choroby układu moczowo-płciowego Diseases of the genitourinary system Choroby układu mięśniowo-kostnego Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue Ogółem absencja chorobowa Sickness absence (total) Nr wg IX MKChUiPZ Code according to ICD (9th Revision) ,0 1620,4 4781,7 3541,8 4243,9 2599,6 1843,5 2106,2 3937,6 2066, ,1 326,9 434,9 625,9 653,3 346,8 134,2 208,2 501,4 347, ,4 265,3 385,7 507,0 620,9 270,8 134,2 144,7 401,4 275, ,4 148,6 236,4 646,7 820,5 721,3 688,0 735,8 344,4 317, ,2 356,2 319,1 531,1 376,4 337,0 119,9 271,5 371,9 438, ,8 214,6 320,0 402,7 94,7 225,2 7,2 159,7 250,7 235, ,3 45,1 51,7 81,4 36,6 47,9 165,4 38,2 45,0 50, ,8 286,8 2639,8 737,9 1773,4 580,3 647,3 364,4 1921,2 375,4 Kobiety Females Grupy wieku Age s Mężczyźni Males Ogółem Total ,1 1623,6 5107,7 3500,7 3127,5 2410,0 2455,5 1442,0 4164,3 2188, Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów Diseases of the nervous system and sense organs choroby obwodowego układu nerwowego disorders of the peripheral nervous system Choroby układu krążenia Diseases of the circulatory system Choroby układu oddechowego Diseases of the respiratory system Choroby układu trawiennego Diseases of the digestive system Choroby układu moczowo-płciowego Diseases of the genitourinary system Choroby układu mięśniowo-kostnego Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue ,1 199,1 566,8 462,3 307,0 253,7 191,8 128,1 387,7 236, ,8 152,6 404,7 364,0 222,4 196,1 91,8 87,8 278,6 181, ,8 117,4 439,6 568,8 263,7 621,2 593,0 477,3 327,2 270, ,2 308,2 435,4 547,2 297,8 307,0 250,6 193,4 358,4 383, ,3 122,9 243,7 256,0 196,5 146,3 351,7 91,7 218,6 143, ,8 165,7 255,8 280,2 119,3 129,8 132,0 52,2 182,0 180, ,3 197,6 2425,2 682,9 1290,5 591,5 611,6 270,8 2003,6 324,5 ku lat 3,5-krotnie, w grupie wieku lat 3-krotnie; wśród kobiet w grupie wieku lat 3,5-krotnie i ch wieku lat i lat ponad 2-krotnie (tabela I). Drugą przyczyną niezdolności do pracy były choroby układu nerwowego i narządów zmysłów, jednak udział ich w ogólnej absencji chorobowej był niższy niż w populacji osób pracujących w Polsce i wynosił ok. 13%. Analiza częstości orzeczonych przypadków czasowej niezdolności do pracy wskazuje, że w grupie osób ze stwierdzonymi chorobami narządu ruchu najczęstszą przyczyną absencji są: choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa 18 przyp./100 mężczyzn i 21 przyp./100 kobiet oraz choroby reumatoidalne kręgosłupa 12 przyp./100 mężczyzn i 16 przyp./100 kobiet. Najdłuższą niezdolność do pracy powodowały choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa dni/przypadek, w tym obwodowe entezopatie 71 dni/przypadek wśród kobiet i 50 dni/przypadek wśród mężczyzn oraz choroby mięśni, więzadeł i powięzi. Ponadto wśród mężczyzn odnotowano znacznie wyższą niż wśród kobiet liczbę dni niezdolności na jeden przypadek spowodowany chorobami stawów 49 dni/przypadek (ryc. 2).

4 90 Z. Szubert, W. Sobala Nr 2 Ryc. 2. Częstość i ciężkość przypadków niezdolności do pracy z powodu chorób układu mięśniowo-kostnego u osób z rozpoznanymi chorobami narządu ruchu Fig. 2. Frequency and severity of absence due to musculoskeletal disorders among persons with registered occupational locomotor system diseases W badanej grupie osób, u których wystąpiły zawodowe choroby narządu ruchu najczęściej orzekano zapalenie nadkłykci kości ramieniowej u 74 mężczyzn i 142 kobiet (czyli 55% osób), następnie uszkodzenie łękotki u 66 mężczyzn, zespół bolesnego barku u 15 mężczyzn i u 39 kobiet oraz zapalenie pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych u 9 mężczyzn i 30 kobiet. W grupie mężczyzn najwyższy poziom niezdolności do pracy w okresie 5 lat przed orzeczeniem choroby zawodowej odnotowano wśród osób, u których stwierdzono zespół bolesnego barku (48,6 dni na osobę w roku), następnie zapalenie nadkłykci kości ramieniowej (41 dni), a najniższy w tej grupie wśród osób z uszkodzeniem łękotki (34 dni). Główną przyczyną czasowej niezdolności do pracy mężczyzn, u których wystąpiły analizowane patologie układu ruchu, są choroby układu mięśniowo-kostnego, które stanowią ok. 40% absencji chorobowej u osób z uszkodzeniem łękotki (są to głównie choroby stawów i choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa), ok. 50% u osób z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa 26%). W grupie kobiet ze stwierdzonymi chorobami narządu ruchu najwyższą niezdolność do pracy zaobserwowano wśród osób z zapaleniem pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych (45 dni na osobę w roku) oraz z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (44 dni). Głównymi przyczynami niezdolności do pracy kobiet ze stwierdzonymi patologiami zawodowymi były, podobnie jak u mężczyzn, choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiąc od 35% absencji chorobowej kobiet z zespołem bolesnego barku do 53% absencji chorobowej kobiet z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (tabela II). W badanej grupie osób z rozpoznanymi chorobami narządu ruchu wywołanymi sposobem wykonywania pracy wyodrębniono trzy najliczniejsze grupy zawodowe: górników (63 osoby), lekarzy stomatologów (33 mężczyzn i 165 kobiet) oraz grupę zawodów związanych z obróbką metalu, tj. ślusarzy, kowali, hartowników, itp. (15 mężczyzn i 2 kobiety).

5 Nr 2 Czasowa niezdolność do pracy 91 Tabela II. Czasowa niezdolność do pracy w okresie 5 lat przed orzeczeniem przewlekłych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy według wybranych patologii zawodowych Table II. Sickness absence during five years prior to the certification of the occupational locomotor system diseases by selected occupational pathologies Nr wg IX MKChUiPZ Code according to ICD (9th Revision) Przyczyny czasowej niezdolności do pracy Causes of absence Ogółem choroby (liczba dni/100 osób) All diseases (days/100 persons/year) Udział w absencji chorobowej ogółem (%) Percent of total sickness absence Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów Diseases of the nervous system and sense organs - choroby obwodowego układu nerwowego - disorders of the peripheral nervous system Choroby układu krążenia Diseases of the circulatory system Choroby układu oddechowego Diseases of the respiratory system Choroby układu trawiennegodiseases of the digestive system Choroby układu mięśniowo-kostnego Diseases of the misculoskeletal system and connective tissue - choroby stawów - arthropathies and related disorders - - zwyrodnienia kostno-stawowe - - osteoarthrosis and allied disorders - choroby reumatoidalne kręgosłupa - dorsopathies - - zwyrodnienia stawów kręgosłupa - - spondylosis and allied disorders Mężczyźni Males Wybrane patologie narządu ruchu* Locomotor system diseases* Ogółem Total Kobiety Females Wybrane patologie narządu ruchu* Locomotor system diseases* Ogółem Total 3366,7 4114,5 3937,6 4508,5 4405,2 3402,1 4164,3 16,4 8,1 12,7 14,8 8,0 8,0 9,3 11,1 7,2 10,2 12,9 5,5 5,8 6,6 2,8 16,7 8,7 7,8 7,5 10,9 7,9 11,0 8,2 9,4 5,9 8,1 12,7 8,6 9,6 4,7 6,4 3,2 5,2 8,0 5,2 39,8 50,0 48,8 40,6 52,5 34,8 48,1 14,3 14,9 16,3 8,8 7,6 6,2 7,4 2,8 7,4 6,5 4,1 7,1 3,6 4,0 11,8 5,4 8,7 7,1 12,3 15,6 12,0 4,3 2,1 3,5 3,2 4,7 4,5 4, dyskopatie - - intervertebral disc disorders 3,2 0,9 1,9 3,8 6,8 10,7 6, choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa - rheumatism, excluding the back 13,7 26,4 20,4 24,7 31,2 12,1 27, obwodowe entezopatie - - peripheral enthesopathies and allied syndromes 0,4 7,3 4,3 5,6 14,9 6,8 12, choroby mięśni, więzadeł i powięzi - - disorders of muscle, ligament and fascia 10,3 9,2 9,3 1,8 10,3 0,2 7,3 * Kody wg wykazu chorób zawodowych: zapalenia pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych, tenosynovitis and bursitis, * Code according to the list of occupational diseases in uszkodzenie łękotki, derangement of meniscus, zapalenie nadkłykci kości ramieniowej, epicondylitis, zespół bolesnego barku, shoulder pain syndrome. Wśród górników u 95% osób występowało uszkodzenie łękotki, wśród lekarzy stomatologów dominowało zapalenie nadkłykci kości ramieniowej (73% osób) oraz w grupie zawodów związanych z obróbką metalu w większości również występowało zapalenie nadkłykci kości ramieniowej. Kształtowanie się czasowej niezdolności do pracy w 5-letnim okresie przed rozpoznaniem choroby zawodowej tych grup przedstawiono w tabeli III. Wśród mężczyzn najniższą absencję z powodu chorób zaobserwowano u stomatologów, przy czym w chorobach układu krążenia poziom niezdolności do pracy tej grupy był najwyższy (stanowiły one aż 38% absencji w tej grupie). Najwyższa niezdolność do pracy (poza innymi zawodami) wystąpiła w grupie zawodów związanych z obróbką metalu (53 dni na osobę w ciągu roku) i dotyczyła niemalże wszystkich przyczyn orzeczeń, a zwłaszcza chorób układu mięśniowo-kostnego (51% absencji chorobowej), w tym chorób stawów i chorób reumatoidalnych z wyłączeniem kręgosłupa. Stosunkowo niski poziom czasowej niezdolności do pracy wystąpił w grupie górników (ok. 32 dni na osobę w roku), przy czym w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów i w chorobach reumatoidalnych kręgosłupa poziom ten był znacznie wyższy w porównaniu z pozostałymi mi zawodowymi. W grupie kobiet lekarzy stomatologów czasowa niezdolność do pracy przed rozpoznaniem zawodowych chorób narządu ruchu była prawie o połowę niższa niż wśród kobiet

6 92 Z. Szubert, W. Sobala Nr 2 Tabela III. Liczba dni niezdolności do pracy na 100 osób w okresie 5 lat przed orzeczeniem przewlekłych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy dla wybranych grup zawodowych Table III. Annual numbers of sick-leave days per 100 persons during five years prior to the certification of the occupational locomotor system diseases by selected jobs Lp. No. Nr wg IX MKChUiPZ Code according to ICD (9th Revision) Przyczyny czasowej niezdolności do pracy Causes of absence Choroby zakaźne i pasożytnicze Infections and parasitic diseases Nowotwory Neoplasms Choroby gruczołów wydzielania wewnętrznego Endocrine, nutritional and metabolic diseases and immunity disorders górnik miners stomatolog dentist Mężczyźni Males zawody związane z obróbką metalu metal processing jobs Kobiety Females inne stomatolog zawody dentists other jobs inne zawody other jobs 25,3 19,4-35,8 22,8 27,7-89,4-6,6 107,1 14,2 22,2 28,7-2,6 85,1 62, Choroby krwi i narządów krwiotwórczych Diseases of the blood and blood-forming organs Zaburzenia psychiczne Mental disorders Choroby układu nerwowego i narządów zmysłów Diseases of the nervous system and sense organs - choroby obwodowego układu nerwowego disorders of the peripheral nervous system Choroby układu krążenia Diseases of the circulatory system Choroby układu oddechowego Diseases of the respiratory system Choroby układu trawiennego Diseases of the digestive system Choroby skóry i tkanki podskórnej Diseases of the skin and subcutaneous tissue Choroby układu mięśniowo-kostnego Diseases of the musculoskeletal system and connective tissue - choroby stawów arthropathies and related disorders - choroby reumatoidalne kręgosłupa dorsopathies - choroby reumatoidalne z wyłączeniem kręgosłupa rheumatism, excluding the back Inne choroby Other diseases - brak danych lack of data Ogółem absencja chorobowa All diseases ,1 26,7 45,0 110,6 13,1 70,5 62,9 297,9 545,7 190,6 402,9 657,6 379,9 409,4 358,7 156,9 343,3 611,1 247,1 366,8 101,1 867,4 292,4 336,2 378,3 184,3 358,4 253,1 741,9 364,2 370,0 326,0 315,3 31,9 691,0 191,9 230,6 185,0 50,9 146,2 50,9 96,0 81,4 21,8 1274,9 438,1 2730,4 3355,7 1242,6 4131,9 333,1 92,5 951,3 1252,2 233,5 516,1 443,3 183,1 161,5 360,9 523,4 431,6 498,5 155,0 1505,6 1371,4 470,2 3062,6 386,2 66,2 344,8 272,0 327,7 140,3 210,1 42,5 327,3 205,2 292,3 104,3 3183,2 2290,3 5347,3 5444,9 3495,3 6031,2 innych zawodów, co wynikało z kilkakrotnej różnicy w absencji z powodu chorób układu mięśniowo-kostnego. Jednak w wielu innych przyczynach orzeczeń absencja lekarek stomatologów była znacznie wyższa, np. w nowotworach ponad 7- krotnie, w chorobach układu krążenia ponad 2-krotnie, w chorobach układu moczowo-płciowego blisko 2-krotnie, w zwyrodnieniach stawów kręgosłupa ponad 2-krotnie. Nie można pominąć faktu, że najwyższy poziom niezdolności do pracy wystąpił w grupie inne zawody, zarówno wśród mężczyzn, jak i wśród kobiet. W ch tych znalazły się mało liczne wśród badanych osób zawody, między innymi takie, jak: drwal, mechanik, robotnik do prac ciężkich, rozbieracz mięsa oraz sprzątaczka, maszynistka, masażystka, sekretarka, prasowaczka, szwaczka. DYSKUSJA Analiza czasowej niezdolności do pracy przeprowadzona w grupie 395 osób z zawodowymi chorobami układu ruchu w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem tych patologii wykazała:

7 Nr 2 Czasowa niezdolność do pracy 93 - czasową niezdolność do pracy wyższą o 52% wśród mężczyzn i o 60% wśród kobiet w stosunku do przeciętnej w populacji generalnej, - główną przyczyną niezdolności do pracy w tej grupie były choroby układu mięśniowo-kostnego, stanowiące 48% absencji chorobowej zarówno u mężczyzn jak i kobiet, - najwyższy poziom niezdolności do pracy w okresie pięciu lat przed orzeczeniem choroby zawodowej odnotowano u mężczyzn z zespołem bolesnego barku (ok. 49 dni na osobę w roku) oraz u kobiet z zapaleniem pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych (45 dni) i z zapaleniem nadkłykci kości ramieniowej (44 dni), - wśród najliczniej występujących grup zawodowych (górnicy, zawody związane z obróbką metalu, lekarze-stomatolodzy) najwyższą absencję chorobową zaobserwowano w zawodach związanych z obróbką metalu 53 dni na osobę w roku, w której ponad 50% stanowiły choroby układu mięśniowo-kostnego. Wśród górników poza schorzeniami układu ruchu wysoki poziom absencji wystąpił w chorobach układu nerwowego i narządów zmysłów (17% absencji). W grupie stomatologów główną przyczyną niezdolności do pracy wśród mężczyzn były choroby układu krążenia (38% absencji chorobowej tej grupy), a wśród kobiet choroby układu mięśniowo-kostnego (36%). Wyniki badania znajdują potwierdzenie w piśmiennictwie zarówno krajowym (12,13,14), jak i zagranicznym (15,16,17), w którym od wielu lat podnoszony jest problem chorób układu mięśniowo-kostnego, związanych z wykonywaną pracą. Rozpowszechnienie tych chorób wzrasta bowiem niepokojąco w krajach rozwiniętych i rozwijających się, co łączy się między innymi z czynnikami ryzyka związanego z pracą, takimi jak monotoniczne i szybkie tempo pracy, uciążliwa pozycja ciała, nadmierny wysiłek fizyczny (18). Zwraca się również uwagę na wieloczynnikową etiologię chorób układu mięśniowo-kostnego, łącznie z udziałem czynników psychosocjalnych i indywidualnych, jak np. wiek, wykształcenie, palenie papierosów (19). W Polsce choroby układu ruchu stanowią znacznie szerszy problem zdrowotny populacji aktywnej zawodowo, niż wynika to z danych statystycznych, dotyczących liczby orzekanych chorób zawodowych, bowiem udział przewlekłych chorób narządu ruchu wywołanych sposobem wykonywania pracy wynosi jedynie około 2 2,5% rocznie wśród ogółu stwierdzanych przypadków chorób zawodowych. Dane z piśmiennictwa wskazują na znaczne rozbieżności w międzynarodowych statystykach zawodowych chorób układu mięśniowo-kostnego, które wynikają głównie z różnych zasad uznawania chorób za zawodowe (20). Większość bowiem patologii układu mięśniowo-kostnego zalicza się przede wszystkim do tzw. chorób parazawodowych (np. zespół bólowy kręgosłupa) (13). Przeprowadzona analiza czasowej niezdolności do pracy w grupie osób ze stwierdzonymi przewlekłymi chorobami narządu ruchu, wywołanymi sposobem wykonywania pracy wykazała, że w okresie pięcioletnim przed orzeczeniem choroby zawodowej przyczyny czasowej niezdolności dotyczyły głównie chorób układu mięśniowo-kostnego, a więc stanowiły pewien obraz choroby zawodowej. Ponadto analiza absencji chorobowej pozwoliła wskazać na występowanie w tej wyselekcjonowanej grupie innych schorzeń towarzyszących, takich jak: choroby układu krążenia, choroby układu oddechowego, czy nowotwory. Badanie wskazuje zatem na to, że absencja chorobowa może stanowić ważny parametr pozwalający lekarzowi profilaktykowi zidentyfikować osoby, które mają zwiększone ryzyko choroby zawodowej, co pozwala podjąć odpowiednie działania profilaktyczne. PIŚMIENNICTWO 1. Taylor P.J.: Aspect of sickness absence. W: A. Ward-Gardner, red. Current approaches to occupational medicine. Bristol, John Wright and Son, Szeszenia-Dąbrowska N.: Z rozważań nad teorią absencji chorobowej. Zdr. Publ. 1973, 3, Szubert Z., Sobala W., Życińska Z.: Wpływ przeobrażeń systemowych na absencję chorobową w zakładzie pracy. I. Absencja chorobowa w okresie Med. Pr. 1997, 5, Holroyd K.: Preventing absenteeism at the workplace. Occup. Health Rev. 1997, 9/10, Alexanderson K., Leijon M., Akerlind I., Rydh H., Bjurulf.: Epidemiology of sickness absence in a Swedish county in 1985, 1986 and Scand. J. Soc. Med. 1994, 22, 1, Szubert Z., Szeszenia-Dąbrowska N.: Czasowa niezdolność do pracy w Polsce analiza przyczyn chorobowych w latach Med. Pr. 1995, 6, Iżycki J., Starzyński Z.: Choroby zawodowe w Polsce. Med. Pr. 1995, 3, Starzyński Z., Szymczak W., Szeszenia-Dąbrowska N.: Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w latach Med. Pr. 1997, 4, Starzyński Z., Szymczak W.: Zdrowotne skutki chorób zawodowych stwierdzonych w Polsce w latach 1990 i Med. Pr. 1998, 1, Szubert Z., Szadkowska-Stańczyk I., Sobala W.: Wybrane choroby kręgosłupa i rdzenia kręgowego jako przyczyna czasowej niezdolności do pracy. Med. Pr. 1996, 6, Efron B.: Nonparametric estimates of standard error: The jackknife, the boostrap and other methods. Biometrika 1981, 68, Polakowska B., Iżycki J.: Choroby narządu ruchu i obwodowego układu nerwowego u stomatologów jako problem diagnostyczny i orzeczniczy. Med. Pr. 1993, 2, Iżycki J.: Choroby parazawodowe-problem medyczny czy społeczny? Med. Pr. 1996, 1, Zejda J. E, Gaździk T.S, Czekaj I.: Bóle krzyża u górników kopalni węgla kamiennego wstępne wyniki badań. Med. Pr. 1998, 4, Dijk F.J.H. Van: Work-related musculoskeletal and mental disorders. Cent. Europ. J. Occup. Environ. Med. 1995, 1, 4, Pälson B., Strömberg U., Ohlsson K., Skerfiving S.: Absence attributed to incapacity and occupational disease/accidents among female and male workers in the fish-processing industry. Occup. Med. 1998, 5,

8 94 Z. Szubert, W. Sobala Nr Wanders S.P., Zielhuis G.A., Vreuls H.J.H., Zielhuis R.L.: Medical wastage in shipyard welders: a forty-year historical cohort study. Int. Arch. Occup. Environ. Health 1992, 64, Rosecrance J.C., Cook T.M.: Upper extremity musculoskeletal disorders: occupational association and a model for prevention. Centr. Europ. J. Occup. Environ. Med. 1998, 4, 3, Leigh J.P., Sheetz R.M.: Prevalence of back pain among fulltime United States workers. Br. J. Ind. Med. 1989, 46, Indulski J.A., Starzyński Z.: Ograniczenia w wykorzystywaniu międzynarodowych statystyk chorób zawodowych do analiz porównawczych. Med. Pr. 1998, 3, Adres autorów: Św. Teresy 8, Łódź Nadesłano: Zatwierdzono: