Na podstawie SYLABUSA: Zasady kwalifikacji prawnej Praktyczne stosowanie norm prawa karnego skarbowego Formy zjawiskowe i stadialne przedawnienie

Transkrypt

1 Na podstawie SYLABUSA: Zasady kwalifikacji prawnej Praktyczne stosowanie norm prawa karnego skarbowego Formy zjawiskowe i stadialne przedawnienie Zbieg przepisów i zbieg Przestępstw Analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego w omawianym zakresie

2 1. Pojęcie umyślności i nieumyślności na gruncie kks 2. Klauzula umyślności w kks (a zasada ekwiwalencji teoria i praktyka. Umyślność a wina w prawie karnym skarbowym. Znamiona strony podmiotowej i ich miejsce w strukturze deliktu skarbowego. Znamiona strony podmiotowej teoria a praktyka na gruncie kks. Podpowiedzi: art. 1, 4 KKS De lege lata typy nieumyślne są rzadkością na gruncie kks: art i 4, art. 84 1, art i 4, art. 96 1, art. 106ł 1 i art k.k.s.

3 Kodeks karny skarbowy, wzorem kodeksu karnego z 1997 r., wyraźnie nawiązuje do czystej normatywnej teorii winy, według której wszystkie elementy strony psychicznej są znamionami czynu zabronionego, nie zaś elementami kształtującymi winę. Stąd wina jest czystym zarzutem stawianym sprawcy z powodu zachowania niezgodnego z prawem. Zgodnie z czystą teorią normatywną zasadne jest posługiwanie się pojęciem przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego umyślnego albo nieumyślnego [por. A. Zoll (w:) Kodeks karny..., t. I, 2004, s. 84].

4 1. Okoliczności wyłączające bezprawność na gruncie kks (kontratypy) Podpowiedź: art kks 2. Okoliczności wyłączające winę na gruncie kks Podpowiedź: art. 1, 5, 10, 11 kks Na gruncie art. 5 pojęcia: nieletni, młodociany art. 53 par. 11 kks Na gruncie art. 10 pojęcia: błąd co do faktu, błąd co do karalności, błąd co do znamienia, błąd co do kontratypu Na gruncie art. 11 pojęcia: poczytalność, poczytalność ograniczona, niepoczytalność 3. Okoliczności wyłączające karalność na gruncie kks Podpowiedź: art. 1 par. 2 kks, art. 16,16a kks, art. 15 kk w zw. z 21 3 KKS; 20 4 KKS; art. 16a, 81 b OrdPu

5 Usprawiedliwiona nieświadomość karalności danych zachowań może mieć miejsce w sytuacjach częstej i zaskakującej zmiany regulacji z zakresu szeroko rozumianego prawa finansowego lub ich interpretacji, które rzutują na zakres penalizacji zachowań stypizowanych jako przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, to jednak przyjęcie takiego błędu wymaga pogłębionej analizy na gruncie realiów procesowych danej sprawy. Nie można powoływać się skutecznie na niezawinioną nieświadomość stanu prawa, jeżeli z ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się w sposób należyty zapoznać z obowiązującym uregulowaniem, choć miał możliwość to uczynić u przedstawicieli właściwych organów, ale wręcz wyraźnie z takiej możliwości zrezygnował. Art k.k.s. ma charakter normy blankietowej, a jej uzupełnienie stanowią przepisy ustawy o grach hazardowych. Błąd w postaci nieświadomości, że działa się wbrew przepisom wskazanej ustawy oznacza, że sprawca nie zna dopełniającego normę blankietową przepisu prawa i nie wie tym samym, że jego naruszenie jest zabronione przez prawo karno-skarbowe, bądź też sprawca zna przepisy u.g.h. i wie, że jego zachowanie jest w świetle tych przepisów bezprawne, nie wie tylko, że naruszenie konkretnego przepisu podlega sankcji karno-skarbowej. Nieświadomość karalności określona w art k.k.s. nawiązuje do okoliczności wyłączającej karalność ujętej jako nieświadomość tego, że czyn tego rodzaju jest zagrożony karą. Błąd tego rodzaju jeżeli wystąpił wyłącza winę. Wyłączenie winy przy błędzie co do karalności następuje jednak wyłącznie wówczas, gdy błąd ten jest usprawiedliwiony.

6 Wymagana przez przepisy kodeksu karnego skarbowego (art. 4 1 k.k.s.) jako warunek odpowiedzialności karnej umyślność zachowania się sprawcy, odnosząca się do przestępstw zawierających klauzule normatywne w rodzaju "kto bez wymaganego zezwolenia" lub "kto wbrew przepisom ustawy", a więc takich jak przewidziane w art. 107 k.k.s. i przepisach ustawy szczególnej, dopełniającej normę art. 107 k.k.s. - nie może być wywodzona z samego faktu zaistnienia znamion strony przedmiotowej, danego czynu skarbowego. Bez karnoprawnego elementu winy, samo niezastosowanie się do zakazów lub nakazów ustawowych może stanowić co najwyżej delikt finansowy, natomiast nie rodzi odpowiedzialności w sferze prawa karnego skarbowego.

7 W przypadku spółki cywilnej postępowanie karne skarbowe może być wszczęte jedynie wobec wspólników. W tym zakresie należy zauważyć, że wyrażone na gruncie art. 1 1 k.k.s. znamię "ten" oznacza wyłącznie osobę fizyczną, co jednoznacznie wynika z art. 5 k.k.s. wskazującego na próg wieku odpowiedzialności karnoskarbowej. Zatem, w zakresie postępowania karnego skarbowego spółka cywilna, jako podatnik, nie może popełnić przestępstwa ani wykroczenia. Może je popełnić jedynie osoba fizyczna, wspólnik tej spółki. Tylko bowiem osobie fizycznej, która złożyła nieprawidłową deklarację podatkową można zarzucić jakiś stopień niedbalstwa przy składaniu tej deklaracji, co wystarcza do postawienia zarzutu popełnienia wykroczenia karnego skarbowego.

8 1. Społeczna szkodliwość czynu jako materialna treść i warunek każdego przestępstwa skarbowego i wykroczenia skarbowego używana jest w kodeksie karnym skarbowym w znaczeniu elementów strony przedmiotowej i podmiotowej czynu. Okoliczności decydujące o stopniu społecznej szkodliwości czynu wymienione są w art k.k.s., a ich katalog jest ustawowo zamknięty co oznacza, iż okoliczności w nim niewymienione nie stanowią elementów strony przedmiotowej i podmiotowej mających wpływ na jego ocenę. 2. Oceniając stopień społecznej szkodliwości czynu należy wskazać jakie elementy strony przedmiotowej i podmiotowej przemawiają za uznaniem, iż czyn ten nie stanowi przestępstwa, nie jest więc wystarczające ogólnikowe powołanie się na stronę podmiotową i przedmiotową czynu.

9 1. Proszę opisać rodzaje sprawstwa na gruncie prawa karnego skarbowego (w odniesieniu do przestępstw oraz wykroczeń skarbowych) 2. Jak rozumiesz pojęcia: sprawstwo pojedyncze, współsprawstwo, sprawstwo polecające, sprawstwo kierownicze na gruncie KKS? 3. Jak rozumiesz art. 9 3 KKS? 4. Jak rozumiesz konstrukcję podżegania i pomocnictwa na gruncie KKS? Czy mają one zastosowanie do wszystkich czynów skarbowych? Czym są formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa skarbowego? (podpowiedzi: art. 19 kks; art i 3 kks w zw. z art lub 3 kk; 19 kk; 21 kk, 22 kk

10 V KK 158/13, Wyrok Sądu Najwyższego OSNKW 2014/2/17 - wyrok z dnia 7 listopada 2013 r. Osoba zajmująca się, w warunkach określonych w art. 9 3 k.k.s., obsługą księgową podatnika, w tym sporządzaniem deklaracji lub oświadczenia składanych następnie organowi podatkowemu, może ponosić odpowiedzialność karną jak sprawca, z art k.k.s., jeżeli podając w tych dokumentach nieprawdę lub zatajając prawdę, naraziła podatek na uszczuplenie. SA/Wr 643/13 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu LEX nr wyrok z dnia 9 sierpnia 2013 r. Podmiotem postępowania karnego skarbowego, w sytuacji gdy podatnikiem na gruncie ustawy materialnej, jest osoba prawna, osobą tą nie może być spółka, gdyż odpowiedzialność taką można przypisać jedynie osobie fizycznej będącej określonym organem osoby prawnej albo pełniącej określoną funkcję w ramach osoby prawnej. I SA/Wr 1164/12, Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu LEX nr wyrok z dnia 8 stycznia 2013 r. W przypadku osoby prawnej powiadomienie o wszczęciu postępowania karnego skarbowego winno być kierowane do członków organów zarządzających, co ma umocowanie w treści art. 9 3 k.k.s. III KK 213/05 - Wyrok Sądu Najwyższego OSNKW 2006/5/45 - wyrok z dnia 22 lutego 2006 r. Sprawcą przestępstwa, odpowiadającym w oparciu o treść art. 9 3 k.k.s., może być między innymi doradca podatkowy zajmujący się, na podstawie umowy, sprawami gospodarczymi (w tym także finansowymi) osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której przyznano zdolność prawną. Prowadzenie ksiąg rachunkowych przez doradcę podatkowego wyczerpuje znamię zajmowania się sprawami gospodarczymi.

11 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2005 r. WA 18/05 - OSNwSK 2005/1/ Odczytywanie z tonu i intonacji wypowiedzi, a nie z treści wypowiedzianych słów ich znaczenia, wskazuje jedynie na subiektywne odczucie odbioru znaczenia tych słów przez świadka i nie jest wystarczające do obiektywnego przyjęcia, iż por. mar. R. K. nakłaniał st. mar. B. K. do składania fałszywych zeznań, a tym samym przypisania mu popełnienia przestępstwa z art k.k. w zw. z art k.k. 2. Skoro oskarżeni zakupiony za granicą bez oznaczenia odpowiednimi znakami akcyzy towar rozmieścili na obu okrętach, które stanowią terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, to nawet po wyrzuceniu go później do morza dopuścili się usiłowania dokonania przestępstwa celnego.

12 1. Karalność za przygotowanie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego (podpowiedzi: brak odesłania i odpowiednika art. 16 kk; brak karalności przygotowania; ale por. np kks) 2. Karalność za usiłowanie popełnienia przestępstwa skarbowego. (podp: art. 13 kk w zw. z art kks; brak odpowiednika w odniesieniu do wykroczeń skarbowych; karalność tylko w odniesieniu do niektórych przestępstw skarbowych; obniżenie górnej granicy ustawowego zagrożenia do 2/3) 3. Proszę opisać postacie stadialne na gruncie KKS.

13 1. "Nabycie" nie realizuje się w drodze zawarcia samego konsensusu miedzy nabywcą a zbywcą. Uzgodnienie to może być uznane jedynie za usiłowanie. 2. Pojęcie "nabywa", użyte w art k.k.s., powinno być rozumiane zgodnie z jego znaczeniem w języku ogólnym - będzie ono zatem obejmować swoim zakresem każde uzyskanie przez sprawcę faktycznego władztwa nad wyrobami akcyzowymi wymienionymi w tym przepisie.

14 1) Proszę omówić zasady i konsekwencje czynnego żalu w kks (podp: art. 16,16a kks, art. 15 kk w zw. z 21 3 KKS; 20 4 KKS) 2) Proszę omówić konsekwencje karnoskarbowe złożenia korekty (art. 16a, 81 b OrdPu)

15 1) Jak rozumiesz pojęcie czynu ciągłego na gruncie KKS? (art. 6 kks) 2) Zbieg przepisów w prawie karnym skarbowym wyjaśnij pojęcie, konsekwencje. (art. 7 kks) 3) Idealny zbieg czynów karalnych wyjaśnij pojęcie (art. 8 kks) 5)Zbieg przestępstw skarbowych wyjaśnij pojęcie. Konsekwencje. (art kks -> art. 85, art. 86 1a, 2 i 3, art. 87, art. 88, art. 89, art. 89a 3 kk, art. 39 kks, art. 50 kks 6) Ciąg przestępstw skarbowych wyjaśnij pojęcie. Konsekwencje prawne. (art pkt 3 kks)

16 Art. 87 w zw z art w zw. z art. 7 1 kks Art lub 3 w zw. z art lub 2 w zw. z art. 7 1 kks = zbieg przepisów > 54 2 lub 3 = lex specialis (pozorny zbieg przepisów) > 56 2 lub 3 = lex specialis(pozorny zbieg przepisów) 84 2; 96 2 ; 106ł 2 ; = subsydiarność ustawowa (pozorny zbieg przepisów)

17 Art. 228 kk w zw. z art kk w zw. z art kks w zw. z art. 86 kks w zw z art. 8 1 kks Art kks w zw. z art kk w zw. z art. 8 1 kks =idealny zbieg przepisów

18 1) Proszę omówić przesłanki i przedawnienie karalności przestępstw skarbowych (44kks) 2) Proszę omówić przesłanki i przedawnienie karalności wykroczeń skarbowych (51 kks)

19 3) Podatnik złożył deklarację VAT-7, w której podał dane niezgodne z rzeczywistością. Następnie złożył korektę tej deklaracji podając dane zgodne ze stanem faktycznym i wpłacił (wraz z odsetkami) brakujące należności podatkowe. Urząd Skarbowy chce teraz wszcząć postępowanie karne skarbowe przeciwko temu podatnikowi. Czy słusznie? (Art. 16a, 56 kks, 81OrdPu i 81nOrdPu) 4) Proszę omówić znamiona oszustwa podatkowego na gruncie kks 5) Podatnik złożył wniosek o zwrot nadwyżki podatku od towarów i usług. Organ podatkowy omyłkowo dokonał zwrotu w wysokości większej niż należna (wnioskowana) i wynikająca z deklaracji. Podatnik nie zgłosił tego faktu Urzędowi Skarbowemu. Fakt ten wyszedł na jaw w późniejszym okresie i podatnik zwrócił różnicę nienależnie mu wypłaconą. Podatnikowi zarzucono popełnienie przestępstwa z art. 76 kks. Czy słusznie?

20 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2018 r., V KK 419/18, LEX nr Zwrot "z wykorzystaniem trwałej sposobności" w rozumieniu art. 6 2 k.k.s. oznacza powielanie analogicznych zachowań nagannych z wykorzystaniem takiej samej nadarzającej się okazji lub sprzyjających warunków czy okoliczności. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 czerwca 2016 r., II AKa 143/16, LEX nr Idealny zbieg czynów polega na tym, że ten sam czyn stanowi zarówno przestępstwo skarbowe, jak i przestępstwo pospolite, a nie tylko jedno przestępstwo skarbowe. Sprawca odpowiada tu odrębnie (podwójnie) z każdego z naruszonych przepisów. W wypadku niejednoczesnego skazania za dany czyn jako skarbowy i pospolity ma zastosowanie procedura określona w art k.k.s., przy czym gdyby wykonano uprzednio karę łagodniejszą lub środek karny w całości lub części, należy zaliczyć je na poczet kary najsurowszej lub najsurowszego środka karnego (art ). W sytuacji idealnego zbiegu przestępstwa skarbowego i przestępstwa z k.k. nie można zatem mówić o powadze rzeczy osądzonej, nie mamy bowiem do czynienia z jednym przestępstwem. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 czerwca 2001 r. II AKo 92/01 Przestępstwo ciągłe jako instytucja prawa karnego materialnego obejmuje wielość czynów zamkniętych w określonych ramach czasowych i spełniających pozostałe kryteria wzajemnej łączności, a zatem wyłączenie z tegoż przestępstwa do odrębnego rozpoznania pewnych zachowań, będące wynikiem określonych trudności procesowych, nie eliminuje tych zachowań z kręgu zachowań objętych "klamrą" przestępstwa ciągłego i tym samym nie pozbawia ich waloru res iudicata w wypadku prawomocnego osądzenia przestępstwa ciągłego, a to z kolei powoduje niedopuszczalność odrębnego - dodatkowego procesu w zakresie czynu będącego elementem składowym przestępstwa ciągłego. Uważać należy, iż zasada niepodzielności przedmiotu procesu karnego i podstawy odpowiedzialności stanowi z punktu widzenia procesu karnego o niedopuszczalności prowadzenia innego postępowania do zachowań popełnionych przez sprawcę w okresie wyznaczonym przez początek i koniec zachowań składających się na przestępstwo ciągłe. 2. Zgodnie z art pkt 2 k.k.s. sąd stosuje nadzwyczajne obostrzenie kary, jeżeli sprawca "uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu". Kodeks karny skarbowy dla spełnienia tej przesłanki wymaga popełnienia co najmniej dwóch przestępstw skarbowych. Niemożliwe jest zatem stosowanie wskazywanego przepisu wobec sprawcy przestępstwa skarbowego popełnionego w ramach czynu ciągłego - art. 6 2 k.k.s.

21 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 26 marca 2013 r., II AKa 226/12, LEX nr Jedynie końcowe zachowanie tj. ostatnie ze składających się na czyn ciągły wyznacza czas popełnienia czynu ciągłego. W efekcie, tylko to ostatnie zachowanie określa koniec czynu ciągłego i od tego zachowania rozpoczyna się bieg przedawnienia karalności przestępstwa stanowiącego czyn ciągły. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2013 r., III KK 409/12, LEX nr Przepis art. 6 2 k.k.s wymaga więzi czasowej między poszczególnymi, następującymi po sobie zachowaniami, składającymi się na czyn ciągły, nie zaś więzi zachodzącej między pierwszym a ostatnim zachowaniem wchodzącym w skład ciągu. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 listopada 2010 r. II AKa 317/10, LEX nr Podatnik zobowiązany do opodatkowania na podstawie u.p.d.o.p. i u.p.t.u. z 1993, który w wykonaniu z góry powziętego zamiaru uchylania się od obowiązków podatkowych określonych w tych ustawach, nie składał wymaganych przez te ustawy sprawozdań, w tym i comiesięcznych deklaracji, i naraził przez to Skarb Państwa na uszczuplenie tych podatków, popełnia jedno przestępstwo skarbowe z art k.k.s. w zw. z art. 6 2 k.k.s., którego przedmiotem jest wielkość będąca sumą obu narażonych na uszczuplenie podatków. Pogląd ten zachowuje swą aktualność także w odniesieniu do takich samych zobowiązań podatkowych mających oparcie w obecnym stanie prawnym.

22 Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2017 r., III KK 256/17, LEX nr Reguły wyłączania wielości ocen mają zastosowanie jedynie w wypadku zbiegu przepisów ustawy, natomiast nie stosuje się ich w razie idealnego zbiegu czynów zabronionych, o którym mowa w art. 8 1 k.k.s., co w konsekwencji oznacza, że wykluczone jest, aby przepis Kodeksu karnego skarbowego mógł wyprzeć na zasadzie specjalności lub konsumpcji przepis Kodeksu karnego albo odwrotnie. To z kolei powoduje, że jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów (art. 8 1 k.k.s.). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2016 r., IV KK 152/16, LEX nr Przy zastosowaniu art. 8 k.k.s. o wielości czynów karalnych przypisywanych sprawcy decyduje liczba prawnokarnych ocen, nie zaś liczba popełnionych przez sprawcę czynów, bo podstawą tej oceny jest ten sam czyn tego samego sprawcy. Wyrok Sądu Okręgowego w Zamościu z dnia 24 czerwca 2013 r., II Ka 450/13, LEX nr Zgodnie z treścią art. 6 2 k.k.s. podstawę faktyczną czynu ciągłego stanowią co najmniej dwa zachowania tego samego sprawcy. Takie ujęcie wskazuje, że przepis art. 6 2 k.k.s. służy do powiązania ze sobą w trakcie prawnokarnej oceny dwóch lub więcej odrębnych zachowań i uczynienia z nich jednej podstawy kwalifikacji prawnej traktowanej identycznie jako pojedyncze zachowanie sprawcy. Zastosowanie przepisu art. 6 2 k.k.s. prowadzi zatem do przyjęcia tożsamości czynu w rozumieniu art. 6 1 k.k.s. jako podstawy kwalifikacji prawnej w sytuacji ewidentnej wielości zachowań.

23 Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 14 czerwca 2017 r.ii AKa 52/17 LEX nr W sytuacji niespełnienia przesłanek z art. 6 2 k.k.s. w odniesieniu do poszczególnych zachowań istnieje możliwość skonstruowania dwóch odrębnych ciągów przestępstw skarbowych popełnionych w warunkach art. 6 2 k.k.s. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2009 r. IV KK 407/08, LEX nr Patrząc na stosowanie reguł wyłączania wielości ocen widzimy, że służą one do rozwiązywania problemu zbiegu przepisów skutkującego na gruncie prawa karnego skarbowego konstrukcją z art. 7 k.k.s., a na gruncie prawa karnego powszechnego konstrukcją art k.k., nie można zaś ich stosować przy rozstrzyganiu o istnieniu idealnego zbiegu przestępstw o jakim mowa w art. 8 k.k.s. Uchwała Sądu Najwyższego I KZP 23/05 z dnia 21 września 2005 r. OSNKW 2005/10/91 Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych, sąd skazuje tylko za jedno przestępstwo skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, chyba że zbieg tych przepisów ma charakter pozorny (pomijalny). Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2002 r. III KK 165/02 OSNKW 2002/9-10/68 W wypadku kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy, tj. jeżeli czyn sprawcy wyczerpuje znamiona przestępstw określonych w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazując za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów i wymierzając karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą (art i 3 k.k. oraz art. 7 1 i 2 k.k.s.), albo - jeżeli zbiegające się przepisy przewidują zagrożenia takie same - na podstawie przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy (art. 7 1 i 2 k.k.s.), zobowiązany jest jednak orzec określony środek karny, jeśli którykolwiek z przepisów pozostających w zbiegu kumulatywnym przewiduje obligatoryjność orzeczenia tego środka karnego.

24 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2017 r. IV KK 477/16 Nawet tam, gdzie zachodzą trudności w ustaleniu dokładnych danych o każdym fragmencie czynu ciągłego, niemożność ustalenia jakiegoś jego fragmentu nie stanowi jeszcze przeszkody do przypisania przestępstwa ciągłego, jeżeli tylko zostaną ustalone niezbędne elementy istotne dla całego tego zachowania jako czynu ciągłego. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 marca 2015 r. II AKa 216/14, LEX nr Gdy sąd orzekający uznał, że dwa lub więcej zachowań oskarżonego stanowią jeden czyn zabroniony w rozumieniu art. 6 2 k.k.s. (i art. 12 k.k.), zakres powagi rzeczy osądzonej wyznaczony jest ustalonym w wyroku skazującym lub warunkowo umarzającym czasem jego popełnienia.