Zajęcia nr 6-7: Czynności procesowe. mgr Błażej Boch Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

Transkrypt

1 Zajęcia nr 6-7: Czynności procesowe mgr Błażej Boch Katedra Postępowania Karnego Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytet Wrocławski

2 Czynność procesowa To każde zachowanie uczestnika postępowania wywołujące skutki przewidziane przez prawo procesowe. Czynności procesowe jak wskazuje sama nazwa mogą być dokonywane w toku prowadzonego postępowania karnego. Wcześniejsze czynności np. organów uprawnionych do prowadzenia śledztwa lub dochodzenia to czynności pozaprocesowe. Czynności pozaprocesowe podejmowane poza postępowaniem karnym; celem jest np. wyszukanie dowodu, wykrycie sprawców, zapobieżenie przestępstwa. Zazwyczaj wyprzedzają postępowanie karne (wtedy to czynności przedprocesowe), ale mogą być podejmowane także w trakcie prowadzonego postępowania, wykonywane obok czynności procesowych.

3 Czynność procesowa a zdarzenie procesowe Czynność procesowa Świadome działanie uczestnika postępowania Podjęcie określonej czynności procesowej zależy od woli danej osoby Zdarzenie procesowe Zachodzą niezależnie od woli uczestników postępowania Wywierają określone konsekwencje procesowe Np. śmierć oskarżonego = umorzenie postępowania

4 Rodzaje czynności procesowych Czynności pozytywne działania procesowe Czynności negatywne zaniechania procesowe Przykład: zaskarżenie wyroku Czynność procesowa wniesienie apelacji wyrok sądu I instancji jest nieprawomocny. Zaniechanie zaskarżenia prawomocność wyroku sądu I instancji Czynności proste pojedyncze (wniesienie apelacji, złożenie wniosku o ściganie) Czynności złożone składające się z kilku elementów (np. przedstawienie zarzutów, na którą to czynność składają się: sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, ogłoszenie zarzutów i przesłuchanie podejrzanego). Czynności indywidualne czynności jednej osoby. Czynności zbiorowe z założenia uczestniczy w nich kilka osób. Czynności jednostronne Czynności dwustronne wtedy, gdy ustawa wymaga dla podjęcia czynności zgody drugiej osoby Czynności wielostronne -

5 Spis treści prezentacji 1. Komunikowanie się organów ze stronami wezwania i zawiadomienia nieobecność podczas czynności procesowych i usprawiedliwianie nieobecności rozprawa a posiedzenie, udział stron w rozprawie zasady udziału w posiedzeniach sądu 2. Dokumentowanie czynności procesowych protokół, protokół ograniczony, notatka urzędowa, stenogram, nagranie audiowizualne utrwalanie czynności przez stronę postępowania 3. Ogłaszanie i doręczanie rozstrzygnięć procesowym (wezwań i zawiadomień) ogłaszanie decyzji procesowych art. 100 doręczanie rozstrzygnięć, wezwań i zawiadomień 4. Rodzaje rozstrzygnięć procesowych rodzaje rozstrzygnięć uzasadnianie rozstrzygnięć procesowych oczywista omyłka pisarska zaskarżalność decyzji procesowych prawomocność rozstrzygnięć 5. Komunikowanie się stron (uczestników postępowania) z organami procesowymi formy komunikowania się warunki formalne pisma procesowego i uzupełnienie braków formalnych 6. Terminy procesowe rodzaje terminów wniosek o przywrócenie terminu 7. Dostęp do akt postępowania zasada jawności wewnętrznej dostęp do akt w postępowaniu sądowym i przygotowawczym dostęp do akt postępowania a postępowanie aresztowe 8. Czynności procesowe teoria kategorie czynności procesowych wadliwość czynności procesowych niedopuszczalność, wadliwość, bezskuteczność i bezzasadność

6 Komunikowanie się organów procesowych z innymi uczestnikami postępowania wezwania i zawiadomienia, udział stron (innych uczestników) w czynnościach wykonywanych przez organy procesowe; utrwalanie czynności procesowych. Zasada jawności (wewnętrznej). Dostęp do akt postępowania. Odtworzenie akt postępowania. Decyzje procesowe pojęcie i rodzaje. Warunki formalne postanowień, wyroków i zarządzeń. Uzasadnienie orzeczenia. Doręczenia.

7 Jak organy procesowe komunikują się z uczestnikami postępowania? Ustnie (bezpośrednio) Sąd: na posiedzeniach na rozprawie podczas innych czynności procesowych np. przesłuchań art. 185a 185c, art , ogłoszenia wyroku Organy postępowania przygotowawczego podczas czynności procesowych np. przesłuchań, oględzin miejsca zdarzenia, przeszukania Czynność utrwalana w formie protokołu (art. 148) WAŻNE! Prawo do uczestniczenia w czynnościach sądu/czynnościach postępowania przygotowawczego Pisemnie Wydając decyzje procesowe wyroki, postanowienia zarządzenia uchwały Wzywając do osobistego stawiennictwa podczas czynności procesowej (np. przesłuchania, badań psychologicznych) Zawiadamiając o czynnościach procesowych (o terminach rozpraw, posiedzeń gdy stawiennictwo nie jest obowiązkowe; o wydaniu decyzji procesowych (np. zawiadomienie o wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa). WAŻNE! Zasady doręczania orzeczeń, wezwań i zawiadomień

8 Wezwanie a zawiadomienie (zob. art. 117) Wezwanie Wezwanie do udziału w czynności wykonywanej w toku postępowania. Stawiennictwo jest obowiązkowe! Jeżeli osoba wezwana nie stawiła się, czynności nie przeprowadza się zarządza się przerwę w rozprawie (rozprawę się odracza), wyznacza się nowy termin czynności W zależności od tego, kto się nie stawił, można ukarać pieniężną karą porządkową, obciążyć kosztami wykonania czynności albo zastosować inne środki przymusu (np. zatrzymać i przymusowo doprowadzić) Zawiadomienie Zawiadomienie o tym, że dana czynność jest wykonywana albo że została już wykonana. Stawiennictwo jest nieobowiązkowe. Osoba zawiadamiana ma prawo w niej uczestniczyć (może ale nie musi) Niestawiennictwo osoby prawidłowo zawiadomionej o czynności procesowej nie stoi na przeszkodzie wykonaniu czynności (np. niestawiennictwo oskarżonego na rozprawie, nie tamuje jej dalszego toku). ALE Jeżeli osoba zawiadomiona o czynności usprawiedliwiła swoją nieobecność i złożyła wniosek o nieprzeprowadzanie czynności pod jej nieobecność czynności nie przeprowadza się Czynności nie przeprowadza się także wtedy, gdy brak dowodu, że została o niej powiadomiona, oraz jeżeli zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn

9 Jak usprawiedliwić nieobecność? Niestawiennictwo jest wynikiem np. zaplanowanego wcześniej urlopu, wypadku losowego, innej ważnej przyczyny. Art a. Usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby oskarżonych, świadków, obrońców, pełnomocników i innych uczestników postępowania, których obecność była obowiązkowa lub którzy wnosili o dopuszczenie do czynności, będąc uprawnionymi do wzięcia w niej udziału, wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie organu prowadzącego postępowanie, wystawionego przez lekarza sądowego. W odniesieniu do osób pozbawionych wolności określają odrębne przepisy, lekarz w jednostce penitencjarnej podejmuje decyzje o możliwości stawiennictwa osadzonego Usprawiedliwienie niestawiennictwa a nałożenie kary pieniężnej usprawiedliwienie niestawiennictwa powoduje uchylenie kary porządkowej (art. 286)

10 Niestawiennictwo obrońcy/pełnomocnika Co do zasady obrońca i pełnomocnik nie mają obowiązku uczestniczenia w czynnościach procesowych zawiadamia się ich o czynności. Niekiedy jednak obecność obrońcy lub pełnomocnika jest obligatoryjna (np. gdy prezes sądu lub sąd tak postanowi, gdy zachodzi jedna z przesłanek obrony obligatoryjnej), wówczas czynności nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej (art ) Art. 117a. 1. Jeżeli strona ma więcej niż jednego obrońcę lub pełnomocnika, czynność procesową można przeprowadzić w wypadku stawiennictwa przynajmniej jednego z nich, chyba że strona wyrazi zgodę na przeprowadzenie czynności bez udziału obrońcy lub pełnomocnika, których udział nie jest obowiązkowy. 2. Przepis 1 stosuje się odpowiednio do pełnomocnika osoby niebędącej stroną, o której mowa w art Jeżeli obrońca/pełnomocnik nie stawili się i nie usprawiedliwili swojej nieobecności: zob. art i 1a art a nałożenie na obrońcę lub pełnomocnika pieniężnej kary porządkowej w wysokości do 3000 zł (w postępowaniu przygotowawczym karę pieniężną nakłada właściwy miejscowo sąd rejonowy) art obciążenie kosztami wykonania czynności procesowej

11 Świadek/biegły tłumacz/specjalista Konsekwencje niestawiennictwa osób wezwanych Oskarżony Prokurator/organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ukaranie pieniężną karą porządkową art zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia art (co do zasady stosowane do świadka, wyjątkowo do biegłego, tłumacza, specjalisty) uporczywe uchylanie się od złożenia zeznania kara porządkowa aresztu do 30 dni (zawsze nakłada sąd) art zarządzenie zatrzymania i przymusowego doprowadzenia (art. 75 2) Uporczywe niestawiennictwo mimo wezwań organ może uznać za bezprawne utrudnianie postępowania i zastosować środki zapobiegawcze (zob. art ) W razie rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez oskarżyciela publicznego lub prowadzącego postępowanie przygotowawcze sąd zawiadamia o tym bezpośredniego przełożonego osoby, która dopuściła się uchybienia, żądając nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 14 dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia; w stosunku do Policji oraz innych organów postępowania przygotowawczego uprawnienie takie przysługuje również prokuratorowi (art. 20 2)

12 Rozprawa a posiedzenie Sąd podejmuje decyzje procesowe w sposób sformalizowany. Zgodnie z art. 95 orzeka on na posiedzeniu a na rozprawie, tylko wtedy, gdy ustawa tego wymaga. Orzeczenia, które zapadają na posiedzeniu, mogą zostać również wydane na rozprawie. Ale orzeczenia które zapadają na rozprawie, nie mogą zostać wydane na posiedzeniu Przeprowadzenia rozprawy wymaga: Merytoryczne rozpoznanie zarzutów wobec oskarżonego zawartych w akcie oskarżenia przed sądem I instancji w postępowaniu zwyczajnym, przyspieszonym i prywatnoskargowym Wniosek prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o dobrowolne poddanie się karze (art. 387), chyba że został złożony przed wyznaczenie terminu rozprawy (art. 338a) Rozpoznanie apelacji (art ), chyba że zachodzą tzw. bezwzględne przyczyny odwoławcze (art ) Rozpoznanie kasacji Wydanie wyroku łącznego (art ) UWAGA! Posiedzenia wyrokowe sąd rozstrzyga o zasadności zarzutów zawartych w akcie oskarżenia, wniosku z art i 2, wniosku o warunkowe umorzenie postępowania lub wniosku z art. 338a. Wyrok zapada na posiedzeniu. Do posiedzeń wyrokowych stosuje się odpowiednio przepisy regulujące przebieg rozprawy

13 Rozprawa a posiedzenie Posiedzenie i rozprawa różnią się: 1. składem sądu chociaż w coraz mniejszym zakresie, z uwagi na fakt, że sąd I instancji zasadniczo orzeka w składzie jednoosobowym 2. zasadami uczestnictwa stron oraz osób trzecich zasada jawność wewnętrzna (dla stron) i zewnętrzna (dla publiczności) rozprawy Posiedzenia odbywają się z wyłączeniem jawności, ale strony oraz osoby niebędące stronami mogą wziąć udział w posiedzeniu jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, chyba że uch udział jest obowiązkowy. W pozostałych przypadkach mogą wziąć udział jeżeli się stawią Niektóre posiedzenia są jawne zewnętrznie (tak jak rozprawa) art. 95b 2 3. Postępowaniem dowodowym na posiedzeniu zasadniczo nie prowadzi się postępowania dowodowego. Sąd może jednak skorzystać z instytucji z art. 97 sprawdzenie okoliczności faktycznych

14 Obecność stron na rozprawie głównej Oskarżony Obrońca oskarżonego Oskarżyciel publiczny Oskarżyciel posiłkowy, prywatny i ich pełnomocnicy Zasada prawo do uczestniczenia w rozprawie Wyjątek obowiązkowa obecność podczas przedstawienia podstaw aktu oskarżenia i przesłuchania na pierwszej rozprawie głównej w sprawach o zbrodnie Przewodniczący może uznać obecność oskarżonego za obowiązkową Art Art. 390 W przypadku obrony obligatoryjnej obowiązkowa W pozostałych wypadkach nieobowiązkowa Chyba że usprawiedliwił swoją nieobecność i wniósł o odroczenie rozprawy (art k.p.k.) Obligatoryjna Wyjątek jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadzono w formie dochodzenia nieobecność oskarżyciela publicznego nie tamuje rozpoznania sprawy Co do zasady nieobowiązkowa Przewodniczący może zarządzić obecność obowiązkową Ważne nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie głównej bez usprawiedliwionych przyczyn uważa się za odstąpienie od oskarżenia

15 Zasady udziału stron i innych podmiotów w posiedzeniach sądu Art. 96 Strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mają prawo wziąć udział w posiedzeniu wówczas, gdy ustawa tak stanowi, chyba że ich udział jest obowiązkowy W pozostałych wypadkach mają prawo wziąć udział jeżeli się stawią, chyba że ustawa stanowi inaczej Np. niejawne dla stron i publiczności jest posiedzenie, na którym sąd wydaje wyrok nakazowy

16 Zasady udziału stron i innych uczestników postępowania w posiedzeniach sądu Z art. 96 wynikają 4 zasady uczestniczenia stron i innych uczestników postępowania w posiedzeniach sądu: 1.Obowiązkowy udział, jeżeli ustawa tak stanowi stronę (innego uczestnika) wzywa się do udziału w czynności np. oskarżonego w posiedzeniu w przedmiocie zastosowania środka zapobiegawczego - art Uprawnienie do udziału w posiedzeniu, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw i gdy ustawa tak stanowi należy zawiadomić o czasie i miejscu przeprowadzenia czynności bezwzględne uprawnienie do udziału w czynności 3.Posiedzenie odbywa się bez udziału stron/innych uczestników strona może nie wziąć udziału w posiedzeniu i sąd nie może dopuścić jej do udziału w czynności nawet jeżeli się stawi np. wydanie wyroku nakazowego 4.W pozostałych wypadkach strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenie dla ochrony ich praw lub interesów, mogą wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli się stawią nie zawiadamia się o czasie i miejscu czynności względne uprawnienie do udziału w czynności

17 Udział stron w posiedzeniach sądu (jawność wewnętrzna) Art strony, obrońcy i pełnomocnicy mogą wziąć udział w posiedzeniach, gdy: 1. prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających; 2. zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenie postępowania 3. do aktu oskarżenia dołączono wniosek, o którym mowa w art prokurator złożył wniosek z art Zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia, w przedmiocie umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art pkt W przedmiocie umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw faktycznych oskarżenia 7. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania lub innego środka przymusu Obowiązkowy udział obrońcy i prokuratora, gdy orzeka się o środku z art. 93a 1 pkt. 4 Art Może wziąd udział także pokrzywdzony. Poucza się go o możliwości zakooczenia postępowania bez przeprowadzenia rozprawy i o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Jawność zewnętrzna posiedzeń sądowych (publiczne postępowanie) Zasada posiedzenia sądu odbywają się z wyłączeniem jawności Odstępstwa jawne są m.in. posiedzenia art. 95b: 1. w przedmiocie umorzenia postępowania z przyczyn wskazanych w art pkt W przedmiocie umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku podstaw faktycznych oskarżenia 3. Wydania postanowienia o zawieszeniu postepowania 4. Na których rozstrzyga się w przedmiocie możliwości warunkowego umorzenia postępowania 5. Tzw. posiedzenia wyrokowe art. 343 oraz 343a

18 Dokumentowanie czynności procesowych

19 Dokumentowanie (utrwalanie) czynności procesowych Protokół Protokół ograniczony Notatka urzędowa Stenogram Rejestracja obrazu lub dźwięku

20 Protokół Dokument pisemny stwierdzający formę i treść czynności procesowej, sporządzony w formie nakazanej przez prawo i podpisany przez prowadzącego czynność oraz przez co najmniej drugą osobę w niej uczestniczącą Art Spisania protokołu wymagają: 1)przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie, 2)przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego i kuratora, 3)dokonanie oględzin, 4)dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcie zwłok z grobu, 5)przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji oraz okazania, 6)przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i danych informatycznych, 7)otwarcie korespondencji i przesyłki oraz odtworzenie utrwalonych zapisów, 8)końcowe zaznajomienie się podejrzanego z materiałami postępowania przygotowawczego, 9)przyjęcie poręczenia, 10)przebieg posiedzenia sądu, jeżeli stawią się na nim uprawnione osoby albo ich obecność jest obowiązkowa, 11)przebieg rozprawy. art Z innych czynności spisuje się protokół, jeżeli przepis szczególny tego wymaga albo przeprowadzający czynność uzna to za potrzebne. W innych wypadkach można ograniczyć się do sporządzenia notatki urzędowej. np. art protokół zatrzymania

21 Osoba sporządzająca protokół, która nie jest pracownikiem organu procesowego, przed przystąpieniem do protokołowania składa przyrzeczenie art Protokół Protokolant podlega wyłączeniu z tych samych przyczyn co sędzia art. 146 Protokół rozprawy Art Protokół rozprawy spisuje pracownik sekretariatu lub inna osoba upoważniona przez prezesa sądu. Art Protokół rozprawy oraz posiedzenia podpisują niezwłocznie przewodniczący i protokolant. art Jeżeli przewodniczący nie może podpisać protokołu, protokół podpisuje za niego jeden z członków składu orzekającego, zaznaczając przyczynę braku podpisu przewodniczącego. Protokoły innych czynności procesowych art Inny protokół spisać może, poza osobami wymienionymi w 1, osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający czynność. art Z wyjątkiem protokołu rozprawy lub posiedzenia protokół podpisują osoby biorące udział w czynności. Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę.

22 Protokół Art Protokół powinien zawierać: 1)oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących, 2)przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników, 3)wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu, 4)w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności. 2. Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów. Protokół jest (powinien być) wiernym odzwierciedleniem przeprowadzonej czynności. Dotyczy to zwłaszcza protokołów sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym, które mogą zostać odczytane (na zasadach określonych w art. 389, ) na rozprawie głównej. Sąd orzekając na posiedzeniu (np. art. 343) opiera się aktach postępowania przygotowawczego, w tym protokołach z przeprowadzonych czynności dowodowych. Prawa uczestników czynności protokołowanej (i tego, że jej przebieg został dokładnie opisany w protokole) gwarantuje: 1. konieczność odczytania protokołu przed podpisaniem i zamieszczenie o tym odpowiedniej wzmianki (por. art ) 2. możliwość zgłoszenia zarzutów do protokołu, które zamieszcza się w protokole (art ) 3. prawo do żądania zamieszczenia określonych informacji w protokole (art ) 4. możliwość złożenia wniosku o rozprawy lub posiedzenia (art. 152) sprostowanie protokołu 5. osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu (art ) W protokole nie wolno zastępowad zapisu treści zeznao lub wyjaśnieo odwoływaniem się do innych protokołów.

23 Dane, których nie zamieszcza się w protokole art. 148a Nie zamieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynności. zamieszcza się je w załączniku do protokołu (załączniku adresowym) przechowywanym w aktach sprawy. ale miejsce pracy świadka będącego funkcjonariuszem publicznym, składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją zamieszcza się w protokole, a nie załączniku adresowym, chyba że przeprowadzający czynność w postępowaniu przygotowawczym albo przewodniczący składu orzekającego przeprowadzającego czynność uzna, iż dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać zamieszczone w protokole. Gdy w aktach postępowania znajdują się protokoły lub materiały zawierające dane adresowe świadka/pokrzywdzonego sporządza się uwierzytelnione i zanonimizowane odpisy ale art. 148a 5 - Sąd lub organ prowadzący postępowanie przygotowawcze może ujawnić w niezbędnym zakresie dane, o których mowa w 1, lub oryginały dokumentów, o których mowa w 3, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

24 Protokół W protokole, ze względu na ochronę świadka i pokrzywdzonego, nie zamieszcza się danych dotyczących miejsca zamieszkania i miejsca pracy pokrzywdzonych i świadków uczestniczących w czynności. Dane te zamieszcza się w załączniku do protokołu. Nie dotyczy to miejsca pracy świadka, będącego funkcjonariuszem publicznym składającego zeznania w związku z pełnioną funkcją, chyba że dla dobra postępowania karnego nie powinno ono zostać ujawnione w protokole. dane te przechowuje się w odrębnym załączniku adresowym do akt sprawy, do wiadomości organu prowadzącego postępowanie. Do akt sprawy załącza się uwierzytelnione kserokopie dokumentów lub ich części, sporządzone w sposób uniemożliwiający zapoznanie się z tymi danymi. Sąd lub prokurator może ujawnić w niezbędnym zakresie dane, o których mowa w 2a lub oryginały dokumentów, o których mowa w 2b, jeżeli mają one znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

25 Sprostowanie protokołu art Strony oraz osoby mające w tym interes prawny mogą złożyć wniosek o sprostowanie protokołu rozprawy i posiedzenia lub przekładu zapisu dźwięku, wskazując na nieścisłości i opuszczenia. Protokół może zostać sprostowany również z urzędu. Sprostowanie oczywistych omyłek w protokole może nastąpić w każdym czasie (art. 154), ale o każdej zmianie (poprawieniu protokołu) należy zawiadomić strony, a o odmowie sprostowania osobę, która zgłosiła wniosek o sprostowanie. Wniosek o sprostowanie, niezależnie od sposobu jego załatwienia, dołącza się do protokołu. Tryb sprostowania protokołu art. 153

26 Protokół ograniczony por. art. 325h Utrwalanie przesłuchania świadków przez Policję następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności. Przepisu art zdanie pierwsze nie stosuje się. osoby biorące udział w czynności nie mogą żądać zamieszczenia dodatkowych informacji w protokole

27 Notatka urzędowa Dokument relacjonujący treść i formę czynności niebędący protokołem. Spisuje się ją jeżeli nie jest wymagane sporządzenie protokołu. Ważne: art zd. 2 Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest sporządzenie protokołu. Notatka urzędowa nie może być podstawą do kwestionowania wiarygodności wyjaśnień oskarżonego. Sporządza się ją np. z pozaprocesowego rozpytania przyszłego świadka czy podejrzanego

28 Postanowienie SN z r., V KK 183/06 Nie ulega wątpliwości, że w świetle art. 174 k.p.k. notatka urzędowa sporządzona z czynności rozpytania nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. W związku z tym nie podlega ona ujawnieniu na rozprawie (art zd. drugie k.p.k.). Na podstawie treści notatki urzędowej nie wolno także dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego, czy z zeznaniami świadka, gdyż byłoby to zastąpienie tego rodzaju dowodów treścią notatki. Nie ma natomiast zakazu przesłuchania w charakterze świadka funkcjonariusza policji, który dokonał czynności rozpytania i sporządził z niej notatkę urzędową. Natomiast, tak jak w przypadku treści notatki urzędowej, inną kwestią jest wprowadzenie tego dowodu do podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Konsekwentnie więc, tak jak i treść notatki urzędowej, dowód z zeznań funkcjonariusza policji przeprowadzony na okoliczność wypowiedzi osoby rozpytywanej nie może zastąpić dowodu z wyjaśnień oskarżonego, czy z zeznań świadka. Na podstawie tego dowodu nie wolno też czynić ustaleń faktycznych sprzecznych z wyjaśnieniami oskarżonego lub z zeznaniami świadka, wobec których dokonano czynności rozpytania, gdyż byłoby to usankcjonowanie nieformalnie przeprowadzonego dowodu z wyjaśnień lub z zeznań, w sytuacji gdy jego przeprowadzenie w formie określonej przez prawo dowodowe (tzw. dowód ścisły) jest bezwzględnie wymagane jako podstawa prawna rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej. Nie ma natomiast procesowych przeszkód, by treść notatki urzędowej, czy zeznania osoby ją sporządzającej wykorzystać dowodowo obok wyjaśnień oskarżonego lub zeznań świadka w celu potwierdzenia i uzupełnienia oryginalnych zeznań i wyjaśnień, jeśli tym zeznaniom lub wyjaśnieniom nie przeczą albo w celu weryfikacji tych wyjaśnień lub zeznań, gdy zachodzi konieczność wyjaśnienia różnic między treścią wyjaśnień lub zeznań, ale z tym zastrzeżeniem, że nie można odmówić wiary wyjaśnieniom lub zeznaniom i dokonać ustaleń faktycznych w oparciu o treść notatki urzędowej lub na podstawie dowodu z zeznań osoby sporządzającej notatkę urzędową.

29 Utrwalanie czynności procesowych Stenogram (art. 145) 1. Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą stenogramu, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Stenograf przekłada stenogram na pismo zwykłe, przy czym czyni wzmiankę, jakim posługiwał się systemem; pierwopis stenogramu oraz jego przekład stają się załącznikami do protokołu. Rejestracja obrazu lub dźwięku art Przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności. 2.Przesłuchanie świadka lub biegłego utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk, gdy: 1)zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu, 2)przesłuchanie następuje w trybie określonym w art a.Przesłuchanie pokrzywdzonego, o którym mowa w art. 185a i art. 185c, oraz świadka, o którym mowa w art. 185b, utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. 3.Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu.

30 Czy strona może dokumentować przebieg czynności? Uczestnicząc w czynności procesowej rozprawie, posiedzeniu, podczas przesłuchania w postępowaniu przygotowawczym, można sporządzać własne notatki, zapiski. Co do zasady strona nie może nagrywać przebiegu czynności procesowych (np. nie można przyjść na przesłuchanie w postępowaniu przygotowawczym z dyktafonem). Ale art dotyczący rozprawy głównej stanowi, że sąd, na wniosek strony, wyraża zgodę na nagrywanie rozprawy (utrwalenie przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk). Notatki i dokumenty sporządzone przez stronę nie mają urzędowej mocy, ale mogą okazać się przydatne w sytuacji, gdy organ będzie musiał odtworzyć zaginione lub zniszczone akta.

31 Ogłaszanie i doręczanie rozstrzygnięć (wezwań i zawiadomień)

32 Ogłaszanie rozstrzygnięć procesowych Albo ustnie promulgacja orzeczenia np. na posiedzeniu sądu, na rozprawie, podczas czynności w postępowaniu przygotowawczym Albo pisemnie doręczając rozstrzygnięcie stronie (innemu uczestnikowi postępowania) Promulgacja decyzji procesowej umożliwienie w odpowiedniej formie zapoznania się z decyzją przez inne osoby art. 100

33 Ogłaszanie rozstrzygnięć procesowych Art. 100 Orzeczenie lub zarządzenie wydane na rozprawie lub jawnym zewnętrznie posiedzeniu sądu ogłasza się ustnie. W pozostałych wypadkach, ogłasza się je ustnie jeżeli bierze w nim udział strona. Postanowienia i zarządzenia wydane poza rozprawą doręcza się tylko wtedy, jeżeli przysługuje środek zaskarżenia. Postanowienia kończące postępowanie w sprawie doręcza się stronom, chyba że byli obecni przy ogłoszeniu postanowienia lub zarządzenia. O treści innych niż powyższe postanowień (zarządzeń) należy strony powiadomić. Strony należy powiadomić o treści innych postanowień i zarządzeń (tj. takich których nie można zaskarżyć) wydanych poza rozprawą i posiedzeniem, a także wydanych na posiedzeniu, o którego terminie strona nie była zawiadomiona Jeżeli ustawa nie zwalnia od równoczesnego wymogu sporządzenia uzasadnienia orzeczenie lub zarządzenie ogłasza się wraz z uzasadnieniem. Jeżeli odroczono sporządzenie uzasadnienia podaje się ustnie najważniejsze motywy rozstrzygnięcia i obligatoryjnie doręcza się stronie decyzję procesową. Art przy ogłoszeniu lub doręczeniu orzeczenia należy pouczyć uczestnika postepowania o przysługującym im prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia lub o tym, że orzeczenie nie podlega zaskarżeniu.

34 Ogłaszanie i doręczanie wyroków art. 100, art. 422, art. 505 Wyrok ogłasza się ustnie na rozprawie (lub posiedzeniu art. 341, a) Wyrok doręcza się podmiotom uprawnionym do wniesienia środka odwoławczego, jeżeli ustawa tak stanowi. 1. Wyrok doręcza się jeżeli zostały spełnione łącznie wszystkie poniższe przesłanki: a) oskarżonemu pozbawionemu wolności b) który nie ma obrońcy (ani z wyboru ani z urzędu) c) jest pozbawiony wolności d) złożył wniosek o doprowadzenie go na rozprawę, na której miał zapaść wyrok e) mimo złożenia wniosku nie doprowadzono go na ogłoszenie wyroku 2. art. 505 wyrok nakazowy doręcza się oskarżycielowi i oskarżonemu i jego obrońcy

35 Doręczenia Dla zachowania terminu procesowego konieczne jest ustalenie momentu, od którego on biegnie. Zasadniczo będzie to od chwili promulgacji (ogłoszenia lub doręczenia) stronie danej decyzji procesowej. Jakie pisma podlegają doręczeniu: Orzeczenia Zarządzenia Wezwania Zawiadomienia Art. 131 wezwania, zawiadomienia oraz inne pisma, od których daty doręczenia biegną terminy procesowe, doręcza się przez operatora pocztowego (Poczta Polska, InPost), pracownika organu wysyłającego a w razie niezbędnej konieczności przez Policję. Pisma doręcza się za pokwitowaniem odbioru. Pisma organ procesowy doręcza na adres znany lub podany przez stronę. Strona lub inna osoba uczestnicząca w postępowaniu ma obowiązek informować o każdej zmianie miejsca zamieszkania, pod rygorem uznania pisma za doręczone (por. 139). Strona, która nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ma obowiązek wskazać pełnomocnika do doręczeń (osobę uprawnioną do odbioru pism) w kraju. W przeciwnym razie pisma pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia.

36 Rodzaje doręczeń Bezpośrednie Doręczenie pośrednie Doręczenie zastępcze

37 Doręczenie bezpośrednie Art pisma doręcza się adresatowi osobiście. Art bezpośrednim doręczeniem jest również doręczenie pisma za pomocą telefaksu lub poczty elektronicznej Art doręczenie dorosłemu domownikowi w razie chwilowej nieobecności adresata Art doręczenie pisma dla adresata niebędącego osobą fizyczną albo obrońcy/pełnomocnika poprzez przekazanie go osobie zatrudnionej w biurze Art. 135 prokuratora zawiadamia się o rozprawach i posiedzenia przez doręczenie wykazu spraw, które mają być w danym dniu rozpoznane Art. 137 w wypadkach niecierpiących zwłoki można wezwać lub zawiadomić osoby telefonicznie albo w inny sposób stosownie do okoliczności, pozostawiając w aktach odpis nadanego komunikatu

38 Doręczenie w wypadkach niecierpiących zwłoki Wyrok SA w Szczecinie z r., II AKa 7/13 Z treści art. 137 k.p.k. wyraźnie wynika bowiem, że od doręczeń standardowych wezwań lub zawiadomień, jak wyraził to Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 lutego 2005 r., sygn. V KK 293/04 (LEX nr ) wolno odstąpić tylko "w wypadkach niecierpiących zwłoki", a więc wówczas, gdy pilność czynności procesowych, których odłożyć się nie da, nie pozwala na zrealizowanie doręczeń w trybie przewidzianym w art k.p.k. ( ) Przyjmuje się zaś, że z wypadkiem niecierpiącym zwłoki mamy do czynienia, gdy doręczenie wezwania lub zawiadomienia z jakimkolwiek opóźnieniem grozić może poważnymi skutkami procesowymi. ( ) Za wypadek niecierpiący zwłoki nie sposób zatem uznać sytuacji, że sąd meriti doszedł do przekonania, że już może w sprawie wyrokować.

39 Doręczenie w trybie art. 137 Postanowienie SA w Katowicach z r., II AKz 879/05 Późne zawiadomienie o terminie posiedzenia [w formie przewidzianej w przepisie art. 137 k.p.k.], ogranicza niewątpliwie prawo obrońcy do udziału w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, o którym mowa w przepisie art k.p.k. Uprawnienie to nie może być jednak traktowane jako obowiązkowy udział obrońcy w posiedzeniu, a więc tym samym nie zachodzi bezwzględna przesłanka odwoławcza z art pkt 10 k.p.k. Postanowienie SA w Katowicach z r., II AKz 776/04 Obrońcy zostali powiadomieni o terminie posiedzenia w sprawie określenia czasu trwania tymczasowego aresztowania telefonicznie. Taki sposób zawiadamiania jest dopuszczalny i skuteczny. Sprawy związane z tymczasowym aresztowaniem należą do nie cierpiących zwłoki i uzasadniają stosowanie trybu określonego w art. 137 k.p.k. Postanowienie SA w Warszawie z r., II AKz 350/01 Za wypadek nie cierpiący zwłoki w rozumieniu art. 137 k.p.k. nie można uznać sytuacji wynikającej z błędnego zaplanowania terminu posiedzenia, czy z zaniedbania sądu.

40 Doręczenie w trybie art. 137 Postanowienie SA w Gdańsku z r., II AKz 212/01 Przepis art. 137 k.p.k. przewiduje wprawdzie możliwość, w wypadkach nie cierpiących zwłoki, zawiadamiania telefonicznego, albo dokonanego w inny sposób (np. telegraficznie), ale oczywistym jest, że zachowane być muszą rozsądne granice czasowe, umożliwiające obrońcy podjęcie stosownych czynności. Pomijając już to, że w przedmiotowej sprawie sam okres doręczania telegramu przez pocztę trwał bardzo długi okres czasu, to stwierdzić trzeba, że wysłanie telegramu w powyżej opisanym czasie, do miejscowości odległej o blisko 400, naruszało owe granice racjonalnego założenia, że obrońca będzie mógł podjąć jakiekolwiek czynności procesowe.

41 Doręczenie do rąk własnych - bezpośrednio do odbiorcy Szczególny tryb doręczenia związany ze zmianą zasad uczestnictwa oskarżonego w rozprawie głównej Oskarżonemu należy doręczyć osobiście i tylko w ten sposób: Zawiadomienie o terminie pierwszej rozprawy głównej Zawiadomienie o terminie posiedzenia, na którym rozpoznawany będzie wniosek o warunkowe umorzenie postępowania, wniosek o skazanie bez rozprawy (art i 2), wniosek z 338a, posiedzeniu na którym sąd będzie rozstrzygał w przedmiocie uzupełnienia wyroku (art ) Wyrok wydany na posiedzeniu (warunkowo umarzający postępowanie lub skazujący wydany w trybach konsensualnych) oraz wyrok nakazowy

42 Doręczenie pośrednie Przekazanie pisma przez podmiot pośredniczący Art pisma dla żołnierzy, funkcjonariuszy Policji, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, S.C., SW można doręczyć za pośrednictwem ich przełożonych, a żołnierzowi pełniącemu zasadniczą służbę wojskową jedynie przez jego dowódcę tak, aby zapewnić zwolnienie żołnierza w celu stawienia się na wezwanie; Art pisma dla osób pozbawionych wolności doręcza się za pośrednictwem administracji odpowiedniego zakładu, w tym gdy osoba taka samowolnie opuściła zakład karny i ukrywa się; Art pozostawienie pisma w miejscu stałego zatrudnienia adresata osobie upoważnionej do odbioru korespondencji

43 Doręczenie zastępcze Doręczenie zastępcze następuje w razie niemożności dokonania doręczenia bezpośredniego. Art pismo można pozostawić w najbliższej placówce pocztowej albo jednostce Policji lub urzędzie gminy Art o pozostawieniu pisma w myśl 1 doręczający umieszcza zawiadomienie w skrzynce do doręczania korespondencji bądź na drzwiach mieszkania adresata lub w innym widocznym miejscu ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono oraz że należy je odebrać w ciągu 7 dni; w razie bezskutecznego upływu tego terminu, należy czynność zawiadomienia powtórzyć jeden raz. W razie dokonania tych czynności pismo uznaje się za doręczone. Art in fine k.p.k. pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy domu lub sołtysowi, gdy podejmą się oni oddać je adresatowi.

44 Doręczenia obowiązki uczestników postępowania Strona i osoby niebędące stronami, których prawa zostały naruszone w toku postępowania (np. osoby, u której dokonano przeszukania, osoba zatrzymana) przebywające za granicą mają obowiązek wskazać adresata do doręczeń w kraju. niepodanie adresu do doręczeń w kraju pismo nadane na ostatni znany adres uznaje się za doręczone Strona, a także pokrzywdzony jeżeli nie jest stroną, ma obowiązek zawiadamiać o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub zmianie miejsca stałego pobytu por. art i 2 jeżeli strona zmieniła miejsce zamieszkania/pobytu lub nie przebywa pod wskazanym przez siebie adresem w tym także z powodu pobawienia wolności w innej sprawie, pismo wysłane pod poprzedni adres uważa się za doręczone.

45 Rodzaje rozstrzygnięć procesowych Co można doręczać prócz wezwań i zawiadomień

46 Decyzje procesowe (rozstrzygnięcia) Wiążą tylko uczestników procesu. Inne organy lub instytucje są zobowiązane do wykonania określonej decyzji procesowej lub brania za podstawę własnych rozstrzygnięć. Np. sąd cywilny jest związany ustaleniami zawartymi w prawomocnym wyroku skazującym Decyzje procesowe dzielą się na: Zarządzenia wydawane wtedy, gdy nie zachodzi konieczność wydania postanowienia. Podmiot uprawniony to: prezes sądu, przewodniczący wydziału, przewodniczący składu orzekającego, referendarz sądowy a w postępowaniu przygotowawczym prokurator i inne organy prowadzące postępowanie przygotowawcze (art i 3; art. 93a 1) Orzeczenia Wyroki wyrok wydaje wyłącznie sąd! Postanowienia art jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, sąd wydaje postanowienie (czyli domniemanie formy postanowienia). Postanowienia może wydawać również referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator lub inne organy prowadzące śledztwo (dochodzenie) np. postanowienie o powołaniu biegłego Uchwały (wydawane przez SN art i 3)

47 Wyrok Warunki formalne wyroku art Oznaczenie sądu, który go wydał, sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta 2. Data, miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku 3. Imię, nazwisko i inne dane określające tożsamość oskarżonego 4. Przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu 5. Rozstrzygnięcie sądu 6. Wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej Wyrok skazujący zawiera również: 1. Dokładne określenie czynu przypisanego oskarżonemu wraz z kwalifikacją prawną 2. Rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych, środków kompensacyjnych i przepadku; a w razie potrzeby co do zaliczenia na ich poczet tymczasowego aresztowania, zatrzymania oraz środków zapobiegawczych z art. 276

48 Rodzaje wyroków Kpk wprowadza zamknięty katalog wyroków, które mogą: Warunkowo umarzać postępowanie (art ) Umarzać postępowanie (art ) Rozstrzygać kwestię zarzutów formułowanych wobec oskarżonego przed sądem I instancji (wyroki uniewinniające i skazujące) Rozstrzygać o zasadności roszczeń majątkowych w razie skazania oskarżonego (art. 415) Rozstrzygać kwestię zasadności zarzutów apelacyjnych (utrzymanie w mocy orzeczenia sądu I instancji, uchylenie go i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, uchylenie go i umorzenie postępowanie, zmiana wyroku I instancji) Rozstrzygać kwestię zasadności zarzutów kasacyjnych (oddalenie kasacji, uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi II instancji, uchylenie go i umorzenie postepowania, zmiana orzeczenia i uniewinnienie oskarżonego) Rozstrzygać kwestię wniosku o odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub stosowanie środków przymusu (wyrok zasądzający odszkodowanie lub zadośćuczynienie, wyrok oddalający wniosek) Rozstrzygać o zasadności wniosku o wydanie wyroku łącznego (wydanie wyroku łącznego albo w razie stwierdzenia braku podstaw wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania)

49 Postanowienie i zarządzenie Jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku, sąd wydaje postanowienie (czyli domniemanie formy postanowienia). Postanowienia może wydawać również referendarz sądowy, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator lub inne organy prowadzące śledztwo (dochodzenie) np. postanowienie o powołaniu biegłego Warunki formalne art. 94: kpk Postanowienie musi zawierać: 1. Oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie 2. Datę wydania 3. Wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy 4. Rozstrzygnięcie wraz z podaniem podstawy prawnej 5. Uzasadnienie, chyba że ustawa zwalnia z tego wymogu Powyższe zasady stosuje się odpowiednio do zarządzeń, ale uzasadnienie zarządzenia sporządza się tylko wówczas, gdy podlega ono zaskarżeniu (art. 99 2)

50 Zarządzenie Decyzja procesowa niebędąca orzeczeniem, wydawana w kwestiach niewymagających postanowienia. Co do zasady mają charakter porządkowy, ale mogą ingerować w prawa uczestników postępowania (por. art ) Zarządzenie wydaje: w postępowaniu przygotowawczym: prokurator, inny organ prowadzący postępowanie, niekiedy sąd (ale wyłącznie w wypadkach wskazanych w ustawie), referendarz sądowy w postępowaniu sądowym: prezes sądu, przewodniczący składu orzekającego, upoważniony sędzia W postępowaniu sądowym SĄD nie wydaje zarządzeń!

51 Uzasadnienie decyzji procesowych Wyrok Uzasadnienie nie jest integralną częścią wyroku. Zasada uzasadnienie sporządza się na wniosek uprawnionego podmiotu Z urzędu uzasadnia się: wyrok co do którego zgłoszono zdanie odrębne Wyroki sądu II instancji, chyba że sąd zmienia lub utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok Art Uzasadnienie wyroku powinno być sporządzone w ciągu 14 dni od daty złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia, a w wypadku sporządzenia uzasadnienia z urzędu - od daty ogłoszenia wyroku; w sprawie zawiłej, w razie niemożności sporządzenia uzasadnienia w terminie, prezes sądu może przedłużyć ten termin na czas oznaczony. Postanowienie Uzasadnienie jest co do zasady częścią składową postanowienia. Ustawa zwalnia z obowiązku sporządzenia m.in. postanowienia o przedstawienia za zarzutów (art ), postanowienia o umorzeniu dochodzenia (art. 325e 1). Zgodnie z art nie wymaga również uzasadnienia dopuszczenie dowodu, czy uwzględnienie wniosku, któremu inna strona się nie sprzeciwiła, chyba że orzeczenie podlega zaskarżeniu Przepisy szczególne, wtedy gdy ustawa zwalnia z obowiązku sporządzenia uzasadnienia przyznają niekiedy stronom (lub osobom, których postanowienie dotyczy) prawo do złożenia wniosku o uzasadnienie np. podejrzany może żądać sporządzenia uzasadnienia postanowienia o przedstawieniu zarzutów Sporządzenie uzasadnienia w sprawie zawiłej lub z innych ważnych przyczyn można odroczyć na czas do 7 dni Zarządzenie Zasadniczo nie sporządza się uzasadnienia zarządzenia, chyba że zarządzenie jest zaskarżalne

52 Znaczenie uzasadnienia decyzji procesowych Należy przy tym stwierdzić, iż rolą orzecznictwa sądowego jest nie tylko i wyłącznie merytoryczne rozstrzygnięcie konkretnej, indywidualnej sprawy. W pojęciu "wymiaru sprawiedliwości", w rozumieniu przepisów konstytucyjnych i zaakceptowanych przez Polskę norm prawa międzynarodowego (szczególnie dotyczącego praw człowieka) mówiących o "prawie do sprawiedliwego sądu", kryje się znacznie więcej. Najkrócej rzecz biorąc, chodzi przede wszystkim o to, by dla wszystkich było wyraźne i niewątpliwie widoczne, iż w wyniku postępowania przed sądem zapadło najsłuszniejsze i najbardziej odpowiadające prawu rozstrzygnięcie. Jednym ze środków służących osiągnięciu tego celu jest wyczerpujące i wszechstronne (zarówno z merytorycznego jak i z prawnego punktu widzenia) uzasadnienie orzeczenia, a już szczególnie wówczas - gdy, tak jak w niniejszej sprawie - występują rozbieżne interesy stron, a rozstrzygnięcie musi przedłożyć jeden z tych interesów nad drugi. Wówczas właśnie szczególnie istotna rola uzasadnienia leży również w tym, by przekonać stronę, że jej stanowisko w sprawie zostało poważnie wzięte pod uwagę, a jeżeli zapadło inne rozstrzygnięcie to przyczyną tego są istotne powody. W ustanowionym przez prawo obowiązku takiego właśnie uzasadnienia rozstrzygnięcia leży m.in. dążenie do poszanowania godności i wolności obywatela demokratycznego państwa: bowiem naruszeniem jego prawa jest, gdy w istotnej dlań sprawie staje się adresatem rozstrzygnięcia, opatrzonego zdawkowym, czy niepełnym uzasadnieniem. Wyrok SN z r., III ARN 2/94

53 Oczywista omyłka pisarska art Oczywiste omyłki pisarskie i rachunkowe oraz w obliczeniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu można sprostować w każdym czasie. 2. Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę. Jeżeli postępowanie toczy się przed instancją odwoławczą, może ona z urzędu sprostować orzeczenie pierwszej instancji. 3. Sprostowanie orzeczenia lub jego uzasadnienia następuje w drodze postanowienia, a sprostowanie zarządzenia w drodze zarządzenia. 4. Na postanowienie lub zarządzenie co do sprostowania wydane w pierwszej instancji służy zażalenie. Postanowienie SN z r., II KK 274/16 Przepis art. 105 k.p.k. zezwala na sprostowanie w każdym czasie oczywistych omyłek pisarskich i rachunkowych oraz w obliczaniu terminów w orzeczeniu lub zarządzeniu albo w ich uzasadnieniu. Oczywiste omyłki pisarskie mogą dotyczyć każdego elementu orzeczenia albo zarządzenia, bez względu na jego doniosłość procesową.

54 Art. 105 oczywista omyłka pisarska Uchwała SN (7) z r., I KZP 2/18 W trybie sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej (art k.p.k.) może zostać usunięte uchybienie w wyroku, które polega na rozbieżnym - w zapisie cyfrowym i słownym - rozstrzygnięciu o karze (innym środku reakcji prawnokarnej). Omyłka pisarska może być uznana za oczywistą, jeżeli po dokonaniu przez sąd analizy treści wyroku, przy uwzględnieniu kwalifikacji prawnej przypisanego przestępstwa, podstaw skazania i wymiaru kary, zostanie ustalone, że tylko jeden z rozbieżnych sposobów wyrażenia kary (innego środka reakcji prawnokarnej) odzwierciedla wymiar kary (innego środka reakcji prawnokarnej), który był możliwy do orzeczenia na podstawie wskazanych przepisów prawa. Uchwała SN (7) z r., I KZP 24/11 Podanie w komparycji lub w sentencji wyroku personaliów innych niż te, które nosi w rzeczywistości osoba, która była oskarżona w danej sprawie, może być skorygowane w trybie określonym w art. 105 k.p.k. jedynie wówczas, gdy istota rozbieżności ma czysto pisarski (błąd co do oznaczenia tożsamości), a nie merytoryczny (błąd co do ustalenia tożsamości) charakter. To, czy korekta omyłki co do personaliów jest dopuszczalna w trybie określonym w art. 105 k.p.k., ocenić należy na tle niepowtarzalnych okoliczności konkretnej sprawy.

55 Co nie jest oczywistą omyłką pisarską? Wyrok SN z r., V KK 379/17 Niedopuszczalne jest prostowanie w trybie art k.p.k. uzasadnienia wyroku w części obejmującej merytoryczną treść motywów podjętego rozstrzygnięcia - nie można ich zatem zmieniać lub uzupełniać. Bez wątpienia do takich elementów uzasadnienia należą argumenty związane z zamiarem, z jakim działał sprawca. Wyrok SN z r., II KK 341/17 Sprostowanie oczywistej omyłki nie może polegać na ingerowaniu w merytoryczną treść wyroku, np. na dodaniu elementów pominiętych w trakcie wyrokowania.

56 Zaskarżalność decyzji procesowych Uzasadnienie decyzji procesowej umożliwia kontrolę wydanego rozstrzygnięcia. Kontrola odwoławcza to sprawdzenie i ocena prawidłowości rozstrzygnięcia przez pryzmat sporządzonego uzasadnienia. Decyzje procesowe zaskarżane są: Wyrok Apelacja ale rozstrzygnięcie o koszach postępowania zawarte w wyroku może zostad zaskarżone zażaleniem (art. 460) Postanowienie Zażalenie ale od postanowieo referendarza sądowego wnosi się sprzeciw(art. 93a) Zarządzenie Zażalenie od zarządzeo wydawanych przez referendarza sądowego wnosi się sprzeciw (art. 93a)

57 Prawomocność decyzji procesowych Bezpieczeństwo prawne wymaga, aby orzeczenie w pewnym momencie stało się prawomocne (niewzruszalne). Prawomocność orzeczenia = zakaz ponownego wszczynania procesu o to samo, czyli o ten sam czyn tej samej osoby (ne bis in idem). Niemożność zaskarżenia orzeczenia w trybie instancji prawomocność formalna Zakaz ponownego wszczynania postępowania o to samo prawomocność materialna Orzeczenie prawomocne formalnie i materialnie może być wzruszone jedynie w drodze nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

58 Kiedy orzeczenie staje się prawomocne? 1. upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego (art. 445 i 460) i strona nie wniosła w tym terminie tego środka 2. upłynął termin do złożenia wniosku o uzasadnienie orzeczenia 3. stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego (art. 429), a nie zaskarżyła tego zarządzenia lub zaskarżyła, ale zostało ono utrzymane w mocy 4. strona cofnęła środek odwoławczy, a brak jest podstaw do rozpoznania go mimo cofnięcia (art. 432) 5. orzeczenie zostało wydane przez sąd odwoławczy w wyniku wniesienia środka odwoławczego 6. wyrok nakazowy staje się prawomocny, jeżeli oskarżony lub oskarżyciel nie wniosą sprzeciwu w ciągu 7 dni od daty doręczenia wyroku lub cofną sprzeciw (art. 507)

59 Komunikowanie się stron (uczestników postępowania) z organem procesowym

60 Formy komunikowania się Ustnie podczas rozprawy, posiedzenia, czynności postępowania przygotowawczego oświadczenia i wnioski stron wpisuje się do protokołu Pisemnie za pomocą pism procesowych (środków zaskarżenia, wniosków procesowych (wniosku dowodowego, wniosku o wyłączenie sędziego, każdego innego wniosku), oświadczeń procesowych (np. oświadczenie świadka o skorzystaniu z prawa do odmowy składania zeznań) UWAGA nie wszystkie ustne oświadczenia mogą zostać złożone w formie pisemnej świadek nie może przedłożyć zeznań w formie pisemnej oskarżony nie może złożyć wyjaśnień w formie pisemnej (wyjątek w odniesieniu do podejrzanego art. 176) UWAGA 2! niektóre pisma procesowe zawsze muszą być złożone w formie pisemnej wszystkie środki zaskarżenia apelacja, zażalenie, sprzeciw od wyroku nakazowego/orzeczeń wydawanych przez referendarza sądowego

61 Formy komunikowania się uczestników postępowania z organami procesowymi Ustnie do protokołu poprzez osobiste stawiennictwo np. na rozprawie lub posiedzeniu oświadczenia dokumentowane w formie protokołu albo utrwalane w formie zapisu audiowizualnego (będącego załącznikiem do protokołu) Stawiennictwo na rozprawie/posiedzeniu i usprawiedliwianie nieobecności zob. slajd 4-6. Pisemnie za pomocą pism procesowych Każde pismo procesowe musi zawierać (art. 119) 1. oznaczenie organu do którego jest skierowane oraz sprawy, której dotyczy 2. Oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo 3. Treść wniosku, w miarę potrzeby z uzasadnieniem 4. Datę i podpis składającego piso (za osobę która nie może się podpisać, pismo podpisuje osoba przez nią upoważniona) Kpk obok warunków ogólnych z art. 119 wprowadza szczególne warunki formalne pism procesowych np. przymus adwokacko radcowski w przypadku wnoszenia subsydiarnego aktu oskarżenia czy konieczność dokonania opłat

62 Konsekwencje niezachowania warunków formalnych (art. 120) Jeżeli pismo nie odpowiada wymaganiom formalnym, a brak jest tego rodzaju, że pismo nie może otrzymać biegu albo nie uiszczono należnych opłat lub nie dołączono upoważnienia do czynności procesowej wzywa się osobę od której pismo pochodzi do usunięcia braków w terminie 7 dni, pod rygorem uznania pisma za bezskuteczne. W przypadku uzupełnienia braków pismo wywołuje skutki prawne od dnia jego wniesienia. Wezwanie do uzupełnienia braków formalnych ma formę zarządzenia. W postępowaniu przed sądem może je wydawać również referendarz sądowy

63 Od czego zależy skuteczne wniesienie pisma procesowego 1. od zachowania warunków formalnych z art. 119 (do kogo wnosi się pismo, kto wnosi, o co wnosi w miarę możliwości z uzasadnieniem data i podpis) + warunków z przepisów szczególnych (zob. art. 169 w kwestii warunków formalnych wniosku dowodowego) 2. od tego czy pismo wnosi osoba uprawniona np. pokrzywdzony nie może wnieść zażalenia na wyznaczenie podejrzanemu obrońcy z urzędu 3. jeżeli ustawa wskazuje termin do wniesienia/złożenia pisma procesowego od zachowania tego terminu 4. od zasadności żądania mimo spełnienia warunków formalnych, jeżeli żądanie jest bezzasadne, organ oddali wniosek strony WAŻNE! Art. 118 Znaczenie czynności procesowej ocenia się według treści złożonego oświadczenia! Niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej, a zwłaszcza środka odwoławczego, nie pozbawia jej znaczenia prawnego. Pismo procesowe omyłkowo wniesione do niewłaściwego organu, organ ten przekazuje odpowiedniej instytucji

64 Terminy procesowe

65 Terminy procesowe Zawite Prekluzyjne Instrukcyjne Art terminy do wnoszenia środków zaskarżenia i inne, które ustawa uznaje za zawite Jest to termin nieprzekraczalny, czyli czynność podjęta po jego upływie jest bezskuteczna, ale można go przywrócić, jeżeli niedotrzymanie terminu zawitego nastąpiło z przyczyn niezależnych od uczestnika postępowania Terminy nieprzekraczalne i nieprzywracalne. Po ich terminie dane uprawnienie procesowe wygasa. Np. do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej pokrzywdzony może cofnąć wniosek o ściganie; subsydiarny akt oskarżenia można wnieść w terminie miesiąca od dnia doręczenia ponownego postanowienia o umorzeniu lub odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia Mobilizujące organy procesowe. Są przejawem realizacji w toku postępowania postulatu szybkości (sprawności) procesu)

66 Inne terminy procesowe W kpk występują również inne rodzaje terminów, np.: terminy przedawnienia Karnomaterialne przedawnienie karalności przestępstwa Cywilnoprawne roczny termin przedawnienia dochodzenia roszczeń odszkodowawczych za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie (art. 555); inne terminy (np. termin do uzupełnienia braków formalnych aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego art. 337; odroczenie wydania wyroku na okres do 14 dni). Zawieszenie terminu Art. 127a Jeżeli warunkiem skuteczności czynności procesowej jest jej dokonanie przez obrońcę lub pełnomocnika, termin do jej dokonania ulega zawieszeniu dla strony postępowania na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej w tym zakresie. W przypadku wyznaczenia obrońcy lub pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu

67 Przywrócenie terminu zawitego art. 126 k.p.k. Wniosek składa się do organu, przed którym należało dokonad czynności niedochowanie terminu z przyczyn niezależnych od uczestnika postępowania złożenie wniosku o przywrócenie terminu w terminie zawitym 7 dni od dnia ustania przyczyny dokonanie czynności procesowej wraz z wniosek o przywrócenie terminu Przywrócenie terminu Ponieważ termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu jest terminem zawitym możliwe jest złożenie wniosku o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu Czyli np. wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia zażalenia składamy wraz z zażaleniem

68 Wniosek o przywrócenie terminu Postanowienie SN r., V KZ 34/14 Merytoryczne rozpoznanie wniosku o przywrócenie terminu zawitego musi poprzedzać badanie spełnienia warunków formalnych tego wniosku, w tym zachowania siedmiodniowego terminu zawitego od ustania przeszkody uniemożliwiającej jego zgłoszenie (art k.p.k.). W razie uchybienia terminowi 7-dniowemu do złożenia takiego wniosku, prezes sądu wydaje zarządzenie o uznaniu wniosku za bezskuteczny. Jeżeli zarządzenie takie zamyka drogę do wydania wyroku, przysługuje na nie zażalenie (art in principio k.p.k. w zw. z art. 466 kp.k.). Termin do złożenia wniosku o przywrócenie terminu zawitego jest również terminem zawitym, dlatego możliwe jest wystąpienie z wnioskiem o jego przywrócenie, zwłaszcza w sytuacji, gdyby uchybienie to wynikałoby z zaniedbania obrońcy. Postanowienie SN z r., IV KZ 1/17 Na stronie wnoszącej o przywrócenie terminu zawitego ciąży nie tylko obowiązek wskazania wszystkich okoliczności, które uniemożliwiły jej dokonanie czynności procesowej w przewidzianym terminie, ale także uprawdopodobnienie, że nastąpiło to z przyczyn od strony niezależnych, tj. przekonywującego uzasadnienia zaistniałego uchybienia i wskazania podstaw swoich twierdzeń (art in princ. k.p.k.).

69 Przyczyny niezależne od uczestnika postępowania: Postanowienie SN z r., V KZ 66/13 W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że przyczyna niezależna od strony, w rozumieniu art k.p.k. to taka, której strona nie mogła usunąć i dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym czasie (por. postanowienie SN z dnia 23 marca 1997 r., V KZ 29/97, Prok. i Pr. 1997, dodatek "Orzecznictwo", Nr 6, poz. 9). Wskazać również trzeba, że art k.p.k. odwołuje się do kryterium obiektywnego przyczyny niezależnej od strony, lecz jej ocena powinna zostać dokonana przez pryzmat strony. Chodzi bowiem o przyczynę, której strona nie mogła usunąć i przez to stało się niemożliwie dokonanie czynności w terminie. Przedmiotem oceny jest to, czy strona dochowała należytej staranności, by dokonać czynności w terminie. Jak prawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, skazany miał możliwość dochowania terminu, lecz nie dotrzymał go w wyniku własnego niedbalstwa.

70 Przyczyna niezależna od strony a zaniechania reprezentanta strony procesowej Postanowienie SN z r., II KZ 18/17 Zawinione niedotrzymanie terminu zawitego przez obrońcę jest przyczyną niezależną od oskarżonego, uzasadniającą przywrócenie mu tego terminu. Nieuprawnionym jest zakładanie, że oskarżony, niejako nie licząc na dokonanie odpowiednich czynności procesowych przez swego obrońcę, powinien je podejmować sam z zachowaniem stosownych terminów. Z przepisu art k.p.k. wynika bowiem jedynie, że działania obrońcy nie wyłączają działań samego oskarżonego, nie zaś, że oskarżony jest zobligowany do działania zawsze samodzielnie i niezależnie od działań swego procesowego zastępcy. Postanowienie SN z r., IV KZ 11/17 Zaniechanie wykonania czynności przez pełnomocnika, w tym uchybienie terminowi do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku, nie uzasadnia restytucji tego terminu, chociażby ten, którego pełnomocnik reprezentuje, nie ponosił żadnej w tym winy. Stwierdzenie, że gdyby stan zdrowia stronie na to pozwalał, to niezależnie od pełnomocnika stawiłaby się na rozprawę i złożyłaby wniosek o uzasadnienie wyroku, powinno być ocenione przez pryzmat art k.p.k.

71 Co nie jest przyczyną niezależną od strony: Postanowienie SA w Katowicach, z r., II AKz 576/16 Nie jest rolą sądu weryfikować wskazany przez oskarżonego adres do doręczeń, ani sprawdzać, czy w tym zakresie, to jest odbioru adresowanej na jego nazwisko przesyłki zawarł stosowną umowę z kancelarią adwokacką, czy też nie. Sąd jedynie winien był przesłać uzasadnienie wraz z wyrokiem na podany rzez niego adres do doręczeń i tak uczynił. W związku z tym trudno uznać, aby uchybienie zawitemu terminowi nastąpiło z przyczyn od strony niezależnych w rozumieniu art k.p.k., a więc takich, których strona nie mogła usunąć, aby dokonać wymaganej przez prawo czynności we właściwym czasie. Postanowienie SN z r., IV KZ 73/15 Za przyczynę od skazanego niezależną, o jakiej mowa w art k.p.k., z pewnością nie może być uznane "przekonanie" skazanego, że wniosek o uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego złożony zostanie przez jego obrońcę. (...) Ewentualne nawet zaniedbania obrońcy skazanego nie usprawiedliwiają blisko dwuletniej opieszałości skazanego, który przez ten czas nie podejmował żadnych czynności celem ustalenia, na jakim etapie postępowania jest sprawa, będąc przy tym prawidłowo pouczony o sposobie i terminie złożenia wniosku o sporządzenia uzasadnienia.

72 Co nie jest przyczyną niezależną od strony: Postanowienie SN z r., II KZ 13/14 Za "przyczynę od strony niezależną", usprawiedliwiającą niezachowanie terminu zawitego w ujęciu art k.p.k., nie może być uznany fakt pobytu za granicą, czy też niepodjęcie określonych czynności procesowych w terminie wskutek niedbalstwa strony. Postanowienie SA w Katowicach z r., II AKz 73/16 Przesłanką z art k.p.k., której spełnienie warunkuje możliwość przywrócenia terminu, jest występowanie okoliczność uniemożliwiających, a nie zaledwie utrudniających dokonanie czynności procesowej z zachowaniem terminu zawitego.

73 Terminy prekluzyjne a naruszenie art. 16 KPK Problem co jeżeli na skutek braku pouczenia lub mylnego pouczenia uczestnik postępowania nie dochował terminu prekluzyjnego? Np. pokrzywdzony nie został pouczony o prawie wstąpienia w prawa oskarżyciela posiłkowego i dowiedział się o swoim uprawnieniu po rozpoczęciu przewodu sądowego art Jeżeli organ prowadzący postępowanie jest obowiązany pouczyć uczestników postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego pouczenia lub mylne pouczenie nie może wywoływać ujemnych skutków procesowych dla uczestnika postępowania lub innej osoby, której to dotyczy. Po upływie terminu prekluzyjnego uprawnienie uczestnika postępowania wygasa. Na późniejszym etapie postępowania uprawnienie to już nie przysługuje. Np. oskarżony nie będzie mógł złożyć wniosku z art. 387

74 Terminy prekluzyjne a naruszenie art. 16 KPK Postanowienie SN z r., V KZ 43/13 Pozbawienie pokrzywdzonego prawa do udziału w postępowaniu sądowym przez brak stosownego pouczenia lub brak zawiadomienia o terminie pierwszej rozprawy, na której mógłby złożyć stosowne oświadczenie, o którym mowa w art k.p.k., należy traktować jako szczególne naruszenie prawa procesowego, które nie może w konsekwencji całkowicie pozbawić go możliwości udziału w postępowaniu. W cytowanym orzeczeniu SN uznał, że istnieje możliwość dopuszczenia go do udziału w postępowaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego w jego późniejszej fazie w wyniku prokonstytucyjnej (uwzględniającej art. 45 ust. 1 Konstytucji i prawo pokrzywdzonego do sądu w sprawach karnych) wykładni art k.p.k. Mimo uzyskania statusu strony pokrzywdzony poniesie ujemne skutki procesowe. Przyjmuje się, że dopuszczenie pokrzywdzonego do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego nie tworzy bowiem fikcji posiadania uprawnień związanych ze statusem strony także przed momentem takiego dopuszczenia. Uprawnienie do aktywnego uczestnictwa w postępowaniu przed sądem aktualizuje się na przyszłość - postanowienie SN z r., V KZ 43/13

75 Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt postępowanie renowacyjne art k.p.k.

76 Dostęp do akt postępowania

77 Zasada jawności wewnętrznej Dostęp uczestników postępowania do akt zgromadzonych w sprawie oraz prawo do uczestniczenia w czynnościach procesowych to tzw. zasada jawności wewnętrznej. Czynności procesowe są jawne (i dostępne) dla osób uprawnionych (co do zasady stron postępowania).

78 Zasada jawności wewnętrznej Jawność postępowania dla stron tego procesu. Chodzi o umożliwienie zapoznania się z przebiegiem czynności, uczestniczenie w czynnościach procesowych, dostęp do akt postępowania. Zob. art. 156 dostęp do akt sprawy W postępowaniu przygotowawczym prokurator może ograniczyć jawność wewnętrzną ze względu na dobro postępowania (por. art i 5a, art. 317). Ale, kiedy podejmuje decyzję o zakończeniu postępowaniu przygotowawczego, tj. o umorzeniu postępowania albo skierowaniu sprawy do sądu ma obowiązek udostępnić stronom postępowania cały materiał dowodowy zebrany w śledztwie/dochodzeniu (zob. art. 306 i art. 321).