Przy braku kompetencji pracodawcy

Transkrypt

1 DR ANNA SOKOŁOWSKA ekspert w zakresie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, przewodnicząca Rady Naukowej Stowarzyszenia Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy Profilaktyczna ochrona zdrowia badania pracowników Ustawa z dnia 7 listopada 2014 r. o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej (Dz.U. z 2014 r., poz. 1662) wprowadziła z dniem 1 kwietnia 2015 r. nowe regulacje dotyczące profilaktycznych badań lekarskich pracowników. Poprzez usankcjonowanie nowego art Kodeksu pracy (dalej: k.p.) pracodawcy otrzymali kolejną przesłankę zwalniającą z obowiązku kierowania kandydatów na pracowników na badania profilaktyczne. Niewątpliwie cenna dla pracodawców, ze względu na obniżenie kosztów zatrudnienia, regulacja może stwarzać problemy interpretacyjne, a w konsekwencji problemy z prawidłowym stosowaniem przepisów. Przy braku kompetencji pracodawcy do samodzielnej oceny orzeczeń lekarskich i określania, czy warunki pracy w danym zakładzie pracy są identyczne z poprzednimi, dla których dane orzeczenie zostało wydane, wstępne badania profilaktyczne mogą w niektórych przypadkach nie spełniać swojej funkcji związanej z ochroną pracownika jego zdrowia i życia. Badania profi laktyczne W ramach ogólnie pojętej profilaktycznej ochrony zdrowia pracownika na każdym pracodawcy spoczywa obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązek ten obejmuje nie tylko przestrzeganie ogólnie uznawanych norm w tym zakresie, lecz również indywidualnych przeciwwskazań związanych ze stanem zdrowia lub osobniczymi skłonnościami pracownika (wyrok SN z dnia 12 grudnia 1974 r., II PR 262/74, OSNAPiUS 1975, nr 7-8, poz. 122). Jednym z kluczowych elementów profilaktyki są badania lekarskie. Ich celem jest ustalenie zdolności pracownika do pracy w warunkach występujących na danym stanowisku. Pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciw- wskazań do pracy na określonym stanowisku w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie (art k.p.). Skierowanie pracownika na badania profilaktyczne i całkowita odmowa dopuszczenia do pracy bezwzględnie należą do obowiązków pracodawcy (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2006 r., IPK 131/05). Badania takie wykonywane są przed zawarciem umowy o pracę oraz cyklicznie ponawiane w trakcie jej trwania. W niektórych przypadkach, w celu ustalenia negatywnego wpływu czynników szkodliwych na zdrowie pracownika, może również zachodzić potrzeba wykonania tych badań już po zakończeniu stosunku pracy. Wyróżnia się trzy rodzaje badań lekarskich, którym w określonych warunkach muszą być poddawani wszyscy zatrudnieni pracownicy, tj.: badania wstępne przeprowadzane w momencie przyjęcia pracownika do pracy, badania okresowe wykonywane w trakcie zatrudnienia, w terminach wyznaczonych przez lekarza, badania kontrolne podlega im każdy pracownik po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni. Szczegółowe obowiązki w zakresie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników zostały uregulowane w art. 229 k.p. oraz w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 69, poz. 332 z późn. zm.). Określa ono m.in. zakres profilaktycznych badań lekarskich, tryb i częstotliwość ich przeprowadzania oraz tryb wydawania i przechowywania orzeczeń lekarskich. W związku z wyżej omówionymi obowiązkami istnieje zobowiązanie każdego pracodawcy do podpisania umowy o badania profilaktyczne z jednostką służby medycyny pracy (art. 12 Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy; Dz.U. z 2004 r., nr 125, poz z późn. zm.). Niewłaściwe i niezgodne z przepisami prawa jest więc kierowanie pracowników do przypadkowych lekarzy medycyny pracy. Badania wstępne Badania wstępne mają na celu stwierdzenie braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Są one adresowane do osób przyjmowanych do pracy (art. 229, 1 pkt 1 k.p.) oraz do już zatrudnionych pracowników, przy spełnie- 44

2 PRAWO PROMOTOR 5/2015 niu przesłanek wynikających z art. 229, 1 pkt 2 k.p. Generalnie wszystkie osoby przyjmowane do pracy przed dopuszczeniem do pracy powinny zostać skierowane na profilaktyczne badania lekarskie. Należy podkreślić, że z obowiązku skierowania przyszłego pracownika na badania nie zwalnia fakt posiadania aktualnych specjalistycznych badań lekarskich stwierdzających prawo wykonywania zawodu lub czynności (wyrok NSA z dnia 7 listopada 2002 r., SA 3558/01, Pr. Pracy 2003, nr 3, poz. 38). Wobec tego, jeżeli konkretny kandydat na pracownika posiada np. książeczkę badań dla celów sanitarno-epidemiologicznych, to niezależnie od tego przed dopuszczeniem takiego pracownika do pracy pracodawca musi poddać go badaniu wstępnemu przy zachowaniu zasad wynikających z rozporządzenia dotyczącego badań profilaktycznych, a następnie poddawać badaniom okresowym czy kontrolnym. Praktyką jest, że umowę o pracę zawiera się dopiero po przeprowadzeniu wstępnych badań profilaktycznych i uzyskaniu orzeczenia o braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Przepisy prawa pracy nie określają jednak konkretnego terminu, w jakim kandydat na pracownika powinien zostać zatrudniony po wykonaniu badań, jak również nie określają, do kiedy orzeczenie dopuszczające pracownika do pracy jest aktualne, a kiedy traci swoją aktualność, tj. nie wskazują konkretnej daty ważności takiego orzeczenia. Pomiędzy badaniami wstępnymi a nawiązaniem stosunku pracy powinna jednak istnieć rozsądna więź czasowa. Im więcej czasu upłynie od wydania orzeczenia lekarskiego o braku przeciwwskazań do wykonywania pracy do momentu nawiązania stosunku pracy i dopuszczenia pracownika do pracy, tym większe jest prawdopodobieństwo, że w tym czasie stan zdrowia kandydata na pracownika ulegnie zmianie, co w konsekwencji będzie skutkowało koniecznością wykonania ponownych badań profilaktycznych. Odstępstwa w zakresie kierowania na badania wstępne Pierwsze odstępstwo zostało przewidziane w art. 229, 1 1, pkt 1, k.p., zgodnie z którym badaniom wstępnym nie podlegają osoby przyjmowane ponownie do pracy (ponowne zatrudnienie) u tego samego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, przy czym chodzi tu o warunki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto, żeby można było skorzystać ze wspomnianej normy prawnej, zatrudnienie musi nastąpić na podstawie kolejnej umowy o pracę (niezależnie od rodzaju tej umowy). Kolejna przesłanka, która musi zostać spełniona łącznie z powyższymi, określa, że umowa musi być zawarta w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą. Należy również zaznaczyć, że możliwość skorzystania ze wspomnianego odstępstwa istnieje jedynie wtedy, gdy orzeczenie lekarskie wydane po wykonaniu badania profilaktycznego w czasie trwania poprzedniej umowy o pracę jest aktualne. Nowe wyjątki dotyczące przeprowadzania wstępnych badań lekarskich zostały wprowadzone Ustawą z dnia 7 listopada 2014 r. o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej. Od dnia 1 kwietnia 2015 r., w myśl art. 229, 1 1 pkt 2, k.p. oraz 1 2 k.p. wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają: osoby przyjmowane do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli przedstawią pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca ten stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy; osoby, które w momencie przyjmowania do pracy pozostają jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą i przedstawią aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach opisanych w skierowaniu na badania lekarskie, a pracodawca przyjmujący do pracy stwierdzi, że warunki te odpowiadają warunkom występującym na danym stanowisku pracy. Ze zwolnienia ze wstępnych badań lekarskich nie będzie można korzystać w przypadku osób przyjmowanych przez nowego pracodawcę do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczamy prace stwarzające duże zagrożenia wypadkami przy pracy lub chorobami zawodowymi, takie jak w szczególności: prace na wysokości, prace w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych (w tym o działaniu rakotwórczym lub mutagennym), roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe, prowadzone bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części, prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych. Wykonywanie takich prac nawet przez krótki czas może być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia i wystąpienia przeciwwskazań do zatrudnienia przy określonych pracach. Dlatego w przypadku wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych bardzo ważna jest kontrola stanu zdrowia wykonywana z odpowiednią częstotliwością. Przy podejmowaniu decyzji o zwolnieniu z wstępnych badań lekarskich osoby przyjmowanej do pracy u nowego pracodawcy istotne będzie porównanie warunków pracy w nowym miejscu pracy z warunkami pracy wykonywanej u poprzedniego pracodawcy (bez względu na nazwę stanowiska pracy). W celu umożliwienia takiego porównania i zwolnienia z wstępnych badań lekarskich osób przyjmowanych do pracy u nowego pracodawcy wprowadzono odpowiednią zmianę przepisów dotyczących badań profilaktycznych Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2015 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U., poz. 457). Zgodnie z nowymi uregulowaniami pracodawca, kierując pracownika na badania profilaktyczne, jest zobowiązany wydać pracownikowi skierowanie w dwóch egzemplarzach. Jeden z egzemplarzy 45

3 skierowania przekazuje się lekarzowi przeprowadzającemu badania. Drugi otrzymuje i pozostawia dla siebie osoba kierowana ( 4, ust 1a Rozporządzenia dotyczącego badań profilaktycznych). Ten drugi egzemplarz skierowania wraz z orzeczeniem lekarskim będzie mógł być przekazany kolejnemu pracodawcy i tym samym będzie stanowił podstawę do porównania warunków pracy. Zadanie nowego pracodawcy w tym zakresie ma ułatwić fakt, że skierowanie powinno zawierać opis warunków pracy uwzględniający informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub czynników uciążliwych i innych wynikających ze sposobu wykonywania pracy, z podaniem wielkości narażenia oraz aktualnych wyników badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Należy jednak zaznaczyć, że zmiana jest wysoce dyskusyjna, gdy chodzi o jej faktyczną skuteczność w ułatwianiu zatrudniania pracowników, a ponadto nie jest zgodna z zasadami przeprowadzania badań lekarskich. Badania lekarskie pracowników przeprowadza lekarz medycyny pracy sprawujący opiekę nad pracownikami danego zakładu pracy na podstawie odpowiedniej umowy z pracodawcą. Są one przeprowadzane przy uwzględnieniu warunków pracy na danym stanowisku oraz dokonanej przy udziale lekarza medycyny pracy oceny ryzyka występującego na danym stanowisku. Orzeczenie lekarskie wystawione u poprzedniego pracodawcy z powyższych powodów będzie miało tylko ograniczoną skuteczność u nowego pracodawcy. Stąd też wydaje się, że dla jego większej skuteczności powinno się wymagać przynajmniej potwierdzenia przez lekarza medycyny pracy sprawującego opiekę nad tym pracodawcą. Tego przepisy nie wymagają i ocenę, czy orzeczenie zachowuje aktualność, pozostawiono jedynie nowemu pracodawcy. WAŻNE Ze zwolnienia ze wstępnych badań lekarskich nie będzie można korzystać w przypadku osób przyjmowanych przez nowego pracodawcę do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Ustawa wprowadzająca zmiany w obszarze badań wstępnych przewiduje także przepis przejściowy, zgodnie z którym przepisów nowego art. 229, 1 1 pkt k.p. nie stosuje się do orzeczeń lekarskich stwierdzających brak przeciwwskazań do pracy wydanych przed dniem 1 kwietnia 2015 r. (art. 32 ustawy nowelizującej). Ponadto do skierowań na badania lekarskie wydanych przed dniem 1 kwietnia 2015 r. oraz do badań lekarskich rozpoczętych przed dniem tym dniem stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 33 ustawy nowelizującej). Co za tym idzie, zwolnienie z obowiązku kierowania na wstępne badania lekarskie nowo zatrudnionych pracowników będzie odnosiło się do orzeczeń o braku przeciwwskazań do pracy, które zostały wydane najwcześniej 1 kwietnia 2015 r. Badania wstępne pracowników zatrudnionych Badania wstępne nie są zarezerwowane jedynie dla nowo zatrudnianych pracowników. Muszą być im poddawani również pracownicy już zatrudnieni, tj.: pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowiska pracy, choćby nie wiązało się to z czynnikami szkodliwymi lub warunkami uciążliwymi (art. 229, 1, pkt 2 k.p.), inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe (art. 229, 1, pkt 2 k.p.). Przy czym należy podkreślić, że chodzi tu o inne czynniki szkodliwe lub uciążliwe warunki niż występujące na dotychczasowym stanowisku. Obowiązek wykonania badania wstępnego w przypadku osób już zatrudnionych, w tym młodocianych, jest niezależny od czasu trwania przeniesienia. W szczególności wykonanie tego badania będzie konieczne w razie polecenia pracownikowi wykonywania innej pracy w trybie art. 42, 4 k.p., jeżeli będzie ona wiązała się z czynnikami szkodliwymi lub warunkami uciążliwymi (innymi od dotychczasowych). Badania okresowe Badaniom okresowym podlega każdy pracownik niezależnie od rodzaju wykonywanej pracy i warunków, w jakich ta praca jest wykonywana (art. 229, 2 k.p.). Częstotliwość badań okresowych ustala lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne, biorąc pod uwagę rodzaj i warunki wykonywanej pracy oraz stan zdrowia pracownika. Wykonuje się je co 2, 3 lub 4 lata w zależności od rodzaju wykonywanej pracy i warunków jej świadczenia. Przykładowo, osoby pracujące w hałasie powinny być poddawane badaniom co 4 lata, a badaniom specjalistycznym otolaryngologicznym i audiometrycznym poddawane są przez pierwsze 3 lata pracy co rok, następnie co 3 lata. Natomiast osoby pracujące przy monitorach ekranowych powinny mieć wykonywane co 4 lata badania ogólne ze zwróceniem uwagi na układ ruchu w obrębie kończyn górnych i kręgosłupa szyjnego, okulistyczne, a w razie wskazań także dermatologiczne. Lekarz przeprowadzający badanie może jednak poszerzyć zakres badań lub wyznaczyć krótszy termin jego kolejnego przeprowadzenia, jeżeli stwierdzi, że jest to niezbędne do prawidłowej oceny stanu zdrowia osoby przyjmowanej do pracy lub pracownika. Termin badania okresowego powinien zawsze zostać określony przez lekarza w zaświadczeniu lekarskim wydanym po badaniu wstępnym lub poprzednim badaniu okresowym. Co do zasady, badania przeprowadza się przed utratą ważności zaświadczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku pracy. Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami, niezbędnej z uwagi na warunki pracy, obejmuje również konieczność przeprowadzenia badań lekarskich poza terminami wynikającymi z częstotliwości wykonywania badań okresowych. Skierowanie na przeprowadzenie wspomnianych badań wydaje pracodawca po zgłoszeniu przez pracownika niemożności wykonywania dotychczasowej pracy ( 6, pkt 1 Rozporządzenia w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych). Zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami obejmuje wykonywanie badań lekarskich poza terminami wyznaczonych badań okresowych w razie: konieczności przeniesienia pracownika do innej pracy ze względu na stwierdzenie szkodliwego wpływu wykony- 46

4 PRAWO PROMOTOR 5/2015 wanej pracy na zdrowie pracownika (art. 55, 1 k.p.), stwierdzenia, że ze względu na stan ciąży kobieta nie powinna wykonywać dotychczasowej pracy (art. 179, 1, pkt 2 k.p.), stwierdzenia u pracownika objawów choroby zawodowej (art. 230, 1 k.p.), stwierdzenia u pracownika niezdolności do wykonywania dotychczasowej pracy, w sytuacji kiedy uległ wypadkowi przy pracy lub u którego stwierdzono chorobę zawodową i nie został uznany za niezdolnego do pracy w myśl przepisów emerytalno-rentowych (art. 231 k.p.). Ponadto w ramach profilaktycznej opieki w razie wystąpienia przypadku choroby zawodowej wykonuje się u pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy stwarzających podobne zagrożenia badania ukierunkowane na wcześniejszą diagnostykę ewentualnych zmian chorobowych. Monitoruje się również stan zdrowia pracowników wykonujących pracę w warunkach występowania przekroczeń najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. W związku z powyższym należy przyjąć, że w przypadku wystąpienia powyższych przesłanek przed nadejściem terminu badania okresowego ustalonego przez lekarza pracodawca ma zawsze prawo wystawić pracownikowi skierowanie na badanie profilaktyczne (okresowe). Pracownik ma obowiązek, zgodnie z art. 211, pkt 5 k.p., poddać się takiemu badaniu. Tezę tę potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku dotyczącym badań profilaktycznych, w którym zdefiniował pojęcie aktualnego orzeczenia lekarskiego w rozumieniu art. 229 k.p. Aktualnym orzeczeniem lekarskim jest orzeczenie stwierdzające stan zdrowia pracownika w dacie, w której ma być dopuszczony do pracy. Zachowuje ono aktualność w okresie w nim wymienionym, jednak staje się nieaktualne w przypadku wystąpienia w tym okresie zdarzeń, które mogą wskazywać na zmianę stanu zdrowia pracownika. Badania kontrolne Kontrolne badania lekarskie, o których mowa w art. 229, 2 k.p., przeprowadzane są w celu ustalenia zdolności pracownika do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku. Badania te są niezbędne do ustalenia, czy długotrwała niezdolność do pracy nie spowodowała ograniczenia wymaganej sprawności organizmu pracownika do wykonywania pracy. Badania kontrolne powinny być wykonywane u wszystkich pracowników, którzy byli niezdolni do pracy z powodu choroby dłużej niż 30 dni. W momencie stawienia się pracownika do pracy po zakończonej chorobie pracodawca obowiązany jest wystawić mu skierowanie na przeprowadzenie kontrolnego badania lekarskiego, a pracownik powinien poddać się temu badaniu, przeprowadzanemu oczywiście na koszt pracodawcy, i przedstawić orzeczenie lekarskie (wyrok SN z dnia 21 września 2001 r., I PKN 639/00, OSNP 2003, nr 17, poz. 415). Podkreślenia wymaga, że niedopuszczalnym jest kierowanie pracownika na badania lekarskie w momencie, gdy przebywa on jeszcze na zwolnieniu lekarskim. Obowiązek pracodawcy skierowania na badania kontrolne po wyczerpaniu okresu zasiłku chorobowego dotyczy pracownika, który po upływie tego okresu stawił się do pracy i zgłosił gotowość jej wykonywania. Mimo że niezbędność badań kontrolnych wymagana jest przed dopuszczeniem pracownika do pracy i wiąże się, z uwagi na bezpieczeństwo, z wykazaniem zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku pracy, istnieją przypadki, gdzie mimo zakończenia okresu choroby trwającej ponad 30 dni wykazanie tej zdolności może być odroczone do czasu faktycznego podjęcia pracy. Istnieje bowiem możliwość udzielenia pracownikowi np. urlopu wypoczynkowego, okolicznościowego czy wychowawczego po chorobie trwającej dłużej niż 30 dni, bez poddawania tego pracownika kontrolnym badaniom lekarskim (wyrok SN z dnia 9 marca 2011 r., II PK 240/10). Należy zaznaczyć jednak, że sytuacja ta dotyczy tylko przypadków zakończonej niezdolności do pracy. Nie może natomiast dotyczyć możliwości udzielania urlopu wypoczynkowego w trakcie trwającej niezdolności do pracy, np. w okresie oczekiwania po upływie okresu zasiłkowego z tytułu choroby na przyznanie świadczenia rehabilitacyjnego albo renty, czy też w okresach między tymi świadczeniami. W takim przypadku mamy do czynienia z sytuacją, gdy pracownik w dalszym ciągu jest niezdolny do pracy i tym samym z wystąpieniem przeszkody w wykorzystaniu urlopu, o jakiej mowa w art. 165, pkt. 1 w k.p. Zgodnie z tym przepisem do przyczyn, z powodu których nie można rozpocząć korzystania z urlopu, zalicza się niezdolność do pracy spowodowaną chorobą. Skierowanie na badania profi laktyczne Podstawę przeprowadzenia badania profilaktycznego pracownika stanowi skierowanie wydane przez pracodawcę ( 4 Rozporządzenia w sprawie badań profilaktycznych). Skierowanie jest dokumentem, w którym pracodawca przekazuje informację lekarzowi przeprowadzającemu profilaktyczne badania o występowaniu czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych, w tym również o aktualnych wynikach badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących na stanowiskach pracy. Niedostateczne informacje zawarte w skierowaniu dotyczące szkodliwości i uciążliwości pracy świadczonej przez pracownika mogą być podstawą do uznania orzeczenia lekarskiego za błędne oraz postawienia pracodawcy zarzutu winy w zaistniałym wypadku przy pracy i dochodzenia od niego uzupełniających świadczeń odszkodowawczych na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Skierowanie powinno zawierać: WAŻNE Pracodawca ma obowiązek przechowywać orzeczenie lekarskie w aktach osobowych pracownika. Należy zaznaczyć, że pracodawca otrzymuje jedynie zaświadczenie o braku przeciwwskazań lub też o stwierdzeniu przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania przez daną osobę pracy na określonym stanowisku. Nie ma przepisów uprawniających pracodawcę do pozyskania wyników badań lekarskich pracowników. Wyniki badań diagnostycznych i konsultacyjnych zamieszczane są w karcie badania profilaktycznego, stanowiącej dokumentację medyczną, do otrzymania której pracodawca nie jest upoważniony. 47

5 określenie rodzaju badania profilaktycznego, jakie ma być wykonane; w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników przenoszonych na inne stanowiska pracy określenie stanowiska pracy, na którym osoba ta ma być zatrudniona. W tym przypadku pracodawca może wskazać w skierowaniu dwa lub więcej stanowisk pracy, w kolejności odpowiadającej jego potrzebom; w przypadku pracowników określenie stanowiska pracy, na którym pracownik jest zatrudniony. W skierowaniu na badania można wymienić dwa i więcej stanowisk pracy, na których może pracować pracownik; informacje o występowaniu na stanowisku lub stanowiskach pracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uciążliwych oraz aktualne wyniki badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach. Na podstawie skierowania lekarz dokonuje oceny zagrożeń i zleca stosowne badania. Badanie profilaktyczne kończy orzeczenie lekarskie, które lekarz przeprowadzający badanie profilaktyczne przekazuje pracownikowi i pracodawcy. W obecnym stanie prawnym, zgodnie z przepisem 2, ust. 5 Rozporządzenia dotyczącego badań profilaktycznych, po przeprowadzonych badaniach lekarz medycyny pracy ma dwie możliwości: 1) stwierdzić brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, 2) stwierdzić przeciwwskazania do pracy na określonym stanowisku. Pracodawca ma obowiązek zastosować się do orzeczenia lekarskiego (art. 229, 4; art. 230 i art. 231 k.p.). W konsekwencji wynikają dla niego określone obowiązki dotyczące realizacji stosunku pracy. Jeżeli orzeczenie lekarskie stwierdza brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku, to obowiązek pracodawcy dopuszczenia pracownika do pracy ma charakter względny. Oznacza to, że ma on prawo dopuścić pracownika do pracy, ale może też tego odmówić, kwestionując na przykład treść orzeczenia lekarskiego w trybie 5 rozporządzenia w sprawie badań profilaktycznych. Odmowa dopuszczenia pracownika do pracy, pomimo pozytywnego orzeczenia lekarskiego, może chronić pracodawcę przed zarzutem, że dopuszczenie pracownika do pracy nastąpiło na podstawie błędnego orzeczenia lekarskiego. Jeżeli natomiast orzeczenie lekarskie stwierdza przeciwwskazania do wykonywania określonej pracy, to pracodawca ma bezwzględny zakaz dopuszczania pracownika do pracy (art. 229, 4 k.p.). W takiej sytuacji pracodawca ma prawo zdecydowania o kontynuacji tego zatrudnienia. Może przenieść pracownika na inne stanowisko, a w razie braku możliwości przeniesienia pracownika do innej pracy pracodawca może wypowiedzieć mu stosunek pracy (wyrok SN z dnia 16 grudnia 1999 r., I PKN 469/99, OSNP 2001, nr 10, poz. 346). Finansowanie badań profi laktycznych Ciężar finansowy profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami obciąża całkowicie pracodawcę. Są to przede wszystkim koszty wszystkich badań profilaktycznych, jak również koszty badań profilaktycznych poszerzonych decyzją lekarza. Ponadto badania okresowe i kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy. Dopiero gdy jest to niemożliwe, pracownik będzie miał obowiązek wykonywać je poza godzinami pracy. Zlecanie wykonywania badań profilaktycznych w czasie wolnym od pracy, jeżeli jest możliwe wykonanie ich w godzinach pracy, narusza przepisy prawa pracy. Również niezgodne z prawem będzie zwalnianie pracowników na badania, a następnie zobowiązywanie ich do odpracowania czasu poświęconego na przeprowadzanie badań. W takim przypadku będzie to praca w godzinach nadliczbowych. Za czas niewykonywania pracy w związku z przeprowadzanymi badaniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razie przejazdu na te badania do innej miejscowości przysługują mu należności na pokrycie kosztów przejazdu według zasad obowiązujących przy podróżach służbowych (art. 229, 3 k.p.). Sankcje Naruszenie przez pracodawcę obowiązków w zakresie profilaktycznych badań lekarskich stanowi naruszenie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy. Wiąże się to z odpowiedzialnością za wykroczenie przeciwko prawom pracownika (art. 283, 1 k.p.), które jest zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 zł do zł. Zaniechanie w obszarze profilaktycznych badań może spowodować również odpowiedzialność odszkodowawczą, jeżeli w wyniku zaniedbań nastąpiło pogorszenie stanu zdrowia pracowników. W dziedzinie profilaktycznych badań lekarskich podmiotem obowiązków jest nie tylko pracodawca, ale także pracownik. Zgodnie z art. 211, pkt 5 k.p. pracownik ma obowiązek poddać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich. Odmowa poddania się badaniom jest naruszeniem wyżej wymienionego artykułu 211 k.p. (wyrok SN z dnia 10 stycznia 2006 r., I PK 131/05). Zatem jeżeli pracownik nie wypełni omawianego obowiązku i nie przedstawi pracodawcy odpowiedniego orzeczenia lekarskiego, powinien liczyć się z daleko idącymi konsekwencjami, zarówno finansowymi, jak i porządkowymi. W sytuacji, w której pracownik nie poddaje się badaniom wyłącznie z własnej winy, pracodawca nie może dopuścić go do wykonywania pracy, przy czym za okres ten nie będzie pracownikowi przysługiwało prawo do wynagrodzenia. Na pracownika może zostać nałożona kara porządkowa (art. 108 i 109 k.p.). Ponadto przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy zaliczane jest do podstawowych obowiązków pracownika. Zatem niepoddanie się badaniom lekarskim może stanowić podstawę do rozwiązania umowy o pracę w trybie wypowiedzenia. Natomiast gdyby zachowanie pracownika spełniało przesłanki art. 52, 1, pkt 1 k.p., w tym można byłoby mu przypisać winę umyślną lub rażące niedbalstwo, to odmowa poddania się badaniom profilaktycznym może stanowić podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia (wyrok SN z dnia 10 maja 2000 r., I PKN 642/99). 48