Krajowy Program Modernizacji Budynków 2017 W KIERUNKU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ

Transkrypt

1 Krajowy Program Modernizacji Budynków 2017 W KIERUNKU GOSPODARKI NISKOEMISYJNEJ Wersja robocza 3.0 z dnia

2 Efektywna Polska jest platformą współpracy zainicjowaną i moderowaną przez Instytut Ekonomii Środowiska. Działania prowadzone w ramach inicjatywy koncentrują się na dwóch zidentyfikowanych przez IEŚ problemach, tj. modernizacji budynków jednorodzinnych oraz jakości powietrza w Polsce. Inicjatywa integruje organizacje i instytucje, w tym także stowarzyszenia branżowe, dla których te dwa problemy są ważne, ale nie reprezentuje interesów żadnej branży ani organizacji. W procesie tworzenia programów efektywności energetycznej w budownictwie można wyróżnić kilka podmiotów, z których każdy ma powody, żeby być zainteresowanym realizacją programu modernizacji budynków: Właściciele budynków jednorodzinnych z oczywistych względów są zainteresowani wsparciem dla modernizacji własnych budynków. Ze względu na rozdrobnienie nie posiadają żadnej organizacji, która byłaby w stanie skutecznie rprezentować ich interesy i nie są w stanie artykułować swoich potrzeb. W budynkach jednorodzinnych mieszka nieco biedniejsza połowa Polaków, przede wszystkim mieszkańcy wsi, małych miast i przedmieść. Samorządy zainteresowane poprawą jakości życia mieszkańców i odpowiedzialne za stan środowiska. Posiadają zarówno środki, jak i swoje organizacje, które nie tylko powinny aktywnie uczestniczyć w przygotowywaniu programów wsparcia dla modernizacji budynków jednorodzinnych, ale również same powinny takie programy inicjować i finansować. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej odpowiedzialny za rozwój gospodarczy, jakość życia i realizację polityki państwa w zakresie efektywności energetycznej oraz ochrony środowiska, powinien dysponować narzędziami (polityki, regulacje, subwencje) wspierającymi obywateli w modernizacji budynków. Producenci materiałów i urządzeń czyli dostawcy technologii, które za rozsądną cenę są w stanie zaspokoić potrzeby rynku. Oczywistym interesem dostawców materiałów jest ich zyskowna sprzedaż. W interesie konsumentów jest tworzenie i respektowanie standardów jakości oraz standardów wpływu na środowisko. Instytucje finansowe, które będą w stanie uczestniczyć w przygotowaniu produktów finansowych, powinny być zainteresowane sprzedażą tych produktów właścicielom budynków jednorodzinnych. Organizacje eksperckie wpierające proces swoją wiedzą ekspercką oraz doradztwem.

3 Partnerzy wspierający Inicjatywę Efektywna Polska Euro-centrum Park Naukowo-Technologiczny Forum Rozwoju Efektywnej Energii (Free) Fundacja na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) Fundacja PlasticsEurope Polska Instytut Inżynierii Budowlanej Wydziału Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej (IIB PW) Krajowa Agencja Poszanowania Energii (KAPE) Małopolskie Centrum Budownictwa Energooszczędnego (MCBE) Narodowa Agencja Poszanowania Energii (NAPE) Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (Port PC) Polski Związek Producentów i Przetwórców Izolacji Poliuretanowych PUR i PIR SIPUR Polskie Stowarzyszenie Budownictwa Ekologicznego (PLGBC) Polskie Stowarzyszenie Producentów Styropianu (PSPS) Smart Living (Ambasada Duńska w ramach projektu) Stowarzyszenie "Poszanowanie Energii i Środowiska" (SAPE-Polska) Stowarzyszenie Gmin Polska Sieć "Energie Cités" Stowarzyszenie na Rzecz Systemów Ociepleń (SSO) Stowarzyszenie Producentów i Importerów Urządzeń Grzewczych (SPIUG) Stowarzyszenie Producentów Styropianu Styropian Stowarzyszenie Producentów Wełny Mineralnej: Szklanej i Skalnej (MIWO) Związek Pracodawców "Polskie Szkło" Związek Producentów Sprzętu Oświetleniowego "Pol-lighting" Związek Stowarzyszeń Polska Zielona Sieć (PZS) 3

4 Zespół opracowujący niniejszy dokument: Kierownik zespołu: Marek Zaborowski, Instytut Ekonomii Środowiska Członkowie Zespołu Redakcyjnego: Szymon Firląg, Buildings Performance Institute Europe Łukasz Pytliński, Instytut Ekonomii Środowiska, CEM Anna Sokulska, Instytut Ekonomii Środowiska Edyta Walczak, Instytut Ekonomii Środowiska Arkadiusz Węglarz, Krajowa Agencja Poszanowania Energii IBS - Konsultacja w zakresie ubóstwa energetycznego Koncepcja Krajowego Programu Modernizacji Budynków została przygotowana w ramach Inicjatywy Efektywna Polska, której celem jest wypracowanie z Rządem RP programu respektującego potrzeby sektora budynków jednorodzinnych. Program stanowi konstruktywną propozycję rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, z uwzględnieniem zmniejszenia emisji pyłu, benzoalfapirenu i innych zanieczyszczeń gazowych. 4

5 Spis treści Definicje podstawowych pojęć... 6 Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych (KPMB)... 7 Propozycja definicji celu KPMB... 9 Powody, dla których należy wdrożyć Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych Kluczowe elementy KPMB Wybór kluczowych grup docelowych dla KPMB Struktura programu Główne, ramowe proponowane założenia programowe Szczegółowe założenia finansowe, budżet, harmonogram i cele cząstkowe ANEKSY - informacje uzupełniające Spis rysunków Spis tabel

6 Definicje podstawowych pojęć Budynek wysokoemisyjny budynek emitujący do środowiska więcej niż budynek przeciętny (w angielskim znaczeniu average). Budynek niskoemisyjny budynek emitujący do środowiska mniej zanieczyszczeń niż budynek przeciętny (w angielskim znaczeniu average) do grupy budynków niskoemisyjnych mogą należeć budynki pasywne lub tzw. budynki o niemal zerowym zużyciu energii, wszakże pod warunkiem, że ponadprzeciętnie nie emitują do środowiska innych zanieczyszczeń, np. ścieków, BAP, tlenków azotu. Zatem zakres definicji budynku niskoemisyjnego nie ogranicza się do problematyki emisji dwutlenku węgla, jest natomiast spójny z definicją emisji zanieczyszczeń określonej w prawie ochrony środowiska. (zobacz poniżej definicję emisyjności). Emisyjność wprowadzanie, bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi,substancji bądź energii takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne 1. W przypadku budynków możliwa jest praktycznie każda forma emisyjności od zanieczyszczeń gazowych począwszy, na hałasie kończąc. Gospodarska Niskoemisyjna gospodarka, która wprowadza małą ilość zanieczyszczeń do środowiska. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska daje pewną wskazówkę mówiąc o granicznych wielkościach emisyjnych i odwołując się do pojęcia Best Available Technologies BAT. Przez graniczne wielkości emisyjne rozumie się najwyższe z określonych w konkluzjach BAT wielkości emisji powiązane z najlepszymi dostępnymi technikami, uzyskiwane w normalnych warunkach eksploatacji z wykorzystaniem najlepszej dostępnej techniki lub kombinacji najlepszych dostępnych technik. Niska emisja emisja zanieczyszczeń pochodząca ze źródeł umiejscowionych na niskiej wysokości od ziemi (w przeciwieństwie do wysokiej emisji, która pochodzi z wysokich kominów). Źródłem niskiej emisji są przede wszystkim budynki opalane węglem (tzw. zimowy smog londyński) i samochody (letni smog typu Los Angeles ). Obszar wysokoemisyjny określony obszar, na którym występują znaczące emisje zanieczyszczeń, w szczególności tam, gdzie występują przekroczenia obowiązujących norm. Obszarem wysokoemisyjnym może być ulica, dzielnica, a nawet całe miasto (w Krakowie normy stężenia pyłów przekraczane są praktycznie na całym obszarze). 1 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 6

7 Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych (KPMB) Czym jest KPMB Dokument Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych (KPMB) jest propozycją programu wykonawczego w zakresie modernizacji budynków jednorodzinnych. Został przygotowany w formie operacyjnego rozwinięcia rządowej Strategii Wspierania Inwestycji w Renowację Budynków (art. 4, par. 4, Ustawa o Efektywności Energetycznej), oraz Krajowego Planu Działań na Rzecz Efektywności Energetycznej 2. Zgodnie z art. 4 Dyrektywy o Efektywności Energetycznej, każde państwo członkowskie UE ma obowiązek przygotowania w/w dokumentów 3. Niniejszy dokument stanowi kontynuację prac rozpoczętych w 2014 r. w ramach Strategii Modernizacji Budynków Praca zbiorowa, Realizacja KPMB pozwoli na wykorzystanie szans rozwojowych istniejących w sektorze budowlanym, przyczyni się do atrakcyjnego społecznie wdrażania zasad gospodarki niskoemisyjnej, a także pozwoli zrealizować zobowiązania wynikające z Ustawy o 2 KPD jest przygotowywany w związku z obowiązkiem przekazywania Komisji Europejskiej sprawozdań na podstawie dyrektywy w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych 2006/32/WE (Dz. Urz. L 114 z , str. 64) oraz dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków 2010/31/WE (Dz. Urz. L 153 z , str O realizacji obowiązku przygotowania Strategii (stan połowa 2016 roku) można przeczytać w raporcie przygotowanym przez IRC: Assessment of Member States Renovation Strategies, IRC 2016) 7

8 Efektywności Energetycznej (20 maja ),zobowiązania dotyczące zmian klimatu i redukcji emisji gazów cieplarnianych, oraz będzie jednym z głównych narzędzi poprawy jakości powietrza w Polsce. W obecnym kształcie KPMB nie jest gotowym programem jest checklistą, która z jednej strony ma pomóc rządowi RP w przygotowaniu własnej koncepcji, a z drugiej pomóc w późniejszej ocenie przygotowanego przez rząd programu. Art. 4 w sprawie Krajowego planu działań dotyczącego efektywności energetycznej, ustawa z dnia 20 maja Minister właściwy do spraw energii co 3 lata opracowuje krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej, zwany dalej krajowym planem działań, do dnia 31 stycznia roku, w którym jest obowiązek opracowania tego planu. 2. Krajowy plan działań zawiera w szczególności: 1) opis planowanych programów zawierających działania w zakresie poprawy efektywności energetycznej w poszczególnych sektorach gospodarki; 2) określenie krajowego celu w zakresie efektywności energetycznej; 3) informacje o osiągniętej oszczędności energii, w tym w przesyłaniu lub w dystrybucji, w dostarczaniu oraz w końcowym zużyciu energii; 4) strategię wspierania inwestycji w renowację budynków zawierającą: a) wyniki dokonanego przeglądu budynków znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, b) określenie sposobów przebudowy lub remontu budynków, o których mowa w lit. a, c) dane szacunkowe o możliwej do uzyskania oszczędności energii w wyniku przebudowy lub remontu budynków, o których mowa w lit. a. 3. Strategię, o której mowa w ust. 2 pkt 4, minister właściwy do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa przekazuje ministrowi właściwemu do spraw energii, do dnia 31 grudnia roku poprzedzającego rok, w którym jest obowiązek opracowania krajowego planu działań. Art Rada Ministrów, na wniosek ministra właściwego do spraw energii, przyjmuje, w drodze uchwały, krajowy plan działań. 2. Krajowy plan działań po jego przyjęciu przez Radę Ministrów jest przekazywany Komisji Europejskiej, do dnia 30 kwietnia danego roku, w którym jest obowiązek opracowania tego planu, przez ministra właściwego do spraw energii. Z dotychczasowych międzynarodowych doświadczeń (PACE (USA), Green Deal (UK), Zelena Uspora (Czechy), KfW (Niemcy)) wynika, że podczas realizacji programów skierowanych do właścicieli budynków jednorodzinnych szczególna uwaga powinna być zwracana na: a także efektywność ekonomiczną wykorzystywanych środków i realizacji polityk (nawet samo określenie wskaźników efektywności może sprawiać trudność); minimalizację i optymalizację kosztów transakcyjnych; wzmacnianie roli pośredników, integratorów i budowanie kanałów dystrybucji; zniechęcanie do korzystania z usług z szarej strefy (zwykle niska jakość i brak wpływu podatków do budżetu)

9 Propozycja definicji celu KPMB Ogólny cel proponowanego Krajowego Programu Modernizacji Budynków został określony następująco: Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych jest zbiorem zsynchronizowanych działań mających na celu wykorzystanie potencjału gospodarczego modernizacji oraz zmniejszenie emisyjności budynków jednorodzinnych w Polsce. Poniżej zamieszczono interpretację znaczenia poszczególnych elementów zdefiniowanego celu: Krajowy dotyczy zasięgu oddziaływania obszaru całej Polski; Program posiadający jasno sprecyzowany cel, narzędzia oraz kryteria oceny osiągnięcia sukcesu/celu. Modernizacja polepszenie stanu pierwotnego, dostosowanie do nowych potrzeb (modernizacja nie jest remontem, którego celem jest przywrócenie pierwotnego stanu). Modernizacja budynku jednorodzinnego powinna zmierzać do polepszenia lub zmiany funkcjonalnych i technicznych standardów. Funkcjonalne standardy to m.in. dostęp do sanitariatów, bieżącej wody, ciepłej wody, łazienki, infrastruktury technicznej (w tym dostępu do źródeł energii). Standardy techniczne dotyczą przede wszystkim standardów budowlanych oraz standardów ochrony środowiska (najważniejszą regulacją w tej dziedzinie jest Dyrektywa Ekoprojekt (Ecodesign), ale również należy brać pod uwagę normy emisyjne dla kotłów, normy emisyjne dla paliw, obszarowe normy emisyjne). W ramach programu modernizacji powinna być również promowana termomodernizacja, rozumiana jako szczególna forma modernizacji prowadząca do zmniejszenia zużycia energii. Tak rozumiana termomodernizacja powinna przede wszystkim promować rozwiązania ponadstandardowe, korzystne z punktu widzenia ochrony środowiska, w tym przede wszystkim zmniejszenia emisyjności budynku (zobacz: Mapa Drogowa Temomodernizacji 2050, IES 2014). Budynek jednorodzinny ( ) budynek wolno stojący albo budynek w zabudowie bliźniaczej, szeregowej lub grupowej, służący zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych, stanowiący konstrukcyjnie samodzielną całość, w którym dopuszcza się wydzielenie nie więcej niż dwóch lokali mieszkalnych albo jednego lokalu mieszkalnego i lokalu użytkowego o powierzchni całkowitej nieprzekraczającej 30% powierzchni całkowitej budynku 5. Potencjał rozwoju gospodarczego (ekonomicznego) to zmiana możliwości rozwoju, obejmująca zarówno wzrost czynników korzystnych (np. liczba miejsc pracy, atrakcyjność inwestycyjna), jak i zmniejszenie czynników negatywnych (np. zmniejszenie ilości chorób, zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska). 5 Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane 9

10 Emisyjność wprowadzanie bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi: substancji bądź energii takich jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne6. Powody, dla których należy wdrożyć Krajowy Program Modernizacji Budynków Jednorodzinnych Uzasadnienie konieczności natychmiastowego wdrożenia Programu przedstawione zostało w syntetycznej formie w kolejnych paragrafach. Rozwinięcie niektórych zagadnień zostało zamieszczone w aneksach (zobacz ANEKSY - informacje uzupełniające, strona 39) 6 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska 10

11 Sektor budynków jednorodzinnych praktycznie nigdy nie otrzymał wparcia Właściciele budynków jednorodzinnych, w przeciwieństwie do właścicieli i mieszkańców budynków wielorodzinnych, do roku 2016 nie otrzymywali praktycznie żadnego wsparcia na działania związane z modernizacją lub termomodernizacją budynku (wsparcie modernizacji budynków wielorodzinnych zostało omówione w rozdziale Aneks 6. Informacja o działaniach Funduszu Termomodernizacj, strona 58). Obdarzenie przywilejami jednej grupy i wykluczenie drugiej, w dodatku biedniejszej, chociaż formalnie nie jest niekonstytucyjne, to jednak jest rażąco niesprawiedliwe. Rysunek 1. Struktura wniosków o premie (wszystkie rodzaje) wg typu modernizowanych obiektów w latach źródło: DANE LICZBOWE FUNDUSZU TERMOMODERNIZACJI I REMONTÓWhttps:// Większość Polaków mieszka w budynkach jednorodzinnych W Polsce mieszka 38 mln osób, z tego ponad połowa, ok. 19,5 mln, mieszka w domach jednorodzinnych, przy czym w miastach prawie 6,5 mln i ponad 13 mln na wsi. W ujęciu procentowym prawie 90% mieszkańców wsi i prawie 30% mieszkańców żyje w budynkach jednorodzinnych 7. Tabela 1. Budynki według rodzaju w roku 2011 Razem (w tys.) Zamieszkane Mieszkalne Z tego budynki: W tym: Jednorodzinne Z tego: Wielomieszkaniowe Ogółem 6047,1 5567,6 5542,6 5007,5 535,1 Miasto 2285,6 2189,2 2176,4 1738,2 438,2 Wieś 3761,5 3378,4 3366,2 3269,3 96,9 źródło: ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str

12 Rysunek 2. Budynki zamieszkane - charakterystyka źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Ponad połowa spośród rodzin wielodzietnych (59%) mieszka na wsi 8. W strukturze ilościowej budynków zamieszkanych ogółem, udział domów jednorodzinnych jest dominujący zarówno w mieście, gdzie domy jednorodzinne stanowią 80% budynków zamieszkanych, jak i na wsi, gdzie stanowią one 97% budynków zamieszkanych. Zdecydowana większość budynków jednorodzinnych znajduje się na terenach wiejskich prawie 3,3 mln wobec ponad 1,7 mln w miastach 9. Większość budynków jednorodzinnych jest w złym stanie technicznym. Standard istniejących budynków jednorodzinnych jest bardzo niski W Polsce 22% budynków mieszkalnych zostało wybudowanych przed II wojną światową, zaś 50% powstało w latach Budynki sprzed wojny cechują się blisko trzykrotnie wyższym zużyciem energii, a budynki z lat ponad dwukrotnie wyższym zużyciem energii w porównaniu do budynków z roku W Polsce budynki na wsi, gdzie dominuje budownictwo jednorodzinne, mają średnio gorszą izolację cieplną niż budynki w miastach. W mieście średnia grubość ocieplenia ścian wynosi 9,3 cm, a na wsi 8,8 cm, natomiast średnia grubość ocieplenia stropu w mieście wynosi 15 cm, a na wsi 14,6 cm. Zużywa się w nich średnio rocznie 125 GJ energii, czyli prawie dwa razy więcej niż w mieście (66 GJ), a do ogrzewania powierzchni budynków wykorzystuje się głównie węgiel kamienny (76%) i drewno opałowe (80%), które sprzyjają zanieczyszczaniu powietrza i zjawisku niskiej emisji 11. Z badań GUS na temat zużycia energii w gospodarstwach domowych w 2012 r. wynika, że gospodarstwa domowe w mieście do ogrzewania wykorzystywały powszechnie ciepło z sieci (prawie 60%). Na terenach wiejskich, gdzie dominują domy jednorodzinne, ciepło sieciowe ma znaczenie marginalne i jego udział stanowi zaledwie 4%. Co więcej, średnie roczne zużycie nośników energii ogółem w gospodarstwie domowym w mieście wynosi 66 GJ i ma wartość zł, natomiast na wsi jest ono wyższe: wynosi 125 GJ i ma wartość zł Gospodarstwa domowe i rodziny. Narodowy Spis Powszechny GUS 2013 str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str Przegląd Efektywności Energetycznej 2013, art. pt. Węgiel, stare piece i brak ocieplenia. Systemy grzewcze i izolacja termiczna w sektorze domów jednorodzinnych w Polsce. Raport z badań, str źródło: Zużycie energii w gospodarstwach domowych w 2012 r. GUS 2014 r. str

13 W przypadku niemal 70% procent budynków jednorodzinnych, a więc 3,8 miliona domów, kocioł lub piec węglowy stanowi główne źródło ogrzewania, w dalszych 11% domów rolę tę pełni kominek, koza lub kocioł na drewno. Na kotły i piece węglowe jako główne źródło ciepłej wody wskazuje w badanym segmencie ponad 70% właścicieli budynków 13. Jak pokazują badania, Polacy używają głównie kotłów zasypowych (niemal 80% wszystkich kotłów), z czego niemal połowa (43%) to kotły, które mają ponad 10 lat, a więc są urządzeniami mocno wyeksploatowanymi. Oznacza to, że mają niską sprawność wytwarzania energii cieplnej, a więc zużywają więcej węgla niż kotły nowoczesne do wyprodukowania tej samej ilości ciepła 14, co przyczynia się do znacznie wyższej emisji takich zanieczyszczeń jak pyły i benzo[a]piren. Rysunek 3. Kotły węglowe używane w polskich domach źródło: Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, art. pt. Stan techniczny domów jednorodzinnych ogrzewanych węglem. Podsumowanie i komentarz do badań, str. 13 Mniej niż połowa badanych przez IEŚ/CEM budynków posiada zawory termostatyczne na wszystkich grzejnikach zainstalowanych w domu, natomiast aż 37% budynków takich zaworów nie posiada wcale 15. Przy przestarzałej instalacji grzewczej regulacja temperatury i oszczędność ciepła są praktycznie niemożliwe. Równie niekorzystnie przedstawia się stopień docieplenia budynków jednorodzinnych ogrzewanych za pomocą kotłów i pieców węglowych. Choć 60% badanych wskazuje, że ich domy posiadają ocieplone ściany zewnętrzne, to przy dokładniejszej analizie okazuje się, że w przeważającej części są to bardzo cienkie warstwy materiału izolacyjnego, głównie styropianu 16. W aż 40% budynków (ponad 1,5 miliona) ściany są zupełnie nieocieplone, a w dalszych 10% zastosowano najcieńszą możliwą warstwę docieplenia (do 5 cm). Jedynie w 13 Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, Stan techniczny budynków jednorodzinnych ogrzewanych kotłami na paliwa stałe. Raport z badań, str. 20, Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, art. pt. Stan techniczny domów jednorodzinnych ogrzewanych węglem. Podsumowanie i komentarz do badań, str Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, Stan techniczny budynków jednorodzinnych ogrzewanych kotłami na paliwa stałe. Raport z badań, str Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, Stan techniczny budynków jednorodzinnych ogrzewanych kotłami na paliwa stałe. Raport z badań, str. 14, 35 13

14 10% budynków zastosowano docieplenie grubsze niż 10 cm są to głównie domy nowsze, budowane po 2000 roku 17. Rysunek 4. Grubość izolacji cieplnej w domach ogrzewanych węglem Źródło: Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, art. pt. Stan techniczny domów jednorodzinnych ogrzewanych węglem. Podsumowanie i komentarz do badań, str % badanych deklaruje posiadanie w budynku ocieplonego stropu lub poddasza. W przypadku ocieplenia stropów lub poddasza właściciele domów jednorodzinnych stosują zwykle znacznie grubsze warstwy materiału izolacyjnego niż ma to miejsce w przypadku ścian zewnętrznych, jednak w 16% budynków warstwa ocieplenia nie przekracza 9 cm. Średnia grubość ocieplenia przegród dachowych wynosi 15 cm, a w domach wybudowanych po 2000 roku kształtuje się na poziomie około 20 cm 18. Okna z szybami zespolonymi należą do standardowego wyposażenia również w budynkach ogrzewanych źródłami węglowymi. Wyposażenie domu w ten typ okien deklaruje ponad 90% badanych właścicieli budynków jednorodzinnych w analizowanym segmencie 19. Program poprawi sytuację osób o niskich dochodach Nie ma bezpośrednich informacji na temat wieku budynków jednorodzinnych w Polsce, jednak 65% budynków jednorodzinnych położonych jest na terenach wiejskich. Dominują tam budynki zdekapitalizowane i wiekowe, wśród których 21% zostało wybudowanych przed 1945 r., a 27% w latach Najwięcej budynków wiejskich sprzed 1945 r. znajduje się w zachodniej Polsce w województwach zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim, natomiast budynki z lat dominują w Polsce południowej i wschodniej w województwie podlaskim, mazowieckim, łódzkim, świętokrzyskim, podkarpackim, lubelskim i małopolskim 21 Program przyczyni się do poprawy warunków życia, szczególnie na terenach wiejskich Nie ma bezpośrednich informacji na temat wieku budynków jednorodzinnych w Polsce, jednak 65% budynków jednorodzinnych położonych jest na terenach wiejskich, gdzie 17 Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, art. pt. Stan techniczny domów jednorodzinnych ogrzewanych węglem. Podsumowanie i komentarz do badań, str Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, Stan techniczny budynków jednorodzinnych ogrzewanych kotłami na paliwa stałe. Raport z badań, str Przegląd Efektywności Energetycznej 2015, Stan techniczny budynków jednorodzinnych ogrzewanych kotłami na paliwa stałe. Raport z badań, str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str

15 dominuje własność osób fizycznych w przypadku 3 z 3,4 mln budynków, co stanowi 88% 22. Na terenach wiejskich dominują budynki zdekapitalizowane i wiekowe, wśród których 21% zostało wybudowanych przed 1945 r., a 27% w latach Najwięcej budynków wiejskich sprzed 1945 r. znajduje się w zachodniej Polsce w województwie zachodniopomorskim, lubuskim i dolnośląskim, natomiast budynki z lat dominują w Polsce południowej i wschodniej w województwie podlaskim, mazowieckim, łódzkim, świętokrzyskim, podkarpackim, lubelskim i małopolskim 24. Coroczne trzykrotne zwiększenie zakresu termomodernizacji budynków i poprawa efektywności energetycznej budynków powinny zapewnić korzyści szczególnie odbiorcom o niskich dochodach, zagrożonym ubóstwem energetycznym. Około 50 mln gospodarstw domowych w Unii jest dotkniętych ubóstwem energetycznym. (za: PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie wniosku dotyczącego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej (COM(2016)0761 C8-0498/ /0376(COD))) Program przyniesie korzyści gospodarcze Doświadczenia krajów ościennych wskazują, że program modernizacji budynków jednorodzinnych przynosi duże korzyści ekonomiczne w postaci: rozwoju MSP; poprawy warunków/komfortu życia; wzrostu wartości nieruchomości; trwałego niskoemisyjnego rozwoju obszarów wiejskich; zmniejszenia opłat za energię; zwiększenia udziału odnawialnych źródeł energii; zwiększenia wpływów do budżetu państwa w postaci podatków. Korzyści gospodarcze wynikające z wdrażania programu modernizacji zostały przedstawione w projekcie Krajowego Planu Działań na Rzecz Efektywności Energetycznej z maja 2017 roku: Prace termomodernizacyjne, jak również sprzedaż materiałów potrzebnych do tychże czynności wiąże się z podatkiem VAT (8% lub 23%), co może stanowić dodatkowy dochód Państwa. Inwestycje w efektywność energetyczną wykazują się pozytywnymi efektami fiskalnymi w formie zmniejszenia wydatków rządowych (np. zasiłki dla bezrobotnych, wypłaty w zakresie dobrobytu socjalnego oraz koszty energii w budynkach użyteczności publicznej), a także poprawą w zakresie przychodów do budżetu (dodatkowe podatki), chociaż należy się również liczyć z pewnym spadkiem przychodów wynikającym ze zmniejszenia zużycia energii. Działania termomodernizacyjne stwarzają również dodatkowe miejsca pracy. Warto podkreślić, że dodatkowe jedno miejsce pracy w zakresie robót termomodernizacyjnych może pośrednio pomóc stworzyć dodatkowo od dwóch do czterech miejsc pracy w zakresie działań wspomagających - produkcja, transport itd. (uwzględniając tzw. łańcuch dostaw). Zjawisko 22 ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str ZAMIESZKANE BUDYNKI. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań GUS str

16 to powinno wydatnie przyczynić się do zmniejszenia poziomu bezrobocia w kraju. Zapotrzebowanie na robotników będzie rozłożone na wszystkie poziomy kwalifikacji. W przypadku zatrudnienia bezpośredniego, zaistnieje popyt na nowych przedsiębiorców budowlanych, nowych profesjonalistów z wyższym wykształceniem (takich jak architekci i inżynierowie), wykwalifikowanych robotników (np. hydraulików, elektryków, malarzy) i na robotników niewykwalifikowanych. Zmniejszenie wydatków na utrzymanie budynków, powinno pozytywnie przełożyć się na sytuację gospodarczą kraju, co pozwoliłoby na dalsze zwiększanie zakresu podejmowanych prac termomodernizacyjnych, zarówno w sektorze państwowym, jak i prywatnym (efekt kuli śniegowej). Zaoszczędzone środki mogłyby również pozwolić na dalsze inwestycje w nowoczesne rozwiązania w budownictwie. ( ) Poprawa zdrowia ludności (ale także wzrost poczucia komfortu ludzi przebywających w budynkach) będąca pośrednim skutkiem prac termomodernizacyjnych stanowi bardzo istotną korzyść w ujęciu globalnym. Wydatki na ochronę zdrowia (nawet w formie pośredniej) należy traktować jako inwestycje, z której następnie społeczeństwo oraz poszczególne jednostki odnoszą korzyści. Do korzyści z inwestycji w obszarze ochrony zdrowia społeczeństwa należą między innymi: - wzrost oczekiwanej długości życia, - większa wydajność osób pracujących, - niższe koszty przedsiębiorstw z tytułu nieobecności pracowników z powodu choroby, - mniejsza liczba osób pracujących przebywających na zwolnieniach lekarskich, - mniejsza ilość osób przebywających na rentach, - wyższe zarobki z tytułu mniejszej absencji pracowników, - wzrost PKB. Niższe poziomy emisji zanieczyszczeń są jednym z efektów zakończonego procesu renowacji budynków. Co oczywiste zmniejszenie zużycia energii prowadzi bezpośrednio do zmniejszenia koniecznych poziomów jej wytwarzania oraz emisji zanieczyszczeń. Korzyści te są istotne dla społeczeństwa jako ogółu, ale także mogą mieć pozytywny wpływ na indywidualnych inwestorów rozważających prace modernizacyjne w budynku. Polska, pomimo posiadania dużej ilości własnych surowców energetycznych, nie jest całkowicie niezależna od ich importu. Bezpieczne dostawy ropy naftowej i gazu ziemnego są gwarancją niezakłóconego i stabilnego rozwoju polskiej gospodarki. Prace termomodernizacje budynków skutkujące znacznym zmniejszeniem całkowitego zużycia przez nie energii wpływają bezpośrednio na większe bezpieczeństwo energetyczne kraju. Jednocześnie prace modernizacyjne powinny wiązać się z lepszym wykorzystaniem krajowych zasobów energii, poprzez dążenie do najbardziej efektywnego energetycznie wykorzystania pozyskanych surowców. 16

17 Program przyczyni się do rozwoju polskiej innowacyjności Rządowe programy o dużej skali wpływają na rynek, a często przyczyniają się do rozwoju innowacyjnych technologii lub całkiem nowych rynków. W tabeli poniżej omówiono potencjał rozwoju i innowacji dla poszczególnych technologii wykorzystywanych w modernizacji budynku. Tabela 2. Potencjał rozwoju innowacyjnych technologii wynikającego z wprowadzenia KPMB Potencjał Technologia Komentarz innowacyjny Gazowe techniki grzewcze Duży Możliwy rozwój rynku polskich producentów urządzeń gazowych, wewnętrzny popyt może przyczynić się również do wzrostu eksportu Węglowe techniki grzewcze Bardzo duży Możliwy rozwój rynku polskich producentów urządzeń gazowych, wewnętrzny popyt może przyczynić się również do wzrostu eksportu Małe technologie oczyszczania spalin Duży Zależny od presji rynku na wykorzystywanie paliw stałych Techniki czystego węgla Średni Potencjał zależny od struktury wsparcia w przypadku dotacji do wysokiej jakości kotłów węglowych z systemem oczyszczania ta presja będzie niewielka Utylizacja odpadów z małych kotłowni opalanych węglem Rozwój inteligentnych budynków Rozwój technologii budowlanych dedykowanych do potrzeb budynków jednorodzinnych Budowanie infrastruktury do zarządzania popytem Innowacje finansowe Źródło: opracowanie własne IEŚ, 2017 Średni Potencjał zależny od struktury wsparcia w przypadku dotacji do wysokiej jakości kotłów węglowych z systemem oczyszczania ta presja będzie niewielka Bardzo duży Duży Bardzo duży Bardzo duży przy odpowiedniej skali, przy małej skali znikomy Uwarunkowany w oczywisty sposób kryteriami doboru projektów Presja cenowa i konkurencja na dużym rynku będą sprzyjać powstawaniu nowych koncepcji produktów, np. zintegrowanych systemów prefabrykowanych Uwarunkowany w oczywisty sposób kryteriami doboru projektów oraz udziałem sektora energetycznego (infrastruktura odbioru) Program przyczyni się do powstania innowacyjnych produktów finansowych opartych na gwarancjach BGK, ewentualnych dotacjach krajowych, regionalnych, lokalnych, kredytach komercyjnych oraz białych certyfikatach 17

18 Przykładem sukcesu w rozwoju innowacyjnych technologii jest np. zaangażowanie rządu w promocję kolektorów słonecznych, w wyniku którego Polska w roku 2013 stała się europejskim liderem w produkcji tych urządzeń: ( ) Rzecznik Funduszu poinformował, że w porównaniu z 2010 rokiem, w 2011 r. produkcja i sprzedaż kolektorów w Polsce wzrosła o ok. 70 proc. "Rynek kolektorów słonecznych, jako jedyny w Polsce segment energetyki odnawialnej, zanotował tak duży wzrost" - podkreślił Maziarz. Wraz ze wzrostem produkcji kolektorów w naszym kraju, powstały nowe zakłady pracy, które zatrudniły dodatkowych pracowników. "Między innymi cztery firmy z tej branży były laureatami projektu GreenEvo, promującego polskie zielone technologie" - zauważył Maziarz 25. Program przyniesie przychody do budżetu W przypadku programu renowacji budynków jednorodzinnych w Czechach każdy zainwestowany milion koron przyczynia się do wzrostu PKB o 3,56 mln CZK, natomiast w przypadku głębokiej modernizacji wzrost wyniósł 3,43 mln CZK. Przychody do budżetu wyniosły adekwatnie 1,20 m. CZK i 1,16 m. CZK 26. W przypadku programu realizowanego przez KfW w Niemczech każde 1 zainwestowane w program przyniosło wpływ do budżetu na poziomie 4-5. Jest to wynik osiągnięty w ramach dofinansowania do remontów budynków jednorodzinnych oraz budowy nowych domów 27. W Czechach koszt remontu wynosi około 121 tys. zł 28, natomiast w Polsce około 80 tys. zł, zatem wpływy do budżetu w ramach polskiego programu dofinansowania do remontów budynków jednorodzinnych powinny być wyższe (na 1 zainwestowaną złotówkę około 1,5 zł zwrotu). Program przyczyni się do poprawy jakości powietrza na obszarze całego kraju Budynki jednorodzinne są największym źródłem emisji zanieczyszczeń powietrza w sektorze budownictwa mieszkalnego Should the government invest in energy efficiency of buildings? Macroeconomic impact assessment, Executive Summary, May 2012, Chance for Buildings 27 Prezentacja: KfW promotional programs for resdential buildings. Bank aus Verantwortung. 28 Mail od czeskiego NFOŚ wyliczenie w excelu 18

19 Rysunek 5. Mapa zanieczyszczenia benzo[a]pirenem w Europie źródło: Komisja Europejska. Dane z 2012 roku Sześć z dziesięciu europejskich miast z największą liczbą dni z przekroczeniem norm dobowych dla stężeń PM10 znajduje się w Polsce. Rysunek 6. Benzoalfapiren w poszczególnych miastach w 2013 r. Źródło:Dane WIOŚ w Krakowie, WIOŚ w Warszawie oraz brytyjskiego Departamentu Środowiska, Żywności i Spraw wiejskich (DEFRA) 19

20 Rysunek 7. Średnie miesięczne stężenie pyłu PM10 w Krakowie w latach źródło: Na podstawie danych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, IEŚ Powyższy rysunek jest kluczowy dla zrozumienia problemu przekroczeń poziomu zanieczyszczeń w miesiącach, w których ogrzewa się budynki w miesiącach zimowych stężenie zanieczyszczeń w powietrzu jest cztero-, pięciokrotnie wyższe niż w lecie. Program zmobilizuje finansowanie własne właściciele budynków jednorodzinnych przy podejmowaniu decyzji o modernizacji nie kierują się jedynie względami finansowymi, a potrzebą wykonania remontu! Skuteczne wprowadzenie programu sprawi, że zmienią się preferencje konsumenckie i postawy, a także, ze względu na powszechność, zmniejszą się koszty transakcyjne. Właściciele budynków jednorodzinnych przy podejmowaniu decyzji o modernizacji lub remoncie rzadko kierują się bezpośrednią korzyścią finansową (chęcią zysku), a zdarza się, że biorą pod uwagę inne względy, np. ochrony środowiska. Przy odpowiedniej zachęcie jest możliwe wytworzenie swoistej mody na działania prośrodowiskowe. Dobrym przykładem jest masowa instalacja kolektorów słonecznych w Polsce inwestycja, która pomimo znacznego dofinansowania była de facto nieopłacalna. Polacy po prostu chcieli mieć takie urządzenie na dachu swojego domu. Tabela 3. Średnie koszty wybranych, typowych prac remontowych w budynku jednorodzinnym Typ inwestycji Ocieplenie ścian budynku Remont dachu wraz z ociepleniem Wymiana drzwi zewnętrznych Średni oczekiwany koszt Odsetek budynków, w których wskazano dany typ inwestycji za najpilniejszy Liczba budynków w Polsce, w których wskazano dany typ inwestycji za najpilniejszy Oczekiwany globalny koszt inwestycji zł 14,7% zł zł 19,0% zł zł 3,7% zł Wymiana okien Remont kuchni/łazienki Modernizacja instalacji grzewczej zł 3,5% zł zł 8,9% zł zł 20,1% zł 20

21 wraz z wymianą kotła grzewczego Razem zł Źródło: Opracowanie własne IES/CEM, 2017 (raport z badań w trakcie opracowywania) Tabela przedstawia koszty wybranych prac modernizacyjnych. Program modernizacji budynków przyczyni się do zmniejszenia tzw. ubóstwa energetycznego Ubóstwo energetyczne to trudność w zaspokojeniu podstawowych potrzeb energetycznych w miejscu zamieszkania za rozsądną cenę. Składa się na nie utrzymanie standardu ciepła i zaopatrzenia w pozostałe rodzaje energii służące zaspokojeniu, w adekwatny sposób, podstawowych potrzeb funkcjonowania biologicznego i społecznego członków gospodarstwa domowego 29. Ubóstwo energetyczne można rozpatrywać według definicji absolutnej, opartej o próg 10% wydatków energetycznych w stosunku do dochodu, którym dysponuje gospodarstwo domowe. Tak więc, jeśli wydatki gospodarstwa domowego przekraczają 10% jego dochodów, to jest ono dotknięte ubóstwem energetycznym. Według tej definicji problem ubóstwa energetycznego najbardziej dotyczy Polski południowej i wschodniej w województwach podkarpackim (61% mieszkańców), świętokrzyskim (60,5%), lubelskim (54,7%), małopolskim (53,4%) i podlaskim (51,2%), gdzie dominują tereny wiejskie i ludność o niskich dochodach. Ogółem na terenach wiejskich w Polsce 64% mieszkańców jest uboga energetycznie. Ze względu na rodzaj, okres budowy i typ własności budynku, poziom ubóstwa energetycznego w Polsce jest najwyższy dla budynku jednorodzinnego wolnostojącego (71,4%), wybudowanego w latach i będącego własnością osoby fizycznej. Rysunek 8. Poziom ubóstwa energetycznego w poszczególnych rodzajach budynków 100% 80% 60% 40% 20% 0% wielo. j. szer. j. woln. Gospodarstwa dotknięte ubóstwem Źródło: opracowanie własne na podstawie D. Owczarek, A. Miazga, Ubóstwo energetyczne w Polsce definicja i charakterystyka społeczna grupy, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa Tabela 4. Ubóstwo energetyczne w Polsce charakterystyka demograficzna Typy gospodarstw domowych według wyszczególnionych kryteriów Poziom ubóstwa energetycznego (%) 29 D. Owczarek, A. Miazga, Ubóstwo energetyczne w Polsce definicja i charakterystyka społeczna grupy, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa

22 Klasa miejscowości zamieszkania Miasto 500 tys. mieszk. i więcej 19, tys. mieszkańców 27, tys. mieszkańców 27, tys. mieszkańców 32,9 poniżej 20 tys. mieszkańców 43,3 Wieś 64,1 Województwo dolnośląskie 34,9 Rodzaj budynku Okres wybudowania budynku kujawsko-pomorskie 47,0 lubelskie 54,7 lubuskie 43,9 łódzkie 47,0 małopolskie 53,4 mazowieckie 40,1 opolskie 46,3 podkarpackie 61,0 podlaskie 51,2 pomorskie 33,4 śląskie 36,5 świętokrzyskie 60,5 warmińsko-mazurskie 42,5 wielkopolskie 43,7 zachodniopomorskie 35,2 wielorodzinny 20,8 jednorodzinny w zabudowie szeregowej 47,8 jednorodzinny wolnostojący 71,4 przed 1946 rokiem 47,6 w latach ,7 w latach ,6 w latach ,8 w latach ,8 po 2006 roku 24,3 Rodzaj osoby fizycznej 46,5 22

23 własności spółdzielni mieszkaniowej 23,6 gminy, Skarbu Państwa, zakładu pracy 30,5 towarzystwa budownictwa społecznego 24,2 innego podmiotu 38,7 źródło: D. Owczarek, A. Miazga, Ubóstwo energetyczne w Polsce definicja i charakterystyka społeczna grupy, Instytut na Rzecz Ekorozwoju, Warszawa 2015, str Kluczowe elementy KPMB Dla realizacji nadrzędnego celu programu, którym jest modernizacja budynków jednorodzinnych (definicja modernizacji została przedstawiona na stronie 9, szersze omówienie wagi celu modernizacji znajduje się na stronie 23), program powinien posiadać następujące cechy/elementy: Jasny cel: modernizacja budynków jednorodzinnych Kluczowym, głównym działaniem powinna być informacja, promocja i edukacja. Zintegrowanie informacji i promocji - informacja internetowa (integracja z serwisami lokalnymi, z serwisami producentów materiałów i urządzeń, dystrybutorów, hurtowni, zrzeszeń branżowych itd.). Atrakcyjność Powszechność i dostępność Prostota znajdująca swoje odbicie w niskich kosztach transakcyjnych Kompleksowość Dodatkowość Stabilność Samouczenie wpisana zdolność samouczenia, poparta rzetelną procedurą oceny. Kontrola (wyrywkowa, na zasadzie statystycznej). Precyzja dotacje powinny być precyzyjnie ogniskowane (ludzie starsi, o niskich dochodach, problemy związane z ochroną środowiska niska jakość powietrza, globalne ocieplenie, rewitalizacja) Skuteczność powinien skutecznie wykorzystywać wszystkie istniejące skuteczne kanały dystrybucji (gminy, banki, wykonawcy) Zintegrowanie działań działania wszelkich zaangażowanych instytucji rządowych oraz regionów powinny być ze sobą zintegrowane (tak aby z jednej strony wykorzystać wszelkie istniejące możliwości, a z drugiej nie powielać finansowania). Pożądane będzie zaangażowanie i uzaangażowanie firm państwowych: firmy państwowe partnerami strategicznymi (Poczta Polska, Bank PEKAO, 4 spółki dystrybucyjne, PGNiG). Jasny cel: modernizacja zaniedbanego sektora budynków jednorodzinnych Modernizacja to więcej niż remont, to udoskonalenie i dostosowanie budynku do nowej funkcji. W przypadku Polski modernizacja starego budynku to jednak znacznie więcej to pozbycie się dziedzictwa socjalizmu, czyli bylejakości wykonania, bardzo złej jakości materiałów, stosunkowo wysokiej energochłonności i wysokiej emisyjności pochodzącej z 23

24 niskiej jakości paliw stałych wykorzystywanych do ogrzewania budynków (pod względem zanieczyszczeń pyłowych, jak i gazów cieplarnianych). Rysunek 9. Potrzeby inwestycyjne właścicieli budynków jednorodzinnych Proszę powiedzieć, które z następujących prac remontowych należałoby przeprowadzić w Pana(i) domu? Modernizacja instalacji grzewczej wraz z wymianą kotła Remont dachu wraz z ociepleniem Ocieplenie ścian budynku Remont kuchni/łazienki Wymiana drzwi zewnętrznych Wymiana okien Żadne 34,1% 39,2% 31,7% 26,5% 24,1% 27,6% 26,0% 22,5% 27,6% 17,6% 19,1% 16,9% 11,1% Ogółem 11,0% 11,1% Miasto 7,1% Wieś 8,6% 6,4% 30,2% 29,1% 30,7% Źródło: Badania CATI 2017 r.; Podstawa N=1000; opracowanie CEM na zlecenie IEŚ Większość polskich budynków jednorodzinnych wymaga gruntownej modernizacji remontu instalacji grzewczej, dachu, czy remontu łazienki. Modernizację domu (czyli gruntowny remont i stosowne udoskonalenia) wykonuje się co kilkanaście, kilkadziesiąt lat, a rozwiązania, które zostaną obecnie zastosowane, trwać będą przez całe lata. Właśnie z tego powodu prace modernizacyjne powinny promować nowe, nowoczesne rozwiązania techniczne. Dzięki programowi modernizacji powinny nastąpić: Wyrównanie warunków życia w mieście i na wsi; Znacząca poprawa stanu technicznego budynków; Poprawa komfortu życia; Trwałe zmniejszenie wpływu na środowisko; Poprawa estetyki doradztwo i zalecenia gminne. Informacja/edukacja/zmiana postaw Podstawowym produktem, który państwo powinno zapewnić wszystkim obywatelom, jest dobra informacja inwestycyjna oraz promocja samego programu. Innymi słowy: 24

25 Każdy obywatel planujący remont powinien wiedzieć, gdzie uzyskać wiarygodną informację (nieobarczoną chęcią sprzedaży określonych technologii) oraz gdzie uzyskać wsparcie w finansowaniu planowanej inwestycji. Istnieje zasadnicza różnica pomiędzy informacją dla inwestora a promocją. Celem informacji dla inwestora jest pomoc w określeniu optymalnego zakresu działań, harmonogramu, dostosowaniu zakresu do możliwości finansowych. Informacja o programie ma na celu zwrócenie uwagi właścicieli budynków jednorodzinnych na wagę problemu i pokazanie korzyści z modernizacji: Należy założyć, że wiele prac modernizacyjnych finansowanych będzie we własnym zakresie, praktycznie bez żadnego udziału finansowego państwa. Inwestorzy wykonujący modernizację, remont kompleksowy albo remont częściowy we własnym zakresie powinni mieć możliwość uzyskania informacji o możliwości uzyskania ulgi modernizacyjnej, kredytu i ewentualnej dotacji. Informacja o technologiach za informację o technologiach powinny być odpowiedzialne organizacje branżowe, które powinny zadbać o to, żeby żaden producent nie został wyróżniony. Produkty finansowe powinny być promowane przez Bank Gospodarstwa Krajowego oraz banki uczestniczące w programie. Informacja powinna docierać do wszystkich zainteresowanych poprzez wszystkie kanały informacyjne. Administratorzy programu powinni skupić się na kontrolowaniu osiągnięcia celu informacyjnego. Sposobem na skłonienie inwestorów do wizyty u doradcy może być np. rabat na urządzenia po pokazaniu wydrukowanego przez doradcę materiału informacyjnego. Koncepcja doradcy modernizacyjnego Doradca jest de facto sprzedawcą produktu (program jest produktem, posiadającym zdefiniowaną grupę celową, kanały dystrybucji, identyfikację graficzną itd.). Sprzedaż programu powinna być wsparta poprzez produkty IT jak np. interaktywne checklisty które pomogą w prosty sposób zidentyfikować i określić potrzeby inwestycyjne. Doradca powinien określić potrzeby inwestora, wydrukować materiały informacyjne i promocyjne, które z kolei powinny pomóc w dobraniu odpowiednich technologii. Doradca powinien udostępnić także listę certyfikowanych, rekomendowanych wykonawców (np. takich, którzy przeszli obowiązkowe szkolenie w ramach programu) i materiałów, podać informacje o finansowaniu. Doradztwo inwestycyjne powinno obejmować dwa poziomy: Bezpłatna pomoc w określeniu zakresu inwestycji oraz dostarczenie informacji o możliwej pomocy finansowej a także dostarczenie listy kwalifikowanych materiałów, urządzeń i wykonawców. Każdy klient dostanie unikalny numer (połączony z numerem PESEL, każda nieruchomość korzystająca z wsparcia uzyska indywidualny numer (połączony z adresem). Dla osób, które będą chciały uzyskać pełniejszą, bardziej pracochłonną, złożoną i kosztowną pomoc, możliwa będzie organizacja płatnego doradztwa umówienie z certyfikowanym doradcą, inspektorem budowlanym, kierownikiem budowy, konstruktorem, architektem. Dla każdej z tych grup zostanie stworzony regulamin. 25

26 Każdy klient będzie mógł zalogować się do portalu i ocenić usługi oraz materiały. Listy i oceny powinny być moderowane. Atrakcyjność Program powinien być atrakcyjny dla końcowego klienta zarówno pod względem oferty jak i promocji. Atrakcyjność programu to cecha, którą trudno skwantyfikować, ale która ma zasadniczy wpływ na indywidualne decyzje inwestycyjne. Powszechność i dostępność Program powinien obejmować swoim zasięgiem obszar całego kraju i być powszechnie dostępny każdy właściciel budynku jednorodzinnego będzie mógł z niego w mniejszym lub większym stopniu skorzystać. - doradztwo modernizacyjno-remontowe - kredyty (dla osób posiadających zdolność kredytową). Prostota Program powinien być prosty zarówno dla instytucji wdrażających, jak i dla klienta. Audyt energetyczny dla budynku jednorodzinnego jest kosztowny; zamiast audytu powinna być dostarczana porada inwestycyjna najlepiej przez emerytowanych majstrów, inżynierów itd. Rezygnacja z audytu energetycznego uzasadniona jest dodatkowo tym, że mówimy o modernizacji, a nie o termomodernizacji liczenie opłacalności generalnego remontu dachu czy łazienki po prostu nie ma sensu. Natomiast nie należy rezygnować z doradztwa, które powinno promować kompleksowość, integralność, zagadnienia związane z ochroną środowiska. Elementem prostoty powinny być listy kwalifikowanych materiałów, urządzeń i technologii publikowanej na stronie NFOSIGW. 30 Dodatkowość Program nie powinien koncentrować się na działaniach, które i tak by miały miejsce, ale na takich, które bez publicznych pieniędzy byłyby trudne do zrealizowania. Dodatkowość powinna być rozumiana jako: Skłonienie do modernizacji (dostępność atrakcyjnego kredytu, ulga remontowa), Skłonienie do działań kompleksowych i rezygnacja z działań cząstkowych (dostępność atrakcyjnego kredytu, ulga remontowa), Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych (dotacje ekologiczne). Założeniem powinno być to, że im większa dodatkowość, tym większe wsparcie

27 Mierzalnym efektem powinno być zwiększenie ilości modernizacji budynków, zwiększenie zakresu przeprowadzanych prac, zmniejszenie wpływu na środowisko. Zaangażowanie firm państwowych Państwo polskie utrzymało (albo nawet ostatnio wzmocniło) udział w sektorach posiadających dogodny dostęp do sektora detalicznego. Do głównych firm państwowych posiadających dostęp do klientów rozproszonych należą: Poczta Polska Bank PKO Energetyczne półki dystrybucyjne PGNIG Publiczne radio i telewizja. W w/w firmach państwo posiada pakiety kontrolne, a zatem można stworzyć produkt, który będzie mógł być sprawnie dystrybuowany przez instytucje państwowe, np. wspólnie z samorządami. Udział instytucji państwowych mógłby z jednej strony zapewnić zainteresowanie firm, ale z drugiej strony mógłby również w większym zakresie umożliwić transparentność kosztów. Udział spółek energetycznych i PGNIG może również przyśpieszyć a czasami wręcz umożliwić realizację przedsięwzięć sprzyjających poprawie jakości powietrza gaz i energia elektryczna (w miejscach, gdzie nie ma gazu) to główne alternatywy dla wysokoemisyjnego ogrzewania węglowego. Mierzalnym efektem powinno być zwiększenie ilości modernizacji budynków, zwiększenie zakresu przeprowadzanych prac, zmniejszenie wpływu na środowisko. Kontrola Kontrola powinna odbywać się przede wszystkim na dwóch poziomach: Realizacja programu czyli sprawdzanie, jak program jest wdrażany i w jaki sposób mógłby być optymalizowany. Optymalizacja ma duże znaczenie, choćby z tego względu, że program ma tworzyć i kształtować rynek, a podstawową cechą wolnego rynku jest dynamika. Program powinien uważnie śledzić rynek i nieco wyprzedzać jego zmiany (jeśli to jest oczywiście możliwe). Kontrola na poziomie klienta powinna sprawdzać dwa aspekty: skuteczność programu (kryteria skuteczności powinny być oddzielnie określane dla całego programu oraz podprogramów dedykowanych np. zmniejszania zanieczyszczenia powietrza) i nadużycia. Kontrola nadużyć jest bardzo ważna powinna szybko wyłapywać nieprawidłowości i karać, ale w taki sposób, żeby nie zniechęcać do rozpoczęcia inwestycji. 27

28 Kompleksowość ujęta w prostym planie modernizacyjnym Program i realizowane w ramach programu inwestycje powinny bezwzględnie obejmować trzy grupy działań/technologii/produktów: a) wymianę źródła ciepła połączoną z wymianą instalacji grzewczej i zastosowaniem automatyki, wymianę źródła ciepła połączoną z modernizacją instalacji grzewczej i zastosowaniem urządzeń dedykowanych dla automatycznej regulacji temperatury oraz właściwego rozdziału medium grzejnego prowadzących do eliminacji emisji, b) poprawę izolacyjności przegród zewnętrznych budynku prowadzącą do dalszego zmniejszenia zapotrzebowania na energię i zmniejszenie kosztów eksploatacyjnych, oraz c) wszelkie inne zaplanowane prace remontowe i modernizacyjne. Rysunek 10. Priorytety modernizacyjne właścicieli budynków jednorodzinnych w Polsce, Źródło: Badania własne IEŚ/CEM, 2017 Powyższy wykres przedstawia priorytety remontowe Polaków wynika z niego na przykład, że jedną z najpilniejszych potrzeb inwestycyjnych jest remont dachu wraz z jego ociepleniem. Sztuczne rozdzielenie tych inwestycji i wykonanie tylko ocieplenia nie ma sensu choćby dlatego, że uszkodzone pokrycie może doprowadzić do zamoknięcia izolacji i utraty cech izolacyjnych. Podobnie ma się rzecz z remontem kuchni remont kuchni powinien podążać za remontem instalacji cieplnej np. po założeniu nowego, niskotemperaturowego ogrzewania podłogowego (w łazience lub kuchni) zwykle całe pomieszczenie nadaje się do remontu. Te dodatkowe prace nie powinny być dofinansowywane z funduszy ochrony środowiska, ale powinna istnieć możliwość ich preferencyjnego finansowania. Z punktu widzenia indywidualnego inwestora promowane kompleksowe podejście powinno być wspierane przez plan modernizacji. Plan (przygotowany przez indywidualnego inwestora) powinien zawierać wszystkie istotne prace rozłożone na etapy, przy czym należy również uwzględnić optymalizację inwestycji wynikającą z przejścia na inne paliwo. Przykładem może być zastosowanie pomp ciepła lub innego ogrzewania elektrycznego, co z 28

29 kolei uzasadnia zastosowanie ambitniejszych rozwiązań izolacyjnych, a te mogą wiązać się z koniecznością stosowania nowoczesnej automatyki i gruntownej modernizacji wentylacji. Plan inwestycyjny nie powinien być obszernym dokumentem, raczej powinien być prostą ilustracją, np. w formie diagramu Gantta. Powinien również umożliwić pokazanie inwestorowi pełnej gamy możliwości i korzyści płynących z wykonania kompleksowej modernizacji. Plan inwestycyjny powinien zawierać również dodatkowe elementy, które poprawią/zmienią funkcjonalność budynku i zwiększą komfort życia mieszkańców, ale niekoniecznie wpływają na poprawę efektywności energetycznej np. adaptacja budynku do potrzeb osób starszych, remont dachu, remont łazienki lub kuchni, czy instalację systemu zarządzania wodą (deszczówka, szara woda itd.). Głównym celem uwzględnienia dodatkowych inwestycji jest umożliwienie Polakom dokonania radykalnej poprawy warunków życia, przy zwiększonym wysiłku inwestycyjnym. Rolą państwa jest poprawa dostępności dogodnego finansowania, np. poprzez standaryzację i upraszczanie procedur, gwarancje rządowe, pomoc/doradztwo przy przygotowywaniu planów inwestycyjnych. Kompleksowe inwestycje powinny być przeprowadzone możliwie jednocześnie, tak aby inwestor nie musiał prowadzić remontu latami i aby osiągnąć jak największą korzyść wynikającą ze zmniejszenia zużycia energii. Dla budynków jednorodzinnych Plan modernizacji powinien zastąpić audyt energetyczny. W zakresie modernizacji mającej na celu m.in. ograniczenia niskiej emisji, warto zaproponować konieczność zaangażowania władz lokalnych. Takie inwestycje powinny być przeprowadzone obszarowo, a nie punktowo, żeby osiągnąć widoczny cel czyli nie jeden budynek w środku osiedla czy wsi, ale całe osiedle/część lub cała wieś. Integracja ze zmianami prawnymi Podstawą działań związanych z likwidacją problemu zimowej niskiej emisji (smogu) jest zmniejszenie emisji pyłów i benzoalfapirenu przez budynki jednorodzinne. Skuteczne osiągnięcie powyżej zdefiniowanego celu możliwe jest przede wszystkim przez zmiany prawne, prowadzące do uniemożliwienia spalania niskiej jakości paliw w wysokoemisyjnych źródłach ciepła (normy na paliwa stałe, wdrożenie Ecodesignu itd.). Strategia, która nie obejmie zmian prawnych na poziomie krajowym i regionalnym będzie nie tylko nieefektywna, ale niezwykle droga (vide dawny krakowski program wymiany kotłów gdy jeden krakowianin wymieniał kocioł węglowy na nowy gazowy, w tym samym czasie kilku innych montowało kotły węglowe, zwykle przestarzałe technologicznie). Polska popularność spalania węgla najgorszej jakości, odpadów kopalnianych i odpadów komunalnych spowodowana jest nie tylko biedą i niską ceną tych paliw, ale również powszechnym brakiem świadomości mieszkańców i stosunkowo niską wrażliwością związaną z dbaniem o środowisko. W kompleksowym podejściu konieczna jest likwidacja problemu u źródła. W rejonach szczególnie zagrożonych (tzw. hotspoty) zmniejszanie emisji zanieczyszczeń powinno następować w podobny sposób jak w Małopolsce czy na Śląsku przede wszystkim poprzez zakaz palenia paliwami stałymi w wysokoemisyjnych paleniskach. Na pozostałym obszarze kraju konieczne jest wprowadzenie norm na paliwa stałe i zakaz sprzedaży odpadów kopalnianych. Na obszarze całego kraju wszystkie kotły powinny zostać stopniowo 29

30 wymienione na niskoemisyjne źródła ciepła (niskoemisyjne kotły węglowe V klasy, kotły gazowe). Kompleksowość technologiczna Ważnym elementem kompleksowej modernizacji jest integracja wymiany źródła z zastosowaniem automatyki regulacji temperatury i rozdziału medium dla każdego odbiornika wraz ze zwiększeniem izolacyjności przegród zewnętrznych budynku. Wymiana źródła zawsze wiąże się z poważnym wydatkiem inwestycyjnym, a także często ze wzrostem wydatków eksploatacyjnych. Poprawa charakterystyki cieplnej budynku i jednoczesna wymiana źródła umożliwia optymalizację kosztów ogrzewania oraz zastosowanie nowoczesnej automatyki, zastosowanie wysokosprawnej instalacji. W ciepłym budynku, w którym zużywa się niewiele energii, bardziej opłaca się stosować droższe, ale czystsze źródła i paliwa - np. nowoczesne ogrzewanie gazowe i elektryczne. Kompleksowość użytkowa uwzględnienie dodatkowych potrzeb inwestycyjnych Kolejnym elementem kompleksowości jest uwzględnianie dodatkowych potrzeb inwestycyjnych na przykład wymiany pokrycia dachowego przy okazji remontu dachu. Remont dachu jest świetnym przykładem ułomności obowiązującej koncepcji termomodernizacji. Ocieplenie dachu powinno często wiązać się z jego generalnym remontem hermetyzacją, położeniem paroizolacji, wymianą pokrycia. Te prace, chociaż konieczne, nie przynoszą korzyści energetycznych. Zatem potencjalny inwestor, który mógłby być zainteresowany kompleksowym remontem dachu, albo zatrzymuje się w połowie drogi tylko ocieplając dach, albo nie wykonuje inwestycji wcale, czekając na przypływ gotówki. Wybór kluczowych grup docelowych dla KPMB Aby skutecznie wdrożyć program, należy wybrać grupę osób, do których chcemy dotrzeć z programem. Przy wyborze grupy należy zastosować jak najbardziej obiektywne kryteria, które pozwolą na ocenę dokonanego wyboru. Pod uwagę wzięto następujące grupy potencjalnych odbiorców: Osoby planujące wykonanie kompleksowego remontu swojego domu; Osoby mieszkające na terenach o szczególnie złej jakości powietrza, przede wszystkim posiadające wysokoemisyjne instalacje grzewcze (hotspots); Osoby starsze; Osoby zagrożone ubóstwem, żyjące w złych warunkach, dla których opłacenie rachunków stanowi poważny problem. 30

31 Rysunek 11. Grupa beneficjentów programu źródło: opracowanie własne, IES Poniżej w tabeli zestawiono kryteria oceny i wyboru grupy docelowej: Tabela 5. kryteria oceny i wyboru grupy docelowej Remont cząstkowy Remont kompleksowy Zagrożenie emisyjne Obszar oddziaływania ogólnokrajowy ogólnokrajowy lokalny/ ogólnokrajowy Relatywna liczebność grupy największa bardzo duża duża Potencjał finansowania remontu we własnym zakresie Potencjał promocji rozwiązań prowadzących do zastosowania ambitnych działań Zagrożenie tzw. locking effect (remont zbyt płytki, niodpowiadający standardom) Możliwość utrzymania postaw wykreowanych przez program po zakończeniu wsparcia finansowego Presja regulacyjna brak brak/częściowa wymagania dla budynków przebudowywa nych Zagrożenie ubóstwem lokalny/ ogólnokraj owy duża/średn ia bardzo duży średni mały 31 bardzo mały duży bardzo duży??? brak duże bardzo duże duże brak duża duża duża brak prawodawstwo dotyczące kotłów i jakości węgla Możliwość zaangażowania duża duża średnia mała 31 Ze względu na atrakcyjność opalania tanim węglem i odpadami komunalnymi 31

32 producentów i instalatorów do promocji wysokich standardów Zdolność kredytowa Emisyjność budynku Potencjał innowacyjności Źródło: Opracowanie własne IES, 2017 bardzo duża (dotyczy niewielkich inwestycji) duża/średnia/bar dzo duża średni/ duży w zakresie niektórych technologii bardzo duża (szczególnie opalanych paliwem wysokoemisyjny m) średnia trudno określić bardzo mała średni/ duży w zakresie niektórych technologii bardzo duża (szczególnie opalanych paliwem wysokoemisyjny m) średni/ duży w zakresie niektórych technologii Podstawową grupą, do której adresowany jest Krajowy Program Modernizacji budynków są właściciele niezmodernizowanych budynków jednorodzinnych (to znaczy takich, w których należy przeprowadzić kompleksową modernizację), posiadający środki własne lub zdolność kredytową potrzebną na sfinansowanie inwestycji/przeprowadzenie remontu, przede wszystkim ogrzewający swoje budynki wysokoemisyjnymi źródłami ciepła. bardzo duża mały Wybór tej grupy podyktowany jest tym, że efekt ekonomiczny i ekologiczny będzie osiągnięty relatywnie najmniejszym kosztem (kompleksowa modernizacja jest najbardziej efektywna). W wybranej grupie docelowej nie znajdują się właściciele budynków opalanych węglem na obszarach wysokoemisyjnych, dla których ze względu na znikomy koszt paliwa nie opłaca się wykonywać inwestycji dla tych osób potrzebne jest dodatkowe wsparcie, uzupełnione poprzez instrumenty legislacyjne i administracyjne, takie jak lokalny zakaz palenia węglem niskiej jakości. Niski koszt odpadów kopalnianych, sprzedawanych jako tani węgiel sprawia, że: Rzeczywista, wysoka cena wykorzystania tego paliwa, uwzględniająca również koszty środowiskowe, a przede wszystkim zdrowotne, przenoszona jest na całe społeczeństwo; Poprzez używanie takich odpadów (kopalnianych lub komunalnych) działania modernizacyjne stają się całkowicie nieopłacalne, a osoby spalające zasiarczone węgle, zużyty olej silnikowy bądź odpady komunalne nie mają motywacji do modernizacji systemów grzewczych czy zwiększania izolacyjności przegród zewnętrznych. 32

33 Rysunek 12. Budynek przed modernizacją Źródło: Efektywność Energetyczna w Polsce, przegląd 2015, Instytut Ekonomii Środowiska (IEŚ), Kraków 2016, str. 69 Rysunek 13. Budynek po modernizacji Źródło: Efektywność Energetyczna w Polsce, przegląd 2015, Instytut Ekonomii Środowiska (IEŚ), Kraków 2016, str. 69 Struktura programu W ramach KPMB dla wybranej grupy docelowej powinny być dostępne: Wsparcie inwestora informacje o najodpowiedniejszych rozwiązaniach technicznych i możliwych opcjach finansowych; Ulga modernizacyjna; Tanie, bardzo bezpieczne kredyty gwarantowane przez państwo za pośrednictwem BGK; opis podobnych produktów znajduje się w rozdziale Aneks 7. Linie kredytowe Banku Gospodarstwa Krajowego BGK, stan na rok 2016, strona 59; Regionalne i lokalne, odpowiednio dostosowane programy dofinansowania; Dobrze rozwinięta sieć pośredników finansowych i technologicznych. Drugą grupą docelową o szczególnym znaczeniu są właściciele wysokoemisyjnych budynków, przyczyniający się do powstawania problemu tzw. niskiej emisji (szczególnie na terenach miejskich, ale nie tylko). Do tej grupy powinny być adresowane specjalne programy, finansowane zarówno ze środków centralnych (NFOŚiGW), jak i ze środków regionalnych (WFOŚiGW, Fundusze Europejskie). 33

34 Na rysunku została przedstawiona ramowa, optymalna struktura programu. Głównymi elementami struktury są: Ramy prawne, które powinny być wspierane przez program w szczególności dotyczy to problemów ochrony powietrza, czyli norm jakości paliw, a także dostępności niskiej jakości kotłów na paliwa stałe; Produkt czyli zestaw dedykowanych, opakowanych propozycji dla osób pragnących modernizować swój budynek; Instytucja wdrażająca czyli ktoś, kto byłby rzeczywiście odpowiedzialny za realizację programu (np. podwykonawca). Istnieje pokusa, aby instytucją wdrażającą była jakaś istniejąca organizacja/instytucja państwowa, np. NFOSIGW czy BGK, co może okazać się błędem instytucja finansująca często ma interesy różne od interesów rządu bądź instytucji wdrażającej. 34

35

36 Główne, ramowe proponowane założenia programowe Program w pierwszych dwóch latach powinien dotyczyć dwóch grup docelowych: budynków niezmodernizowanych, wymagających kompleksowej modernizacji (wymiana źródła, ocieplenie ścian, remontu dachu i opcjonalnie innych remontów (np. łazienki czy kuchni) ulga remontowa + ewentualnie długoletni kredyt (niepowiązany z ulgą) budynków położonych na obszarach, na których uchwalono programy ochrony powietrza (część dotacyjna). Główną ideą jest oparcie programu o system podatkowy ulgę modernizacyjną i odejście od dotacji jako głównego mechanizmu wsparcia. Kluczowe są informacja i edukacja być może najkosztowniejsza część tej propozycji, szczególnie, gdy będzie ona uwzględniać np. sieć gminnych doradców modernizacyjnych. Ważnym jest również atrakcyjny, bezpieczny kredyt modernizacyjny, który pozwoli na rozwiązanie problemu finansowania wysokich kosztów inwestycyjnych (upfront costs). Dotacje powinny stanowić wsparcie programu w obszarach o szczególnym znaczeniu czy to ze względów środowiskowych, czy społecznych. Poszczególne elementy zostały wymienione poniżej; każdy z nich w rzeczywistości będzie osobnym, zaawansowanym instrumentem oddziaływania. Pierwszym, podstawowym elementem KPMB powinien być program edukacji i promocji, wdrażany przez jednostkę wdrażającą działania edukacyjne i promocyjne na poziomie krajowym powinny być finansowane przez NFOSIGW, roczny budżet prawdopodobnie od 2-10 mln PLN Drugi podstawowy element ulga modernizacyjna powinna: obejmować wszystkie działania modernizacyjne w tym przysłowiowy remont dachu, ale również, jeżeli będzie to możliwe do zaakceptowania przez Ministerstwo Finansów, przysłowiowy remont kuchni obowiązywać na terenie całego kraju na terenach, na których realizowane są programy zmierzające do poprawy jakości powietrza, ulga może mieć bardziej preferencyjny charakter Trzeci podstawowy element kredyt modernizacyjny powinien: być udzielany na kompleksową modernizację obejmującą wymianę źródła ciepła na niskoemisyjne oraz poprawę izolacyjności przegród;

37 okres kredytowania od 5 do 25 lat minimalna kwota kredytu PLN kredyt gwarantowany przez państwo Czwarty podstawowy element dotacje powinny być udzielane: przez samorządy na terenach, na których realizowane są programy ochrony powietrza (np. na wymianę kotłów) na działania dodatkowe, atrakcyjne z punktu widzenia polityki ekologicznej państwa (np. promocja odnawialnych źródeł energii) na przeciwdziałaniu ubóstwu energetycznemu na rewitalizację miejscowości, w tym przede wszystkim rewitalizację polegającą na przywracaniu walorów uzdrowiskowych i turystycznych na terenach, na których występują problemy z jakością powietrza Dotacje powinny być udzielane z rozwagą, a mechanizmy i efektywność dystrybucji powinny podlegać nieustającej kontroli i poprawie. Szczegółowe założenia finansowe, budżet, harmonogram i cele cząstkowe Ta część programu musi zostać przygotowana przez rząd RP, mamy nadzieję, że w bliskiej współpracy z instytucjami zgromadzonymi w Inicjatywie Efektywna Polska. 37

38 Rysunek 14. Skład Rady Ministrów R.P. 38

39 ANEKSY - informacje uzupełniające W części Aneksy informacje uzupełniające zestawiono informacje, które będą przydatne przy projektowaniu programu modernizacji budynków, w tym przede wszystkim amerykański system PACE, którego doświadczenia mogą być wykorzystane przy konstruowaniu programu w oparciu o ulgę podatkową; przykłady niemieckie i brytyjskie; przykłady programów BGK pokazujące na potencjał organizacyjny tej instytucji, oraz doświadczenia z wdrażania pilotażowego programu Ryś. Aneks 1. Europejskie przykłady ulg podatkowych modernizacyjnych. Niniejszy aneks jest wstępnym zbiorem informacji na temat ulg podatkowych w oparciu o przykład Polski (historycznie) oraz innych krajów Europy (stan styczeń 2017). Informacje powinny być pomocne przy podejmowaniu decyzji o kształcie i zasadach działania KPMB. Aneks 2. (strona 44) Amerykański przykład programu opartego na systemie podatkowych program PACE. Amerykański program PACE może stanowić główną inspirację dla twórców Krajowego Programu Modernizacji Budynków. Głównymi interesującymi cechami programu PACE są: powszechność, możliwość łączenia z programami lokalnymi, oparcie systemu na listach typu LEME, połączenie z ulgą podatkową, połączenie instrumentu kredytowego z instrumentem podatkowym, powiązanie zobowiązań z budynkiem (a nie z jego właścicielem). Aneks 3. (strona 48) Niemieckie i brytyjskie doświadczenia we wdrażaniu programów modernizacji budynków jednorodzinnych Green Deal (Wielka Brytania) i KfW. Doskonale funkcjonujący program KfW i będący porażką polityczną brytyjski Green Deal mogą stanowić świetną europejską lekcję, na której polscy decydenci mogą nauczyć się, jak dobrze konstruować program wsparcia modernizacji budynków jednorodzinnych. Ważnym warunkiem sukcesu KfW jest konsekwencja program jest modyfikowany i tworzony przez wiele lat. Błędem programu Green Deal była jego znikoma atrakcyjność i wysokie koszty transakcyjne. Aneks 4. (strona 55) Program pilotażowy Ryś (NFOSIGW). Doświadczenia związane z wdrażaniem programu Ryś pokazują konieczność lepszego przygotowania przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska programów detalicznych i uwzględniania realnych kosztów dystrybucji programu. Dodatkową ważną wskazówką jest chęć uczestniczenia w programie Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska, co świadczy o rzeczywistym, sporym zainteresowaniu i jednocześnie chęci sfinansowania kosztów dystrybucji z własnych budżetów. Aneks 5. (strona 57) Program wsparcia instalacji kolektorów słonecznych i budowanie sieci dystrybucji. Program kolektorowy, realizowany w latach można postrzegać jako przykład programu bardzo dobrze rozpoznawalnego wśród społeczeństwa (czyli skutecznie wypromowanego). Przy czym jest to efekt promocji, na jaką zdecydował się nie bezpośrednio 39

40 NFOŚiGW, ale sami instalatorzy i pośrednicy, którzy we własnym zakresie promowali montaż kolektorów wśród właścicieli domów (również jednorodzinnych). Kilka banków pełniło rolę pośredników finansowych, przy czym tylko LUKAS Bank działał na skalę ogólnopolską, a pozostałe miały zasięg regionalny. Aneks 6. (strona 58) Informacja o działaniach Funduszu Termomodernizacji. Fundusz Termomodernizacji jest jednym z najstarszych w Europie instrumentów wspierania termomodernizacji. Jest stworzony tak, że chcą z niego korzystać wyłącznie właściciele dużych obiektów spowodowane jest to stosunkowo niską intensywnością finansowania i jednocześnie wysokimi kosztami transakcyjnymi. Aneks 7. (strona 59) Linie kredytowe Banku Gospodarstwa Krajowego BGK, stan rok Bank Gospodarstwa Krajowego ma ogromne doświadczenie we wdrażaniu programów dedykowanych klientom detalicznym, a produkty charakteryzują się długim stabilnym okresem trwania. Szczególnie interesująco wypada porównanie stabilności produktów BGK z produktami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. Aneks 8. (strona 61) Programie PolREFF. PolREFF, czyli Polski Program Finansowania Efektywności Energetycznej w Budynkach Mieszkalnych, został zainicjowany i jest rozwijany przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). Może stanowić ciekawe studium przygotowania programów opartych na produktach kredytowych. Ma stosunkowo niewielki zasięg. Aneks 9. (strona 63) Rewitalizacja budynków jednorodzinnych. Zanieczyszczenie powietrza oraz niska jakość mieszkań w zdekapitalizowanych budynkach jednorodzinnych sprawia, że mieszkania tracą swoją funkcję. Przykładami są duże miasta: Kraków, gdzie zanieczyszczenie powietrza stało się tak głośnym i dolegliwym problemem, że zostało zauważone przez pracodawców i małe miejscowości turystyczne jak Rabka czy Zakopane. Lokalne programy rewitalizacji powietrznej mogą być szansą na finansowanie programów modernizacyjnych, nawet z poszerzonym zakresem np. adaptację budynków jednorodzinnych do funkcji turystycznych. Aneks 10. (strona 66) Lista LEME (Lista Zakwalifikowanych Materiałów i Urządzeń). Listy kwalifikowanych (do wsparcia) materiałów i urządzeń powstają przy okazji programów wsparcia dedykowanych dużej liczbie drobnych odbiorców. Inwestor zamiast skomplikowanej oceny całej inwestycji (np. audytu budynku jednorodzinnego) wybiera materiały, urządzenia, czy aktywności o zweryfikowanym efekcie. W Polsce listy kwalifikowanych urządzeń i materiałów są znane pod nazwą LEME, amerykański program PACE posiadał swoje listy. Administracja listami (wprowadzanie materiałów i urządzeń, weryfikacja danych oraz określanie efektu) jest stosunkowo kosztowna i ma uzasadnienie przy odpowiednio dużej skali działań. 40

41 Aneks 11 (strona 69) Koncepcja prostego systemu oceny/wyboru służącego przyznawaniu wsparcia dla efektywnych energetycznie działań modernizacyjnych w budynkach jednorodzinnych wraz z propozycją warunków technicznych. Przedstawiona poniżej poglądowa koncepcja jest przykładem stosunkowo prostego określenia zakresu i poziomu dofinansowania dla modernizacji budynków jednorodzinnych. Zaletą przedstawionej koncepcji jest jej prostota, pozwalająca na odejście od kosztownego audytu energetycznego. Należy zaznaczyć, że taka procedura oceny ma zastosowanie przy programach, gdzie przewidziano wybór, w przypadku programów skonstruowanych inaczej (np. program Rybnicki) taki system oceny może nie mieć zastosowania. Aneks 1 europejskie przykłady ulg podatkowych - modernizacyjnych Niniejszy aneks jest wstępnym zbiorem informacji na temat ulg podatkowych w oparciu o przykład Polski (historycznie) oraz innych krajów Europy (stan styczeń 2017). Informacje powinny być pomocne przy podejmowaniu decyzji o kształcie i zasadach działania KPMB (przygotowali Edyta Walczak i Marek Zaborowski). POLSKA Jakie ulgi (typy) remontowa, obowiązywała w latach Co można finansować z ulgi remont i modernizacje: zakup materiałów i urządzeń, usług (wykonanie ekspertyzy, opinii, projektu, transport, wykonanie robót), najem urządzeń, opłaty administracyjne wg załączonej ustawy o zwrocie osobom fizycznym niektórych wydatków związanych z budownictwem mieszkaniowym 3. Sposób dystrybucji złożenie rozliczenia rocznego w US (PIT) czas rozpatrzenia wniosku to 4 m-ce, po pozytywnej decyzji środki przelewane są na rachunek podatnika 4. Wpływ na budżet nieznany 5. Rola banków żadna 6. Dodatkowe informacje ulga przysługiwała właścicielom, najemcom i osobom, które otrzymały mieszkanie z przydziału: nie wymagane było pozwolenie na budowę, co oznacza, że ulga dotyczyła też mniejszych remontów; ulga została wycofana w 2013 roku ustawą o pomocy państwa w nabyciu pierwszego mieszkania 7. Wartość remontów w Polsce w latach i po 2013 roku. nieznana. SZWECJA Jakie ulgi (typy) obecnie: ROT ulga na remont, przebudowę 2. Co można finansować z ulgi tylko koszty pracy firmy budowlanej

42 3. Sposób dystrybucji przyznawane przez szwedzki US (Swedish Tax Agency (Skatteverket)) firmom, zleceniodawca płaci za usługę 50% w momencie otrzymania faktury, a firma stara się potem o zwrot z US pozostałych 50% 4. Wpływ na budżet 50% kosztów max SEK (ok. 22tys zł)/wpływ na budżet państwa Szwecji - nieznany 5. Rola banków żadna FRANCJA Jakie ulgi (typy) CITE Crédit d'impôt, na remont, kwota wydatków kwalifikujących się do ulgi podatkowej nie może przekroczyć 8,000 na jedną osobę/wpływ na budżet państwa Francji 2. Co można finansować z ulgi ulga obejmuje koszt sprzętu i materiałów z wyłączeniem pracy, z wyjątkiem szczególnego przypadku instalacji nieprzezroczystych materiałów izolacyjnych ścian i montażu pomp gruntowego wymiennika ciepła geotermalnego Ulga dedykowana źródłom ciepła i efektywności energetycznej obejmuje: urządzenia grzewcze (kotły kondensacyjne) materiały izolacyjne urządzenie sterowania ogrzewaniem urządzenia przy użyciu odnawialnych źródeł energii pompy cieplne inne niż powietrze / powietrze, której głównym celem jest wytwarzanie ciepła i ciepłej wody podłączania urządzenia do niektórych sieci ciepłowniczych zasilanych odnawialnych źródeł energii lub kogeneracji oraz w departamentach zamorskich, sprzętu połączenia do niektórych sieci chłodzenia kotły gazowe micro-chp koszty urządzenia grzewcze lub indywidualizacji kondominium ciepłej wody wyposażenie lub materiały do ochrony szkła i nieprzezroczystych ścian przed promieniowaniem słonecznym w departamentach zamorskich sprzęt do optymalizacji wentylacji naturalnej w departamentach zamorskich systemy ładowania dla pojazdów elektrycznych. Te urządzenia i materiały, aby kwalifikować się do systemu ulg podatkowych, muszą spełniać kryteria wydajności dotyczące parametrów technicznych. Instalacja musi być wykonana przez firmę, a firma musi być uznana przez Gwarant Środowiska EGR, to znaczy spełniać określone kryteria kwalifikacyjne

43 3. Sposób dystrybucji US Francji 4. Wpływ na budżet nieznany 5. Rola banków żadna DANIA 35 Ulga rzemieślnicza DKK ulgi rzemieślniczej na remont domu, prace konserwacyjne, pielęgnacje ogrodu, mycie okien, itd. została wycofana w 2014r., brak szerszych informacji IRLANDIA Jakie ulgi (typy) obecnie The Home Renovation Incentive (HRI) ulga na remont, renowację i ulepszenie (improvement work) dla właścicieli domów prywatnych i wynajmujących 2. Co można finansować z ulgi tylko koszty pracy firmy remontującej 3. Sposób dystrybucji 37 przyznawane przez irlandzki US w wysokości 13% wydatków poniesionych na remont, renowację czy ulepszenie. Wartość remontu powinna się znajdować w przedziale od 4405 brutto do 30,000 brutto i być sumą wydatków z okresu od do dla właścicieli oraz od do dla wynajmujących. Wykonawcą muszą być firmy wymienione przez US, czyli takie, które są płatnikami VAT i nie zalegają z podatkami. Podatnik korzysta z systemu online, w którym rejestruje swoje wydatki, wydatki te potwierdza firma wykonująca prace remontowe również poprzez system online. Ulga podatkowa HRI będzie rozliczona w ciągu dwóch lat od zakończenia prac remontowych i wyliczona na podstawie danych zarejestrowanych w systemie. Do prac remontowych zalicza się: Home Renovation Incentive (HRI) Guide for Homeowners or Landlords (This Guide updates the September 2015 version) at 43

44 4. Wpływ na budżet 13% kosztów, min. 595 max (ok. 18 tys. zł)/wpływ na budżet państwa Irlandi 32,26m 5. Rola banków. żadna Aneks 2. Amerykański przykład programu opartego na systemie podatkowym - program PACE Opracowanie własne IEŚ, Marek Zaborowski, 2017 Amerykański program PACE może stanowić główną inspirację dla twórców Krajowego Programu Modernizacji Budynków. Głównymi interesującymi cechami programu PACE są: powszechność, możliwość łączenia z programami lokalnymi, oparcie systemu na listach typu LEME, połączenie z ulgą podatkową, połączenie instrumentu kredytowego z instrumentem podatkowym, powiązanie zobowiązań z budynkiem (a nie z jego właścicielem). Oczywiście nie można kopiować programu bezrefleksyjnie, a niektóre elementy mogą okazać się w warunkach polskich niewykonalne. Do rozważnego skopiowania nadają się następujące elementy: Powiązanie programu z systemem podatkowym może się odbywać na zasadzie sprawdzonego już w Polsce mechanizmu podatkowej ulgi celowej, w tym przypadku ulgi modernizacyjnej. Podatkowa ulga modernizacyjna może obowiązywać na terenie całego kraju Obsługa programu przez administrację polski system finansowania ochrony środowiska jest nieprzygotowany organizacyjnie i administracyjnie do obsługi dużych programów detalicznych skierowanych do obywateli (sprawdza się w przypadku finansowania dużych przedsięwzięć). Obsługa programu przez administrację oraz powiązanie obsługi z rzetelnym i bezstronnym doradztwem może sprawić, że program dotrze praktycznie do każdego obywatela po najmniejszych kosztach Możliwość integrowania różnych form finansowania pozabudżetowego począwszy od zwykłych pożyczek bankowych, a zakończywszy na obligacjach gminnych Możliwość integrowania z programem subwencji lokalnych w przypadku Polski prawdopodobnie subwencje środowiskowe (na wymianę źródeł) oraz subwencje społeczne (dla osób starszych i/lub o niskich dochodach) mogą okazać się ważnym elementem systemu finansowania modernizacji budynków Promocja programu (-ów) prowadzona przez rząd na poziomie krajowym i przez władze lokalne/regionalne na niższych poziomach administracyjnych Elektroniczny system obsługi klienta prosta rejestracja Certyfikacja materiałów, urządzeń oraz wykonawców wpływająca na jakość prowadzonych prac To, czego prawdopodobnie nie uda się przenieść, to 44

45 system assessment districts ta koncepcja może być z powodzeniem zastąpiona przez ulgę modernizacyjną. Co to jest Property Assessment (jeden z kluczowych elementów systemu PACE) Wydaje się, że najlepszym tłumaczeniem słowa assessment będzie zobowiązanie o charakterze podatkowym. Property Assessment dla końcowego klienta jest podobne do pożyczki to znaczy spłaty rozłożone są na wiele lat. W świetle prawa amerykańskiego assessment nie jest jednak pożyczką jest traktowany, ze wszystkimi konsekwencjami, jako zobowiązanie podatkowe i jest spłacane wraz z podatkami, a jego obsługą zajmuje się lokalna władza. Zaletą tego rozwiązania jest możliwość obsługi kredytów przez administrację rządową lub samorządową, co z kolei może znacznie zmniejszyć koszty administracyjne (zobacz RYŚ). Rysunek 15. Schemat organizacyjny programu PACE Źródło: Informacje zamieszczone na stronie PACE Czym jest (są) PACE Property Assessed Clean Energy Program PACE to innowacyjny mechanizm finansowania przedsięwzięć w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w budynkach. Główną innowacją programu PACE jest bezpośrednie połączenie finansowania z budynkiem (nieruchomością) i połączenie spłaty z podatkami. Ponieważ dług i jego zabezpieczenie powiązane są z nieruchomością, mogą być przenoszone w czasie sprzedaży. Programy PACE umożliwiają władzom lokalnym, państwowym lub innym organom międzyregionalnym, jeśli uzyskają zezwolenie na mocy prawa stanowego, na finansowanie kosztów modernizacji nieruchomości komercyjnych i mieszkalnych. Finansowanie ma formę kredytów, które są spłacane przez właścicieli nieruchomości. Finansowanie PACE opiera się zasadniczo na istniejącej koncepcji land secured financing district ; w ramach tego modelu lokalne władze emitują obligacje w celu finansowania projektów o przeznaczeniu publicznym, takich jak oświetlenie, systemy kanalizacji lub podziemne linie energetyczne. ( Bonds.pdf (m.z.) Programy PACE są realizowane na obszarach gdzie wdrożono model specjalnej strefy podatkowej (Clean Energy Assessment Districts). Mechanizm PACE jest bardzo atrakcyjny, ponieważ nie wpływa na zadłużenie gminy, a zatem pozwala ochronić ogólną zdolność kredytową. 45

46 Właściciele nieruchomości dobrowolnie decydują się uczestniczyć w programie PACE, aby spłacić swoje wydatki modernizacyjne w ustalonym okresie zwykle od 10 do 20 lat. Kredyty modernizacyjne ( assessments ) są zabezpieczone przez samą nieruchomość i opłacone jako dodatek do podatku od nieruchomości. Niewywiązywanie się ze spłaty prowadzi do tego samego zestawu konsekwencji, co brak zapłaty podatku od nieruchomości. Rysunek 16. Proces PACE Źródło: materiały informacyjne PACE 2017 Kredyt PACE jest długiem majątkowym, co oznacza, że dług jest związany z nieruchomością, a zatem obowiązek spłaty może zostać przeniesiony wraz z posiadaniem własności (w zależności od prawodawstwa stanowego). Ten mechanizm zmniejsza jedną z głównych barier modernizacji, jaką jest niechęć inwestowania w nieruchomość, w której obecni użytkownicy być może nie będą mieszkać wystarczająco długo, aby inwestycja miała sens. Oprocentowanie kredytu jest objęte ulgą podatkową ( tax deductible ), natomiast raty kapitałowe nie są objęte tym mechanizmem. Programy PACE dla mieszkalnictwa napotkały opór ze strony Federalnej Administracji Finansowania Mieszkalnictwa, w przeciwieństwie do programów dla budynków komercyjnych, które rozwijają się świetnie. Program PACE pomaga przełamać dwie bariery utrudniające podejmowanie decyzji o działaniach modernizacyjnych: Brak wystarczającego kapitału Niechęć do podejmowania długoterminowych inwestycji w obszarze efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii Te przeszkody są pokonywane poprzez: Eliminowanie wysokich kosztów początkowych (up-front costs) Zmniejszenie obaw przez odzyskaniem kosztów inwestycji w momencie sprzedaży nieruchomości Zamianę rocznych spłat na spłaty miesięczne podobne do tradycyjnych rachunków płaconych przez rodziny (należy zaznaczyć, że te rachunki są zwykle skompensowane zmniejszonymi kosztami energii) 46

47 Poprawa dostępu do kredytu, na konkurencyjnych warunkach Zmniejsza prawdopodobieństwo negatywnego wpływu na zdolność kredytową samorządów, a zatem nie ogranicza i nie zagraża innym programom miejskim Programy są wsparte szeroką akcją edukacyjną, a zaangażowanie miasta powoduje zwiększenie wiarygodności programów. Finansowanie programów PACE O atrakcyjności programu PACE decyduje mnogość potencjalnych źródeł finansowania, do których należą m.in.: Publiczne obligacje Mikroobligacje Pożyczki bankowe Fundusze inwestycyjne Specjalne fundusze ochrony środowiska Wdrażanie programu PACE musi odbywać się przy współpracy zarówno władz lokalnych, jak i regionalnych. Współpraca dotyczy przede wszystkim tworzenia specjalnych stref podatkowych, które obejmują EE i RE. Przykład Kalifornia The California Statewide Communities Development Authority (CSCDA) utworzono w 1988 r. jako narzędzie efektywnego finansowania gminnych projektów mających na celu uzyskiwanie korzyści społecznych. Chociaż miasta, hrabstwa i specjalne dzielnice są w stanie emitować własne papiery dłużne lub służyć jako emitent obligacji działających w sektorze prywatnym, finansujących rozwój gospodarczy, to wiele agencji lokalnych uważa samodzielne finansowanie za zbyt kosztowne lub nie jest w stanie zapewnić zasobów koniecznych do emisji i późniejszej obsługi obligacji. W odpowiedzi na te potrzeby została utworzona CSCDA. W 2015 r. CSCDA uruchomiła platformę Open PACE (program CSCDA Open PACE") dostarczającą samorządom rozwiązania pod klucz. Właściciele nieruchomości mieszkalnych poprzez Open PACE mogą finansować zróżnicowane i kompleksowe działania nieograniczające się do opłacalnych inwestycji w zakresie: rozproszonego wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych poprawy wydajności wody wzmocnienia sejsmicznego infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych i innych prac lub ulepszeń, które są trwale związane z nieruchomością. W ramach programu stworzono kryteria kwalifikowalności ( eligibility criteria ) w odniesieniu zarówno do nieruchomości, jak i właściciela nieruchomości, wykonawców oraz materiałów. 47

48 Rysunek 17. Od aplikacji do kontraktu etapy procesu PACE Źródło: materiały informacyjne PACE Program PACE źródła Property-Assessed Clean Energy (PACE) Financing of Renewables and Efficiency, NREL July 2010, U.S. DEPARTMENT OF ENERGY CLEAN ENERGY FINANCE GUIDE; Chapter 12. Commercial Property-Assessed Clean Energy (PACE); Financing; March 2013; Aneks 3. Niemieckie i brytyjskie doświadczenia we wdrażaniu programów modernizacji budynków jednorodzinnych Green Deal (Wielka Brytania) i KfW Anna Sokulska (IEŚ), Marek Zaborowski (IEŚ) 48

49 Doskonale funkcjonujący program KfW i będący porażką polityczną brytyjski Green Deal mogą stanowić świetną europejską lekcję, na której polscy decydenci mogą nauczyć się, jak dobrze konstruować program wsparcia modernizacji budynków jednorodzinnych. Ważnym warunkiem sukcesu KfW jest konsekwencja program jest modyfikowany i tworzony przez wiele lat. Błędem programu Green Deal była jego znikoma atrakcyjność i wysokie koszty transakcyjne. Powody niepowodzeń programu Green Deal Do końca listopada 2014 roku w ramach Green Deal dokonano wstępnych audytów technicznych budynków. Z tej grupy budynków zostało zakwalifikowanych do GD, jednak tylko w 3961 budynkach przeprowadzono remonty przy wsparciu finansowym programu. W procesie analizy programu wyszczególniono kilka przyczyn tak złych wyników osiągniętych w ramach Green Deal: 1. Konieczność sfinansowania i wykonania audytu przed uzyskaniem kredytowania (całe ryzyko i związane z tym bariery transakcyjne przeniesione na inwestora) 2. Zbyt wysokie oprocentowanie kredytu (wynoszące około 7% w porównaniu z 1% KfW), wprowadzenie tzw.: Złotej Reguły, która okazała się być mocno restrykcyjna i ograniczająca możliwości działań (w praktyce zmniejszała wysokość pożyczki). Badania wskazują, że większość właścicieli domów oceniała oprocentowanie na poziomie 7% jako stanowczo za wysokie. W związku z tym podejmowali decyzję o rezygnacji z udziału w programie, a do pokrycia kosztów remontów wykorzystywali własne oszczędności bądź też kredyty hipoteczne. 3. Zbyt mała ilość audytorów i złe dopasowanie programu do faktycznych potrzeb rynkowych spowodowały, że już od początku istnienia Green Deal wymagał interwencji rządowej i finansowego wsparcia. 4. Duża szczegółowość programu spowodowała, iż stał trudnodostępny dla większości właścicieli budynków. Pierwotnie Green Deal miał być prostym mechanizmem finansowania remontów. 5. Na początku działania programu Green Deal duża cześć wstępnych audytów energetycznych budynków była przeprowadzana za darmo. Doprowadziło to do znacznych nadużyć, gdyż osoby po przeprowadzeniu audytu nie decydowały się na dalszy udział w programie. 6. Większość środków finansowych w ramach Green Deal dotyczyła wymiany kotłów i systemów grzewczych. Często zdarzało się, że właściciel domu dokonywał audytu, aby otrzymać rabat na zakup urządzeń grzewczych, jednak w jego intencji nie było wykorzystanie GD jako narzędzia do finansowania remontów. 7. Kwestie techniczne: system IT wymagany do obsługi programu Green Deal nie funkcjonował dostatecznie dobrze w momencie otwarcia programu, co powodowało wiele opóźnień i problemów w kolejnych miesiącach 8. Przeszacowanie: rząd brytyjski oczekiwał, że do końca 2013 roku w ramach programu Green Deal zostanie przeprowadzonych co najmniej modernizacji. W rzeczywistości zostało ukończonych zaledwie 626 remontów, co stanowiło nieco ponad 5% przewidywanego planu. 49

50 9. Zarówno wśród Brytyjczyków, jak i przedstawicieli środowiska eksperckiego, program Green Deal określany jest jako porażka. 23 czerwca 2015 roku Departament Energii i Zmian Klimatu ogłosił, że nie przedłuży rządowego wsparcia finansowego, co bezpośrednio przyczyniło się do zamknięcia programu Green Deal 38. Od samego początku wyniki programu były znacznie niższe niż oczekiwano. Miało to głównie związek z wysokim oprocentowaniem pożyczek. Dodatkowo, według ekspertów program miał zbyt skomplikowaną strukturę, zakładał zbyt długą perspektywę czasową oraz stwarzał możliwość nadużyć. Źródła sukcesu programu KfW 1. Dobrze zorganizowany system obsługi klienta, opierający się na trzech głównych filarach: informacja odpowiednia procedura system zachęt (im głębsza termomodernizacja, tym wyższa kwota dofinansowania) Dodatkowo program KfW, poprzez silne wsparcie niemieckiej agencji DENA, ma możliwość tworzenia skutecznych kampanii informacyjnych oraz innych działań promocyjnych. 2. Duża ilość audytorów umożliwia dotarcie do szerokiej grupy potencjalnych odbiorów programu. Wykwalifikowani audytorzy to eksperci z wielu dziedzin. Doradcy energetyczni odgrywają kluczową rolę w informowaniu i obsłudze potencjalnych beneficjentów programu. Dodatkowo pracownicy sektora bankowego mają duży wkład w rozwój programu. Mogą oni promować program KfW wśród klientów chcących przeprowadzić remont i zachęcać ich do zaplanowania bardziej kompleksowej (głębszej) modernizacji budynku. Od momentu rozpoczęcia programu KfW w 1996 roku, zarówno priorytety jak i zakres kwalifikowanych działań zmieniały się wielokrotnie. Dzięki ciągłej ewolucji program KfW posiada obecnie elastyczną strukturę, która umożliwia wsparcie zarówno częściowych prac, jak i całościowego, głębokiego remontu. Green Deal Ideą programu Green Deal (GD) było zachęcenie właścicieli budynków do przeprowadzenia remontu przy użyciu nowych zielonych technologii. Wprowadzony w 2013 roku Green Deal miał być flagowym programem krajowym, który dostarczał nowe narzędzie do finansowania inwestycji związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków. Zgodnie z definicją prezentowaną przez Instytut na rzecz Ekorozwoju, Green Deal to umowa rządu z obywatelami, która gwarantuje, że kredyty zaciągnięte na termomodernizację m.in. ocieplenia domów, wymianę okien, instalacje OZE czy wymianę pieców na bardziej ekologiczne, spłacane są z oszczędności powstających dzięki tym inwestycjom, a nie bezpośrednio przez gospodarstwo domowe 39. Umowa zawarta w ramach Green Deal zapewniała, że właściciele domów nie musieli angażować własnych oszczędności na początku inwestycji, a całość kosztów poniesionych w związku z remontem rozłożona była na okres Stępniak A., Tomaszewska A. (InE 2014), Ubóstwo Energetyczne a efektywność energetyczna, analiza problemu i rekomendacje, Fundacja na rzecz Ekorozwoju (InE), Warszawa 2014, str

51 kilkuletni. Raty kredytu doliczane były do miesięcznych rachunków za energię. Ważnym elementem GD była tzw. złota reguła, która zakładała, że koszt spłaty kredytu nie mógł przekroczyć przewidywalnych oszczędności kosztów energii. Dodatkowym założeniem programu było przypisanie zobowiązań z tytułu spłaty kredytu do samego budynku, a nie do jego właściciela czy mieszkańca. Dzięki powiązaniu zobowiązań z budynkiem, a nie z osobą zaciągającą te zobowiązania, unika się komplikacji wynikających ze zmiany właściciela czy użytkownika nieruchomości. Początkowo program spotkał się z bardzo dużym zainteresowaniem, które z czasem osłabło. Green Deal miał w założeniu częściowo zastąpić i uzupełnić system certyfikatów efektywności energetycznej funkcjonujący od lat dziewięćdziesiątych. Program miał z zasady dotyczyć działań bardzo efektywnych kosztowo (na przykład izolacja ścian warstwowych). W przeciwieństwie do poprzednich programów, Green Deal nadzorowany był przez sektor prywatny, zarówno jeśli chodzi o realizację działań, jak i zarządzanie oraz finansowanie. Fundusze na ten program zapewniane były przez konsorcjum, w skład którego wchodzili między innymi dostawcy energii, banki i fundusze inwestycyjne oraz władze lokalne 40. Starając się sprostać wszystkim barierom związanym z wdrażaniem programu, jego projektanci nie ustrzegli się przed znacznym skomplikowaniem instrumentu, mimo pierwotnego założenia jego prostoty. Niestety program nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań, a próby jego naprawy okazały się sporym wyzwaniem dla brytyjskiego rządu. Analiza słabych stron programu Green Deal prezentowana jest w dalszej części raportu. KfW (Niemcy) 41 KfW (niem. Kreditanstalt für Wiederaufbau) to państwowy bank rozwoju, którego udziałowcami w 80% jest Republika Federalna Niemiec, a w 20% niemieckie kraje związkowe (landy). Od 1996 roku realizuje z polecenia niemieckiego rządu programy wspierające efektywność energetyczną budynków. W jego ofercie znajdują się programy promujące poprawę efektowności energetycznej zarówno w budynkach mieszkalnych, jak i niemieszkalnych. 1 stycznia 2012 roku bank KfW ogłosił program dla istniejących budynków mieszkalnych. Program ten bazuje na istniejących wymaganiach prawnych (Niemieckie Rozporządzenie dotyczące Oszczędności Energii EnEV); by uzyskać dopłatę należy spełnić wymagania ostrzejsze od istniejących standardów. Podstawą programu jest podejście systemowe: jednoczesna poprawa efektywności energetycznej i wykorzystanie OZE, a im wyższa efektywność energetyczna, tym wyższe dopłaty. Główną zaletą produktów bankowych tworzonych przez KfW jest możliwość udzielania pożyczek na korzystnych (z punktu widzenia kredytobiorcy) warunkach. Niskie koszty refinansowania, duże kwoty pożyczek, niskie oprocentowanie to jedne z głównych argumentów, które sprawiają, że oferta programu KfW jest najatrakcyjniejszą na niemieckim rynku remontów. Co więcej, organizację wsparcia wypracowaną przez KfW należy uznać za przykład najlepszej praktyki na rynku europejskim. Programy dla istniejących budynków mieszkalnych mogą mieć następujące formy dofinansowania: 40 DECC, Green Deal Household Model Assumptions Documents, Cambridge Architectural Reseach, Cambridge Zaborowski M., Dworakowska A. (IEŚ 2016), Efektywność Energetyczna w Polsce, przegląd 2015, Instytut Ekonomii Środowiska (IEŚ), Kraków

52 kredyt dotacja na inwestycję dotacja na doradztwo inwestycyjne oraz pomoc i nadzór techniczny. Od 1996 roku zostały przeprowadzone już trzy edycje programu KfW, podczas których dopracowano strukturę programu dotyczącą systemu finansowania oraz kwalifikowalności działań. Jednak główne założenie utrzymanie jak najniższego oprocentowania pozostało niezmienione. Główne różnice pomiędzy dwoma programami (ujęte w formie tabeli) Tabela 6 Analiza porównawcza dwóch krajowych programów remontów Green Deal i KfW Green Deal (GD) KfW Rozpoczęty przez rząd brytyjski w 2012 roku, oficjalniee wystartował w 2013, obecnie program zamknięty Był rządowym programem remontów w Wielkiej Brytanii Mechanizm finansowania oparty jest o kredyt, którego spłaty dokonywane są poprzez opłacanie rachunku za prąd, podwyższonego o ratę kredytu Zgodnie ze złotą regułą wysokość wsparcia (pożyczki) nie może przekraczać oszczędności energii związanych z działaniami, na które zaciągnięta została pożyczka. Reguła ta miała zagwarantować, że koszty działań nie przekroczą oszczędności energii z nimi związanych Kredyt przypisany jest do nieruchomości, a nie do właściciela budynku. Dzięki temu zobowiązania nie są powiązane z właścicielem, czy mieszkańcem, a z samym budynkiem Program skupia się na najbardziej opłacalnych rozwiązaniach (ze względu na złotą regułę ). Program nie zakłada działań kompleksowych Program kierowany był przez podmioty prywatne (pomimo konieczności interwencji rządu) działające w formie konsorcjum, w skład którego wchodzili między innymi dostawcy energii, banki i fundusze inwestycyjne oraz władze lokalne Rozpoczęcie programu w 1996 roku Realizowany do dziś Program realizowany przez państwowy bank rozwoju KfW Kwestie techniczne Właściciel budynku może aplikować o pożyczkę KfW w dowolnym banku komercyjnym lub instytucji kredytowej. Następnie wniosek o przyznanie dopłaty kierowany jest wprost do banku KfW Od 1996 roku przeprowadzono 3 programy, które trzymały się głównej zasady (niskoprocentowych pożyczek). Zmianie natomiast ulegały w szczególności wysokość dofinansowania, kwalifikowane działania i rodzaj zachęt. W ramach najnowszego programu wprowadzono również etykietę/certyfikat efektywności energetycznej EffizienzHaus (EH) Kluczem do sukcesu jest podstawowa zasada działania tego programu: zdolność KfW do zaoferowania bardzo niskooprocentowanej pożyczki w porównaniu do ofert na międzynarodowych rynkach kapitałowych Zakres działań Program zakłada wspieranie działań o wyższych kosztach inwestycyjnych oraz kompleksowe podejście Struktura programu Pożyczki i dofinansowania pochodzą z budżetu federalnego, a dystrybuowane są przez publiczny Bank KfW 52

53 Znacznie wyższa stopa zwrotu niż w KfW (sięgająca aż 7%) Kredyt przypisany jest do budynku Brak dotacji bezpośrednich w systemie Green Deal Początkowo system informacji miał być realizowany w ramach działań prywatnych. W ostateczności rząd wsparł tworzenie kampanii promocyjnej kwotą 3,6 miliona EUR Przeprowadzone badania ogólnej świadomości dotyczącej działań promujących efektywność energetyczną wskazują, że świadomość związana z programem Green Deal była niska od 19% w marcu 2013 roku do 29% w październiku 2014 W celach promocji i informacji na temat programu użyto różnych środków przekazu: reklama w TV, gazeta, billboard. Pomimo dobrze rozwiniętego kanału informacji program wciąż spotykał się z krytyką Większe pożyczki oraz wyższa maksymalna kwota kredytu niż w przypadku Green Deal (ograniczenia w GD spowodowane są regulacjami ustalonymi przez złotą regułę ) Pożyczka przypisana jest do właściciela Pożyczki uzupełnione o dotacje bezpośrednie do remontu (jako alternatywa dla pożyczek) System informacji, marketing oraz promocja Program charakteryzuje się dobrym współdziałaniem pomiędzy trzema obszarami niemieckiej polityki remontów budynków: Informacja, regulacja, zachęty Program charakteryzuje dobrze przygotowana kampania informacyjna zarządzana przez agencję DENA, która skutecznie docierała do szerokiej grupy odbiorców Informacje o programie KfW dostępne są na poziomie krajowych kampanii organizowanych przez Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Budownictwa, w ramach szkoleń i kursów Doradcy energetyczni odgrywają istotną rolę w informowaniu potencjalnych beneficjentów o programie. Podobną doradczą rolę pełnią pracownicy banków System doradztwa i procedura oceny (W obu programach właściciel musi przeprowadzić ocenę charakterystyki energetycznej budynku. Audyt ma na celu zapewnienie potencjalnemu beneficjentowi rekomendacji o aktualnym stanie budynku) Audytor pracujący w programie GD to firma lub indywidualny ekspert, który musi być zarejestrowany w ramach Energy Performance Certificates (EPC) 40 doradców (audytorów) w październiku 2012 roku 270 w styczniu 2013 roku (początek programu) 3000 pod koniec 2013 roku 4135 zarejestrowanych audytorów do końca 2014 roku W programie Green Deal kładziono silny nacisk na kwestie oceny projektów. Etap ten uważany był za kluczowy w fazie podejmowania działań i decyzji, które miały być zgodne ze złotą regułą Baza certyfikowanych rzeczoznawców została opracowana wspólnie przez ministerstwa, DENA i KfW Audytorzy to głównie inżynierowie, architekci i eksperci budowlani. Około zarejestrowanych w 2013 roku na początku 2015 roku Głównym założeniem program KfW było zachęcanie potencjalnych beneficjentów do zwiększenia poziomu efektywności planowanych remontów. System zachęt wspierał takie działania, aby remontować budynek do jak najwyższego 53

54 standardu. Kwestie finansowe W obu programach potencjalny beneficjent musi najpierw przejść audyt energetyczny, który określi skalę remontów jakie należy przeprowadzić, aby dostosować budynek do zakładanego standardu. Na podstawie wyników audytu można oszacować koszty planowanych remontów. Procedowanie w ramach Green Deal: 1. Wstępne sprawdzenie przez osobę zainteresowaną (właściciel budynku), czy jego budynek kwalifikuje się do wsparcia w ramach programu 2. Przeprowadzenie oceny budynku w celu sprawdzenia, jakie zmiany mogą być wprowadzone (przez certyfikowanego oceniającego konieczność zapłaty przez wykonawcę robót) 3. Jeśli oszacowane w ocenie oszczędności energii przewyższają koszty proponowanych inwestycji, przyznawane jest dofinansowanie na działania proefektywnościowe 4. Wybór opcji zapłaty za sugerowane w ocenie działania: - pożyczka na wprowadzenie udoskonalenia, spłacana w ratach dodanych do rachunku za energię - płatność z góry Pomimo prostych założeń wstępnych prezentowanych w ramach złotej reguły, program był skomplikowany i utrudniał podejmowanie decyzji o podjęciu remontu wśród właścicieli nieruchomości 1738 remontów zostało przeprowadzonych w 2013 roku w ramach program GD 6449 remontów wykonano od stycznia do listopada 2014 roku W tym samym czasie ECO fundusz wsparł: remontów w 2013 roku remontów w 2014 roku Procedowanie w ramach KfW: 1. Właściciel budynku pozyskuje informacje o programie na dedykowanej stronie internetowej banku KfW 2. Konsultant energetyczny (dostępny w bazie danych) opracowuje plan działań modernizacyjnych i przy użyciu narzędzia online sprawdza dla opracowanego planu modernizacyjnego dostępną ofertę wsparcia 3. Bank właściciela budynku sprawdza aplikację o kredyt preferencyjny, a KfW podpisuje zobowiązanie kredytowe i wypłaca środki 4. Projekt modernizacji jest realizowany, a w trakcie realizacji prowadzone są doradztwo i nadzór 5. W końcowej fazie potwierdzany jest osiągnięty poziom efektywności energetycznej oraz zgodność preferencyjnego kredytu z jego warunkami. W zależności od osiągniętego poziomu efektywności energetycznej udzielana jest premia w postaci umorzenia części spłaty kredytu. W programie wprowadzono wiele ułatwień, szczególnie w fazie aplikacji. Koszty początkowe dla beneficjenta projektu są ograniczone do oceny energetycznej oraz opłaty aplikacyjnej (która czasami wprowadzona jest przez bank) Osiągnięcia Programu w liczbach Około budynków zostało wyremontowanych w ramach KfW w latach (co daje około budynków/rok) Około budynków wyremontowano w latach , co daje liczbę budynków rocznie Około 95% projektów było finansowanych w ramach pożyczki. Około 75% wyremontowanych budynków osiągnęło wskaźnik głębokiej 54

55 termomodernizacji Średnia wartość pożyczki wyniosła około euro/budynek Łączna kwota finansowania (kredyty + dotacje) świadczonych przez KfW każdego roku wahała się w okresie pomiędzy 2,9 mld euro i 5,8 mld euro (w 2009 roku) Średnia kwota przeznaczona na remont jednego budynku została oszacowana w ramach programu na kwotę 6,5 10 tys.. Jest to równoważne kwocie 8 12 tys. euro W latach średnie zobowiązania z tytułu pożyczek (w przeliczeniu na jednostkę mieszkaniową) wynosiło około euro, podczas gdy maksymalna kwota kredytu na całościowy remont wynosiła od euro Kwalifikowane typy działania obejmują izolację, ogrzewanie, oświetlenie, wymianę szyb w oknach. Do tej pory sklasyfikowano 45 rodzajów działań, które mogą być finansowane w ramach GD. Do najczęściej wybieranych inwestycji należą wymiana kotła, instalacje OZE oraz głębokie ocieplenie ścian Remonty dotyczące systemów grzewczych (wymiana kotła) to najczęstsze inwestycje. Wymiana okien, ocieplenie dachu są najpopularniejszymi działaniami w ramach KfW, na kolejnym miejscu znajduje się ocieplenie ścian System oceny projektów (kontrola) Dostawca usług w ramach Green Deal ma obowiązek zbierania dokumentacji projektowej w celach weryfikacji i kontroli. Musi on również skontaktować się właścicielem bądź najemcą budynku, aby potwierdzić zgodność przeprowadzonej inwestycji z założeniami projektu. Dostawcy wprowadzają dane do systemu komputerowego, po tej czynności uruchamiany jest proces wypłaty Rocznie ponad 400 budynków wyremontowanych w ramach KfW jest kontrolowanych. Z pierwszych 50 kontroli przeprowadzonych w 2009 roku wynikało, że aż 80% remontów odbiegało od założeń pierwotnych projektu. Jednak końcowe wyniki projektu po dokonanych poprawkach zawsze pokrywały się z założeniami początkowymi. źródło: Opracowanie własne Aneks 4. Program pilotażowy Ryś (NFOSIGW) Anna Sokulska (IEŚ), Marek Zaborowski (IEŚ) Doświadczenia związane z wdrażaniem programu Ryś pokazują konieczność lepszego przygotowania przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska programów detalicznych i konieczność uwzględniania realnych kosztów dystrybucji programu. Dodatkową ważną wskazówką jest chęć uczestniczenia w programie wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska co świadczy o rzeczywistym, sporym zainteresowaniu i jednocześnie chęci sfinansowania kosztów dystrybucji z własnych budżetów (lub braku praktyki rzetelnego szacowania kosztów). Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na swojej stronie internetowej w roku 2016 napisał: Fakty dotyczące programu RYŚ, którego celem jest termomodernizacja 55

56 budynków jednorodzinnych, przedstawiają się następująco: to program o ogólnopolskim charakterze i zasięgu, który przewiduje jego wdrażanie przez pośredników finansowych WFOŚiGW oraz banki. Zgodnie z harmonogramem, NFOŚiGW ogłosił nabory na pośredników. W ramach ostatniego naboru 100 mln zł było przeznaczone dla WFOŚiGW, a 300 mln zł zostało skierowane do banków. W naborach nie zgłosił się jednak żaden bank, który byłby skłonny obsługiwać program. Wnioski w ramach programu RYŚ złożyło 10 WFOŚiGW, co oznacza, że również nie wszystkie z 16 WFOŚiGW podjęły się tej roli. Nie gwarantuje to wdrażania programu na terenie całej Polski, a NFOŚiGW jako instytucja centralna, obsługująca duże inwestycje, finansowane również ze środków europejskich, nie ma możliwości wdrażania sama tego programu ( ).To zadanie, które dotyczy setek tysięcy, a może nawet ponad miliona domów w całej Polsce. Finansowanie przez NFOŚiGW w całym kraju takich indywidualnych działań, jak kładzenie styropianu, ocieplanie dachu, czy wymiana okien, jest trudne do wyobrażenia. Z tego właśnie faktu wynikało poszukiwanie pośredników finansowych dla programu RYŚ, które nie zakończyło się sukcesem. NFOSIGW, , Komentarz i lekcje z programu RYŚ Pilotaż programu Ryś przyniósł następujące doświadczenia: NFOSIGW miał poważne trudności we wdrażaniu programu Banki dysponują swoją ofertą (zarówno w formie kredytów konsumpcyjnych, jak i hipotecznych), nie były skłonne do wdrażania we własnym zakresie ryzykownego oraz obciążającego czasowo i kosztowo procesu przygotowania i obsługi nowych narzędzi. Pożyczki NFOSIGW, które konkurowały ze środkami banków, okazały się dla banków mało atrakcyjne Program charakteryzował się skomplikowanymi procedurami, dużym zakresem dokumentacji niezbędnej dla uzyskania finansowania i wysokim poziomem kosztów transakcyjnych, a prowizja za usługę była zbyt niska w stosunku do wymagań/oczekiwań ze strony banków Wokół programu nie zaplanowano i nie zrealizowano dedykowanej kampanii informacyjno-edukacyjno-promocyjnej, która umożliwiłaby pozyskanie beneficjentów i sprawiłaby, że program byłby atrakcyjny dla banków Zmiany na polskiej scenie politycznej, a także pilotażowy charakter programu i jego mały budżet (jak na program o wymiarze krajowym) mogły wpłynąć na postrzeganie programu przez banki jako tworu niestabilnego, niepewnego, w który nie warto się angażować. Dlaczego Fundusze Wojewódzkie zainteresowały się programem RYŚ Nasuwa się również pytanie, dlaczego fundusze wojewódzkie w dużej liczbie wykazały zainteresowanie programem, którym nie były zainteresowane banki? Dla banków komercyjnych działania związane z programem Ryś (np. pozyskanie klientów i ich obsługa) okazały się zbyt pracochłonne, kosztogenne, a co za tym idzie po prostu nieatrakcyjne/nieopłacalne. Te same działania wojewódzkie fundusze uznały najprawdopodobniej za działania wpisujące się w ich działania statutowe, czyli niegenerujące dodatkowych kosztów. Koszty działań w ramach WFOŚiGW zostały więc niejako 56

57 ukryte/niezauważone, choć są one związane z podobnym nakładem pracy, jaki obsługa programu generowałaby w bankach. Lekcje: należy ograniczać komplikację procedur i zakres niezbędnej dokumentacji oraz dążyć do ograniczania kosztów transakcyjnych konieczne jest zaprojektowanie programu w sposób zapewniający pokrycie kosztów obsługi i niezbędny zysk oprócz programu wsparcia niezbędna jest również dedykowana kampania informacyjno-edukacyjno-promocyjna. Aneks 5. Program wsparcia instalacji kolektorów słonecznych i budowanie sieci dystrybucji Program kolektorowy realizowany w latach można postrzegać jako przykład programu bardzo dobrze rozpoznawalnego wśród społeczeństwa (czyli skutecznie wypromowanego). Przy czym jest to efekt promocji, na jaką zdecydował się nie bezpośrednio NFOŚiGW, ale sami instalatorzy i pośrednicy, którzy we własnym zakresie promowali montaż kolektorów wśród właścicieli domów jednorodzinnych. Kilka banków pełniło rolę pośredników finansowych, przy czym tylko LUKAS Bank działał na skalę ogólnopolską, a pozostałe miały zasięg raczej regionalny. Program Prosument miał poszerzać zakres instalacji objętych dofinansowaniem o inne OZE np. pompy ciepła, źródła spalające biomasę. Mimo rozmów, które NFOŚiGW prowadził z różnymi bankami, ostatecznie jako pośrednik finansowy przystąpił do tego programu tylko Bank Ochrony Środowiska. Zmiany w regulaminie programu wpływały na okresowe wstrzymanie naboru po stronie BOŚ, choć ich celem było zachęcenie inne banki do włączenia się w charakterze pośredników finansowych (brak stabilności warunków, nieprzewidywalność ). Lekcje Zaktywizowanie rynku instalatorów, producentów wyrobów budowlanych, by włączyli się w akcję promocji i pozyskania klienta Oprócz programu wsparcia niezbędna jest również dedykowana kampania informacyjno-edukacyjno-promocyjna Zapewnianie stabilności warunków udzielania wsparcia w programie. Zarówno program Prosument, jak i program wsparcia budowy energooszczędnych domów jednorodzinnych oraz program Ryś dotyczyły tej samej grupy odbiorców właścicieli domów jednorodzinnych. Jest to grupa zróżnicowana, liczna i bardzo rozproszona, charakteryzująca się różną zdolnością kredytową. Wszystkie te cechy wpływają na to, że przygotowanie efektywnego i atrakcyjnego programu wsparcia m.in. modernizacji zasobu budynków jednorodzinnych jest zadaniem trudnym, z którym, jak wskazują dotychczasowe przykłady wyżej analizowanych programów, nie poradzono sobie skutecznie. W roku 2016 wszystkie programy dla indywidualnych odbiorców zostały przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska zamknięte. 57

58 Aneks 6. Informacja o działaniach Funduszu Termomodernizacji Fundusz Termomodernizacji jest jednym z najstarszych instrumentów wspierania modernizacji. Jest stworzony tak, że chcą z niego korzystać wyłącznie właściciele dużych obiektów spowodowane jest to stosunkowo niską intensywnością finansowania i jednocześnie wysokimi kosztami transakcyjnymi. W ramach Funduszu Termomodernizacyjnego w latach wspierano niemal wyłącznie przedsięwzięcia realizowane w budynkach wielorodzinnych. Bank Gospodarstwa Krajowego podaje, że pod względem ilościowym z programu skorzystało 2% budynków jednorodzinnych. Oznacza to, że jeżeli przyjmiemy, iż powierzchnia budynku jednorodzinnego jest kilkukrotnie mniejsza od wielorodzinnego, to wsparcie dla budynków jednorodzinnych pod względem powierzchniowym, a zatem również osobowym, było poniżej jednego 1%. Struktura wydatków Funduszu Termomodernizacyjnego na premie termomodernizacyjne 42 : Budynki jednorodzinne 743 szt. (2%) Budynki wielorodzinne szt. Rysunek poniżej przedstawia strukturę projektów realizowanych w ramach Funduszu Termomodernizacji, a tabele przedstawiają wartość wsparcia w kolejnych latach funkcjonowania Funduszu. Rysunek 18. Struktura wniosków o premie (wszystkie rodzaje) wg typu modernizowanych obiektów w latach źródło: DANE LICZBOWE FUNDUSZU TERMOMODERNIZACJI I REMONTÓWhttps:// 42 DANE LICZBOWE FUNDUSZU TERMOMODERNIZACJI I REMONTÓWhttps:// 58

59 Tabela 7. Środki rozdystrybuowane przez Fundusz Termomodernizacyjny w latach źródło: DANE LICZBOWE FUNDUSZU TERMOMODERNIZACJI I REMONTÓWhttps:// Tabela 8. Środki rozdystrybuowane przez Fundusz Termomodernizacyjny w latach II kw źródło: DANE LICZBOWE FUNDUSZU TERMOMODERNIZACJI I REMONTÓWhttps:// Aneks 7. Linie kredytowe Banku Gospodarstwa Krajowego BGK, stan na rok 2016 Bank Gospodarstwa Krajowego ma ogromne doświadczenie we wdrażaniu programów dedykowanych klientom detalicznym, a produkty długi okres trwania. Szczególnie interesująco wypada porównanie stabilności produktów BGK z produktami Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. Poręczenia Poręczenia kredytów realizowane w ramach współpracy banków komercyjnych z BGK sięgają od 60 do 80% wartości kredytu. Tak wysokie gwarancje stanowią realne zabezpieczenie dla banków i zwiększają atrakcyjność kredytów. Prowizje za udzielone gwarancje wahają się od 0,5 1%. Uproszczone procedury, brak obowiązku obciążania własnego majątku, powszechna dostępność (BGK współpracuje z większością banków w Polsce) oraz możliwość załatwiania wszystkich formalności w banku kredytującym to główne zalety gwarancji i kredytów realizowanych przez BGK. 59

60 Kredyt studencki Do 100% poręczenia kredytu przez BGK w przypadku, gdy dochód na członka rodziny nie przekracza 600zł. Do 70% poręczenia przy dochodach od zł. Dochód na osobę wyliczany jest na podstawie dochodów netto. Dla 5% najlepszych studentów możliwe jest umorzenie do 20% kredytu. Spłata rozpoczyna się po dwóch latach, a oprocentowanie kredytu wynosi 1,75% (resztę dopłaci Skarb Państwa). Program COSME Program ramowy na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw COSME jest programem Komisji Europejskiej nakierowanym na wspieranie europejskich małych i średnich przedsiębiorstw. Bank Gospodarstwa Krajowego oraz Europejski Fundusz Inwestycyjny zawarły umowę w ramach programu COSME, która następnie stanowiła podstawę do zawarcia, przez BGK z 11 bankami kredytującymi, umów portfelowej linii gwarancyjnej. W ramach programu możliwe jest zaoferowanie przedsiębiorcom z sektora MŚP atrakcyjnej gwarancji (PLG COSME), która zabezpieczy nowe kredyty obrotowe oraz inwestycyjne do maksymalnej wysokości 600 tys. zł, oferowane przez banki kredytujące. poręczenie przez BGK do 80% wartości kredytu niska prowizja za udzielenie gwarancji (1% w skali roku) maksymalna kwota kredytu wynosi zł zabezpieczeniem gwarancji jest weksel własny in blanco powszechna dostępność produktu (dystrybucja przez banki komercyjne, które zawarły z BGK umowę), nieskomplikowane formalności przy składaniu wniosku współpraca z: Alior Bank, Bank Pekao, Pko BP, BGŻ BNP, BOŚ Bank, Bank Zachodni WBK, Deutsche Bank, Idea Bank, ING, mbank, SGB Spółdzielcza Grupa Bankowa. Gwarancja de minimis Nazwa programu pochodzi od nazwy rodzaju pomocy publicznej, która nie podlega notyfikacji i jest dozwolona, zwykle dotyczy małych i średnich przedsiębiorstw. Gwarancja de minimis udzielana w ramach projektu Banku Gospodarstwa Krajowego jest jedną z form dopuszczalnej pomocy publicznej na zabezpieczenia spłaty kredytu obrotowego lub inwestycyjnego dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Kredyt zabezpieczony gwarancją może być przeznaczony na bieżące finansowanie działalności gospodarczej, na cele rozwojowe lub na finansowanie realizowanych przez Kredytobiorcę przedsięwzięć inwestycyjnych. Gwarancja de minimis nie stanowi dotacji pieniężnej i nie wiąże się bezpośrednio z przekazaniem środków finansowych przedsiębiorcy, nie rodzi żadnych skutków podatkowych. poręczenie BGK do 60% wartości kredytu (łączna kwota udzielonych gwarancji nie może przekroczyć 3,5mln złotych); prowizja za udzielenie gwarancji (0,5% kwoty gwarancji w skali roku); zabezpieczeniem gwarancji jest weksel własny in blanco; jedną z korzyści wynikającą z gwarancji de minimis udzielanej w ramach projektu BGK jest brak konieczności obciążania własnego majątku. Dodatkową zaletą wynikającą z udziału w programie jest dostępność finansowania dla przedsiębiorców nieposiadających wystarczającego majątku na zabezpieczenie kredytu; 60

61 cała procedura przyznania gwarancji de minimis ma miejsce bezpośrednio w banku kredytującym jednocześnie z uzyskaniem kredytu. Pozostałe formalności to proste dokumentowanie bez obowiązku sprawozdawczego. Wspieranie przedsiębiorczości z wykorzystaniem poręczeń i gwarancji BGK rządowy program przy wsparciu BGK dla firm realizujących projekty z wykorzystaniem środków pochodzących z Unii Europejskiej, a także realizujących projekty infrastrukturalne; poręczenia lub gwarancje do 80% kwoty kredytu (dla minimalnej kwoty 3,5 mln zł i przy maksymalnej 10 mln zł). Premie udzielane przez BGK Premia termomodernizacyjna przyznawana przez BGK w wysokości 20% kwoty kredytu zaciągniętego na cele termomodernizacji. Nie może wynosić więcej niż 16% kosztów poniesionych na realizację przedsięwzięcia oraz dwukrotności przewidywanych rocznych oszczędności kosztów energii (ustalonych na podstawie audytu). Przysługuje tylko inwestorom korzystającym z kredytu. Nie mogą z niej korzystać inwestorzy realizujący przedsięwzięcie termomodernizacyjne wyłącznie z własnych środków. Premia remontowa na zadania tj. remont budynków wielorodzinnych, wymiana okien i balkonów, przebudowa, wymiana instalacji i urządzeń. Przedmiotem przedsięwzięcia remontowego uprawniającego do ubiegania się o premię remontową może być wyłącznie budynek wielorodzinny, tzn. budynek mieszkalny, w którym występują więcej niż dwa lokale mieszkalne i którego użytkowanie rozpoczęto przed dniem 14 sierpnia 1961 r. Premia przyznawana przez BGK w wysokości 20% kwoty kredytu wykorzystywanego na realizacje przedsięwzięcia remontowego, jednak nie może wynosić więcej niż 15% jego kosztów. Aneks 8 - Program PolREFF PolREFF czyli Polski Program Finansowania Efektywności Energetycznej w Budynkach Mieszkalnych został zainicjowany i jest rozwijany przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). Może stanowić ciekawe studium przygotowania programów opartych na produktach kredytowych. Ma stosunkowo niewielki zasięg. Ogólne informacje PolREFF czyli Polski Program Finansowania Efektywności Energetycznej w Budynkach Mieszkalnych został zainicjowany i jest rozwijany przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR). Celem programu jest zapewnienie wsparcia dla właścicieli mieszkań i domów mieszkalnych w modernizacjach i remontach, mających na celu poprawę komfortu mieszkania oraz podniesienie efektywności energetycznej budynków. W ramach PolREFF EBOiR przeznaczył 200 milionów euro, które za pośrednictwem banków uczestniczących w programie ma być przekazane w formie celowych kredytów właścicielom 61

62 mieszkań i budynków mieszkalnych, umożliwiając im realizację planowanych przedsięwzięć modernizacyjnych prowadzących do podniesienia efektywności energetycznej budynków. Unikalną korzyścią towarzyszącą finansowaniu wymienionych przedsięwzięć jest możliwość uzyskania bezpłatnej porady niezależnych ekspertów inżynierów oraz skorzystanie z wiedzy i doświadczeń przez nich zgromadzonych na ogólnodostępnej stronie Z kredytów oferowanych w ramach programu PolREFF mogą również skorzystać spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, firmy developerskie i dostawcy, których produkty zostały zarejestrowane na liście zakwalifikowanych materiałów i urządzeń programu, dostępnych w wyszukiwarce Wirtualny Doradca Technologiczny. Możliwości oferowania w ramach programu finansowania wymienionym grupom klientów zależy od tego, czy bank uczestniczący w programie udziela finansowania tym podmiotom gospodarczym. Program PolREFF wdrażany jest przez Konsultanta Projektu konsorcjum kierowane przez Fundację na rzecz Efektywnego Wykorzystania Energii (FEWE) i wpierane przez międzynarodową firmę doradczą DAI Europe. Na potrzeby programu utworzony został zespół, w skład którego wchodzą inżynierowie eksperci w obszarze efektywności energetycznej, eksperci finansowi i marketingowi. Wirtualny doradca W ramach programu przygotowano stronę internetową, której integralną częścią jest tzw. Wirtualny Doradca. Rysunek 19. Wynik wygenerowany przez Wirtualnego doradcę technologicznego źródło: Wirtualny Doradca przekazuje informacje, które mogą zniechęcić lub zdezorientować przeciętnego Kowalskiego. Kowalski jest nazywany inwestorem czyli może być rozumiany jako osoba dokonująca inwestycji tym bardziej, że podawane dane koncentrują się na parametrach finansowych. Podawany okres zwrotu, w przykładzie ponad 100 lat, wskazuje na to, że inwestycja z punktu widzenia ekonomicznego jest nieuzasadniona (zdecydowanie lepiej trzymać pieniądze w banku na najniżej oprocentowanym koncie). 62

63 Aneks 9. Rewitalizacja budynków jednorodzinnych Zanieczyszczenie powietrza oraz niska jakość mieszkań w zdekapitalizowanych budynkach jednorodzinnych sprawia, że mieszkania tracą swoją funkcję. Przykładami są duże miasta Kraków, gdzie zanieczyszczenie powietrza stało się tak głośnym i dolegliwym problemem, że zostało zauważone przez pracodawców i małe miejscowości turystyczne jak Rabka czy Zakopane. Lokalne programy rewitalizacji powietrznej mogą być szansą na finansowanie programów modernizacyjnych nawet z poszerzonym zakresem np. adaptację budynków jednorodzinnych do funkcji turystycznych. Czym jest rewitalizacja Rewitalizacja to proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych prowadzony w sposób kompleksowy poprzez zintegrowane działania (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzennofunkcjonalne, techniczne lub środowiskowe) na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji 43. Dobrze prowadzona rewitalizacja powinna kłaść nacisk na kompleksowe, zintegrowane podejście do działań rewitalizacyjnych. Podejmowana interwencja musi być wieloaspektową odpowiedzią na lokalnie występujący kryzys. Ma stanowić zespół działań stawiających sobie za cel pełne przywrócenie do życia konkretnego obszaru, tak aby poprawie uległa jakość życia jego mieszkańców. Jednym z celów interwencji jest pomoc w zakresie odzyskania przez słabsze grupy społeczne zdolności do ich reintegracji na rynku pracy i uczestnictwa w sferze konsumpcji, kultury i rekreacji 44. Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju prowadzi prace nad przygotowaniem systemu wspierania rewitalizacji w Polsce. Jego elementami są m.in. ustawa o rewitalizacji, Narodowy Plan Rewitalizacji oraz Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata Cel w ramach programów rewitalizacji Cele rewitalizacji zdefiniowane przez gminy w ramach programów rewitalizacji w zależności od potrzeb danego obszaru. mogą to być m.in.: stworzenie lub zagospodarowanie istniejących przestrzeni publicznych w harmonii z otoczeniem (np. parki, skwery, place zabaw) rozbudowa, modernizacja oraz poprawa stanu technicznego budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej, w szczególności posiadających walory historyczne i architektoniczne (min. modernizacja szpitali, urzędów miasta, kamienic, szkół) rozwój i modernizacja infrastruktury rekreacyjno-sportowej na obszarach zdegradowanych (np. budowa stadionów, basenów) zagospodarowanie terenów poprzemysłowych i pokopalnianych w sposób umożliwiający tworzenie nowych miejsc pracy oraz atrakcyjnych i funkcjonalnych przestrzeni miejskich

64 poprawa jakości i dostępności infrastruktury technicznej (np. rewitalizacja obiektów i przestrzeni wokół dworca PKP, poprawa jakości i standardu dróg i chodników na rewitalizowanych obszarach miasta, modernizacja systemu oświetlenia ulicznego) stworzenie infrastruktury dla rozwoju przedsiębiorczości i zapewnieniu różnorakich usług dla mieszkańców (np. kopalnia Saturn w Czeladzi); mobilizowanie mieszkańców do podejmowania aktywności na rzecz uzgodnionych w programie rewitalizacji działań (np. Centrum Usług Społecznych i Aktywności Lokalnej SATURN w Czeladzi, festiwale kultury) tworzenie stref bezpieczeństwa i zapobiegania negatywnym zjawiskom społecznym (np. Centrum Usług Społecznych i Aktywności Lokalnej SATURN w Czeladzi). Finansowanie rewitalizacji Programy rewitalizacji miast realizowane są z funduszy pochodzących z różnych źródeł, m. in. Cel: środki unijne (Europejski Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejski Fundusz Społeczny, Fundusz Spójności) środki z budżetu miasta programy rządowe i fundusze celowe (m.in. Fundusz Termomodernizacji i Remontów, NFOŚiGW, Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, krajowe programy operacyjne) programy wojewódzkie (m.in. WFOŚiGW, Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego); środki własne inwestorów prywatnych, organizacji pozarządowych, mieszkańców środki prywatne z rynku finansowego (kredyty i pożyczki, leasing, emisja obligacji komunalnych, gwarancje bankowe). W ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Czeladź na lata wyznaczone zostały trzy główne Cele Rewitalizacji, i są to: Cel strategiczny 1. Zintegrowana, aktywna społecznie i zawodowo społeczność Czeladzian. Reintegracja aktywizacja grup wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym Stworzenie przestrzeni dla aktywności osób starszych Rozwój oferty dla dzieci i młodzieży Wsparcie inicjatyw oddolnych i wzmocnienie organizacji III sektora Cel strategiczny 2. Poprawa warunków bytowych mieszkańców obszarów rewitalizacji i jakości środowiska naturalnego poprzez rozwój sieci i infrastruktur technicznej Rozwój oferty mieszkalnictwa komunalnego Poprawa i modernizacja energochłonności tkanki architektonicznej Modernizacja tkanki miejskiej wraz z rozbudową infrastruktury technicznej Poprawa jakości środowiska naturalnego Cel strategiczny 3. Atrakcyjna, dostosowana do potrzeb społeczno-gospodarczych przestrzeń publiczna i półpubliczna. Tworzenie warunków dla rozwoju działalności gospodarczej, w szczególności handlu. 64

65 Wzmocnienie funkcji centrotwórczych i wybranych przestrzeni publicznych. Działania: Tabela 9. Działania w ramach programu rewitalizacji gminy Czeladź źródło: Gminny Program Rewitalizacji Miasta Czeladź na lata Finansowanie: Koszt wszystkich planowanych przedsięwzięć podstawowych w ramach programu rewitalizacji w gminie Czeladź ustalony został na poziomie ,00 zł. Potencjalne źródła finansowania programu modernizacji Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata Programy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach Fundusz Termomodernizacji i Remontów Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 65

66 Aneks 10. Lista LEME (Lista Zakwalifikowanych Materiałów i Urządzeń) 45 Listy kwalifikowanych (do wsparcia) materiałów i urządzeń powstają przy okazji programów wsparcia dedykowanych dużej liczbie drobnych odbiorców. Inwestor zamiast skomplikowanej oceny całej inwestycji (np. audytu budynku jednorodzinnego) wybiera materiały, urządzenia, czy aktywności o zweryfikowanym efekcie. W Polsce listy kwalifikowanych urządzeń i materiałów są znane pod nazwą LEME, amerykański program PACE posiadał swoje listy. Administracja listami (wprowadzanie urządzeń, weryfikacja danych oraz określanie efektu) jest stosunkowo kosztowna i ma uzasadnienie przy odpowiednio dużej skali działań. Ogólne cechy listy LEME Lista LEME jest bazą informacyjną zawierającą zgłoszone przez producentów i firmy dystrybucyjne materiały i urządzenia, które zostały zweryfikowane pod kątem energooszczędności przez inżynierów ekspertów programu PolSEFF. Lista LEME jest zarządzana przez program PolSEFF, ale jej ogólne zasady oraz kryteria wyboru materiałów i urządzeń zostały ostatecznie wypracowane wspólnie z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Każdy produkt obecny na liście kwalifikuje się do programu PolSEFF2, co oznacza, że jego zakup oraz instalacja mogą być sfinansowane kredytem, poprzez bank uczestniczący w PolSEFF2. Dodatkowo przedsiębiorca, który sfinansuje w ramach programu zakup produktu z listy LEME, otrzyma dotację w wysokości 10% wartości otrzymanego kredytu. Do unikalnych cech listy LEME należą: automatyczna kwalifikacja inwestycji do jej sfinansowania w ramach programu PolSEFF2 wystarczy, że przedsiębiorca reprezentujący małe lub średnie przedsiębiorstwo wybierze z listy urządzenie lub materiały, które chciałby zainstalować w swoim przedsiębiorstwie i przedstawi jego certyfikat w banku uczestniczącym w programie. Certyfikaty do wydrukowania dostępne są na stronie każdego urządzenia i materiału zarejestrowanego na liście. Szczegółowy proces realizacji inwestycji bazującej na urządzeniach i materiałach z listy LEME dostępny jest w zakładce aplikowanie/projekty bazujące na LEME. Kliknij, aby zobaczyć wszystkie kategorie materiałów i urządzeń objętych listą LEME otwartość listy Każdy przedsiębiorca, zarówno producent jak inwestor, może zgłosić urządzenie lub materiał do umieszczenia go na liście LEME w dostępnych na stronie kategoriach technologicznych. Producenci energooszczędnych urządzeń i materiałów oraz urządzeń z obszaru odnawialnej energii mogą to zrobić poprzez zarejestrowanie swojego przedsiębiorstwa i wypełnienie informacji o produktach, które chcieliby umieścić na liście. Przedsiębiorcy, którzy chcieliby zainwestować w urządzenie,

67 którego nie ma na liście, w kategorii technologicznej obecnej na liście mogą je zgłosić poprzez wysłanie maila na helpline@polseff.org. Zgłoszone urządzenie zostanie dodane do listy po jego weryfikacji przez inżynierów PolSEFF2. Rejestracja firmy oraz umiejscowienie urządzeń i materiałów na liście jest BEZPŁATNE! Można zgłosić dowolną liczbę urządzeń! źródło wiedzy i informacji lista LEME prezentuje w jednym miejscu większość dostępnych obecnie energooszczędnych technologii, które można zastosować w małym lub średnim przedsiębiorstwie, a skorzystanie z wyszukiwarki umożliwia pozyskanie informacji o wielu urządzeniach i ich producentach doskonała forma bezpłatnej promocji producentów zarejestrowanych urządzeń umiejscowienie zgłoszonego urządzenia lub materiału na liście oznacza, że niezależni od producenta eksperci z obszaru technologii energooszczędnych uznali, iż spełnia ono wymagające kryteria z obszaru wydajności i efektywności energetycznej. Obecność producenta i jego produktów na liście bez wątpienia wpłynie na kształtowanie ich pozytywnego wizerunku pośród potencjalnych klientów, dodatkowo stając się wymiernym narzędziem wspierania sprzedaży dodatkowe korzyści sfinansowanie w ramach PolSEFF2 inwestycji w urządzenia i materiały z listy oznacza w praktyce 10% rabat, który inwestor otrzymuje z NFOŚiGW na wniosek banku po zakończeniu inwestycji. Procedura uzyskania certyfikatu LEME trzy łatwe kroki Przedstawiona procedura weryfikacyjna została wygenerowana elektronicznie przy wykorzystaniu strony internetowej PolSEFF2 ( Z pola wyboru wybierz produkt (w przykładzie wybrano styropian): Rysunek 20. Wyszukiwarka materiałów i urządzeń z listy LEME źródło: Po naciśnięciu przycisku Pokaż produkty zostaje wyświetlona lista wszystkich produktów zamieszczonych w bazie danych LEME i odpowiadających wybranej kategorii, w tym przypadku styropian/ściany co oznacza styropian używany do ocieplania ścian (przy czym należy zaznaczyć, że w przypadku ocieplania ścian należy raczej mówić o wyborze całej technologii, a nie tylko materiału izolacyjnego"). 67

68 Tabela 10. Lista Materiałów i urządzeń wygenerowana z wyszukiwarki LEME (rok 2016) źródło: Po naciśnięciu klawisza Obejrzyj dane/generuj ukazuje się okno z ogólnymi informacjami dotyczącymi wybranej wcześniej technologii oraz przycisk służący do generowania certyfikatu klasyfikacji produktu, zawierającego bardziej szczegółowe informacje i służącego do zakwalifikowania danej inwestycji do programu. 68

69 Rysunek 21. Certyfikat wygenerowany za pomocą wyszukiwarki LEME źródło: Aneks 11. Koncepcja prostego systemu oceny/wyboru służącego przyznawaniu wsparcia dla efektywnych energetycznie działań modernizacyjnych w budynkach jednorodzinnych wraz z propozycją warunków technicznych BPIE, Szymon Firląg Przedstawiona poniżej przykładowa koncepcja jest przykładem stosunkowo prostego określeniu zakresu i poziomu dofinansowania dla modernizacji budynków jednorodzinnych. Zaletą przedstawionej koncepcji jest jej prostota, pozwalająca na odejście od kosztownego audytu energetycznego. Należy zaznaczyć, że taka procedura oceny ma zastosowanie przy programach, gdzie przewidziano wybór (selekcję), w 69