PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

Transkrypt

1 PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXIX Nr 1 (811) Warszawa Styczeñ 2016 PL ISSN Nr indeksu w numerze m.in. Fundusz stabilizacyjny Bankowego Funduszu Gwarancyjnego Wykorzystanie nanotechnologii w ywnoœci i paszach w ujêciu prawnym Aspekty mediacji w prawie polskim na przyk³adzie art. 47 ust. 2 ustawy z 13 paÿdziernika 1995 roku Prawo ³owieckie Wolnoœæ dzia³alnoœci gospodarczej a regulacja prokonkurencyjna w sektorze energetycznym Rynek w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

2 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 1 STYCZEŃ PL ISSN MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) ; fax (22) pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa 84, skr. poczt pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: PRENUMERATA na 2016 r.:,,ruch,, SA Zamówienia na prenumeratę w wersji papierowej i na e-wydania można składać bezpośrednio na stronie ruch.com.pl Ewentualne pytania prosimy kierować na adres prenumerata@ruch.com.pl lub kontaktując się z Centrum Obsługi Klienta,,Ruch pod numerami lub czynne w dni robocze w godzinach Koszt połączenia wg taryfy operatora Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) do 75 GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) prenumerata@glm.pl As Press tel. (22) , (22) Poczta Polska SA infolinia Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 670,80 zł Półroczna 335,40 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 25% rabatu. Prenumerata półroczna 10% rabatu. Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 55,90 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel Druk: Lotos Poligrafia sp. z o.o., Warszawa, ul. Wał Miedzeszyński 98, tel TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Zbigniew Ofiarski, Uniwersytet Szczeciński Fundusz stabilizacyjny Bankowego Funduszu Gwarancyjnego The Stabilisation Fund under the Bank Guarantee Fund 2 Marcin Jurewicz, Politechnika Białostocka Wykorzystanie nanotechnologii w żywności i paszach w ujęciu prawnym The use of nanotechnology in food and feed from a legal perspective 10 Roman Stec, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach Aspekty mediacji w prawie polskim na przykładzie art. 47 ust. 2 ustawy z 13 października 1995 roku Prawo łowieckie Aspects of mediation in the Polish law at the example of Article 47 (2) of the Hunting Law Act of 13 October Michał Krzykowski, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Wolność działalności gospodarczej a regulacja prokonkurencyjna w sektorze energetycznym Freedom of economic activity in contexts of pro-competitive regulation in energy sector 22 Z PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Tomasz Szczurowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Rynek w rozumieniu art. 15 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji The market within the meaning of Art. 15 paragraph. 1 of the Act oncombating unfair competition 31 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2015 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: W najbliższych numerach: Dobre praktyki spółek giełdowych Opowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu spółki akcyjnej w czeskiej ustawie o korporacjach handlowych,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (8 punktów)

3 Fundusz stabilizacyjny Bankowego Funduszu Gwarancyjnego The Stabilisation Fund under the Bank Guarantee Fund prof. dr hab. Zbigniew Ofiarski Streszczenie Fundusz stabilizacyjny utworzono w ramach polskiego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w 2013 r., wykorzystując doświadczenia innych państw, w szczególności Szwecji i Niemiec. Stanowi on źródło dodatkowych środków, które będą przeznaczane na finansowanie ewentualnych działań mających utrzymać stabilność sektora bankowego w przypadku jego zagrożenia kryzysem. Przyjęta koncepcja tworzenia funduszu stabilizacyjnego wprowadza zasadę partycypacji środków pochodzących bezpośrednio z sektora bankowego w finansowaniu takich działań, ponieważ głównym źródłem zasilania tego funduszu jest obowiązkowa opłata ostrożnościowa wpłacana w każdym roku przez podmioty objęte systemem gwarantowania depozytów. Ze środków funduszu stabilizacyjnego można finansować realizację dwóch kategorii zadań, tzn. udzielanie gwarancji zwiększania funduszy własnych banku krajowego (gwarancja rekapitalizacyjna) oraz wypłatę deponentom środków gwarantowanych w przypadku braku innych źródeł finansowania tego zobowiązania. Słowa kluczowe: bank krajowy, Bankowy Fundusz Gwarancyjny, gwarancja rekapitalizacyjna, fundusze własne banku. Summary The stabilisation fund was formed as a sub-fund under the Polish Bank Guarantee Fund in 2013 and based on the experience of other states, in particular Sweden and Germany. It constitutes a source of additional funds to finance any future actions aimed at maintaining the stability of the banking sector in case it is threatened by crisis. The concept behind the stabilisation fund implements the principle of participation of private funds coming directly from the banking sector for the financing of those actions, since the main source of provisioning of the fund is the mandatory prudential fee paid every year by entities covered by the deposit guarantee system. Assets from the stabilisation fund can be used to finance two categories of tasks, that is to granting guarantees to increase the equity funds of a domestic bank (recapitalisation guarantee) and payment of guaranteed funds to depositors in case no other sources of finance are available. Key words: domestic bank, Bank Guarantee Fund, recapitalisation guarantee, bank s equity. Uwagi wprowadzaja ce Celem opracowania jest analiza zmian wprowadzonych w ustawie o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (BFG), wprowadzających nowe obciążenie parafiskalne spoczywające na bankach i przeznaczających wpływy z tego tytułu na nowy fundusz własny BFG, tzn. fundusz stabilizacyjny. Idea tych rozwiązań wpisuje się w dotychczas jedynie ogólnie uregulowaną funkcję stabilizacyjną BFG realizowaną w odniesieniu do krajowego systemu finansowego, a w szczególności jego ogniwa, tj. krajowego sektora bankowego. Wykazano niezbędność tych unormowań, traktowanych przez ustawodawcę jako postkryzysowe, ale jednocześnie prewencyjne i gwarancyjne (zabezpieczające przed skutkami ewentualnych następnych kryzysów finansowych). Podstawowymi metodami badawczymi są metoda dogmatyczno-prawna oraz analityczna i w niezbędnym zakresie historyczno-prawna. Wykorzystując materiał normatywny oraz dotychczasowy dorobek doktryny w zakresie rozwiązań ustrojowych, organizacyjnych i funkcjonalnych BFG zidentyfikowano przyczyny wprowadzenia wyżej wspomnianych rozwiązań. Dokonano ustalenia charakteru prawnego opłat ostrożnościowych wnoszonych na fundusz stabilizacyjny oraz analizując zakres i tryb finansowania zadań z tego funduszu, wykazano że w ten sposób ustawodawca wzmacnia rolę BFG, jako istotnego ogniwa tzw. Sieci bezpieczeństwa finansowego. Skutki kryzysu finansowego, z drugiej połowy 2008 r. i lat następnych, wywołały potrzebę większej dbałości o rynek finansowy, w tym rynek bankowy. Początkowo w proces restrukturyzacji i sanacji banków angażowano głównie środki publiczne 1, jednak już po 2012 r. zauważalna jest tendencja do stopniowego przenoszenia z sektora publicznego na sektory rynku finansowego, w tym na sektor bankowy, ciężaru wsparcia udzielanego instytucjom finansowym, których dotknęły skutki kryzysu. W wielu państwach, zarówno będących członkami UE, jak i w innych pojawiły się koncepcje zakładające obciążanie banków daninami publicznymi w postaci podatków lub opłat, których celem powinno być zapewnienie dodatkowych wpływów do budżetu równoważących wydatki ponoszone na stabilizowanie sektora finansowego albo akumulowanie środków na finansowanie działań w przyszłości stabilizujących rynek finansowy. Wybór określonego modelu obciążeń w poszczególnych państwach członkowskich UE uzależniono m.in. od wydatków poniesionych ze środków budżetowych na działania sanacyjne sektora finansowego oraz od bieżącej sytuacji budżetowej tych państw. Model oparty o daniny wnoszone bezpośrednio do budżetu 2 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

4 FUNDUSZ STABILIZACYJNY BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO państwa przyjęto m. in. w Wielkiej Brytanii, Austrii, Portugalii, Francji oraz na Węgrzech i Słowacji 2. W Szwecji i Niemczech wprowadzono rozwiązania przewidujące akumulowanie środków zebranych z tytułu nałożonych obciążeń w funduszach o specjalnym przeznaczeniu. Tworzony od 2008 r. w Szwecji specjalny fundusz stabilizacyjny jest zasilany tzw. opłatą stabilizacyjną obowiązkowo odprowadzaną w każdym roku przez banki i inne instytucje kredytowe, tj. banki macierzyste prowadzące działalność w Szwecji, podmioty zależne banków zagranicznych mające siedzibę w Szwecji, a także oddziały banków macierzystych prowadzące działalność poza granicami Szwecji. Od dnia 1 stycznia 2011 r. w Niemczech tworzony jest specjalny fundusz restrukturyzacyjny, zasilany obligatoryjną opłatą pobieraną od banków macierzystych prowadzących działalność w Niemczech, od podmiotów zależnych banków zagranicznych prowadzących działalność w Niemczech, a także oddziałów banków macierzystych prowadzących działalność poza granicami Niemiec 3. Już w 2010 r. Komisja Europejska sygnalizowała potrzebę tworzenia funduszy restrukturyzacyjnych (bank resolution funds), zasilanych z opłat pobieranych od banków ex ante 4. Ze zgromadzonych w ten sposób środków powinny być przeprowadzane przede wszystkim postępowania sanacyjne w bankach. Państwa członkowskie UE zgodnie uznały, w ramach Rady Europejskiej, że wprowadzenie systemu opłat i podatków od instytucji finansowych jest niezbędne w celu zapewnienia równego podziału obciążeń skutkami kryzysu w sektorze bankowym 5. Fundusz stabilizacyjny, utworzony w ramach polskiego Bankowego Funduszu Gwarancyjnego 6, uwzględnia zatem doświadczenia innych państw, w szczególności Szwecji i Niemiec. Powinien on stanowić źródło dodatkowych środków przeznaczanych na finansowanie ewentualnych przyszłych działań mających na celu utrzymanie stabilności sektora bankowego. Przyjęta koncepcja wprowadza zasadę partycypacji środków pochodzących bezpośrednio z sektora bankowego w finansowaniu takich działań. Funkcja stabilizuja ca BFG a fundusz stabilizacyjny Utworzenie funduszu stabilizacyjnego w ramach BFG zostało poprzedzono inną istotną nowelizacją ustawy o BFG 7, dokonaną z dniem 12 czerwca 2013 r. 8. Dodano przepis art. 3a w ustawie o BFG, w którym uzupełniono w stosunku do stanu dotychczasowego cele funkcjonowania BFG. Zgodnie z tym przepisem, celem działalności BFG jest podejmowanie działań na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego, w szczególności poprzez zapewnienie funkcjonowania obowiązkowego systemu gwarantowania środków pieniężnych, udzielanie pomocy i wsparcia oraz udzielanie lub wykonywanie gwarancji rekapitalizacyjnej 9. Wyraźnie zatem została wskazana funkcja stabilizacyjna, którą dotychczas można było jedynie wyinterpretować z różnych szczegółowych regulacji zawartych w ustawie o BFG. Funkcję stabilizacyjną w tym okresie łączono przede wszystkim z działalnością gwarancyjną BFG (Sura, 2013, s. 176 i 178). Działania stabilizujące BFG zobligowany jest podejmować na rzecz krajowego systemu finansowego, a więc na rzecz ogółu podmiotów podlegających nadzorowi na podstawie ustawy z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym 10. Nadzorowi ze strony Komisji Nadzoru Finansowego podlegają m.in. banki, fundusze emerytalne, zakłady ubezpieczeń, zakłady reasekuracji, brokerzy ubezpieczeniowi, fundusze inwestycyjne, spółki prowadzące rynek regulowany, spółki prowadzące giełdy towarowe, instytucje płatnicze, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe. Sformułowanie tego dodatkowego celu działania BFG wpisuje się w rozszerzenie, z dniem 4 października 2013 r., składu Komitetu Stabilności Finansowej 11 o Prezesa Zarządu BFG 12. Aktualnie w skład tego Komitetu wchodzą: Minister Finansów (jako jego przewodniczący) oraz członkowie, tzn. Prezes Narodowego Banku Polskiego, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i Prezes Zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy o KSF, celem działania KSF jest zapewnienie efektywnej współpracy w zakresie wspierania i utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego poprzez wymianę informacji, opinii i ocen sytuacji w systemie finansowym w kraju i za granicą oraz koordynację działań w tym zakresie. Uzupełnienie składu KSF o Prezesa Zarządu BFG umożliwia bardziej efektywną realizację tego, ponieważ włącza do współpracy wszystkie podmioty uczestniczące w sieci bezpieczeństwa polskiego systemu finansowego (Dumieńska, 2010, s ). Nie ulega wątpliwości, że BFG jest jednym z podstawowych ogniw sieci bezpieczeństwa finansowego w Polsce, a wzajemne relacje i wymiana informacji pomiędzy podmiotami tworzącymi safety net to podstawowe czynniki, które kształtują poziom bezpieczeństwa rynku finansowego i jego uczestników (Sura, 2012, s. 96). Uzupełnienie składu KSF o Prezesa Zarządu BFG nie tworzy nowej w aspekcie jakościowym sytuacji, lecz jest tylko potwierdzeniem dotychczasowej pozycji BFG w sieci bezpieczeństwa finansowego. Od dnia 29 listopada 2013 r. obowiązuje również znowelizowany art. 4 ust. 3 ustawy o BFG, zgodnie z którym minister właściwy do spraw instytucji finansowych, może określić, w drodze rozporządzenia, po zasięgnięciu opinii Prezesa NBP oraz Przewodniczącego KNF, dodatkowe działania BFG na rzecz stabilności systemu finansowego oraz tryb ich wykonania, kierując się koniecznością zapewnienia stabilności krajowego systemu finansowego. Dotychczas minister nie skorzystał jednak z przysługującego uprawnienia do wydania stosownego rozporządzenia. Potwierdzeniem tezy o istotnej roli BFG w sieci bezpieczeństwa finansowego są również postanowienia art. 38 ust. 4a ustawy o BFG, zgodnie z którym BFG przekazuje do NBP informacje niezbędne do dokonywania przez bank centralny oceny stabilności i ryzyka systemu bankowego, w tym dotyczące poszczególnych podmiotów objętych systemem gwarantowania, podlegające ochronie na podstawie odrębnych przepisów. Stosownie do postanowień art. 38 ust. 5 cytowanej ustawy, przedmiot, zakres, tryb PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

5 THE STABILISATION FUND UNDER THE BANK GUARANTEE FUND i terminy przekazywania informacji określa odrębne porozumienia zawarte między BFG a Prezesem NBP. Obowiązek BFG, dotyczący przekazywania takich informacji do banku centralnego, został skorelowany ze szczegółowo wyliczonymi w art. 3 ust. 2 ustawy o NBP zadaniami tego banku 13. Zgodnie z art. 3 ust. 2 pkt 6a ustawy o NBP do zakresu zadań banku centralnego należy m. in. działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego. Obowiązek realizacji tego zadania nałożono na bank centralny z dniem 13 grudnia 2008 r. 14. Na etapie projektowania tej regulacji wskazano, że działania NBP na rzecz stabilności systemu finansowego są zgodne z praktyką międzynarodową, która wskazuje, że wiele banków centralnych na świecie ma ustawowo wskazane zadania w sferze wspierania stabilności finansowej, w tym banki centralne z państw członkowskich Unii Europejskiej. Wynika to z faktu, że utrzymywanie stabilności systemu finansowego jest jednym z najważniejszych, obok dbania o stabilność cen, celów banków centralnych, w tym NBP. Oba cele są ze sobą powiązane, gdyż system finansowy odgrywa ważną rolę w transmisji impulsów polityki pieniężnej do sfery realnej, a niestabilność systemu finansowego może utrudnić skuteczne prowadzenie polityki pieniężnej 15. Zgodnie z art. 17 ust. 4 pkt 5a ustawy o NBP, który obowiązuje również od dnia 13 grudnia 2008 r., do zakresu działania Zarządu NBP należy analiza stabilności krajowego systemu finansowego. W ustawie o BFG kompleksowo uregulowano fundusz stabilizacyjny, ponieważ określono źródła jego finansowania, rodzaje działań finansowanych ze środków tego funduszu oraz zasady i tryb wykorzystania środków gromadzonych na tym funduszu. Fundusz stabilizacyjny jest funduszem własnym BFG utworzonym na mocy art. 18a ust. 1 ustawy o BFG. Pomimo upływu ponad dwóch lat od nowelizacji ustawy o BFG, wprowadzającej fundusz stabilizacyjny, nie dostosowano statutu BFG 16 do nowych rozwiązań ustawowych. W 32 ust. 1 Statutu BFG, zawierającym zamknięty katalog funduszy własnych BFG, nie wymieniono funduszu stabilizacyjnego. Nie oznacza to jednak, że fundusz stabilizacyjny nie znajduje oparcia w postanowieniach Statutu BFG. Zgodnie z 32 ust. 5 Statutu BFG tworzy się w BFG inne fundusze własne, jeżeli obowiązek ich utworzenia wynika z obowiązujących przepisów prawa. Fundusz stabilizacyjny BFG stanowi zatem element rozwiązań systemowych, które konsekwentnie są wprowadzane od końca 2008 r. Jest materialną podstawą działań BFG, jako istotnego ogniwa sieci bezpieczeństwa finansowego, podejmowanych w przypadku zagrożenia stabilności krajowego systemu finansowego. rodki z funduszu stabilizacyjnego nie mogą jednak być wykorzystywane na rzecz wszystkich podmiotów tworzących krajowy system finansowy, lecz tylko na rzecz niektórych z tych podmiotów. Niniejsze ograniczenie wynika bowiem z postanowień art. 18b ustawy o BFG, według którego środki funduszu stabilizacyjnego przeznacza się na: a) finansowanie pomocy polegającej na udzielaniu gwarancji zwiększania funduszy własnych banku krajowego (gwarancja rekapitalizacyjna), a w przypadku wykonania tej gwarancji na nabywanie lub obejmowanie akcji, obligacji, lub bankowych papierów wartościowych banku krajowego; b) wypłatę środków gwarantowanych w przypadku wyczerpania innych ustawowo wskazanych źródeł (tzn. w razie wyczerpania zasobów: funduszu ochrony środków gwarantowanych banku, w którym nastąpiło spełnienie warunku gwarancji; funduszy ochrony środków gwarantowanych podmiotów objętych obowiązkowym systemem gwarantowania; funduszu własnego BFG przeznaczonego do ewidencjonowania środków odzyskanych z mas upadłości banków; funduszu własnego, tworzonego w celu zapewnienia środków na finansowanie zadań BFG w zakresie udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania). Źródła zasilania funduszu stabilizacyjnego Podstawowym źródłem finansowania (tworzenia zasobów) funduszu stabilizacyjnego w BFG są wpłaty z tytułu opłat ostrożnościowych dokonywane zgodnie z art. 14a ustawy o BFG przez podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania. Określenie,,podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania należy rozumieć jako kategorię zbiorczą, w ramach której mieszczą się: banki krajowe, tzn. banki mające siedziby na terenie Rzeczypospolitej Polskiej 17, oddziały banków zagranicznych, tzn. jednostki organizacyjne banku zagranicznego wykonujące w jego imieniu i na jego rzecz wszystkie lub niektóre czynności wynikające z zezwolenia udzielonego temu bankowi, przy czym wszystkie jednostki organizacyjne danego banku zagranicznego 18 odpowiadające powyższym cechom, utworzone na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uważa się za jeden oddział. W tym przypadku sformułowano dodatkowy warunek, ponieważ oddziały banków zagranicznych zalicza się do kategorii,,podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania tylko wtedy, gdy nie są uczestnikami systemu gwarantowania środków pieniężnych albo system gwarantowania, w którym uczestniczą, nie zapewnia gwarantowania środków pieniężnych co najmniej w zakresie i w wysokości określonych w ustawie o BFG. Bank zagraniczny jest osobą prawną, która zgodnie z prawem państwa macierzystego i zezwoleniem właściwych organów nadzoru państwa macierzystego funkcjonuje jako bank w rozumieniu prawa tego państwa macierzystego (Duraj, 2012, s. 13). Istotny wyjątek od obowiązku wnoszenia opłat ostrożnościowych wprowadza znowelizowana w 2015 r. ustawa z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających 19. Dodano w tej ustawie nowy rozdział 3a pt.: System ochrony. Celem tego systemu jest zapewnienie płynności i wypłacalności każdego jego uczestnika na zasadach określonych w tej ustawie i w umowie systemu ochrony, w szczególności przez udzielanie pożyczek, gwarancji i poręczeń na warunkach określonych w umowie systemu ochrony. Tworzenie systemu ochrony jest fakultatywne, 4 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

6 FUNDUSZ STABILIZACYJNY BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO ponieważ system ten mogą utworzyć na podstawie umowy banki zrzeszające lub banki spółdzielcze, lub bank zrzeszający oraz zrzeszone z nim banki spółdzielcze. Do już utworzonego systemu ochrony mogą przystąpić następne banki zrzeszające i banki spółdzielcze. W banku zrzeszającym albo jednostce zarządzającej systemem ochrony tworzy się fundusz pomocowy w celu zapewnienia środków na finansowanie zadań tego systemu w zakresie pomocy finansowej dla uczestników systemu ochrony mającej na celu poprawę ich wypłacalności i zapobieżenie upadłości. Fundusz pomocowy jest tworzony z wpłat uczestników systemu ochrony wnoszonych w wysokości i na zasadach określonych w umowie systemu ochrony, a także z innych źródeł przewidzianych w tej umowie. Fundusz pomocowy w ramach systemu ochrony powinien pełnić funkcje zbliżone charakterem do funkcji pomocowej BFG 20. Formy realizacji tych zadań, tj. udzielanie pożyczek, gwarantowanie i poręczanie, są również zbieżne z formami pomocy określonymi w art. 19 ustawy o BFG. Z tych powodów na mocy art. 14b ustawy o BFG uczestników systemu ochrony zwolniono z opłaty ostrożnościowej na fundusz stabilizacyjny w BFG, pod warunkiem przekazania jej równowartości na fundusz pomocowy systemu ochrony. Banki, które przestaną należeć do systemu ochrony, będą obowiązane wnieść opłatę ostrożnościową za rok, w którym przestały należeć do systemu ochrony w wysokości proporcjonalnej do okresu pozostawania poza systemem ochrony. Obowiązek wnoszenia opłaty ostrożnościowej wynika z przepisów ustawy, a jej podstawowe elementy konstrukcyjne uregulowano w ustawie (podmioty zobowiązane, podstawę obliczenia, maksymalną stawkę opłaty, termin płatności, wyłączenia z obowiązku naliczania i wnoszenia opłaty). Są one wnoszone na rzecz BFG (funduszu stabilizacyjnego będącego funduszem własnym BFG), który jest odrębnym od państwa, samodzielnym podmiotem prawa publicznego, wykonującym zadania publiczne i wyposażonym w osobowość prawną. Nie jest jednak państwową osobą prawną (Kulesza, 2000, s. 3 4; odmiennie: Panfil, 1999, s. 4; Tupin, 2000, s. 23), ale może być traktowany jako fundusz publiczny, wyodrębniony majątkowo ze Skarbu Państwa, działający niezależnie na podstawie ustawowej i w celu realizacji ustawowo określonych zadań publicznych (Kosieradzka, 2004, s. 130). Wyznaczone ustawowo zadania publiczne BFG realizuje samodzielnie i niezależnie od zadań innych podmiotów (Chochowski, 2010, s. 90 i 125), w sposób władczy oraz w interesie publicznym w celu umacniania zaufania do systemu bankowego i systemu finansowego jako całości (Sura, 2013, s ). Beneficjentami efektów działalności BFG są przede wszystkim deponenci chronieni przed skutkami upadłości banków (Sura, 2012, s. 620). Wpływy z opłaty ostrożnościowej są przeznaczone na realizację zadań publicznych realizowanych przez BFG w interesie publicznym. Można zatem stwierdzić, że opłata ostrożnościowa spełnia podobne funkcje jak roczne opłaty obowiązkowe wymierzane również na podstawie ustawy o BFG, a więc uzasadnione jest jej potraktowanie jako szczególnego rodzaju opłaty o charakterze publicznoprawnym. Wpływy z tego tytułu przeznaczone są na realizację zadań publicznych o istotnym znaczeniu z punktu widzenia stabilizacji i bezpieczeństwa ważnego segmentu rynku finansowego. Formalnym beneficjentem wpływów z tytułu opłaty ostrożnościowej jest podmiot prawa publicznego, tzn. BFG, ale faktycznymi beneficjentami jest szersza kategoria podmiotów, tzn. podmioty uprawnione do korzystania z pomocy finansowanej ze środków gromadzonych w ramach funduszu stabilizacyjnego (Ofiarski, 2015, s. 66 i 68). W odniesieniu do niektórych elementów konstrukcyjnych opłaty ostrożnościowej określone uprawnienia władcze przysługują organom BFG. Władztwo, którego granice wyznaczają przepisy ustawy o BFG, obejmuje możliwość konkretyzowania wysokości obciążeń z tytułu tej opłaty. Zgodnie z art. 4 ust. 1j pkt 2 oraz art. 7 ust. 2 pkt 5 i art. 7 ust. 3 cytowanej ustawy, Rada BFG określa na wniosek Zarządu BFG wysokość stawki opłaty ostrożnościowej. Określając wysokość stawki tej opłaty Rada BFG powinna uwzględniać w szczególności sytuację w sektorze finansowym oraz w jego otoczeniu makroekonomicznym. Należy zauważyć, że wytyczne ustawowe mają bardzo ogólny charakter i jednocześnie nie tworzą zamkniętego katalogu, ponieważ zostały poprzedzone zwrotem,,w szczególności. Mogą być zatem uwzględniane również inne kryteria, których wprost nie wymieniono w ustawie. Można stwierdzić, że intencją ustawodawcy jest to, aby stawka opłaty ostrożnościowej była kształtowana na wyższym poziomie w okresach kryzysowych i na niższym poziomie w okresach pełnej stabilizacji sektora finansowego i jego otoczenia makroekonomicznego (Ofiarski, 2015, s. 69). Kryteria, według których powinna być określana na każdy rok wysokość stawki opłaty ostrożnościowej, nie wymieniono w ustawie w postaci katalogu zamkniętego, jak również wskazane w ustawie podstawowe kryteria umożliwiają ich względnie swobodną interpretację przez organy BFG. Pierwszym z wymienionych w ustawie kryteriów jest,,sytuacja w sektorze finansowym. Granice sektora finansowego wyznaczają przepisy odrębnej ustawy 21, według której sektor finansowy tworzy co najmniej jeden podmiot z sektora bankowego, sektora ubezpieczeniowego lub sektora usług inwestycyjnych, lub co najmniej jeden z następujących podmiotów: towarzystwo funduszy inwestycyjnych 22, spółka zarządzająca 23 lub inny podmiot z siedzibą w państwie niebędącym państwem członkowskim Unii Europejskiej, który, w przypadku gdyby jego siedziba znajdowała się w państwie członkowskim Unii Europejskiej, byłby obowiązany uzyskać zezwolenie właściwego organu na prowadzenie wykonywanej działalności zgodnie z przepisami dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/WE z dnia 13 lipca 2009 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) 24, zarządzający alternatywnym funduszem inwestycyjnym lub inny podmiot z siedzibą w państwie niebędącym państwem członkowskim, który, w przypadku gdyby jego siedziba znajdowała się w państwie członkowskim, byłby obowiązany uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

7 THE STABILISATION FUND UNDER THE BANK GUARANTEE FUND W procedurze określania wysokościstawkiopłatyostrożnościowej odniesiono się do sytuacji w sektorze finansowym, a nie do sytuacji w sektorze bankowym, który tworzą instytucje kredytowe, instytucje finansowe 25 lub przedsiębiorstwa pomocniczych usług bankowych 26. Odwołanie się do sytuacji w sektorze bankowym byłoby bardziej uzasadnione, ponieważ instytucją kredytową w myśl postanowień art. 3 pkt 1 ustawy o nadzorze uzupełniającym, jest m. in. bank krajowy, a więc podmiot zobowiązany do wnoszenia opłaty ostrożnościowej. Ustawodawca odwołując się do pojęcia,,sektor finansowy dopuszcza również możliwość elastycznego wyznaczania granic tego sektora, w którym w konkretnym przypadku może nie znaleźć się podmiot zaliczany do sektora bankowego, lecz np. do sektora ubezpieczeniowego. Opłata ostrożnościowa oraz fundusz stabilizacyjny są natomiast ściśle skorelowane z podmiotami zaliczanymi do,,sektora bankowego, a więc wiązanie wysokości jej stawki z sytuacją w sektorze bankowym byłoby rozwiązaniem harmonijnym. Określenie,,sytuacja to: okoliczności, warunki, realia, rzeczywistość, położenie, pozycja, stan (Bańko, 2005, s. 774). Z postanowień art. 7 ust. 3 ustawy o BFG nie wynika jednak, jakie zjawiska lub trendy zauważalne w sytuacji sektora finansowego powinny wpływać na konkretną wysokość stawki opłaty ostrożnościowej w danym roku, w tym przede wszystkim jej wzrost lub spadek w porównaniu do stawki opłaty obowiązującej w roku poprzednim oraz pozostawanie stawki opłaty w odpowiedniej relacji do stawki maksymalnej ustalonej w ustawie. Drugim, wymienionym wprost w ustawie, kryterium, które powinno być uwzględniane przez organy BFG przy określaniu wysokości stawki opłaty ostrożnościowej, jest,,otoczenie makroekonomiczne sektora finansowego. Intencją projektodawcy było uwzględnienie tzw. zjawiska antycykliczności, tj. nieobciążania lub niewielkiego obciążania podmiotów z tytułu wpłat na Bankowy Fundusz Gwarancyjny w okresach dekoniunktury 27. Nie wymieniono jednak ani w uzasadnieniu projektu ustawy, ani w ustawie jakichkolwiek, nawet w formie katalogu otwartego, zjawisk z otoczenia makroekonomicznego sektora finansowego. Charakter makroekonomiczny mają np. produkt krajowy brutto, dochód narodowy, inflacja, deflacja, państwowy dług publiczny, stopa bezrobocia. Trudno jednak na podstawie art. 7 ust. 3 ustawy o BFG ustalić, jak istotne zmiany np. w tempie wzrostu lub spadku produktu krajowego brutto, dochodu narodowego, stopy bezrobocia uzasadniałyby odpowiedni wzrost lub zmniejszenie stawki opłaty ostrożnościowej. Ocenę,,otoczenia makroekonomicznego sektora finansowego i zmian w nim następujących pozostawiono de facto organom BFG uczestniczącym w procedurze określania stawki opłaty ostrożnościowej. Zauważalna jest tendencja stałego wzrostu wysokości stawki opłaty ostrożnościowej, która w 2013 r. wynosiła 0,009% podstawy naliczenia. W 2014 r. określono stawkę opłaty ostrożnościowej na poziomie 0,037% podstawy jej naliczenia 28 (stawka wzrosła zatem czterokrotnie), natomiast w roku 2015 została ona podwyższona do poziomu 0,05% podstawy jej naliczenia 29, a więc dynamika wzrostu wysokości stawki wyniosła 74% w porównaniu do roku Stawka maksymalna ustalona w ustawie o BFG wynosi 0,2%, a więc stawka opłaty określona na 2015 r. jest jeszcze czterokrotnie niższa od stawki maksymalnej. Podstawę naliczania opłaty ostrożnościowej stanowi kwota odpowiadająca 12,5-krotności sumy wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka oraz wymogów kapitałowych z tytułu przekroczenia limitów i naruszenia innych norm określonych w ustawie Prawo bankowe, obliczona przez bank według zasad określonych w tej ustawie. Drugim źródłem zasilenia funduszu stabilizacyjnego, mającym charakter nadzwyczajny i nieperiodyczny, jest możliwość przekazania do niego kwot z funduszu własnego tworzonego w celu zapewnienia środków na finansowanie zadań BFG w zakresie udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania (tzn. z funduszu pomocowego tworzonego z obowiązkowych opłat rocznych wnoszonych przez banki oraz z podziału nadwyżki bilansowej). O nadzwyczajnym charakterze tego źródła decyduje przede wszystkim złożona procedura przekazania środków, ponieważ przeniesienia środków z funduszu pomocowego do funduszu stabilizacyjnego może dokonać Rada BFG, na wniosek Zarządu Funduszu, po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw instytucji finansowych. Przeniesienie części lub całości środków może być jedynie czasowe, a więc po ustaniu okoliczności uzasadniających przejściowe zasilenie funduszu stabilizacyjnego powinien nastąpić zwrot równowartości tych środków do funduszu pomocowego. Wspomniano już wyżej, że Statut BFG nie został dostosowany do znowelizowanej ustawy o BFG. Problem ten jest zauważalny m. in. w kontekście statutowych granic wyznaczających możliwości przenoszenia środków pomiędzy niektórymi funduszami własnymi BFG. Zgodnie z 32 ust. 6 Statutu BFG, Rada BFG, na wniosek Zarządu BFG, może podjąć uchwałę o przekazaniu środków pomiędzy wymienionymi w tym przepisie funduszami własnymi, tzn. statutowym, pomocowym, zapasowym oraz funduszem gwarancyjnym spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (funduszem kas). Trzecim źródłem zasilenia funduszu stabilizacyjnego jest część nadwyżki bilansowej BFG. Zgodnie z art. 16 ust. 2 ustawy o BFG nadwyżka bilansowa BFG w danym roku powiększa jego fundusz własny, tworzony w celu zapewnienia środków na finansowanie zadań BFG w zakresie udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania, fundusz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych oraz fundusz stabilizacyjny. Podział nadwyżki bilansowej jest dokonywany w proporcji, w jakiej wyżej wymienione fundusze uczestniczą w ich sumie na dzień bilansowy ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego. 4. Zadania i tryb ich finansowania z funduszu stabilizacyjnego Podstawowym zadaniem, finansowanym ze środków funduszu stabilizacyjnego, jest pomoc finansowa polegająca na udzielaniu w myśl art. 4 ust. 1j pkt 1 ustawy 6 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

8 FUNDUSZ STABILIZACYJNY BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO o BFG gwarancji zwiększania funduszy własnych banku krajowego (tzw. gwarancja rekapitalizacyjna), a w przypadku wykonania tej gwarancji nabywanie lub obejmowanie akcji, obligacji lub bankowych papierów wartościowych banku krajowego. Można zatem stwierdzić, że charakter takich działań byłby doraźny, a jednocześnie powinny one być podejmowane w określonej kolejności (sekwencji) wymienionej w cytowanym przepisie ustawy, tzn. udzielenie gwarancji rekapitalizacyjnej jest zadaniem pierwotnym, natomiast zadaniem wtórnym jest nabycie lub objęcie akcji, obligacji, lub bankowych papierów wartościowych. W procedurze udzielania gwarancji rekapitalizycyjnej należy stosować postanowienia art. 18c oraz art. 18d ustawy o BFG, a także niektóre przepisy ustawy z dnia 12 lutego 2010 r. o rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych 30. Udzielenie gwarancji rekapitalizacyjnej może nastąpić w ramach postępowania naprawczego i po stwierdzeniu konieczności zwiększenia funduszy własnych banku krajowego. Z postanowień art. 18c ust. 1 ustawy o BFG wynika, że obie wyżej wymienione przesłanki powinny być spełnione łącznie. Ponadto BFG powinien uwzględniać ogólny cel wymieniony w art. 3a cytowanej ustawy, tzn. podejmowanie działań na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego, a także stan środków funduszu stabilizacyjnego. Nakaz odpowiedniego stosowania przepisów art. 3 8, art. 9 ust. 1, 3 i 4, art. 12 i art. 22 ustawy o rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych oznacza przede wszystkim, że program naprawczy wymaga akceptacji Komisji Nadzoru Finansowego. Zwiększenie funduszy własnych objętych gwarancją polega na emisji akcji, obligacji lub bankowych papierów wartościowych skierowanych do dotychczasowych akcjonariuszy bądź udziałowców banku krajowego lub do podmiotów trzecich. Termin do zapisywania się na akcje nie może być dłuższy niż dwa tygodnie od dnia otwarcia subskrypcji (w przypadku subskrypcji zamkniętej, wykonanie prawa poboru następuje w jednym terminie, który wynosi dwa tygodnie od dnia ogłoszenia). Emisja obligacji lub bankowych papierów wartościowych przez bank krajowy może być objęta gwarancją, o ile spełnia warunki zobowiązania podporządkowanego albo pożyczki podporządkowanej 31. Wysokość gwarancji rekapitalizacyjnej nie może być wyższa niż kwota zwiększenia funduszy własnych określona w programie naprawczym. Wykonanie umowy gwarancji następuje, gdy wyemitowane przez bank krajowy akcje, obligacje lub bankowe papiery wartościowe w całości lub w części nie znajdą nabywców między dotychczasowymi akcjonariuszami bądź udziałowcami lub podmiotami trzecimi. Zgodnie z art. 7 ust. 2 pkt 7e ustawy o BFG do zakresu wyłącznej kompetencji Rady BFG należy określanie zasad udzielania gwarancji rekapitalizacyjnej oraz zasad zarządzania akcjami, obligacjami i bankowymi papierami wartościowymi banku krajowego nabytymi lub objętymi w wyniku wykonania tej gwarancji. Zgodnie z art. 18d ustawy o BFG udzielenie gwarancji rekapitalizacyjnej może nastąpić wyłącznie na wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych skierowany do BFG. Niniejsza gwarancja może dotyczyć całości lub części kwoty zwiększającej fundusze własne banku krajowego. Udzielenie gwarancji rekapitalizacyjnej następuje po wniesieniu przez bank krajowy na rzecz BFG opłaty prowizyjnej naliczonej od kwoty zobowiązania objętego tą gwarancją 32. Opłata prowizyjna jest wnoszona zatem niezależnie od opłacanej w każdym roku opłaty ostrożnościowej i stanowi dodatkowy ciężar finansowy ponoszony przez bank krajowy. Odpowiednio stosując przepisy ustawy o rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych należy warunki i wysokość gwarancji rekapitalizacyjnej określić w umowie. Warunkiem zawarcia takiej umowy między BFG a bankiem krajowym jest uzyskanie zgody walnego zgromadzenia tego banku na związanie umową. Niezbędne elementy treści umowy określa art. 6 ust. 6 ustawy o rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych. Powinna ona: a) zapewniać BFG odpowiedni wpływ na politykę finansową banku, w tym udział wyznaczonych przez niego przedstawicieli w organach banku krajowego; b) określać sposób obliczenia ceny obejmowanych akcji, warunki emisji obligacji banku lub bankowych papierów wartościowych, w tym termin ich zapadalności, cenę emisyjną i oprocentowanie; c) określać wysokość udzielonej gwarancji; d) wskazywać cele wykorzystania środków pochodzących z emisji akcji, obligacji banku lub bankowych papierów wartościowych; e) określać ograniczenia w zakresie wypłaty dywidendy bądź nadwyżki bilansowej; f) określać ograniczenia w zakresie polityki płacowej wobec członków organów banku oraz kadry kierowniczej; g) wskazywać obowiązek niezwłocznego dostosowania przepisów statutu i regulacji wewnętrznych banku, w celu uwzględnienia emisji akcji, obligacji instytucji finansowej lub bankowych papierów wartościowych oraz postanowień umowy gwarancji; h) określać sposób rozliczenia straty banku za okresy ubiegłe. W przypadku wykonania umowy gwarancji BFG może wystąpić do Komisji Nadzoru Finansowego z wnioskiem o ustanowienie kuratora nadzorującego wykonanie programu naprawczego. Jeżeli bank nie wywiązuje się z warunków umowy gwarancji, to BFG może: złożyć wniosek do KNF o ustanowienie zarządu komisarycznego, przedłożyć posiadane akcje do umorzenia, przedłożyć posiadane obligacje banku lub bankowe papiery wartościowe do przedterminowego wykupu. Odmowa udzielenia gwarancji rekapitalizacyjnej może nastąpić na podstawie art. 18c ust. 3 ustawy o BFG. Przesłanki odmowy zostały w tym przepisie wymienione jedynie przykładowo i tworzą one katalog otwarty, ponieważ zostały przez ustawodawcę poprzedzone stwierdzeniem,,w szczególności. Możliwa jest zatem odmowa udzielenia gwarancji rekapitalizacyjnej również z innych powodów, których wprost nie wymieniono w ustawie, natomiast najbardziej typowymi przesłankami odmowy wymienionymi w ustawie są: istotne zaangażowania środków BFG w stosunku do banku krajowego w ramach gwarancji zwiększania funduszy własnych tego banku lub w ramach PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR

9 THE STABILISATION FUND UNDER THE BANK GUARANTEE FUND udzielania bankowi pomocy polegającej na nabywaniu jego wierzytelności w przypadku powstania niebezpieczeństwa niewypłacalności banku. Przesłanki odmowy udzielenia gwarancji rekapitalizacyjnej, wymienione w art. 18c ust. 3 ustawy o BFG, obciążone są wadą polegającą na użyciu przez ustawodawcę nieprecyzyjnego sformułowania. Do takiej kategorii z całą pewnością należy zaliczyć określenie,,istotne zaangażowanie. W znaczeniu słownikowym,,istotne to,,znaczne lub,,ważne (Bańko, 2005, s. 238), ale jednak trudno mierzalne. Ostatecznie to zatem BFG powinien ocenić, czy w danej sytuacji jego zaangażowanie w udzielanie pomocy bankowi krajowemu jest już istotne (nadmierne), czy też jeszcze nie osiągnęło takiego poziomu. Zastosowany w cytowanym przepisie ustawy zwrot,,w przypadku istotnego zaangażowania środków BFG w stosunku do banku krajowego wskazuje, że chodzi o już zaangażowane środki, a nie o środki, które dopiero BFG zamierza zaangażować. W swojej ocenie BFG nie powinien zatem uwzględniać wartości gwarancji rekapitalizacyjnej, która dopiero miałaby zostać udzielona. Nawet zaistnienie przesłanek wymienionych w art. 18c ust. 3 ustawy o BFG nie zobowiązuje BFG do odmowy udzielenia gwarancji rekapitaliazacyjnej, ponieważ ustawodawca jedynie uprawnia go do takiej odmowy stosując zwrot,,może odmówić pozostawiając tym samym podjęcie decyzji uznaniu (ocenie) BFG. Zgodnie z art. 18d ust. 3 cytowanej ustawy, odmowa udzielenia gwarancji rekapitalizacyjnej nie stanowi podstawy roszczeń banku krajowego ani osób trzecich wobec BFG i jego organów. Należy wyraźnie podkreślić, że ustawodawca ściśle wyznacza przedmiot zadań finansowanych ze środków funduszu stabilizacyjnego, bowiem w art. 16 ust. 1 pkt 2a ustawy o BFG wprost stanowi, że wyżej wskazana pomoc w formie gwarancji rekapitalizacyjnej może być finansowana jedynie ze środków tego funduszu. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne bezpośrednie finansowanie z funduszu pomocowego BFG wydatków związanych z udzielaniem gwarancji rekapitalizacyjnej, pomimo że okresowo środki z tego funduszu mogą być przekazane na rachunek funduszu stabilizacyjnego. Możliwe jest natomiast finansowanie tej pomocy ze środków funduszu pomocowego BFG po ich uprzednim przekazaniu do funduszu stabilizacyjnego, ponieważ w takiej sytuacji wydatki nie będą pokrywane z funduszu pomocowego lecz formalnie z funduszu stabilizacyjnego. Drugim zadaniem, które może być finansowane ze środków funduszu stabilizacyjnego, jest wypłata środków gwarantowanych, ale jedynie wtedy, gdy wartość zobowiązań z tytułu środków gwarantowanych przewyższa sumę środków pochodzących z: a) funduszu ochrony środków gwarantowanych banku, w przypadku którego nastąpiło spełnienie warunku gwarancji; b) funduszy ochrony środków gwarantowanych podmiotów objętych obowiązkowym systemem gwarantowania; c) funduszu własnego BFG przeznaczonego do ewidencjonowania środków odzyskanych z mas upadłości banków; d) funduszu własnego BFG przeznaczonego do udzielania pomocy podmiotom objętym systemem gwarantowania. Finansowanie kosztów tego zadania ze środków funduszu stabilizacyjnego, o ile zostaną spełnione wyżej wymienione przesłanki, jest uzasadnione tym, że podstawowe zadanie BFG stanowi gwarantowanie depozytów przechowywanych przez podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania. Można stwierdzić, że w tym przypadku BFG występuje w roli podmiotu ostatniej instancji, minimalizującego negatywne skutki niewypłacalności upadłego banku oraz skutki braku środków w zasadniczej części obowiązkowego systemu gwarantowania depozytów. Wypłata środków gwarantowanych, niezależnie od tego z jakiego źródła jest finansowana (np. funduszów ochrony tworzonych w bankach czy z określonego funduszu własnego BFG), w każdym przypadku przyczynia się do ustabilizowania sytuacji w sektorze bankowym i poprawy poziomu zaufania do systemu bankowego, jak i jego poszczególnych elementów, czyli banków. Stabilność powinna być traktowana jako podstawowa cecha (Hanisz, 2012, s ) i jednocześnie fundamentalna wartość systemu bankowego podlegająca szczególnej ochronie. Uwagi końcowe Utworzenie w 2013 r. funduszu stabilizacyjnego prowadzi do znaczącego wzmocnienia potencjału gwarancyjnego BFG. Zgodne jest z głównym celem i zadaniami BFG, jako ważnej instytucji sieci bezpieczeństwa finansowego. Z drugiej jednak strony prowadzi do zwiększenia obciążeń parafiskalnych formalnie spoczywających na bankach, jednak ekonomiczny ciężar opłaty ostrożnościowej może być legalnie przerzucany na klientów banków. Nie ustanowiono bowiem zakazu, adresowanego do banków, uwzględniania odpowiedniej części tej opłaty w prowizjach i opłatach manipulacyjnych pobieranych za usługi świadczone na rzecz klientów banków, a nawet odsetkach od kredytów i pożyczek im udzielanych. W innych państwach wprowadzane są również różne obciążenia podmiotów sektora finansowego, których cel fiskalny jest wprost akcentowany przez władze publiczne. Jako przykłady takich rozwiązań można wskazać planowane od 2016 r. wprowadzenie w Szwecji nowego podatku od usług finansowych wykonywanych przez podmioty sektora finansowego, w szczególności przez banki, zakłady ubezpieczeń oraz instytucje dokonujące obrotu papierami wartościowymi. Aktualnie takie usługi są zwolnione z podatku od towarów i usług. Głównym celem tej zmiany zasad opodatkowania ma być zwiększenie wpływów do budżetu państwa (rocznie o ok. 490 mln USD) oraz zmniejszenie przewagi sektora usług finansowych nad innymi sektorami gospodarki. Podobnie w Brazylii od 1 września 2015 r. zwiększa się z 15% do 20% stawkę podatku socjalnego (CSLL) pobieranego od dochodów niektórych instytucji finansowych. Niniejszą zmianę wprowadza się przede wszystkim w celu fiskalnym, tzn. zwiększenia wpływów budżetowych (rocznie o ok. 1,3 mld USD; Świąder, 2015, s. 36). 8 NR PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

10 FUNDUSZ STABILIZACYJNY BANKOWEGO FUNDUSZU GWARANCYJNEGO Obciążenia na rzecz tworzonego w BFG funduszu stabilizacyjnego mają jednak bardziej skonkretyzowany cel, a fundusz ten staje się kolejnym elementem prawnej infrastruktury, której tworzenie zapoczątkowano w 2009 r. w celu zabezpieczenia krajowego sektora finansowego przed skutkami kryzysu finansowego. Funkcję taką pełnią m. in. rozwiązania przyjęte w ustawie z dnia 12 lutego 2009 r. o udzielaniu przez Skarb Państwa wsparcia instytucjom finansowym 33 oraz w cytowanej już wyżej ustawie o rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych. Podobne funkcje można przyporządkować umownego (dobrowolnemu) systemowi ochrony tworzonemu od 2015 r. przez banki zrzeszające i banki spółdzielcze. Jego głównym celem jest zapewnienie płynności i wypłacalności każdego jego uczestnika, w szczególności przez udzielanie pożyczek, gwarancji i poręczeń na warunkach określonych w umowie systemu ochrony. Na dzień 31 grudnia 2013 r. na rachunku funduszu stabilizacyjnego BFG zgromadzono kwotę zł, która w całości pochodziła z dokonanych wpłat z tytułu opłaty ostrożnościowej. W 2013 r. ze względu na stabilną sytuację podmiotów sektora bankowego, do BFG nie został złożony żaden wniosek o udzielenie gwarancji rekapitalizacyjnej 34. W następnych latach należy spodziewać się znaczącego wzrostu środków gromadzonych w ramach funduszu stabilizacyjnego, przede wszystkim z powodu podwyższania wysokości rocznej stawki opłaty ostrożnościowej. Środki te mogą stanowić szczególnego rodzaju rezerwę, która byłaby uruchomiona w przypadku powtórzenia się zjawisk kryzysowych w sektorze bankowym w następnych latach. Fundusz stabilizacyjny staje się zatem funduszem ex ante, tzn. tworzonym przed zaistnieniem zdarzeń uzasadniających uruchomienie jego środków, chociaż pierwotną przesłanką jego utworzenia były zjawiska kryzysowe poprzedzające odpowiednie zmiany w ustawie o BFG. W przypadku ich znaczącego rozwoju w Polsce fundusz stabilizacyjny mógł zatem stać się funduszem typu ex post. 1 Według szacunków Komisji Europejskiej pomoc finansowa udzielona sektorowi bankowemu przez rządy Państw Członkowskich od początku kryzysu już do grudnia 2009 r. osiągnęła wysokość odpowiadającą równowartości 13% PKB Unii Europejskiej por. Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 20 października 2010 r. do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Centralnego: Unijne ramy zarządzania w sytuacji kryzysu w sektorze finansowym, COM (2010) 579, s Uzasadnienie projektu ustawy z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw druk nr 1045 Sejmu RP VII kadencji. 3 Uzasadnienie projektu ustawy z 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw druk nr 1045 Sejmu RP VII kadencji. 4 Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 26 maja 2010 r. do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Europejskiego Banku Centralnego: Bankowe fundusze naprawcze, COM (2010) 254, s Komunikat Komisji Europejskiej z dnia 20 października 2010 r. do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- -Społecznego, Komitetu Regionów oraz Europejskiego Banku Centralnego: Unijne ramy zarządzania w sytuacji kryzysu w sektorze finansowym, COM (2010) Ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013, poz. 1012). 7 Ustawa z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (tekst jedn. DzU z 2014, poz. 1866). 8 Ustawa z dnia 19 kwietnia 2013 r. o zmianie ustawy o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013 r. poz. 613). 9 Zgodnie z art. 4 ust. 1j pkt 1 ustawy o BFG gwarancja rekapitalizacyjna polega na udzielaniu gwarancji zwiększania funduszy własnych banku krajowego, a w przypadku wykonania tej gwarancji na nabywaniu lub obejmowaniu akcji, obligacji lub bankowych papierów wartościowych banku krajowego. 10 Tekst jedn. DzU z 2015, poz Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (DzU nr 209, poz ze zm.), dalej ustawa o KSF. 12 Ustawa z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (DzU z 2013, poz. 1012). 13 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. DzU z 2013, poz. 908 ze zm.). 14 Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (DzU nr 209, poz ze zm.). 15 Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej druk nr 1071 Sejmu RP VI kadencji. 16 Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 13 sierpnia 2013 r. w sprawie nadania statutu Bankowemu Funduszowi Gwarancyjnemu (DzU z 2013, poz. 967). 17 Por. art. 4 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. DzU z 2015, poz. 128 ze zm.). 18 Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo bankowe, bankiem zagranicznym jest bank mający siedzibę za granicą Rzeczypospolitej Polskiej, na terytorium państwa niebędącego członkiem Unii Europejskiej. 19 Tekst jedn. DzU z 2014, poz. 109 ze zm. 20 Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 15 maja 2015 r. o zmianie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających oraz niektórych innych ustaw druk nr 3150 Sejmu VII kadencji. 21 Art. 3 pkt 11 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń, zakładami reasekuracji i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego (tekst jedn. DzU z 2014, poz. 1406), dalej ustawa o nadzorze uzupełniającym. 22 Utworzone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (tekst jedn. DzU z 2014, poz. 157 ze zm.). 23 Zgodnie z art. 2 pkt 10 ustawy o funduszach inwestycyjnych jest to podmiot lub spółka z siedzibą w państwie członkowskim UE, które uzyskały zezwolenie właściwego organu w państwie członkowskim na wykonywanie działalności w zakresie zarządzania funduszami prowadzącymi działalność zgodnie z prawem wspólnotowym regulującym zasady zbiorowego inwestowania w papiery wartościowe. 24 DzUrz UE L 302 z , str. 32 ze zm. 25 Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 7 ustawy Prawo bankowe są to podmioty niebędące bankami ani instytucjami kredytowymi, których podstawowa działalność będąca źródłem większości przychodów polega na wykonywaniu działalności gospodarczej np. w zakresie nabywania i zbywania udziałów lub akcji, udzielania pożyczek ze środków własnych. 26 Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 12 ustawy Prawo bankowe są to podmioty, których podstawowa działalność ma charakter pomocniczy w stosunku do podstawowej działalności jednego lub więcej banków, a w szczególności polega na zarządzaniu własnym lub powierzonym majątkiem lub świadczeniu usług w zakresie przetwarzania danych. 27 Uzasadnienie projektu ustawy z dnia 26 lipca 2013 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw druk nr 1045 Sejmu RP VII kadencji. 28 Uchwała nr 42/2013 Rady BFG z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości stawki opłaty ostrożnościowej na 2014 rok wnoszonej na rzecz Bankowego Funduszu Gwarancyjnego przez podmioty objęte obowiązkowym systemem gwarantowania. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR