Nauka Przyroda Technologie

Transkrypt

1 Nauka Przyroda Technologie ISSN Dział: Rolnictwo Copyright Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu 21 Tom 4 Zeszyt 6 EDYTA BOROS, MAŁGORZATA BAĆMAGA, JADWIGA WYSZKOWSKA, JAN KUCHARSKI Katedra Mikroiologii Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie WPŁYW ZANIECZYSZCZENIA GLEBY NIKLEM NA LICZEBNOŚĆ DROBNOUSTROJÓW GLEBOWYCH Streszczenie. W doświadczeniu wazonowym określono wpływ zanieczyszczenia gley niklem na jej właściwości mikroiologiczne. Próki gleowe zanieczyszczono niklem w postaci NiCl 2 6H 2 O i NiSO 4 7H 2 O, w następujących dawkach: 1, 2, 3 i 4 mg Ni 2+ na 1 kg. Badania przeprowadzono na dwóch gatunkach gle: piasku gliniastym oraz glinie lekkiej, użytkowanych w systemie osianym i nieosianym. W 14., 28., 42. i 56. dniu trwania doświadczenia oznaczono liczeność dronoustrojów gleowych: akterii oligotroficznych, Azotoacter, promieniowców i grzyów. W wyniku przeprowadzonych adań stwierdzono, iż zanieczyszczenie gley niklem spowodowało zmniejszenie liczeności akterii z rodzaju Azotoacter oraz zwiększenie liczeności pozostałych grup dronoustrojów: akterii oligotroficznych, promieniowców i grzyów. Chlorek niklu powodował większe zakłócenia niż siarczan niklu w liczeności adanych grup dronoustrojów. Większą liczeność akterii oligotroficznych, Azotoacter, promieniowców i grzyów zaoserwowano w glinie lekkiej oraz w gleie osianej niż w piasku gliniastym i gleie nieosianej. Słowa kluczowe: zanieczyszczenie, glea, nikiel, liczeność dronoustrojów Wstęp Dronoustroje gleowe decydują o zachodzących w gleie procesach iologicznych, warunkujących homeostazę w tym środowisku. Wywierają również wpływ na żyzność i produktywność iologiczną gle (SCHMIDT i IN. 25). Odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu środowiska, również przez regulację procesów transformacji i mineralizacji naturalnych komponentów oraz ksenoiotyków (SCHLOTER i IN. 23). Do prawidłowego rozwoju dronoustrojów w środowisku niezędne jest zapewnienie im odpowiedniego źródła energii, węgla, składników pokarmowych oraz czynników wzrostowych (ZMYSŁOWSKA 2). Rozwój ten może yć zaurzony przez metale ciężkie, powodujące zachwianie równowagi iologicznej gley, a w konsekwencji jej degradację (HUANG i SHINDO 2, KUCHARSKI i WYSZKOWSKA 2).

2 2 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność Zanieczyszczenie gley metalami ciężkimi powoduje spowolnienie procesów iologicznych w wyniku zmiany liczeności i różnorodności gatunkowej makro- i mikroorganizmów gleowych (KUCHARSKI i WYSZKOWSKA 24, WYSZKOWSKA i IN. 26), ponieważ tracą one możliwość korzystania z różnych sustratów, a w efekcie prowadzi to do osłaienia oiegu niektórych iogenów (BARABASZ i IN. 22). Literatura z zakresu oddziaływania metali ciężkich na dronoustroje, chociaż ogata (RENELLA i IN. 23, 24, KUCHARSKI i WYSZKOWSKA 24, VASUNDHARA i IN. 24, SCHMIDT i IN. 25, PEREZ-DE-MORA i IN. 26, BOROS i IN. 27), to jednak nie jest jednoznaczna, dlatego przeprowadzono adania, których celem yło określenie wpływu zanieczyszczenia gley niklem na liczeność dronoustrojów gleowych. Materiał i metody Doświadczenia przeprowadzono w hali wegetacyjnej UW-M w Olsztynie w plastykowych wazonach, w których umieszczono po 3 kg piasku gliniastego lu gliny lekkiej. Przed rozpoczęciem adań określono skład granulometryczny gley metodą areometryczną (CARTER 1993). Również oznaczono podstawowe właściwości fizykochemiczne gley: ph potencjometrycznie w wodnym roztworze KCl o stężeniu 1 mol dm -3, kwasowość hydrolityczną (Hh) i sumę wymiennych kationów zasadowych (S) według metody Kappena (CARTER 1993), zawartość węgla organicznego (C org ) metodą Tiurina (NELSON i SOMMERS 1996). Materiał gleowy porano z warstwy orno-próchnicznej. Bliższą charakterystykę tych gle podano w taeli 1. Badania z gleą osianą przeprowadzono w sześciu powtórzeniach, a z gleą nieosianą w trzech powtórzeniach. Czynnikami zmiennymi yły: dawka niklu (Ni 2+ ):, 1, 2, 3 oraz 4 mg kg -1 gley, rodzaj związku niklu: NiCl 2 6H 2 O i NiSO 4 7H 2 O, gatunek gley: piasek gliniasty i glina lekka, sposó użytkowania gley: glea osiana i glea nieosiana, termin analiz mikroiologicznych: 14., 28., 42. i 56. dzień. Podczas wegetacji roślin utrzymywano stałą wilgotność gley na poziomie 6% kapilarnej pojemności wodnej. Rośliną doświadczalną ył jęczmień jary odmiany Rael Taela 1. Niektóre właściwości fizykochemiczne gle użytych w doświadczeniu Tale 1. Some physicochemical properties of the soil in the experiments Gatunek gley frakcja 2,-,5 mm Skład granulometryczny (%) frakcja <,5-,2 mm frakcja <,2 mm ph KCl Hh mmol(+) kg -1 S C org (g kg -1 ) pg ,9 11,25 89,3 7,5 gl , 8,77 159, 11,15 pg piasek gliniasty, gl glina lekka. Hh kwasowość hydrolityczna, S suma wymiennych kationów zasadowych, C org węgiel organiczny.

3 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność 3 (12 roślin w wazonie) zierany w fazie wyrzucania wiech. We wszystkich oiektach zastosowano stałe nawożenie makro- i mikroskładnikami, które wynosiło w przeliczeniu na czysty składnik (mg kg -1 gley): N 1 [CO(NH) 2 ] 2, P 44 (KH 2 PO 4 ), K 83 (KH 2 PO 4 + KCl), Mg 2 (MgSO 4 7H 2 O), Cu 5 (CuSO 4 5H 2 O), Zn 5 (ZnCl 2 ), Mn 5 (MnCl 2 4H 2 O), Mo 5 (Na 2 MoO 4 2H 2 O), B,33 (H 3 BO 4 ). W odpowiednich terminach (14., 28., 42. i 56. dzień) określono liczeność w prókach gleowych następujących grup dronoustrojów: akterii oligotroficznych według OHTY i HATTORIEGO (1983), akterii z rodzaju Azotoacter metodą FENGLERO- WEJ (1965), promieniowców na pożywce Küstera i Williamsa z dodatkiem nystatyny i aktidionu (PARKINSON i IN. 1971) i grzyów na pożywce MARTINA (195). Uzyskane wyniki opracowano statystycznie, posługując się wielokrotnym testem rozstępu Duncana, wykorzystując pięcioczynnikową analizę wariancji. Oliczono również równania regresji i współczynniki determinacji. Analizę statystyczną wykonano pakietem Statistica (STATISTICA... 29). Wyniki Zanieczyszczenie gley niklem wpłynęło istotnie na zachwianie równowagi mikroiologicznej. Zmiana liczeności dronoustrojów yła determinowana nie tylko poziomem zanieczyszczenia, lecz także rodzajem związku niklu, przy czym większe zakłócenia powodowała dawka niklu niż forma związku, w którym on występował (rys. 1). Nie wszystkie grupy dronoustrojów reagowały w sposó podony na zwiększoną zawartość niklu w gleie. Bakterie oligotroficzne ogółem, promieniowce i grzyy rozwijały się tym lepiej, im większą zastosowano dawkę niklu. Przyrost liczeności ył dodatnio skorelowany z dawką niklu. Największe zanieczyszczenia (3 i 4 mg Ni 2+ w 1 kg) powodowały ponad dwukrotny przyrost liczy promieniowców i grzyów. Zupełnie odmiennie nikiel oddziaływał na akterie z rodzaju Azotoacter. Liczeność tych akterii yła największa w gleie niezanieczyszczonej i w miarę zwiększania dawki niklu sukcesywnie się zmniejszała aż do całkowitego zaniku w oiekcie z 4 mg Ni 2+ w 1 kg w postaci chlorku niklu. Wrażliwość dronoustrojów na formę związku niklu (siarczan niklu, chlorek niklu) yła zdecydowanie mniejsza niż na jego dawkę. Siarczan niklu powodował nieco mniejsze zmiany liczeności akterii oligotroficznych, Azotoacter i promieniowców niż chlorek, natomiast na grzyy oydwa związki oddziaływały podonie. Ważnym elementem modyfikującym oddziaływanie metali ciężkich na dronoustroje może yć skład granulometryczny gley. W glinie lekkiej akterie oligotroficzne ogółem i Azotoacter występowały w większych liczenościach niż w piasku gliniastym (rys. 2). Największe różnice między tymi gatunkami gle dotyczyły liczeności akterii oligotroficznych ogółem i Azotoacter. W glinie lekkiej zanieczyszczonej największą dawką niklu (4 mg Ni 2+ na 1 kg) liczeność akterii oligotroficznych ogółem yła 1,3-krotnie większa niż w piasku gliniastym, a Azotoacter aż 21,5-krotnie. Również promieniowce i grzyy występowały liczniej w glinie lekkiej niż w piasku gliniastym. Zjawisko takie stwierdzono zarówno w gleie niezanieczyszczonej, jak i zanieczyszczonej niklem. Różnice w ich liczeności między gatunkami gle nie yły jednak tak duże jak w przypadku akterii. Współczynniki determinacji (R 2 ) dla wszystkich równań regresji opisujących zależności między liczenością mikroorganizmów

4 4 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność Bakterie oligotroficzne 1 8 NIR: a 4,64, n.s., a n.s Azotoacter NIR: a 1,37, n.s., a n.s jtk (1 n kg -1 s.m.) Promieniowce Grzyy 1 8 NIR: a 3,27, 2,7, a 4, NIR: a 1,3,,82, a 1, NiCl 2 6H 2 O NiSO 4 7H 2 O Dawka niklu (mg kg -1 ) Rys. 1. Liczeność dronoustrojów w gleie w zależności od dawki niklu i rodzaju związku niklu; NIR dla: a dawki niklu, rodzaju związku niklu; n.s. nieistotne statystycznie Fig. 1. The counts of soil-dwelling microes in soil as dependent on nickel dose and nickel compound; LSD for: a nickel dose, nickel compound; n.s. non-significant w poszczególnych gatunkach gle a stopniem zanieczyszczenia niklem miały ardzo duże wartości i wynosiły w glinie lekkiej od,9599 dla Azotoacter do,9985 dla promieniowców, a w piasku gliniastym od,9583 dla Azotoacter do,9966 dla promieniowców. Ważnym elementem oceny działania każdego zanieczyszczenia jest określenie czasu, w którym wywiera ono trwałe zmiany w populacji dronoustrojów gleowych. Oddziaływanie niklu występującego w nadmiarze w gleie, niezależnie od gatunku gley, yło silne przez cały okres trwania doświadczenia (rys. 3), przy czym w przypadku akterii oligotroficznych, promieniowców i grzyów yło to działanie stymulujące, a w przypadku Azotoacter hamujące. Zależności powyższe yły istotne statystycznie, o czym świadczą duże wartości współczynników determinacji i krzywe regresji opisywanych zmiennych.

5 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność 5 jtk (1 n kg -1 s.m.) Bakterie oligotroficzne Azotoacter y = 5E-5x 2,897x + 47,81 y =,3x 2 +,476x + 51,47 R 2 =, R 2 =, a y =,2x 2 +,467x + 29,587 R 2 =, Promieniowce y =,2x 2 +,619x + 5, R 2 =, a y =,2x 2 +,669x + 42,721 2 R 2 =, a 16 y =,3x 2,1715x + 23,147 8 R 2 =, a Grzyy y = 8E-6x 2 +,996x + 2,479 R 2 =, y = 5E-5x 2 +,487x + 24,98 R 2 =, Dawka niklu (mg kg -1 ) Rys. 2. Liczeność dronoustrojów w gleach zanieczyszczonych niklem; a piasek gliniasty, glina lekka Fig. 2. The count of soil-dwelling microes in nickel-contaminated soils; a loamy sand, light loam Liczeność wszystkich adanych dronoustrojów yła większa w gleie osianej jęczmieniem jarym niż w gleie nieosianej (rys. 4). Największe dysproporcje między gleą osianą i nieosianą wystąpiły w liczeności akterii oligotroficznych ogółem oraz promieniowców i grzyów, a znacznie mniejsze notowano w liczeności akterii z rodzaju Azotoacter. Dyskusja Z przeprowadzonych adań wynika jednoznacznie, że zanieczyszczenie gley niklem narusza jej aktywność iologiczną. Wprawdzie akterie oligotroficzne, promieniowce i grzyy występowały w większych liczenościach w gleach zanieczyszczonych niklem, ale Azotoacter w mniejszych. SCHMIDT i IN. (25) podkreślają, iż akterie są jednymi z najardziej wrażliwych mikroorganizmów na silne zanieczyszczenie gley

6 6 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność jtk (1 n kg -1 s.m.) Bakterie oligotroficzne Azotoacter y =,163x 2 + 3,944x 8,6429 R =, y =,36x 2,3477x + 32,789 2 R 2 =, y =,27x 2 +,1259x + 5, y =,1x 2 R 2 =, ,9276x, a R 2 =, a Promieniowce y =,128x 2 + 2,1637x + 2,14 R 2 =, Grzyy y =,69x 2 +,322x + 18,127 R 2 =, a y =,15x 2 +,3725x + 37,235 R 2 =, a y =,111x 2,1372x + 25,157 R 2 =, Rys. 3. Liczeność dronoustrojów w gleie w zależności od jej gatunku oraz terminu adań; a piasek gliniasty, glina lekka Fig. 3. The counts of soil-dwelling microes in soil as dependent on soil type and date of analysis; a loamy sand, light loam Dni metalami ciężkimi, szczególnie gatunek Azotoacter chroococcum jest uznawany za wskaźnik stopnia zanieczyszczenia gley tymi metalami (ATHAR i AHMAD 22). Badania innych autorów (LATAŁA i GRATA 22, KUCHARSKI i WYSZKOWSKA 24) również wskazują na negatywne oddziaływanie metali ciężkich, w tym także niklu, na dronoustroje (VASUNDHARA i IN. 24). Z kolei MAGYAROSY i IN. (22) dowodzą, że pierwiastek ten może stymulować namnażanie się Aspergillus niger. ZABOROWSKA i IN. (26) wykazali, iż ważną rolę w stymulującym lu hamującym działaniu metali ciężkich na dronoustroje odgrywa ph gle. Gley o odczynie oojętnym charakteryzują się, w porównaniu z gleami kwaśnymi, korzystniejszymi parametrami iologicznymi oraz fizykochemicznymi, i tym samym stwarzają lepsze warunki rozwoju mikroorganizmów. Być może to zadecydowało o stymulującym wpływie niklu

7 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność 7 jtk (1 n kg -1 s.m.) Bakterie oligotroficzne Azotoacter 1 8 NIR: a 4,64, 2,94, a 6, NIR: a 1,37, n.s., a n.s Promieniowce Grzyy 1 8 NIR: a 3,27, 2,7, a 4, NIR: a 1,3,,82, a 1, glea osiana glea nieosiana Dawka niklu (mg kg -1 ) Rys. 4. Liczeność dronoustrojów w gleie w zależności od dawki niklu i sposou użytkowania gley; NIR dla: a dawki niklu, sposou użytkowania gley; n.s. nieistotne statystycznie Fig. 4. The counts of soil-dwelling microes in soil as dependent on nickel dose and soil use; LSD for: a nickel dose, soil use; n.s. non-significant na większość dronoustrojów, gdyż adania wykonano na gleach o odczynie oojętnym. W środowisku gleowym część niklu, szczególnie w gleach oojętnych, ulega sorpcji iologicznej, chemicznej i fizykochemicznej, co osłaia jego oddziaływanie na dronoustroje. Negatywne działanie niklu na Azotoacter notowano zarówno w piasku gliniastym, jak i w glinie lekkiej, przy czym w pierwszej gleie yło ono silniejsze. Z reguły w gleach zasoniejszych we frakcję iłu większa jest liczeność mikroorganizmów (FLOREA i BUSSELBERG 26), co wynika głównie z ofitości sustratów pokarmowych i energetycznych.

8 8 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność Na zmianę liczeności dronoustrojów nikiel wywierał działanie długotrwałe, co jest związane ze stosunkowo trwałą akumulacją metali ciężkich w gleie (KIZILKAYA i IN. 24). Zależności powyższe utrzymywały się zarówno w gleie osianej jęczmieniem jarym, jak i w gleie nieosianej. Wnioski 1. Zanieczyszczenie gley niklem w dawkach od 1 do 4 mg Ni 2+ na 1 kg zwiększało liczeność akterii oligotroficznych, promieniowców i grzyów, natomiast zmniejszało liczeność akterii z rodzaju Azotoacter. 2. Chlorek niklu powodował większe zakłócenia w liczeności adanych grup dronoustrojów niż siarczan niklu. 3. Liczeność adanych dronoustrojów yła większa w glinie lekkiej niż w piasku gliniastym oraz w gleie osianej jęczmieniem jarym niż w gleie nieosianej. Literatura ATHAR R., AHMAD M., 22. Heavy metal toxicity: effect on plant growth and metal uptake y wheat and on free living Azotoacter. Water Air Soil Pollut. 138: BARABASZ W., ALBIŃSKA D., JAŚKOWSKA M., LIPIEC J., 22. Biological effects of mineral nitrogen fertilization on soil microorganisms. Pol. J. Environ. Stud. 11, 3: BOROS E., WYSZKOWSKA J., KUCHARSKI J., 27. Wpływ niklu na wzrost dronoustrojów na podłożach stałych. J. Elementol. 12, 3: CARTER M.R., Soil sampling and methods of analysis. Lewis, London. FENGLEROWA W., Simple method for counting Azotoacter in soil samples. Acta Microiol. Pol. 14, 2: FLOREA A.M., BUSSELBERG D., 26. Occurrence, use and potential toxic effects of metals and metal compounds. BioMetals 19: HUANG Q., SHINDO H., 2. Effect of copper on the activity and kinetics of free and immoilized acid phosphatase. Soil Biol. Biochem. 32: KIZILKAYA R., ASKIN T., BAYRAKLI B., SAGLAM M., 24. Microiological characteristics of soils contaminated with heavy metals. Eur. J. Soil Biol. 4: KUCHARSKI J., WYSZKOWSKA J., 2. Microiological properties of soil contaminated with chromium. Nat. Sci. 7: KUCHARSKI J., WYSZKOWSKA J., 24. Inter-relationship etween numer of microorganisms or spring arley yield and degree of soil contamination with copper. Plant Soil Environ. 5, 6: LATAŁA A., GRATA K., 22. Kształtowanie się mikroflory gley w zależności od odczynu i pory roku. Zesz. Prol. Post. Nauk Roln. 482: MAGYAROSY A., LAIDLAW R.D., KILAAS R., ECHER C., CLARK D.S., KEASLING J.D., 22. Nickel accumulation and oxalate precipitation y Aspergillus niger. Appl. Microiol. Biotechnol. 59: MARTIN J.P., 195. Use of acid, rose engal and streptomycin in the plate method for estimating soil fungi. Soil Sci. 69: NELSON D.W., SOMMERS L.E., Total caron, organic caron, and organic matter. W: Methods of soil analysis: chemical methods. Red. D.L. Sparks. American Society of Agronomy, Madison, WI:

9 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność 9 OHTA H., HATTORI T., Oligotrophic acteria on organic deris and plant roots in paddy field. Soil Biol. Biochem. 1: 1-8. PARKINSON D., GRAY F.R.G., WILLIAMS S.T., Methods for studying the ecology of soil microorganism. IBP Hand. 19. PEREZ-DE-MORA A., BURGOS P., MADEJON E., CABRERA F., JAECKEL P., SCHLOTER M., 26. Microial community structure and functions in a soil contaminated y heavy metals: effect of plant growth and different amendmends. Soil Biol. Biochem. 38: RENELLA G., MENCH M., VAN DER LELIE D., PIETRAMELLARA G., ASCHER J., CECCHERINI M.T., LANDI L., NANNIPIERI P., 24. Hydrolase activity, microial iomass, and community structure in long-term Cd-contaminated soils. Soil Biol. Biochem. 36: RENELLA G., ORTIGOZA A.L.R., LANDI L., NANNIPIERI P., 23. Additive effects of copper and zinc on cadmium toxicity on phosphatases activities and ATP content of soil as estimated y the ecological dose (ED 5 ). Soil Biol. Biochem. 35: SCHLOTER M., DILLY O., MUNCH J.C., 23. Indicators for evaluating soil quality. Agr. Ecosyst. Environ. 98: SCHMIDT A., HAFERBURG G., SINERIZ M., MERTEN D., BUCHEL G., KOTHE E., 25. Heavy metal resistance mechanism in actinoacteria for survival in AMD contaminated soils. Chem. Erde Geochem. 65, Suppl. 1: STATISTICA (data analysis software system), version StatSoft Inc., Tulsa, OK. [ statsoft.com]. VASUNDHARA G., JAYASHREE G., MURALEEDHARA-KURUP G., 24. Sequestration of nickel and copper y Azotoacter chroococcum. SB1. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 72: WYSZKOWSKA J., BOROS E., KUCHARSKI J., 26. Effect of nickel on the proliferation of nitrogen- -fixing acteria. Pol. J. Nat. Sci. 21, 2: ZABOROWSKA M., WYSZKOWSKA J., KUCHARSKI J., 26. Microial activity in zinc contaminated soil of different ph. Pol. J. Environ. Stud. 15, 2a: ZMYSŁOWSKA I., 2. Mikroorganizmy a środowisko naturalne człowieka. W: Mikroiologia na przełomie wieków. Red. A. Siwik. UW-M, Olsztyn: THE EFFECT OF SOIL CONTAMINATION WITH NICKEL ON THE COUNTS OF SOIL-DWELLING MICROBES Summary. The effect of nickel contamination on the microial properties of soil was studied in a pot experiment. Soil samples were contaminated with nickel in the form of NiCl 2 6H 2 O and NiSO 4 7H 2 O at the following doses: 1, 2, 3 and 4 mg Ni 2+ per 1 kg. Two types of soil, loamy sand and light loam, cropped and uncropped, were used in the study. The counts of soil- -dwelling microes: oligotrophic acteria, Azotoacter, Actinomycetes and fungi were determined on day 14, 28, 42 and 56 of the experiment. It was found that soil contamination with nickel caused a decrease in the population size of acteria of the genus Azotoacter, while it stimulated the growth of the remaining microial groups, including oligotrophic acteria, Actinomycetes and fungi. Nickel chloride exerted a more significant effect on the aundance of the studied microial groups than nickel sulfate. Higher counts of oligotrophic acteria, Azotoacter, Actinomycetes and fungi were oserved in light loam and in cropped soil, compared with loamy sand and uncropped soil. Key words: contamination, soil, nickel, microial counts

10 1 Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność Adres do korespondencji Corresponding address: Edyta Boros, Katedra Mikroiologii, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, pl. Łódzki 3, Olsztyn, Poland, edyta.oros@uwm.edu.pl Zaakceptowano do druku Accepted for print: Do cytowania For citation: Boros E., Baćmaga M., Wyszkowska J., Kucharski J., 21. Wpływ zanieczyszczenia gley niklem na liczeność