Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Komitet Polityki Naukowej

Transkrypt

1 Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Komitet Polityki Naukowej Opinia z dnia 16 maja 2014 r. w sprawie sprawozdania z realizacji zadań Narodowego Centrum Nauki za rok 2013 I. Uwagi wprowadzające 1. Komitet Polityki Naukowej działając na podstawie przepisu art. 51 pkt 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. Nr 96, poz. 615 z późn. zm.) przedstawia opinię o Sprawozdaniu z realizacji zadań Narodowego Centrum Nauki za rok 2013, zwanego dalej Sprawozdaniem. Sprawozdanie zostało przedstawione Komitetowi do zaopiniowania przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego wraz z uchwałą Rady Narodowego Centrum Nauki pozytywnie opiniującą Sprawozdanie. 2. Komitet Polityki Naukowej ocenił Sprawozdanie z działalności Narodowego Centrum Nauki, które przedstawił Dyrektor Centrum zgodnie z art. 51 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o zasadach finansowania nauki (Dz. U. nr 96, poz. 615, z późn. zm.). 3. Dyrektor Narodowego Centrum Nauki przedstawił Ministrowi roczne sprawozdanie z działalności, wraz z trzema załącznikami. Załączniki Ewaluacja działalności Narodowego Centrum Nauki w 2013 roku oraz Raport z badania opinii ekspertów wewnętrznych oceniających wnioski złożone w konkursach NCN rozstrzygniętych w 2013 roku przygotowane zostały przez Zespół ds. Analiz i Ewaluacji NCN. Załącznik Raport z badania przedstawicieli jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych w jednostkach naukowych za obsługę administracyjno-finansową projektów badawczych finansowanych w ramach konkursów NCN przygotowany został przez Instytut Badawczy Pro Publicum. Do sprawozdania załączono także pozytywną opinię Rady Narodowego Centrum Nauki. 4. Sprawozdanie przyjmuje i zatwierdza Minister Nauki Szkolnictwa Wyższego, który przed podjęciem tej decyzji zasięga opinii Komitetu Polityki Naukowej. 5. W posiedzeniu Komitetu w dniu 16 maja 2014 r. w dyskusji na Sprawozdaniem uwzględniano zapisy Planu Działalności Narodowego Centrum Nauki na rok str. 1

2 II. Analiza sprawozdania Przedstawione sprawozdanie roczne z działalności NCN składa się z raportu głównego oraz traktowanych jako integralne części sprawozdania dokumentów: - Ewaluacja działalności Narodowego Centrum Nauki w 2013 roku, - Raport z badania opinii ekspertów wewnętrznych oceniających wnioski złożone w konkursach NCN rozstrzygniętych w 2013 roku, - Raport z badania przedstawicieli jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych w jednostkach naukowych za obsługę administracyjno-finansową projektów badawczych finansowanych w ramach konkursów NCN. Sprawozdanie przedstawia informacje obejmujące: (1) podstawy prawne i wewnętrzne akty normatywne regulujące działalność Centrum oraz informacje o Dyrektorze NCN i Radzie NCN, (2) opis realizacji zadań Centrum, o których mowa w art. 20 ust 1. ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Narodowym Centrum Nauki (Dz. U. nr 96, poz. 617, z późn. zm.), zwana dalej "Ustawą o Narodowym Centrum Nauki" oraz (3) opis Biura Centrum. W sprawozdaniu w formie tabelarycznej przedstawiono dane statystyczne o realizowanych i ustanawianych projektach, wskaźniki i dane finansowe opisujące stopień zaangażowania środków finansowych, informacje o przeprowadzonych konkursach, o upowszechnianiu wyników projektów oraz informacje dotyczące postępów w realizacji poszczególnych programów. Przedstawiono stan struktury organizacyjnej będący wynikiem realizacji zadań przez Centrum, wielkość i strukturę ponoszonych kosztów. Załączone dokumenty w sposób szczegółowy opisują wynik wewnętrznej ewaluacji Centrum, w tym analizę działalności Centrum, ocenę prac Zespołów Ekspertów oraz ocenę współpracy z jednostkami organizacyjnymi odpowiedzialnymi za obsługę projektów finansowanych przez Centrum w jednostkach realizujących te projekty. Szczególnie te dwie ostatnie oceny, oparte o zebrane opinie osób współpracujących z Centrum, dostarczają bogatego materiału umożliwiającego jakościową diagnozę działań Centrum. Sprawozdanie nie zawiera ewaluacji poszczególnych projektów ani samych programów grantowych (konkursów), co uargumentowane jest wczesnym etapem realizacji tych zadań. Centrum w roku sprawozdawczym 2013 rozstrzygnęło 14 konkursów w swoich standardowych programach; ogłoszonych zostało 13 konkursów. Nową inicjatywą, która w pewnym stopniu jest wynikiem sugestii Komitetu Polityki Naukowej, jest ustanowienie i ogłoszenie konkursu w programie TANGO wspólnie z Narodowym Centrum Badań i Rozwoju. Ponadto Centrum w 2013 roku ogłosiło nabór do czterech konkursów na międzynarodowe projekty badawcze, w ramach konsorcjów JPI Cultural Heritage, Infect-ERA, CHIST-ERA i JPND. Komitet Polityki Naukowej po zapoznaniu się ze sprawozdaniem Dyrektora Centrum pozytywnie opiniuje sprawozdanie i rekomenduje jego przyjęcie Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego. str. 2

3 III. Ocena Sprawozdania 1. Z przedstawionego sprawozdania wynika, że Centrum realizuje zadania zgodnie z celami określonymi w ustawie o zasadach finansowania nauki, a także w ustawie o Narodowym Centrum Nauki. Szczegółowo przedstawione informacje wskazują, że realizacja tych zadań sprzyja rozwojowi badań podstawowych w Polsce, a także zwiększa potencjał kadrowy i infrastrukturę badawczą placówek badawczych ukierunkowanych na badania podstawowe. 2. Sprawozdanie z działalności Centrum w 2013 roku jest informacją o jednym (trzecim) roku funkcjonowania Narodowego Centrum Nauki, działającego od rozpoczęcia funkcjonowania 4 marca 2011 r. pod kierownictwem prof. dr hab. inż. Andrzeja Jajszczyka. 3. Przedstawione materiały dostarczają przekrojowej wiedzy na temat działalności NCN w r Komitet Polityki Naukowej zauważa jednak, że główne sprawozdanie powinno zawierać syntetyczne podsumowanie osiągnięć, identyfikację problemów oraz zawierać wnioski i rekomendacje wynikające z dodatkowych raportów wskazywanych jako część sprawozdania; wnioski powinny być sformułowane tak, by mogły stanowić podstawę planu działania NCN w zakresie wykraczającym poza prostą realizację wytyczonego programu konkursów. Wnioski takie są zawarte m.in. w Raporcie z badania opinii ekspertów, natomiast brak ich jest odczuwalny w Ewaluacji działalności, która jest bardziej raportem monitoringowym z działań i produktów niż ewaluacją w klasycznym rozumieniu, gdyż nie zawiera oceny działalności w świetle przyjętych kryteriów, np. stopnia osiągnięcia założonych celów, efektywności, użyteczności itd. Brakuje też komentarzy wyjaśniających niektóre dane o szczególnej wymowie, jak np. Wykres 16 w Ewaluacji, który obrazuje prognozowany spadek łącznej liczby realizowanych projektów (MNiSW + NCN) z w 2011 do 6000 w Zapewne można to wyjaśnić, ale takiego wyjaśnienia brak, a sam wykres nie ma optymistycznej wymowy. 4. Centrum w roku sprawozdawczym 2013 rozstrzygnęło 14 konkursów (MAESTRO3, HARMONIA 3, OPUS 4, PRELUDIUM 4, SONATA 4, SONATA BIS 2, MAESTRO 4, HARMONIA, FUGA 2, ETIUDA 1, SYMFONIA 1, OPUS 5, PRELUDIUM 5, SONATA 5), w których oceniono wnioski, z których zakwalifikowano do finansowania wnioski o wartości ponad 1 mld zł. W porównaniu do poprzedniego roku, wzrosła liczba złożonych wniosków (o 14,6%). Zaobserwowano utrzymujący się wzrost liczby składanych wniosków w najpopularniejszych konkursach (OPUS, PRELUDIUM, SONATA). 5. W porównaniu do roku 2012, a tym bardziej do roku 2011, znacząco spadła liczba wniosków odrzuconych przez Centrum na etapie oceny formalnej lub z powodu niespełnienia kryterium badań podstawowych, co można zinterpretować jako wzrost stopnia poinformowania wnioskodawców o specyfice i wymaganiach programów grantowych NCN. 6. Centrum w roku 2013 ogłosiło 13 konkursów w swoich głównych programach (OPUS 5, PRELUDIUM 5, SONATA 5, HARMONIA 5, MAESTRO 5, SONATA BIS 3, OPUS 6, PRELUDIUM 6, SONATA 6, FUGA 3, ETIUDA 2, SYMFONIA 2, TANGO 1). Liczba konkursów ogłoszonych przez NCN w roku 2013 była niższa niż w roku ubiegłym, w związku z ograniczeniem liczby edycji konkursów dla doświadczonych badaczy. 7. Centrum w 2013 roku ogłosiło nabór do czterech konkursów na międzynarodowe projekty badawcze, w ramach konsorcjów JPI Cultural Heritage, Infect-ERA, CHIST-ERA i JPND. 8. Nową inicjatywą i w pewnym stopniu wynikiem sugestii i propozycji Komitetu Polityki Naukowej, jest organizacja nowego programu oczekiwanego przez środowisko naukowe, którego celem jest wykorzystanie wyników badań podstawowych, które mają potencjał wdrożeniowy. Program o nazwie TANGO jest przygotowany wspólnie przez Narodowe str. 3

4 Centrum Nauki i Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Koncepcja programu i jego cele są bardzo potrzebne. Komitet uważa, że przyjęta dwustopniowa procedura naboru wniosków i trwające rok postępowania konkursowe w przypadku projektów ukierunkowanych na cele aplikacyjne jest słabością programu. Komitet krytycznie odniósł się także do faktu, iż w działaniach wspieranych przez program TANGO (zwłaszcza dla pierwszego etapu projektów) brakuje finansowania uzupełniających badań podstawowych oraz stosowanych, dzięki którym otrzymane wcześniej wyniki badań podstawowych można byłoby doprowadzić do etapu dowodu koncepcji, co może być niezbędnym warunkiem zaangażowania się partnera przemysłowego, w celu kontynuacji badań ukierunkowanych na wdrożenie. 9. Na ogłoszone w roku sprawozdawczym konkursy wpłynęło ponad wniosków. Uwzględniając konkursy ogłoszone przez Centrum od 15 czerwca 2012 do 15 marca 2013, w ewaluację zaangażowanych było 7271 ekspertów zewnętrznych z kraju i zagranicy, którzy wykonali łącznie indywidualnych ocen. Wśród nich 40% stanowili eksperci zagraniczni (19% w 2012 r.) którzy wykonali 31% ogółu ocen (14% w 2012 r.). Komitet docenia wysoki i zwiększający się odsetek recenzji zagranicznych. 10. Zdaniem Komitetu konkursy prowadzone przez Centrum przebiegały sprawnie, mimo ich dużej liczby i różnych kryteriów. Komitet docenia działania organizacyjne w zakresie przeprowadzenia konkursów, głównie poprzez egzekwowanie dotrzymywania terminów przez recenzentów. Poszukiwanie optymalnego sposobu doboru recenzentów uważamy za działanie niezwykle ważne, gdyż mimo ogólnie korzystnej sytuacji, zdarzają się recenzje niekompetentne (zwłaszcza te pochodzące od recenzentów zewnętrznych). Komitet sugeruje, że należałoby prześledzić jakościowe efekty umiędzynarodowienia procesu recenzyjnego. Interesujące jest zwłaszcza to, w jaki sposób umiędzynarodowienie procesu recenzyjnego wpłynęło na rozstrzygnięcia w naukach humanistycznych i społecznych. 11. W doborze recenzentów, jak i zwycięzców konkursów zaleca się zwrócić szczególną uwagę na kryterium wiarygodności ewentualnego recenzenta i zwycięzcy. Jednym z kryteriów oceny tej wiarygodności powinna być doskonałość naukowa. Każda z dyscyplin naukowych ma inne wyznaczniki tej doskonałości. KPN zaleca przeprowadzenie analizy wyznaczników doskonałości dla poszczególnych dyscyplin lub obszarów wiedzy. Przy wyborze zespołu naukowego uczestniczącego we wniosku (zwłaszcza w przypadku konkursów dla doświadczonych naukowców) to kryterium powinno mieć podstawowe znaczenie. 12. W roku sprawozdawczym Centrum prowadziło aktywną działalność informacyjną, promującą osiągnięcia uzyskane w wyniku realizacji programów i projektów finansowanych przez Centrum. Przyznano Nagrody NCN. Zorganizowano Dni NCN. Kierownictwo Centrum wielokrotnie uczestniczyło w spotkaniach z różnymi gremiami reprezentującymi środowisko naukowe. 13. Komitet docenia, że NCN, w odpowiedzi między innymi na sugestie i opinie środowiska naukowego, w tym także ekspertów wewnętrznych, wprowadziło w 2013 roku szereg zmian obejmujących warunki i regulaminy konkursów, zasady oceny wniosków oraz dopuszczalne koszty kwalifikowane. 14. Komitet uważa, że korzystne byłoby wdrożenie sugestii wynikających z Raportu z badania opinii ekspertów wewnętrznych oceniających wnioski złożone w konkursach NCN rozstrzygniętych w 2013 roku oraz Raportu z badania przedstawicieli jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych w jednostkach naukowych za obsługę administracyjnofinansową projektów badawczych finansowanych w ramach konkursów NCN. str. 4

5 15. Sugeruje się znaczące usprawnienie działania systemu OSF oraz uproszczenie i ujednolicenie wniosków. Należy dokonać przeglądu procedur obowiązujących w konkursach (warunków udziału w konkursach, wytycznych, dokumentów, regulaminów) pod kątem ich jednoznaczności, w celu ich doprecyzowania i ustabilizowania. Należy przygotować pisemne instrukcje dotyczące sfer najbardziej problematycznych (biorąc pod uwagę zgłoszenia i zapytania kierowane do NCN), wraz z podaniem konkretnych przykładów i rozwiązań. Należy dokonać weryfikacji formularza wniosku o finansowanie (w tym wersji elektronicznej) pod kątem logicznym i technicznym i opracować na tej podstawie wersję udoskonaloną i uproszczoną, wolną od zidentyfikowanych wad. 16. Sugeruje się wprowadzenie szczegółowych zasad dotyczących sporządzania recenzji, zwłaszcza dla recenzentów zagranicznych, m.in. uściślenie kryteriów oceny wniosków, w tym sposobu oceny dorobku wnioskodawców (różnego w zależności od dziedziny i dyscypliny i od etapu kariery wnioskodawcy). Na pięciopunktowej skali oceny dorobku opisy rozmijają się z poziomem publikacyjnym właściwym dla niektórych dyscyplin. W rezultacie np. ekspertom w zakresie nauk humanistycznych i społecznych brakuje właściwego narzędzia pozwalającego właściwie ocenić wybitny dorobek o znaczeniu lokalnym. 17. Komitet uważa, że zalecenia Rady NCN w sprawie wynagrodzeń w projektach NCN, dotyczące wysokości wynagrodzenia brutto dla osób zatrudnianych w pełnym wymiarze czasu pracy, powinny być traktowane jako wskazówki dla recenzentów, natomiast nie powinny być traktowane jako absolutne limity, których przekroczenie prowadzi do negatywnej oceny wniosku. Komitet postuluje, żeby wynagrodzenia we wnioskach były oceniane przez recenzentów w kontekście udokumentowanej we wniosku doskonałości członków zespołu naukowego oraz informacji o stawkach wynagrodzenia obowiązujących w jednostce, w której projekt ma być realizowany. 18. Wobec faktu, że wnioskodawcy składają czasami wnioski do niewłaściwych paneli dyscyplin, postuluje się wprowadzić mechanizm przekierowywania takich wniosków do właściwych paneli, zamiast odrzucania ich na wstępnym etapie oceny wniosku. 19. W przypadku naukowców na wczesnych etapach kariery zaleca się rozważenie zorganizowania konkursu, w którym nacisk położony byłby na jakość pomysłu naukowego i jego uzasadnienia, a zmniejszone byłyby wymogi dotyczące dorobku naukowego wnioskodawców. 20. Postuluje się wypracowanie odpowiedniego systemu przekazu i wymiany informacji, w tym systemu szkoleniowego dla wnioskodawców. W przypadku wprowadzania zmian w procedurach niezwykle ważne jest odpowiednie przekazywanie informacji o tych zmianach. 21. Komitet zauważa, że przedstawiona w ramach Raportu z badania przedstawicieli jednostek organizacyjnych... ocena pokazuje zasadniczo korzystny obraz NCN w oczach pracowników jednostek administracyjnych ds. obsługi projektów. Wysoko oceniono wymiar międzyludzki współpracy z przedstawicielami NCN oraz stronę www. Pod względem jakości obsługi świadczonej przez pracowników NCN wypada bardzo dobrze na tle innych instytucji. str. 5

6 IV. Wnioski Analiza sprawozdania z działalności NCN w 2013 r. wskazuje na efektywną i stale doskonaloną realizację celów i zadań zgodnie z zapisami ustawy o Narodowym Centrum Nauki oraz ustawy o zasadach finansowania nauki. Sprawozdanie w sposób wyczerpujący przedstawia aktywność i efekty uzyskiwane przez Centrum. Narodowe Centrum Nauki jest bez wątpienia udanym owocem zmian w nauce w ostatnich latach. Przejrzystość działania, profesjonalizm i nacisk na wysoki poziom badań podstawowych oraz na ambicję wnoszenia przez nie istotnego wkładu do globalnego rozwoju nauki - to cechy, które znajdują uznanie w środowisku naukowym. Narodowe Centrum Nauki zostało sprawnie zorganizowane, opiera się na starannie dobranej kadrze i jest dobrze zarządzane. W ramach NCN wypracowana została bogata paleta konkursów, które są sprofilowane pod kątem różnych segmentów pracowników naukowych i typów projektów badawczych. Wraz z pomysłowym, estetycznym i spójnym nazewnictwem stworzyło to przestrzeń dla dobrego rozwoju kultury badań akademickich. To już przynosi owoce i będzie je przynosiło w przyszłości, jeśli w obsługiwanym przez NCN systemie finansowania badań podstawowych znajdzie się jeszcze więcej funduszy. Ambicje rozwojowe Polski muszą mieć oparcie w ambitnym rozwoju badań naukowych, także tych motywowanych czystą ciekawością poznawczą. Komitet Polityki Naukowej zidentyfikował cechy sprawozdania z działalności NCN w 2013 r., które należałoby poprawić w przyszłych sprawozdaniach. Przede wszystkim sprawozdanie powinno zawierać syntetyczne podsumowanie osiągnięć oraz identyfikację problemów, m.in. w oparciu o raporty wskazywane jako część sprawozdania; wnioski powinny być sformułowane tak, by mogły stanowić podstawę planu działania NCN w zakresie wykraczającym poza prostą realizację wytyczonego programu konkursów. Komitet Polityki Naukowej zidentyfikował obszary działania Centrum, w których występują problemy (m.in. te wymienione w sprawozdaniu) i przedstawił rekomendacje działań, które należy podjąć w celu rozwiązania tych problemów. Wskazane przez Komitet Polityki Naukowej mankamenty nie umniejszają wysokiej oceny działalności Narodowego Centrum Nauki ze strony Komitetu i nie podważają poparcia dla kontynuacji dotychczasowej działalności NCN. Komitet Polityki Naukowej rekomenduje Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego przyjęcie Sprawozdania z działalności Narodowego Centrum Nauki w 2013 roku. str. 6