Świętość małżeństwa wzór małżeństwa chrześcijańskiego

Transkrypt

1 Świętość małżeństwa wzór małżeństwa chrześcijańskiego W dzisiejszych czasach pozycja Kościoła w sprawie małżeństwa i rodziny jest coraz bardziej odosobniona. Kościół podejmując walkę pod prąd podkreśla naturalne dobro sakramentu małżeństwa, widzi małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, ukazuje różnorodność wypływającą z różnicy płci i otwartość na życie będącą fundamentalną postawą małżonków, którzy w potomstwie dostrzegają wielkie dobro i główny cel małżeństwa; oraz świadczy o jedności i nierozerwalności tego sakramentu. Proponuję wam skupienie się na kilku kwestiach, które pomogą nam zrozumieć pojęcie godności małżeństwa w kontekście powołania małżonków do świętości - rozumianej jako ich uczestnictwo w tajemnicy Boga po trzykroć świętego (Iz 6,3). Świętość małżeńska jest obiektywna, to znaczy mająca swoje źródło w Bogu, który stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo, stworzył mężczyznę i kobietę. Bóg, poprzez akt stworzenia, wpisał w relację małżeńską naturalne prawa, które zależą tylko i wyłącznie od Niego i mają na celu nie tylko wypełnienie ludzkiej samotności ( Nie jest dobrze, żeby mężczyzna był sam Rdz 2,18), ale również uczestnictwo małżonków w dziele stworzenia, które jest dziełem otwartym, aby człowiek miał nie tylko możliwość dopełniania go, ale również prowadzenia tego dzieła do jego kresu, którym jest Bóg po trzykroć święty. Świętość, o której tutaj jest mowa, posiada również wymiar moralny, to znaczy pociąga za sobą pewien wysiłek, który prowadzi do osiągnięcia doskonałości w wymiarze cnót. Urząd Nauczycielski Kościoła, podczas Soboru Watykańskiego II, nauczając, że sakrament małżeństwa wymaga od małżonków niezwykłych cnót, które mogą nawet przerodzić się w heroiczne poświęcenie, zmierza właśnie w tym kierunku (Gauduim et Spes). O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 1

2 1. Istotne dobro małżeństwa w tradycji teologicznej Święty Antoni zyskał reputację świętego świata. Zasłużył na nią, gdyż w czasach naznaczonych katarskimi i manichejskimi teoriami, które głosiły bardzo negatywną wizję małżeństwa, podtrzymywał teorię wartości i świętości małżeństwa i nawoływał współczesną mu młodzież do zawierania tego sakramentu. Małżeństwo jest Bożą instytucją i z tego powodu ważnym jest, żeby młodzi jednoczyli się poprzez sakrament małżeństwa i w ten sposób wypełniali Jego wolę podejmując się misji powierzonej przez Boga mężczyźnie i kobiecie: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną (Rdz 1, 28). Święty Augustyn, kilka wieków wcześniej, bazując się na dziele stworzenia, również wziął w obronę nierozerwalną wartość małżeństwa. Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. Po czym Bóg im błogosławił [...].A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. (Rdz 1, ). Później Bóg powierzył człowiekowi misję, żeby był płodny, rozmnażał się i zaludnił ziemię. Małżeństwo jest więc Bożą instytucją i z tego faktu wypływa jego godność, wartość i walory moralne. Małżonkowie, przestrzegając tego prawa, które Stworzyciel zapisał w nich w momencie stworzenia, jednoczą się, realizując w ten sposób swoje powołanie, poprzez które stają się współpracownikami Boga w Jego dziele stwórczym (w sposób szczególny poprzez przekazywanie życia). Posługa przekazywania życia staje się zatem pierwszą i najbardziej godną podziwu misją powierzoną człowiekowi. Na fundamencie tej naturalnej wartości, która wypływa z dzieła stworzenia, Święty Augustyn, w swoim dziele De bono conjugali, rozwija teologię wartości małżeństwa. Wyróżnia on trzy dobra małżeństwa, które stanowią podstawę jego godności i świętości : dobro potomstwa (bonum proli), dobro wiary (bonum fidei) i dobro sakramentu (bonum sacramenti). O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 2

3 Dobro związane z darem potomstwa może być zrozumiane w dwojaki sposób: dzieci, które są dobrem samym w sobie i w tym znaczeniu obdarowanie potomstwem stanowi najwyższe dobro, jakie małżonkowie mogą otrzymać; jak również dobro dzieci, to znaczy uwagę jaką małżonkowie muszą im poświęcić, żeby mogły osiągnąć prawdziwe dobro, którym (według świętego Augustyna) jest Bóg, a w którym serce człowiek może prawdziwie odpocząć. W tym sensie możemy powiedzieć, że mężczyzna i kobieta nie łączą się węzłem małżeńskim w celu posiadania potomstwa, gdyż wiemy, że dzieci mogą być również poczęte w związkach niesakramentalnych, ale mężczyzna i kobieta jednoczą się w małżeństwie w trosce o dobro potomstwa i tutaj dotykamy tematu wychowania i prowadzenia dzieci do Boga, najwyższego dobra i największej prawdy. Święty Augustyn uważa, że pojęcie płodności znacznie wykracza poza dosłowne znaczenie tego terminu. Płodność posiada przede wszystkim sens duchowy, gdyż chodzi tutaj o wzbudzanie wiary w dzieciach, aby mogły dojść do prawdziwego szczęścia błogosławieństwa które jest możliwe do osiągnięcia tylko w Bogu. Dobro wiary bonum fidei odnosi się do relacji między małżonkami, która jest relacją przymierza i wierności i takie właśnie na nią spojrzenie nadaje sens wiary w tym kontekście. Fundament małżeństwa, zgodnie z nauczaniem świętego Tomasza i Magisterium Kościoła (począwszy od Soboru Trydenckiego i aż po Sobór Watykański II) znajduje się we wzajemnej zgodzie małżonków, w obietnicy wierności, którą składają sobie nawzajem, aby stać się jednym ciałem. Jak mówi Pismo : dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem (Rdz 2, 24). Trzecim dobrem jest sakrament, który mówi o zjednoczeniu mężczyzny z kobietą w kontekście zjednoczenia z Bogiem (1 Kor 7). Małżonkowie, poprzez jedność z Bogiem, realizują zamysł Stwórcy. W porządku zbawczym małżeństwo chrześcijańskie jest sakramentem, to znaczy widzialnym znakiem jedności Chrystusa z O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 3

4 Kościołem. Mężczyzna jest figurą Chrystusa-Oblubieńca a kobieta figurą Kościoła- Oblubienicy i z tego właśnie faktu wynika nierozerwalność małżeństwa. Tak więc płodność (dobro potomstwa), jedność (dobro wiary) i nierozerwalność (dobro sakramentu) są trzema zasadniczymi dobrami małżeństwa. Istotnym jest wiedzieć, że dobro sakramentu nie może być poświęcone na rzecz dobra płodności. Dobro płodności nie jest dobrem absolutnym. To, że małżeństwo nie może mieć dzieci, nie oznacza, że ma wziąć rozwód. Świętość małżeństwa jest o wiele ważniejsza od jego płodności biologicznej. Doktryna dotycząca dóbr sakramentu małżeństwa stała się dziedzictwem tradycji katolickiej. Święty Tomasz podkreśla tę nieodłączną i zasadniczą wartość sakramentu małżeństwa, który został ustanowiony przez Boga jeszcze przed wydarzeniem grzechu pierworodnego. Wynika z tego, że małżeństwo, które nie jest jedynym możliwym chrześcijańskim stanem życia, nie stanowi jakiegoś konceptu, ale jest darem i zadaniem. Również dziewictwo konsekrowane, będące naśladowaniem Chrystusa zajmuje ważne miejsce w Kościele. Wartość małżeństwa została podkreślona na Soborze Trydenckim, który naucza, że małżeństwo jest sakramentem ustanowionym przez Chrystusa (DS 1801) a jego naturalna wartość zostaje przemieniona za pośrednictwem łaski stając się sakramentem, to znaczy skutecznym znakiem jedności Chrystusa z Kościołem. Dwudziesty wiek był niezwykle bogaty w nauczanie Magisterium Kościoła na temat małżeństwa. Wystarczy tutaj przywołać kilka najważniejszych wydarzeń.. W pierwszej kolejności należy tutaj przywołać encyklikę Casti Conubii (z 31 grudnia 1930 roku), w której Papież Pius XI, z jednej strony próbuje przywołać zamysł Boży dotyczący małżeństwa, to znaczy ukazać, w jaki sposób małżeństwo jest instytucją będącą Bożym zamysłem wpisaną w dzieło stworzenia mężczyzny i kobiety, a z drugiej strony godność tego sakramentu (skutecznego znaku Bożej łaski), jako chrześcijańskiego sposobu życia według wymagania ciągłego upodobniania się do Chrystusa na drodze do świętości. Pius XI podkreśla również fakt, że małżeństwo zakłada wolność małżonków, która dotyczy gotowości jego zawarcia i oznacza, że nikt O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 4

5 nie może być zmuszany do wyjścia za mąż / ożenienia się. Ale wolność, o której tutaj jest mowa, nie oznacza możliwości decydowania o małżeństwie w kontekście jego zależności od osób, które je zawierają. Małżeństwo rządzi się prawami, które nie zależą od ludzkiej woli, ale od woli Bożej. Pozycja Piusa XI odegrała bardzo ważną rolę w 1930 roku, w epoce zdominowanej przez wielkie nowoczesne ideologie : komunistyczną i nazistowską, które w bezpośredni sposób podważały sens małżeństwa i rodziny proponując rozwiązania uderzające w godność małżeństwa (takie jak cudzołóstwo, rozwód i aborcja). Sobór Watykański II ( ) był bardzo ważnym wydarzeniem, które pogłębiło teologię sakramentu małżeństwa szczególnie w dwóch wymiarach. Pierwszym z nich jest wymiar eklezjalny, o którym jest mowa w Lumen Gentium, które sytuuję sakrament małżeństwa na horyzoncie historii zbawienia, w sercu tajemnicy Kościoła. Eklezjologia jest horyzontem, który rzuca światło na tajemnicę sakramentu małżeństwa, który sprawia, że małżonkowie stają się domowym kościołem, którego wszyscy członkowie (rodzice i dzieci) poprzez więzy rodzinne, małżeńskie i rodzicielskie uczestniczą w kapłaństwie chrzcielnym i w misji. Rzeczywistość sakramentalna sprawia, że głębokie relacje małżeńskie są postrzegane w świetle tajemnicy Kościoła matki i oblubienicy. Innym dokumentem Soborowym, który zajmuje się teologią sakramentu małżeństwa i przedstawia ciekawy punkt widzenia na płaszczyźnie antropologicznej i moralnej jest Gaudium et Spes. Jest tutaj mowa o moralności, gdyż Konstytucja duszpasterska naucza, że do stałego wypełniania obowiązków tego chrześcijańskiego powołania potrzeba niezwykłej cnoty (GS 49). Dla Jana Pawła II temat sakramentu małżeństwa i rodziny stanowił jeden z priorytetów apostolskich. Już w czasie, kiedy był wykładowcą etyki, wiele czasu poświęcał na formację dla małżeństw i troska ta zaowocowała wspaniałą publikacją Miłość i odpowiedzialność 1. A kiedy był już papieżem, temat rodziny stał się jednym 1 K. WOJTYŁA, Miłość i odpowiedzialność. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 5

6 z głównych tematów, którymi się zajmował i któremu poświęcił kilka Encyklik, m.in. Evangelium vitae (25 marca 1995r.) na temat płodności małżeństwa, otwartości na życie i szacunku do życia. Ukazywał on małżeństwo i rodzinę w kontekście tajemnicy Kościoła i zarysie zamysłu Bożego względem człowieka. Wizja ta jest niezwykle czytelna w dwóch dokumentach będących owocem Synodów biskupich : Familiaris consortio (22 listopada 1981) i Christi fideles laici (30 grudnia 1988). Wszystkie te dokumenty i nauczanie Urzędu Nauczycielskiego Kościoła świadczą o tym, że sakrament małżeństwa stanowi ogromną naturalną wartość, gdyż jest ustanowiony przez Samego Boga, jak również nieodłączne dobro, które jest powołane do przemiany na drodze łaski, w relacji do Chrystusa i do Jego Kościoła, zakorzeniając się (w sposób ostateczny) w Trójcy Przenajświętszej. Od Niej właśnie czerpie on swoją godność, wyniesienie ponad osąd ludzki i swoją sakramentalność i uczestnictwo w doskonałości i świętości. 2. Zamysł Boży względem małżonków Pismo Święte na wszystkich swoich stronach opowiada pewną historię historię zbawienia dzięki której możemy odkryć objawianie zamysłu Bożego względem człowieka. Istnieje kilka bardzo ważnych tekstów, związanych z tematem naszych rozważań, które ukazują istotę i godność człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga, stworzonego z jednej strony jako mężczyzna i kobieta, a z drugiej strony do wzajemnej relacji mężczyzna/kobieta, ustanowionych jeden dla drugiego i powołanych do współpracy z Bogiem, do wzrostu, płodności, rozmnażania się i zaludniania ziemi Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo Rdz 1.26 O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 6

7 Powyższy tekst jest fundamentalny w znaczeniu przedstawienia stworzenia człowieka jako rozmyślnego aktu Boga. W odróżnieniu od innych tekstów, dotyczących stworzenia (mitycznych czy też gnostycznych) nie ukazuje on człowieka powstałego z boskiego roztargnienia ani przypadku, ale ze stwórczego Słowa Bożego, które stwarza człowieka - mężczyznę i kobietę - na obraz i podobieństwo Boże. Zauważmy, że obraz ten i podobieństwo Boże są zapisane w każdym stworzeniu, w mężczyźnie i kobiecie. Zestawiając dwa teksty Rdz 1,26 i Rdz 2, widzimy, że obraz i podobieństwo Boże odnoszą się do aktu stworzenia dokonanego rękami Bożymi Słowo i Duch które przenikają całe jestestwo mężczyzny i kobiety Rdz 2, Powyższy tekst jest niesamowicie piękny i głęboki. Poetycki opis ukazuje symboliczny obraz Boga wyjmującego kobietę z mężczyzny, co wprowadza ich w głęboką wewnętrzną relację(już od samego początku). Kobieta pochodzi od mężczyzny tak, jak mężczyzna w następnych pokoleniach pochodzi od kobiety. Z ich wnętrza pochodzą płodne nasiona, które dają początek nowym stworzeniom ludzkim. Obydwoje są Bożymi stworzeniami i darem miłości jeden dla drugiego, co z kolei sugeruje ich własną godność. Kobieta jest dla mężczyzny boskim prezentem, gdyż została stworzona z mężczyzny i z tego właśnie powodu nie mogą żyć bez siebie nawzajem. Małżeństwo w tradycji jahwistycznej i kapłańskiej jako wynik boskiej interwencji (jeszcze sprzed grzechu pierworodnego) jest błogosławieństwem, to znaczy ukierunkowaniem na płodność: bądźcie płodni, rozmnażajcie się i zaludniajcie ziemię (Rdz 1,28). O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 7

8 W tekście tym odnajdujemy bardzo interesujące stwierdzenie, które później zostanie przytaczane w Nowym Testamencie: dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem (Rdz 2,24). Interesującym jest tutaj fakt, że akcent zostaje położony na mężczyznę i to on opuszcza swego ojca i swoją matkę. Ten starotestamentalny tekst zostawia pewną uwerturę, która znajdzie swoje nowo-testamentalne dopełnienie w Jezusowej interpretacji tego tekstu, jak również w komentarzu Świętego Jana i Świętego Pawła (z czasów Kościoła pierwotnego), którzy patrzą na te słowa w kontekście tajemnicy Chrystusa (w pełni objawionej) i Jego relacji do Kościoła Oblubienicy PnP 5,2-8 Ten poetycki tekst, który można by określić mianem profanum, gdyż nie odnajdujemy w nim prawie nic religijnego ani też żadnych odniesień do ekonomii przymierza, ma jednak duże znaczenie w temacie małżeństwa. Podnosi on bowiem relację małżeńską do poziomu relacji czułości i naświetla ją w charakterze miłosnego omdlenia, które porusza i przyciąga małżonków. Zastanawiającym jest fakt, że w tekście nie dochodzi do spotkania małżonków. Możemy sie tutaj dopatrywać poetyckiego porównania małżonków do relacji Boga - Oblubieńca ze swoim ludem umiłowaną oblubienicą, jak również eschatologicznej relacji Chrystusa do Kościoła, w której dopełnia się przymierze Boga ze swoim ludem. Literatura mistyczna komentuje ten tekst w kontekście zjednoczenia duszy ludzkiej z Bogiem Spojrzenie na małżeństwo przez pryzmat osoby Chrystusa Nowy Testament odwołuje się do istotnych tekstów starotestamentalnych dotyczących pojęcia świętości, o których już jest mowa w księdze Kapłańskiej bądźcie więc świętymi, bo Ja jestem święty! (Kpł 11,45). Nowotestamentalna świętość O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 8

9 jest przedstawiana w sposób jeszcze bardziej radykalny i oznacza zostawienie wszystkiego, podjęcie ryzyka utraty wszystkich swoich dóbr wszystko sprzedać, rozdać biednym i pójść za Jezusem (Mt 19,21) i w ten sposób ewangeliczna doskonałość zostaje osiągnięta przez ucznia, który idzie za Chrystusem i zostawia wszystko dzięki mocy Jego łaski. Małżeństwo doskonale wpisuje się w ten uniwersalny ideał doskonałości, gdyż Jezus, mówiąc o sakramencie małżeństwa, odwołuje się do początku dziejów od czasów stworzenia i w ten sposób broni (przed rozwodem i cudzołóstwem) jego nierozerwalności: co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela (Mt 19,6). Z drugiej strony Jezus ukazuje małżeństwo w kontekście daleko posuniętego radykalizmu dla królestwa Bożego małżeństwo w kontekście w naśladowania Chrystusa zajmuje drugoplanowe miejsce. Jezus mówi, że ktokolwiek obdarza większą miłością swojego współmałżonka niż Jego Samego, nie jest Go godzien (Mt 10,37-39; Łk 17,33). Ze stwierdzeń tych możemy wywnioskować: z jednej strony podkreślenie godności sakramentu małżeństwa, które posiada jeszcze większy wymiar i doskonałość, gdyż jest odpowiedzią na zamysł Samego Boga, o czym możemy się przekonać już od początku dzieła stworzenia mężczyzny i kobiety, jak również podczas całej historii zbawienia, w której język matrymonialny służy do ilustracji przymierza; a z drugiej strony pewną jego relatywizację, gdyż, w Chrystusie, wejście w związek małżeński nie jest jedynym możliwym stanem życia. Dzieje się to w czasach kiedy pojawia się stan bezżenności dla Królestwa Bożego (Mt 19,20), która jest postrzegana przez wielu jako warunek odpowiedzi na wymagania radykalności dla Królestwa Bożego, a która polega na kształtowaniu życia na Jego wzór. W Ewangelii Świętego Jana jest mowa o cudach z Kany Galilejskiej (J 2,1-12). Obecność Jezusa na weselu nie jest tylko znakiem uświęcenia małżeństwa, ale również znakiem odnowionych Jego winem zaślubin, gdyż On poprzez swoją obecnośćnadaje nowy koloryt i nowy smak wszelkiej istniejącej rzeczywistości. Obecność O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 9

10 Chrystusa w tym kontekście nadaje sakramentowi małżeństwa nowego znaczenia. Małżeństwo przestaje być widziane w kategoriach ludzkiej wielkości i staje się odwołaniem Nowego Przymierza zapoczątkowanego przez Chrystusa. To wydarzenie zapisuje się już w godzinie Jezusa, która jest tutaj antycypowana. Mowa jest tutaj o godzinie krzyża, podczas której zostaje ustanowione prawdziwe przymierze i w której realizuje się wszystko to, co zostało zapowiedziane od samego początku, od momentu stworzenia mężczyzny i kobiety (z jego wnętrza). Jak również o godzinie krzyża, w kontekście pogrążonego snem nowego Adama, z którego wnętrza i serca wychodzi nowa Ewa Kościół symbolizowana przez Matkę/Niewiastę i przez ucznia, którzy stoją u stóp krzyża (J 19,26). Porównanie tekstu J 2 (wesele w Kanie Galilejskiej) z tekstem J 19 (godzina krzyża) za pomocą wspólnego wymiaru, jakim jest pojęcie czasu godziny jest teologicznie poprawne. U Świętego Pawła trzeba wziąć pod uwagę dwa główne odniesienia do tego tematu. Pierwsze odwołanie znajdujemy w 1Kor 7, w którym Święty Paweł zachęca chrześcijan do trwania w stanie życia, w którym znajdowali się w momencie otrzymania daru wiary: jeżeli byli w związku małżeńskim, żeby w nim trwali; jeżeli byli stanu wolnego, żeby również w nim pozostali. Paweł argumentuje swoją zachętę faktem, że czas jest krótki i z tego właśnie powodu eschatologiczne napięcie, które charakteryzuje ludzką egzystencję, powinno sprawić, że każdy pozostanie w stanie, w którym znajdował się w czasie, w którym otrzymał wiarę. Nie jest to jednak obowiązkowe. Święty Paweł mówi, że nie ma nic złego w fakcie, że ktoś wchodzi w związek małżeński, gdyż szczęście nie polega na życiu w wybranym stanie życia, ale w fakcie przeżywania swojego życia w Panu (1Kor 7,39). Życie w Panu zakłada istotnie wymiar eklezjalny, to znaczy bycie w relacji ze wspólnotą osób należących do Pana czyli Kościołem, którą Paweł interpretuje w świetle teologii ciała Chrystusowego. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 10

11 Drugie odniesienie znajdujemy w 5 rozdziale listu do Efezjan, w którym Paweł robi analogię między relacją małżeńską a relacją Chrystusa do Kościoła, tzw. mega mystêrion, o którym mowa jest już w Księdze Rodzaju, od momentu stworzenia mężczyzny i kobiety, którzy stają się jednym ciałem. Fakt ten stanowi podstawę do zrozumienia małżeństwa, jako pojęcia sakramentalnego nie na płaszczyźnie rytualnej, ale na płaszczyźnie mystêrion, to znaczy spojrzenia na małżeństwo w świetle relacji Chrystusa z Kościołem, której małżeństwo jest przywołaniem, mystêrion et sacramentum. Teksty Św. Pawła ukazują małżonków jako uczniów Chrystusa wpisujących się w historię zbawienia. Sakrament małżeństwa jest również częścią tej historii i nawet jeżeli nie jest jedyną możliwą ani najdoskonalszą z istniejących dróg życiowych, urzeczywistnia tę historię i nią żyje. Doskonałość relacji małżeńskiej jest ukazana w relacji Chrystusa do Kościoła, jako Matki i Małżonki (na płaszczyźnie sakramentalnej), jak również w mistycznym i egzystencjalnym kształtowaniu się na jej wzór, w jak najwierniejszym z możliwych naśladowaniu życia Samego Chrystusa. W tym znaczeniu można mówić z wielką czcią i szacunkiem o wielkości sakramentu małżeństwa. 3. Jedność i nierozerwalność małżeństwa Jedność i nierozerwalność małżeństwa są dwoma głównymi cechami małżeństwa chrześcijańskiego. Do listy tej można również zaliczyć płodność, choć trochę w innym wymiarze, gdyż małżeństwo jest trwałe nawet, jeżeli istnieje przeszkoda w dziedzinie płodności. Dzieci, jak już mieliśmy okazję zauważyć u Świętego Augustyna, nie stanowią dobra małżeństwa ze względu na bliskość małżeńską, ale ze względu na fakt, że małżonkowie je wychowują i prowadzą do Boga, który jest ostatecznym celem człowieka. Z filozoficznego punktu widzenia należy uznać, że jedność i nierozerwalność są wpisane w dynamikę miłości i wierności. Takie spojrzenie na jedność i nierozerwalność możemy spotkać w filozofii miłości u Platona i Arystotelesa w temacie dotyczącym O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 11

12 przyjaźni. Dynamikę miłości o unikalnym i nierozerwalnym charakterze, możemy na nowo odnaleźć u współczesnych filozofów, takich jak G. Marcel i B. Welte. Jeszcze raz możemy stwierdzić, że wymiar łaski i sakramentu potwierdzają i prowadzą do doskonałości jedność i nierozerwalność małżeństwa w takim stopniu, w jakim małżeństwo porównujemy do relacji Chrystusa z Kościołem i w jakim jest ono wpisane w to napięcie, które kieruje go z małżeństwa naturalnego w stronę małżeństwa sakramentalnego. Z teologicznego punktu widzenia jedność i nierozerwalność małżeństwa mają swoją podporę w starotestamentalnym stwierdzeniu z Księgi Rodzaju, które mówi, że mężczyzna i kobieta stają się jednym ciałem. Stwierdzenie to pojawia się dziele stworzenia, przed epizodem grzechu pierworodnego, co stanowi o jego nieodłącznym i naturalnie dobrym wymiarze. Relacja małżeńska, w języku symbolicznym służy do zrozumienia relacji Przymierza Boga ze swoim ludem. Możemy tutaj zauważyć pewien zaskakujący aspekt tego porównania: Bóg pozostaje wierny, nawet jeżeli oblubienica (symboliczne określenie Ludu Przymierza) z łatwością zapomina o zobowiązaniach wypływających z przymierza i pozwala się uwieść pogańskim idolom wśród których żyje i na których podobieństwo jest kuszona żyć. Chęć bycia jaki inne ludy oto w jaki właśnie sposób zgromadzenie dzieci Izraela argumentuje prośbę o posiadanie króla, skierowaną do proroka Samuela (1Sm 8,5). Prośba ta została zrozumiana w kategorii bałwochwalstwa i opisywana również w literaturze profetycznej (u Ozeasza i Jeremiasza) w kategorii cudzołóstwa (Os 2 i Jr 3). Według Pwt 24,1 mężczyzna może oddalić swoją żonę, jeżeli znajdzie w niej coś odrażającego. Sytuacja ta jest niedopuszczalna w logice nowotestamentalnej. Jezus w odpowiedzi na zadane mu pytanie, mówi, że pozwolenie na rozwód było dane starszyźnie przez wzgląd na zatwardziałość ich serc, lecz od początku tak nie było (Mt 19,8-9). Początek odnosi się tutaj do czasów stworzenia, do których Jezus powraca i chce prowadzić je do doskonałości. Jezus przychodzi, żeby uporządkować wszystko O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 12

13 według pierwotnego zamysłu Boga względem świata. Doktrynę te możemy odnaleźć w fundamentalnych tekstach, takich jak Mk 10, Mt 5 i 19. Możemy jednak zauważyć pewną nowotestamentalną ewolucję związaną z tym tematem. Mk 10,12 zakłada możliwość, że również kobieta może opuścić swojego męża, co wskazuje na pewną mentalność wykraczającą poza prawne granice tradycji judaistycznej. Według Jezusa (Mt 19) żaden z małżonków nie może odesłać żony/męża i wejść w nowy związek małżeński, gdyż popełnił by w ten sposób grzech cudzołóstwa. Nawet w przypadku porneia / nierządu strona niewinna, choć może oddalić stronę winną, nie może zawrzeć nowego związku małżeńskiego. W przypadku uczynienia tego, popełnia grzech cudzołóstwa. Dopuszczalna jest natomiast czasowa lub trwała separacja bez możliwości powtórnego zawarcia związku małżeństwa, które byłoby popełnieniem cudzołóstwa. Widzimy tutaj ewangeliczne podstawy jedności i nierozerwalności małżeństwa, które wypływają z jego godności jako sakramentu który jest (sam w sobie) bezwzględnie nierozerwalny. Doktrynę tę możemy znaleźć w listach Świętego Pawła (1Kor 7 i Ef 5). W obydwu przypadkach apostoł pragnie uchronić świętość małżeństwa od skłonności do upadku moralnego, która miała miejsce w rzymskim społeczeństwie. Jest on bardzo surowy w kwestii kazirodztwa i niemoralnych zachowań, do których cudzołóstwo się zalicza, a które, wraz z aborcją, stanowiły poważny problem w cesarstwie rzymskim. Podstawą pojęcia nierozerwalności małżeństwa jest tekst Ef 5, w którym apostoł mówi o związku chrześcijańskiej relacji małżeńskiej z relacją Chrystusa do Kościoła, bo w niej właśnie zostaje potwierdzona zasada staną się jednym ciałem. Sacramentum magnum jest relacją Chrystusa z Kościołem i w jej świetle należy patrzeć na jedność pary małżeńskiej. Również Święty Augustyn dostrzegł w tym tekście podstawę potwierdzającą nierozerwalność małżeństwa sakramentalnego. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 13

14 4. Teologiczna charakterystyka chrześcijańskiego sakramentu małżeństwa Para małżeńska jest uformowana z dwóch uczniów, którzy jednoczą się w Panu i wyrażenie w Panu ma tutaj charakter determinujący. Znajdujemy tutaj charakter chrystologiczny i eschatologiczny sakramentu, gdyż wyrażenie w Panu samo w sobie mówi nam o tym wymiarze. Uczniowie Chrystusa uczą sie kochać w Panu jednocześnie tworząc wspólnotę, która może, w adekwatny sposób, nazywać się domowym kościołem. Sakrament małżeństwa, jak wszystkie inne sakramenty, posiada również wymiar zbawczy: małżeństwo ma być spostrzegane w kontekście zbawienia. W rozumieniu klasycznej teologii wymiar zbawczy małżeństwa był postrzegany jako remedium na pożądliwość. I w tym właśnie rozumieniu stanowi on przestrzeń uzdrowienia i odkupienia. Ważnym jest również odniesienie sakramentu małżeństwa do misterium wcielenia. Słowo Boże poprzez misterium wcielenia, przyjęło ludzką naturę we wszystkim oprócz grzechu. W ten sposób Syn Boży - Chrystus dokonał odkupienia według klasycznego aksjomatu Grzegorza z Nazjanzu: To, co nie zostało przyjęte, nie może być odkupione 2 Pożądliwość jest częścią ludzkiej kondycji i stanowisko katolickiej tradycji teologicznej zawsze było niezmienne w tej kwestii. Święty Augustyn, w odróżnieniu od Lutra, który utożsamia pożądliwość z grzechem pierworodnym, wyraźnie ją od 2 GRZEGORZ Z NAZJANZU, Listy I, 32 = Sch 208,51. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 14

15 niego oddziela. Oznacza to, że Chrystus przyjął ją na siebie, jako element ludzkiej natury i ją odkupił. Pożądliwość wpisuje się w logikę pragnienia, która pobudza człowieka do zewnętrznego działania. Przed grzechem pierworodnym pożądliwość Adama była czystym pragnieniem prawdy, dobra i miłości. Grzech pierworodny skierował ją na inne tory i przemienił w pragnienie egoistyczne. Amor sui usque ad contemptum Dei miłość własna, która prowadzi do pogardy Boga, stwierdzenie w duchu Świętego Augustyna. W tajemnicy zbawienia pożądliwość jest przyjęta przez Chrystusa i w Chrystusie. Możliwym jest przeżywanie jej nie według logiki rozłąki, oddalenia, ale według logiki doskonałości i świętości. Święci są tego najlepszym przykładem. W chrześcijaństwie istnieją dwa stany życia, w których możliwa jest świętość życia z perspektywy odkupionej pożądliwości: droga dziewictwa konsekrowanego w życiu zakonnym/ kapłańskim i droga małżeństwa. Ta ostatnia znajduje receptę na pożądliwość w czystości małżeńskiej, która polega na otwartości na życie, to znaczy na płodności, która jest główną charakterystyką sakramentu małżeństwa. Boże wsparcie, które sprawia, że małżonkowie mogą żyć w świętości i mogą realizować dobra i cele małżeństwa, jest przedłużeniem łaski sakramentalnej. Ostatecznie małżeństwo chrześcijańskie posiada również wymiar eschatologiczny, który jest wpisany w jego sakramentalny charakter. Jest ono skutecznym znakiem absolutnej nierozerwalności relacji Chrystusa do Kościoła (Święty Augustyn; Ef 5). Relacja ta przemienia małżeństwo z dobra naturalnego w sakrament. Na wzór Chrystusa, który nigdy nie opuszcza swojej oblubienicy i na wzór Jego oblubienicy Kościoła, która nigdy Go nie opuszcza, mąż nigdy nie może opuścić żony ani żona zdradzić męża. Przez wzgląd na tę sakramentalną relację Kościół nie ma władzy rozwiązania małżeństwa, które zostało już skonsumowane. Chodzi tutaj o klasyczny wymiar ratum i consumatum. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 15

16 Wymiar świętowania zaślubin (wesela) nabiera tutaj nowego znaczenia. Wesele znajduje swoją podstawę nie tylko z antropologicznego punktu widzenia świętowania zawarcia małżeństwa widzianego jako dobro naturalne, ale przede wszystkim spojrzenia na małżeństwo, jako na sakramentalny wyraz wiecznych godów baranka, o których jest mowa w Apokalipsie. Takie spojrzenie na świętowanie zawarcia małżeństwa nabiera teologicznego znaczenia. W czasach Kościoła pielgrzymującego przypomina o radości, która jest teraz jeszcze trudna do wyobrażenia i do wypowiedzenia i o klimacie świętowania przez całą wieczność. Małżeństwo jest na razie tylko przywołaniem tej rzeczywistości a nie jej ostatecznym wypełnieniem. Sakrament małżeństwa, tak jak wszystkie inne rzeczywistości ludzkie, należy do rzeczy przemijalnych tego świata, a nie świata przyszłego, gdyż dotykanie sakramentalnej rzeczywistości pozostaje na płaszczyźnie wiary a nie wizji. Jesteśmy zmuszeni powiedzieć, że zarówno sakrament małżeństwa jak i Kościół należą do rzeczywistości poprzedzających czasy ostateczne i dlatego nie mają wymiaru w pełni niebiańskiego (nikt nikomu nie może zapewnić nieba na tym świecie). Różne perypetie życia małżeńskiego (w rzeczywistości Kościoła tu na ziemi) są znakiem życia łaską Bożą w nadziei na wieczną ojczyznę, bez trwałego domu na tym świecie. Ten eschatologiczny wymiar pozwala nam na jaśniejsze zobaczenie i lepsze zrozumienie związku między małżeńskim a konsekrowanym stanem życia w Kościele. Po pierwsze związek ten wydaje się ewidentny, jeżeli zauważymy, że kapłani i osoby konsekrowane przychodzą na świat zazwyczaj w rodzinach chrześcijańskich, które są dla nich pierwszą szkołą cnót i pierwszym miejscem (nie bez znaczenia) promocji powołań kapłańskich i zakonnych. Poza tym, obydwa stany życia chrześcijańskiego uzupełniają i oświecają się nawzajem. Małżeństwo uczy osoby konsekrowane płodności (adekwatnej do ich stanu życia) w kategorii świętości i płodności apostolskiej (szczególnie w kapłaństwie ale O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 16

17 również w życiu konsekrowanym). Osoby żyjące w celibacie ukazują małżonkom aspekt czystości życia małżeńskiego. Pokazują, że czystość stoi u podstaw miłości i może zmierzać aż do doskonałości w miłości całkowicie czystej. Małżonkowie przypominają osobom konsekrowanym, że nie należy lekceważyć praktycznych aspektów życia na tym świecie, a osoby konsekrowane przypominają małżonkom o konieczności spoglądania na ziemską rzeczywistość przez pryzmat życia wiecznego. W tym właśnie sensie wymiar eschatologiczny, wspólny dla jednego i drugiego stanu życia, nadaje im znaczenie i spójność, a w szczególny sposób stwierdzenie to dotyczy małżeńskiego stanu życia, który jest narażony na asfiksję (zamartwicę) w wypadku, gdy małżonkowie zatracają ostateczne przeznaczenie, do którego zmierza ich życie. Jeżeli małżeństwo nie ma wzroku zawieszonego na Bogu, jeżeli nie wznosi do góry swoich serc liturgiczne sursum corda można powiedzieć, że na próżno pracuje i trudzi się. Jak mówi nam Pismo (Łk 5,5 ; J 21 3,6), jeżeli człowiek (bez względu na stan życia) nie żyje w cieniu Słowa, to jego praca jest nieużyteczna, męczy się tylko i nadwyręża swoje siły podczas długich i niekończących się nocy. Niech nad tą nocą, która może być metaforą skomplikowanych czasów, w których żyjemy, zaświeci światło prawdy oświecające małżeństwo naszych czasów (jego dobro naturalne, zasady i reguły zapisane przez Stworzyciela, ale przede wszystkim jego sakramentalną godność, która w skuteczny sposób przypomina nam o wiecznych godach Baranka, których możemy pomału kosztować już na tym świecie), światło które będzie powodem do nadziei na nadejście lepszych czasów. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Bordeaux, Lipiec 2013 O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 17

18 Spis treści Świętość małżeństwa wzór małżeństwa chrześcijańskiego... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 1.Istotna wartosc małżeństwa w tradycji teologicznej... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 2. Zamysł Boży względem małżonków Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Rdz 2, Pnp 5, Błąd! Nie zdefiniowano zakładki Spojrzenie na małżeństwo przez pryzmat osoby Chrystusa Jedność i nierozerwalność małżeństwa... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. 4. Teologiczna charakterystyka chrześcijańskiego sakramentu małżeństwa... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki. O. José Jacinto Ferreira de Farias, scj Strona 18