Cechy nauczyciela. ( od siebie) ( ku sobie)

Transkrypt

1 Cechy nauczyciela Nauczyciel - jaki jest, powinien być, może być?- cechy dobrego nauczyciela w różnych ujęciach. Nauczyciel /wg Baleya/ (właściwości) Przychylność Nastawienie na systemowe zajmowanie się młodzieżą Postawy pedagogiczne Taktowność Cierpliwość Entuzjazm Zdolności artystyczne Cierpliwość Poznanie i rozumienie młodzieży Mysłakowskiego /wg - jako cechy osobowościowe/ Kontaktowość Pobudliwość uczuć Żywość wyobraźni Instynkt rodzicielski Nastawienie na całokształt psychiki TAK NIE ( od siebie) ( ku sobie) M. Kielar- Turskiej, nauczyciel wspomagający rozwój zdobyć orientację w różnych sposobach komunikowania się dzieci, zarówno werbalnych jak i niewerbalnych; powinien nauczyć się rozumieć nie tylko słowne wypowiedzi dzieci, ale także starać się odczytywać komunikaty nadawane za pomocą gestów, min i spojrzeń; umieć dostrzegać, rozumieć i właściwie reagować na emocje dziecka - być empatycznym, co oznacza- wiedzieć, kiedy śpieszyć z pomocą a kiedy się od niej powstrzymać, umiejętnie występować w obronie dziecka, rozumieć jego postępowanie; podtrzymywać zapał poznawczy dziecka, wykazywać zainteresowanie tym, co ono robi - ale raczej zachęcać do działania, powstrzymywać się od nadmiernego wyjaśniania; być dynamiczny- w sensie fizycznym, jak również w sensie psychicznym - czyli przemieszczać się razem z dziećmi i być otwartym na ich pomysły, przyjmować je i modyfikować; niedyrektywny, czyli skłonny analizować i wyjaśniać zachowania dzieci, a nie tylko oceniać je i odrzucać ; to także nauczyciel kierujący do dzieci raczej propozycje niż nakazy; być otwarty na dziecko i na samego siebie, czyli pomagać dziecku ale też dbać o własny rozwój, poznawanie nowości w celu wykorzystywania ich dla ulepszenia swego warsztatu pracy; pozwolić dziecku być sobą, czyli traktować je podmiotowo, mieć własne zainteresowania i upodobania. Pozwolić dziecku przedszkolnemu być sobą, to pozwolić mu na życie poprzez zabawę. Dziecko bowiem musi mieć czas na to, by wyrosnąć z okresu dzieciństwa i nie stać się zbyt wcześnie dorosłym. przyjmować postawę zaciekawienia światem i zarażać nią dzieci; mieć pomysły, aby czymś ciekawym zająć dziecko Takt pedagogiczny

2 ( charakterystyczne właściwości psychologiczne i pedagogiczne) Jednolity stosunek moralno- wychowawczy nauczyciela do uczniów zgodny ze współczesną teorią pedagogiczną Rozumna miłość N do uczniów Uznanie wartości osobowej każdego z nich Aktywacja samodzielności uczniów Pomaganie im w pracy Celowe zrównoważenie w podejściu do ucznia w powiązaniu z bezpośredniością zachowania się; Prostotą Naturalnością Szczerością życzliwością Właściwości taktu nauczyciela są następującymi cechami OSOBOWOŚCI: właściwości uwagi spostrzegawczość właściwości intelektualne postawy emocjonalne mowa postawy wolicjonalne Ukazane komponenty intelektualno - słowne i emocjonalno - wolicjonalne są psychologicznymi przesłanki kształtowania się pedagogicznych zdolności nauczycieli Nauczyciel, według R. Więckowskiego, powinien pozwolić dziecku być sobą, a więc mieć własne zainteresowania i upodobania. Pozwolić dziecku być sobą, to pozwolić mu na spontaniczne poznawanie otaczającego go świata i środowiska, w którym żyje". Ponieważ dominującą formą aktywności dzieci w wieku przedszkolnym jest zabawa, w trakcie której dziecko obserwuje, doświadcza, zdobywa wiedzę, jest ciągle w ruchu - nauczycielka też powinna uczestniczyć w procesie edukacyjnym całą sobą. Powinna mieć wciąż nowe pomysły, aby pobudzać dzieci do aktywności, zaskakiwać ciągle czymś nowym, stwarzać sytuacje wyzwalające działanie twórcze. Zadaniem nauczyciela - wychowawcy powinno być zatem podtrzymywanie dziecięcego zapału, a wystrzeganie się jego tłumienia poprzez narzucanie dziecku sztywnego programu. Nauczyciel wspomagający rozwój dziecka powinien być twórczy, otwarty na nowości, potrafiący dostrzec zarówno niedoskonałości rozwojowe dziecka jak również jego osiągnięcia - i umieć je wyeksponować. Powinien znać psychikę dziecka i etapy jego rozwoju. Istotą pracy pedagogicznej jest także swoiste komunikowanie się nauczyciela z dzieckiem. Ma ono istotny wpływ na wspomaganie rozwoju wychowanka. Nauczyciel mający na pierwszym miejscu wspomaganie rozwoju dziecka powinien nie tylko umieć komunikować się słownie z dzieckiem, ale powinien też umieć odczytywać niewerbalne komunikaty dziecka, np. gesty, mimikę, spojrzenia itp. Nauczyciel - najczęściej wyróżniane, pożądane cechy nauczyciela (przez studentów pedagogiki przedszkolnej) I cierpliwy kreatywny konsekwentny troskliwy kompetentny

3 empatyczny odpowiedzialny otwarty asertywny II wykształcony kontaktowy twórczy sprawiedliwy tolerancyjny opiekuńczy charyzmatyczny sumienny serdeczny ciepły wyrozumiały odpowiedzialny KOMPETENCJE Wielu wybitnych naukowców opisywało sylwetkę nauczyciela. Koncentrowali się w swych rozważaniach na talencie pedagogicznym, duszy, wzorze i roli nauczyciela, jego osobowości. Na uwagę zasługują prace Wł. Dawida, W. Okonia, Z. Mysłakowskiego, St. Baleya. Każdy z autorów dokonywał charakterystyki nauczyciela i wskazywali na dominujące i niezbędne jej cechy. Dzisiaj dobre wykonywanie zawodu i osiąganie sukcesów nazywane są terminem kompetencje". W świetle współczesnej literatury tylko ludzie posiadający określone i wysokie kompetencje mogą być profesjonalistami. Kompetencje Zdefiniowanie pojęcia kompetencji. Ujęcie lingwistyczne: to zakres uprawnień, pełnomocnictw (...) zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub odpowiedzialności (od łac. competentia -odpowiedzialność, zgodność, uprawnienie do działania). ujęcie pedagogiczne: (...)kompetencje jako zdolność do osobistej samorealizacji kompetencja jest podstawowym warunkiem wychowania; jako zdolność do określonych obszarów zadań kompetencja jest uważana za rezultat procesu uczenia się". Szerszą definicję pojęcia kompetencja" podaje. Kompetencję odnosi ona do podmiotu (określonej osoby). M. Czerepaniak-Walczak kompetencja to: szczególna właściwość, wyrażająca się w demonstrowaniu na wyznaczonym przez społeczne standardy poziomie, umiejętności adekwatnego zachowania się, w świadomości potrzeby i konsekwencji takiego właśnie zachowania oraz w przyjmowaniu na siebie odpowiedzialności za nie. Jest to, więc dyspozycja osiągana poprzez wyuczenie, uświadamiana przez człowieka, możliwa do zaobserwowania przez innych i powtarzana (nie jest jednorazowym aktem). Strukturę kompetencji tworzą następujące komponenty: - umiejętność adekwatnego zachowania się, - świadomość potrzeby i skutków zachowania, - przyjęcie odpowiedzialności za skutki. Według niej nie należy kompetencji mylić ze sprawnością, gdyż sprawność jest kompetencją, gdy

4 jest ujawniana w konkretnie opisanych standardach. Sprawnością nazywamy sytuację, gdy osoba może wykonać pewne zadanie. Gdy zadanie to osoba może wykonać w danych warunkach mówimy, iż posiada kompetencje. M. Dudzikowa kompetencję ujmuje jako zdolność do czegoś, która to zdolność jest zależna zarówno od znajomości wchodzących w nią umiejętności, sprawności, jak i od przekonania o możliwości posługiwania się tą zdolnością. S. Dylak, definiuje kompetencje jako wielce złożoną dyspozycję, stanowiącą wypadkową wiedzy, umiejętności, postaw, motywacji, emocji i wartościowania. K. Stech analizując prace M. Dudzikowej i M. Czerepaniak-Walczak zarysowuje charakterystykę właściwości kompetencji uznając, że kompetencje: - to kategoria podmiotowa; - mają ograniczony zasięg przedmiotowy i społeczny, wskazują na to, czego dotyczą i wobec kogo są przejawiane; - należą do dyspozycji wyuczanych, które jednostka może nabyć w procesie edukacji, a także poprzez swe życiowe doświadczenie; - proces ich nabywania zachodzi zawsze w określonym kontekście, odbywa się w konkretnym układzie sytuacji typowych dla danej instytucji bądź środowiska; - mają charakter dynamiczny, podlegają przeobrażeniom w toku życia człowieka; - ich cechą jest generatywność i transferowalność, czyli możność przenoszenia się na inne dziedziny aktywności jednostki i tworzenia się nowych kompetencji Wszelkie definicje ujmowane są jako mniej lub bardziej złożone dyspozycje osobowościowe. Różnice można zauważyć jedynie w hierarchii wyróżnianych w definicjach komponentów. Dyskusje wokół kompetencji nauczycielskich Podobnie jak dywagacje na temat definicji kompetencji w ogóle, również klasyfikacje kompetencji nauczycielskich są różnorodne. W. Strykowskiego - według niego kompetencje nauczycielskie można podzielić na trzy grupy: merytoryczne - dotyczące treści nauczanego przedmiotu; dydaktyczno-metodyczne - koncentrujące się na warsztacie pracy nauczyciela i ucznia; wychowawcze - dotyczące różnych sposobów oddziaływania na uczniów? Poszczególne kompetencje nauczycielskie niezbędne do wykonywania założonych w toku kształcenia, dokształcania i doskonalenia funkcji K. Denek ujął jako: a) kompetencje prakseologiczne, wyrażające się skutecznością nauczyciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i ocenie procesów edukacyjnych; b) kompetencje komunikacyjne, wyrażające się w skuteczności zachowań językowych w sytuacjach edukacyjnych; c) kompetencje współdziałania, manifestujące się skutecznością zachowań prospołecznych i sprawnością działań integracyjnych; d) kompetencje kreatywne, objawiające się w innowacyjności i niestandardowości działań nauczycielskich; e) kompetencje informatyczne, uwidaczniające się w sprawnym korzystaniu z nowoczesnych źródeł informacji; f) kompetencje moralne, wyrażające się w zdolności do pogłębionej refleksji moralnej przy ocenie dowolnego czynu etycznego.

5 S. Dylak podaje, iż kompetencje nauczycielskie można podzielić na trzy grupy: a) kompetencje bazowe, pozwalające nauczycielowi na porozumienie się z dziećmi i współpracownikami; b) kompetencje konieczne, bez których nauczyciel nie mógłby pracować konstruktywnie; należą do nich kompetencje interpreatacyjne, autokreacyjne oraz realizacyjne; c) kompetencje pożądane, które mogą, lecz nie muszą znajdować się w profilu zawodowym danego nauczyciela; należą do nich zainteresowania i umiejętności związane ze sportem, sztuką itp. Ugruntowaną pozycję kompetencji nauczycielskich ma w pedagogice propozycja R. Kwaśnicy, który wyróżnia dwie grupy kompetencji. Pierwszą z nich jest grupa kompetencji praktycznomoralnych, wśród których umieszcza: a) kompetencje interpretacyjne, rozumiane jako zdolności rozumiejącego odnoszenia się do świata (dzięki nim świat ujmowany jest jako rzeczywistość wymagająca ciągłej interpretacji i bezustannego wydobywania na jaw jej sensu); b) kompetencje moralne, które są zdolnością prowadzenia refleksji moralnej (w miejsce ustalania norm i nakazów moralnych); c) kompetencje komunikacyjne, ujmowane jako zdolność do dialogowego sposobu bycia, czyli bycia w dialogu z innymi i z samym sobą. Druga grupa wyróżnionych kompetencji to kompetencje techniczne. W odróżnieniu od poprzednich te są umiejętnościami, od których zależy instrumentalnie rozumiana efektywność działania i które mają przedmiotowo określony zakres zastosowań. Zawierają się w nich: a) kompetencje postulacyjne (normatywne), ujmowane jako umiejętność opowiadania się za instrumentalnie pojętymi celami i identyfikowanie się z nimi; b) kompetencje metodyczne, stanowiące umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek czynności (treścią owych reguł jest przepis działania mówiący co i jak należy robić, aby został osiągnięty zamierzony cel); c) kompetencje realizacyjne, rozumiane jako umiejętność doboru środków i tworzenia warunków sprzyjających osiąganiu celów. R. Kwaśnica uznaje, że nadrzędne w zawodzie nauczycielskim są kompetencje praktycznomoralne, które odpowiadają swoistości pracy nauczycielskiej i przesądzają o tym, czy i w jaki sposób nauczyciel uzna za moralnie dopuszczalne posługiwanie się w swej pracy kompetencjami technicznymi. Wskazuje, że w różny sposób nabywane są wymieniane kompetencje. Kompetencje techniczne mogą być przekazywane w sposób monologowy, zaś kompetencje praktyczno-moralne kształtują się w dialogu i sprzyjać ich rozwojowi można tylko w trakcie oferowania możliwości myślenia według pytań ułatwiających dialog. Współczesne kompetencjach nauczycieli. Zagrożenia napływające ze współczesnego świata niewątpliwie rodzą potrzebę edukowania człowieka w różnych sferach. Dlatego kształt kompetencji nauczycielskich musi też obejmować komponenty, które umożliwiałyby radzenie sobie nauczyciela w zróżnicowanym świecie. Od poziomu kompetencji nauczycielskich zależy kształtowanie tychże u młodego człowieka. Dlatego zasadne jest edukowanie człowieka w sferze emocjonalnej. Często nie uświadamiamy sobie, że przeżycia emocjonalne są naturalną reakcją, są czymś zdrowym i pozytywnym i nie należy się ich wstydzić nawet przed samym sobą. Problem życia emocjonalnego objawia się także w braku zdolności komunikowania swoich uczuć. Nie potrafimy rozpoznać własnych uczuć, trudno również jest wczuwać się w stany emocjonalne drugiego człowieka. Cywilizacja techniczna spowodowała, że coraz więcej wiemy, a coraz mniej rozumiemy. Dziecko od najmłodszych lat potrafi z łatwością posługiwać się komputerem, trudniej zaś nauczyć się mu

6 kontaktu z rówieśnikami czy też z ludźmi dorosłymi. Miejscem edukacji emocjonalnej człowieka powinna stać się szkoła. To właśnie Nauczyciel posiadający określone kompetencje emocjonalne zdawałby sobie sprawę, jak jego emocje (działania) wpływają na postawy i zachowania uczniów. Nauczyciel kompetentny emocjonalnie umiałby docenić i nagradzać zdolności i osiągnięcia swoich wychowanków; służyłby pomocą w rozwoju intelektualnym, byłby zaangażowany w poszukiwania intelektualne i stanowiłby wzór osobowy dla uczniów; mógłby też zrozumieć odmienne poglądy i postrzegać w różnorodności poglądów siłę napędową rozwoju. Z. Kwieciński podkreśla, współcześnie konieczność wykształcenie i doskonalenie nauczycieli o nowych, innych niż dotychczas kompetencjach: w sensie treści - bardziej łącznych niż wysoko specjalistycznych, bardziej otwartych niż zamkniętych, bardziej twórczych niż odtwórczych, a w sensie charakteru roli zawodowej - odchodzących od funkcji przekaziciela i egzekutora do roli przewodnika i tłumacza. Bibliografia: W. Strykowski: Kompetencje nauczyciela szkoły współczesnej. Poznań 2003 M. Szymczak: Słownik Języka Polskiego. Warszawa 1978 W. Okoń: Nowy słownik pedagogiczny. Warszawa 1996 R. Kwaśnica: Wprowadzenie do myślenia o nauczycielu. W: Z. Kwieciński, B. Śliwerski (red.): Pedagogika: podręcznik akademicki. Warszawa 2003 K. Denek.: O nowy kształt edukacji. Toruń 1998 Z. Kwieciński: Tropy - ślady - próby. Studia i szkice z pedagogii pogranicza. Poznań-Olsztyn 2000 M. Dudzikowa: Kompetencje autokreacyjne - czy i jak są możliwe do nabycia w toku studiów pedagogicznych. W: H. Kwiatkowska (red.): Ewolucja tożsamości pedagogiki. Warszawa 1999 S. Dylak: Wizualizacja w kształceniu nauczycieli. Poznań 1999 B. Kwiatkowskiej-Kowal (B. Kwiatkowska-Kowal: Kształcenie nauczycieli w szkole wyższej. Nowe konteksty, stan, możliwości przeobrażeń. Warszawa 1994), T. Lewowickiego (T. Lewowicki: O dotychczasowych koncepcjach edukacji nauczycielskiej i potrzebie określenia nowej koncepcji tej edukacji. Ruch Pedagogiczny" 1990, nr 1-2)