Integracja i kryzysy na lokalnych i globalnych rynkach we współczesnym świecie

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu RESEARCH PAPERS of Wrocław University of Economics 315 Integracja i kryzysy na lokalnych i globalnych rynkach we współczesnym świecie Tom 2 Redaktorzy naukowi Jan Rymarczyk Małgorzata Domiter Wawrzyniec Michalczyk Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2013

2 Redakcja wydawnicza: Barbara Majewska, Aleksandra Śliwka Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: K. Halina Kocur Łamanie: Beata Mazur Projekt okładki: Beata Dębska Publikacja jest dostępna w Internecie na stronach: The Central and Eastern European Online Library a także w adnotowanej bibliografii zagadnień ekonomicznych BazEkon Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronie internetowej Wydawnictwa Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2013 ISSN ISBN (tom 2) ISBN (całość) Wersja pierwotna: publikacja drukowana Druk: Drukarnia TOTEM

3 Spis treści Magdalena Nawrot, Marta Ostrowska, Nikolett Siklosi, Wpływ integracji w ramach strefy euro na konkurencyjność gospodarki narodowej w ujęciu międzynarodowym w kontekście kryzysu Michał Nowicki, Konkurencyjność Unii Europejskiej a kryzys zadłużeniowy strefy euro Alina Nychyk, Problem rozszerzenia Unii Europejskiej na przykładzie Ukrainy. 32 Anna Odrobina, Alianse technologiczne w międzynarodowej współpracy badawczo-rozwojowej Paweł Pasierbiak, Ekonomiczne efekty utworzenia strefy wolnego handlu między Unią Europejską i Koreą Południową Sławomir Pastuszka, Wpływ kryzysu gospodarczego na rozwój nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej Karolina Pawlak, Katarzyna Kita, Stan i perspektywy rozwoju handlu zagranicznego produktami rolno-spożywczymi UE i NAFTA Bożena Pera, Wymiana handlowa towarami zaawansowanymi technologicznie w krajach Unii Europejskiej w okresie dekoniunktury gospodarczej ( ) Agnieszka Piasecka-Głuszak, Korzyści z wdrożenia lean management w polskich przedsiębiorstwach w dobie kryzysu wyniki badań ankietowych Waldemar Pierzchlewski, Koncepcje zarządzania formą walki z kryzysem w przedsiębiorstwie Eugeniusz M. Pluciński, Idea wielu prędkości integracji europejskiej mit czy konieczność? Wybrane aspekty w kontekście zarządzania kryzysem w Eurolandzie Katarzyna Puchalska, Innowacyjność regionu a nakłady na działalność innowacyjną podmiotów z kapitałem zagranicznym Łukasz Puślecki, Strategiczne alianse technologiczne w sektorze biofarmaceutycznym alianse otwartych innowacji Zdzisław W. Puślecki, O niestabilności cen żywności na współczesnym rynku globalnym Magdalena Rudnicka, Globalne tendencje w handlu usługami Piotr Rybicki, Integracja lokalnych rynków gospodarczych w odniesieniu do instytucji klastra gospodarczego Jan Rymarczyk, Internacjonalizacja i globalizacja giełd papierów wartościowych

4 6 Spis treści Jerzy Rymarczyk, Antykryzysowe działania Europejskiego Banku Centralnego Paweł Sekuła, Analiza determinant bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Europie Anna Skoczylas, Zewnętrzne determinanty innowacji w Polsce Joanna Skrzypczyńska, Przyczyny braku kompromisu w Rundzie Rozwoju WTO Przemysław Skulski, Wykorzystanie reklamy na międzynarodowym rynku uzbrojenia Tadeusz Sporek, Znaczenie Indii i Chin w globalnej gospodarce Ewelina Stachurska-Rak, Argentyński kryzys gospodarczy scheda peronizmu Michał Staszków, Parki naukowo-technologiczne - miejsce wsparcia innowacyjnego biznesu Beata Stępień, Zarządzanie wartością dla klienta w przedsiębiorstwach polskich i międzynarodowych teoria a wyniki badań empirycznych Agnieszka Szańca, Rola międzynarodowego zarządzania zasobami ludzkimi w projektach wielokulturowych Barbara Szymoniuk, Procesy integracyjne przedsiębiorstw w klastrach w warunkach spowolnienia gospodarczego Alina Szypulewska-Porczyńska, Delegowanie pracowników w UE: zasady i analiza empiryczna Paweł Śliwiński, Struktura rachunku finansowego w bilansie płatniczym a zaburzenia na rynku walutowym w Polsce w okresie Bogdan Ślusarz, Aleksandra Mitela-Grzybek, Polityka regionalna Unii Europejskiej i jej wpływ na kształtowanie zrównoważonego rozwoju regionu lubuskiego Jowita Świerczyńska, Klemens Budzowski, Instytucja upoważnionego przedsiębiorcy w Unii Europejskiej Maciej Walkowski, Dylematy Polski związane z potencjalnym uczestnictwem w europejskim projekcie unii bankowej Zbigniew Wiktor, Wpływ światowego kryzysu na gospodarkę i politykę Chin. Czy można mówić o kryzysie w Chinach? Marta Wincewicz-Bosy, Wpływ kryzysu na wyścigi konne na świecie Eugeniusz Wojciechowski, Aldona Podgórniak-Krzykacz, Jakość rządzenia w warunkach kryzysu Marek Wróblewski, Aktywność pożyczkowa MFW wobec globalnego kryzysu finansowego Waldemar Zadworny, Ocena efektywności systemu zarządzania środowiskowego według normy ISO w przedsiębiorstwach województwa lubelskiego Dominika Zenka-Podlaszewska, Rola zarządzania ryzykiem oraz przejrzystości w łańcuchach dostaw w złożonych warunkach gospodarowania

5 Spis treści 7 Wojciech Zysk, Międzynarodowe obroty usługowe w latach Katarzyna Żukrowska, Czynniki integrujące i dezintegrujące rynki regionalne i globalne podczas dekoniunktury na przykładzie kryzysu Anna Żyła, Charakterystyka azjatyckiego modelu rozwoju gospodarczego w świetle teorii oraz doświadczeń krajów zaliczanych do pierwszej i drugiej generacji azjatyckich tygrysów Summaries Magdalena Nawrot, Marta Ostrowska, Nikolett Siklosi, Impact of integration within the euro zone on the international competitiveness of the national economy in the context of the crisis Michał Nowicki, Competitiveness of the European Union in the context of euro zone debt crisis Alina Nychyk, The problem of the European Union enlargement on the example of Ukraine Anna Odrobina, Technology alliance in international R&D cooperation Paweł Pasierbiak, Economic effects of the European Union-South Korea free trade agreement Sławomir Pastuszka, Impact of the economic crisis on the development of the new Member States of the European Union Karolina Pawlak, Katarzyna Kita, State and growth prospects of foreign trade in agri-food products of the European Union and NAFTA Bożena Pera, International trade of the European Union in high technology products during the economic downturn ( ) Agnieszka Piasecka-Głuszak, The benefits of implementing lean management in Polish enterprises in the era of crisis survey results Waldemar Pierzchlewski, Management conceptions as a form of a fight with a crisis in an enterprise Eugeniusz M. Pluciński, The idea of multi speed of European integration: myth or necessity? Selected aspects in the context of the management of crisis within eurozone Katarzyna Puchalska, Innovativeness of a region vs. expenditures on innovative activities of entities with foreign capital Łukasz Puślecki, Strategic technology alliances in the biopharmaceutical industry open innovation alliances Zdzisław W. Puślecki, About the volatility of food prices in the modern global market Magdalena Rudnicka, Global trends in services trade Piotr Rybicki, Integration of local economic markets in relation to economic cluster institution

6 8 Spis treści Jan Rymarczyk, Internationalization and globalization of stock exchanges Jerzy Rymarczyk, Anti-crisis measures of the European Central Bank Paweł Sekuła, An analysis of the determinants of foreign direct investment in Europe Anna Skoczylas, International determinants of innovation in Poland Joanna Skrzypczyńska, The reasons for the lack of compromise in the negotiations in the WTO Development Round Przemysław Skulski, The use of advertisement on the international arms market Tadeusz Sporek, The importance of India and China in the global economy. 259 Ewelina Stachurska-Rak, The economic crisis in Argentina legacy of Peronism Michał Staszków, Science and technology parks support for innovative business Beata Stępień, Customer Value Management in Polish and international enterprises the theory and empiric analysis outcome Agnieszka Szańca, The role of international human resource management in multicultural projects Barbara Szymoniuk, Integrational processes of enterprises in clusters in the conditions of economic downturn Alina Szypulewska-Porczyńska, Posting of workers in the European Union: rules and empirical analysis Paweł Śliwiński, Structure of financial account in the balance of payments and foreign exchange market disorders in Poland in the period from 2000 to Bogdan Ślusarz, Aleksandra Mitela-Grzybek, European Union regional policy and its impact on the sustainable development of the Lubuskie region Jowita Świerczyńska, Klemens Budzowski, Authorised economic operator in the European Union Maciej Walkowski, Polish dilemmas regarding a potential participation in the European banking union Zbigniew Wiktor, The influence of the world crisis on the economy and policy of China. Is there a crisis in China? Marta Wincewicz-Bosy, Impact of the crisis on horse racing in the world Eugeniusz Wojciechowski, Aldona Podgórniak-Krzykacz, The quality of governance in the conditions of the crisis Marek Wróblewski, International Monetary Fund s lending activity towards the global financial crisis Waldemar Zadworny, Assessment of effectiveness of Environmental Management System in accordance with ISO in enterprises of the Lublin Voivodeship

7 Spis treści 9 Dominika Zenka-Podlaszewska, The role of risk management and visibility in supply chains under complex economic conditions Wojciech Zysk, International trade in services in the years Katarzyna Żukrowska, Integrating and disintegrating factors of regional and global markets during the downturn of economy on the example of crisis Anna Żyła, Characteristics of the Asian model of economic development in the light of international relations theories and the economic experience of East Asian tigers

8 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr Integracja i kryzysy na lokalnych i globalnych rynkach we współczesnym świecie ISSN Wojciech Zysk Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie MIĘDZYNARODOWE OBROTY USŁUGOWE W LATACH Streszczenie: W artykule przedstawiono badania wielkości międzynarodowych obrotów usługowych na świecie, w Unii Europejskiej i w Polsce, zaprezentowano zmiany w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług oraz głównych eksporterów i importerów usług. Badania objęły lata , co pozwoliło na analizę opisywanych zjawisk zarówno przed kryzysem gospodarczym, jak i czasie jego trwania. W większości przypadków zaobserwowano większe obroty w roku 2011 niż w początkowym roku kryzysu (2008) zarówno w eksporcie, jak i w imporcie, co może świadczyć o odwracaniu się negatywnego trendu dotyczącego międzynarodowych obrotów usługowych. Słowa kluczowe: handel usługami, eksport i import usług na świecie, w Europie i Polsce, handel usługami a kryzys gospodarczy. 1. Wstęp W ciągu ostatnich lat rozwoju gospodarki światowej obserwuje się dynamiczny wzrost znaczenia międzynarodowych obrotów usługowych. Procesom tym towarzyszą zmiany znaczenia opisywanego sektora w rozwoju poszczególnych krajów, a zwłaszcza rosnący udział usług w tworzeniu PKB oraz powiększająca się wartość usług będących przedmiotem wymiany międzynarodowej 1. Celami niniejszego opracowania są: przedstawienie wielkości międzynarodowych obrotów usługowych na świecie, w Unii Europejskiej i w Polsce, przedstawienie zmian w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług (w analogicznej strukturze geograficznej) 1 Por.: W. Zysk, Międzynarodowe obroty usługowe w latach , [w:] S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera (red.), Handel międzynarodowy w warunkach kryzysu gospodarczego. Implikacje dla Polski, CeDeWu, Warszawa 2012, s. 125 i n.; Non-Equity Modes of International Production and Development, World Investment Report 2011, ( ); A. Kuźnar, Usługi w handlu międzynarodowym, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 56 i n.; A. Wróbel, Międzynarodowa wymiana usług, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2009, s. 81 i n.; B. Pera, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a eksport usług, [w:] S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjność eksportu Polski, CeDeWu, Warszawa 2012, s. 201 i n.

9 436 Wojciech Zysk oraz przedstawienie głównych eksporterów i importerów usług. Badania objęły lata , co pozwoli na analizę opisywanych zjawisk zarówno przed kryzysem gospodarczym, jak i czasie jego trwania. 2. Wielkość obrotów usługowych ujęcie globalne Wzrost znaczenia sektora usług ma związek z globalizacją i internacjonalizacją działalności gospodarczej w skali międzynarodowej, a także ze skokowym postępem techniki i technologii informatycznych (możliwość świadczenie usług na odległość). Procesy te znajdują odzwierciedlenie w zmianach wielkości międzynarodowej wymiany usług. W tabeli 1 przedstawiono wielkości światowego eksportu i importu usług w omawianych latach. Tabela 1. Wielkość obrotu usługowego na świecie, lata (w mld USD, ceny bieżące) Rok Kierunek handlu eksport import ,7 2132, ,9 2372, ,9 2658, ,1 3171, ,4 3622, ,0 3211, ,5 3511, ,8 3953,0 Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ). Jak można zauważyć w tabeli 1, w roku 2009 gdy kryzys finansowy rozprzestrzenił się na świecie nastąpił spadek obrotów zarówno eksportu usług (z 3842,4 mld USD w roku 2008 do 3386 mld USD w 2009 r.), jak i importu (z 3622,1 mld USD w roku 2008 do 3211,6 mld USD w 2009). W roku 2011 poziom zarówno eksportu, jak i importu przekroczył wartość obrotów sprzed początku kryzysu (w eksporcie 4168,8 mld USD w porównaniu z 3842,4 mld USD w roku 2008 oraz w imporcie 3953 mld USD w porównaniu z 3622,1 mld USD w roku 2008). 3. Wielkość obrotów usługowych w Unii Europejskiej Po analizie zmian wolumenu światowych obrotów usługowych przedstawione zostaną badania dotyczące Unii Europejskiej. W tabeli 2 przedstawiono wielkości unijnego eksportu i importu usług w omawianych latach.

10 Międzynarodowe obroty usługowe w latach Tabela 2. Wielkość obrotu usługowego Unia Europejska, lata (w mld USD, ceny bieżące) Rok Kierunek handlu eksport import ,8 981, ,4 1071, ,7 1175, ,7 1410, ,8 1583, ,2 1378, ,8 1404, ,9 1542,8 Źródło: jak w tabeli 1. Jak można zauważyć w tabeli 2, w roku 2009 gdy kryzys finansowy dotarł do krajów Unii Europejskiej nastąpił spadek obrotów zarówno eksportu usług (z poziomu 1791,7 mld USD w roku 2008 do 1529,2 mld USD w 2009 r.), jak i importu (z 1583,5 mld USD w roku 2008 do 1378,5 mld USD w roku 2009). W roku 2011 ani poziom eksportu, ani importu nie wrócił do wolumenu sprzed początku kryzysu w roku 2008 (w 2011 r. 1781,9 mld USD w eksporcie i 1542,8 mld USD w imporcie). 4. Wielkość obrotów usługowych w Polsce Po analizie zmian wolumenu światowych i unijnych obrotów usługowych przedstawione zostaną badania dotyczące naszego kraju. W tabeli 3 przedstawiono wielkości polskiego eksportu i importu usług w omawianych latach. Jak można zauważyć w tabeli 3, w roku 2009 gdy kryzys finansowy dotarł również do naszego kraju nastąpił spadek obrotów zarówno eksportu usług (z po- Tabela 3. Wielkość obrotu usługowego w Polsce, lata (w mld USD, ceny bieżące) Rok Kierunek handlu eksport import ,3 13, ,2 15, ,5 19, ,6 23, ,3 29, ,6 23, ,4 28, ,9 30,8 Źródło: jak w tabeli 1.

11 438 Wojciech Zysk ziomu 35,3 mld USD w roku 2008 do 28,6 mld USD w 2009 r.), jak i importu (z 29,7 mld USD w roku 2008 do 23,6 mld USD w roku 2009). Co ciekawe (analogicznie jak w przypadku obrotów na świecie, ale inaczej niż we wszystkich krajach Unii Europejskiej), w roku 2011 poziom zarówno eksportu, jak i importu przekroczył wolumen sprzed początku kryzysu. 5. Zmiany w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług Kolejnym zagadnieniem, które będzie poddane analizie, są zmiany opisywanych zjawisk w ujęciu gałęziowym. Światowa Organizacja Handlu wyróżnia trzy zasadnicze rodzaje usług 2 : transportowe, turystyczne oraz pozostałe. Usługi transportowe obejmują obsługę międzynarodowych obrotów towarowych oraz ruchu osobowego różnymi rodzajami transportu: samochodowym, kolejowym, lotniczym, żeglugi morskiej i śródlądowej, oraz tzw. transport przemysłowy. Usługi turystyczne to przede wszystkim społecznie użyteczne czynności służące zaspokojeniu potrzeb turystycznych materialnych i niematerialnych człowieka. Do usług pozostałych zalicza się: telekomunikacyjne, budowlane, finansowe, ubezpieczeniowe, komputerowe i IT, opłaty licencyjne i podobne należności, inne usługi biznesowe oraz osobiste, kulturalne i rekreacyjne. Celem tej części opracowania jest przedstawienie zmian w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług w analogicznej strukturze geograficznej, jak w części dotyczącej wielkości obrotów (świat, Unia Europejska, Polska) Zmiany w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług ujęcie globalne Analiza przedmiotowego zagadnienia opracowana zostanie w podziale na dwa kierunki wymiany, czyli eksport i import usług w latach W tabeli 4 przedstawiono strukturę gałęziową sprzedaży zagranicznej usług na świecie. Tabela 4. Struktura gałęziowa eksportu usług na świecie w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ). 2 Por.: ( ).

12 Międzynarodowe obroty usługowe w latach Jak widać w tabeli 4, w światowym eksporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. usługi tradycyjne, czyli transportowe i turystyczne, które stanowiły łącznie ponad połowę całości wymiany. W latach następnych obserwujemy już dominację usług pozostałych. W roku 2011 poziom eksportu nie wrócił do wolumenu sprzed początku kryzysu tylko w kategorii transport, natomiast w dwóch innych przekroczył wartość obrotów z roku Jak wcześniej wspomniano traktując eksport jako wyznacznik konkurencyjności warto dokładniej zbadać opisywane tendencje i zmiany w tym właśnie kierunku wymiany. W tabeli 5 zamieszczono szczegółowe dane dotyczące kategorii pozostałe usługi. Tabela 5. Struktura gałęziowa eksportu usług pozostałych na świecie w latach (w mln USD) Kategoria Telekomunikacja Budownictwo Ubezpieczenia Finansowe Komputerowe i IT Opłaty licencyjne i podobne należności Inne usługi biznesowe Osobiste kultura i rekreacja Źródło: jak w tabeli 4. Jak można zauważyć w tabeli 5, w roku 2011 poziom eksportu w kilku przypadkach przekroczył poziom sprzed kryzysu: dotyczy to telekomunikacji, usług finansowych, komputerowych i IT, opłat licencyjnych i podobnych należności, innych usług biznesowych oraz osobistych, kultury i rekreacji. W pozostałych kategoriach szczegółowych poziom eksportu nie wrócił do wolumenu sprzed początku kryzysu. Kolejnym analizowanym kierunkiem będzie import w tabeli 6 przedstawiono strukturę gałęziową importu usług na świecie. Tabela 6. Struktura gałęziowa importu usług na świecie w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ).

13 440 Wojciech Zysk Z tabeli 6 wynika, że w światowym imporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. usługi tradycyjne, czyli transportowe i turystyczne, które stanowiły łącznie ponad połowę całości importu. W roku 2011 poziom importu tylko w zakresie transportu nie powrócił do poziomu sprzed początku kryzysu Zmiany struktury gałęziowej międzynarodowej wymiany usług w Unii Europejskiej Podobnie jak w ujęciu globalnym, analiza przedmiotowego zagadnienia opracowana zostanie w podziale na dwa kierunki wymiany, czyli eksport i import usług w latach W tabeli 7 przedstawiono strukturę gałęziową sprzedaży zagranicznej usług w Unii Europejskiej. Tabela 7. Struktura gałęziowa eksportu usług w Unii Europejskiej w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ). Jak widać w tabeli 7, w unijnym eksporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. pozostałe usługi, które stanowiły łącznie ponad połowę całości wymiany. W roku 2011 poziom eksportu wrócił do wolumenu sprzed początku kryzysu tylko w kategorii pozostałe usługi widać zatem wpływ spowolnienia gospodarczego. Kolejna analiza podobnie jak w przypadku eksportu usług globalnie i pamiętając o sprzedaży zagranicznej jako wyznaczniku konkurencyjności gospodarek będzie dotyczyć szczegółowego badania opisywanych tendencji i zmian w tym właśnie kierunku wymiany. W tabeli 8 zamieszczono szczegółowe dane dotyczące kategorii pozostałe usługi. W tabeli 8 można zauważyć, że w roku 2009 w porównaniu z rokiem 2008 nastąpił spadek eksportu usług w każdej badanej kategorii, oprócz opłat licencyjnych i podobnych należności (przyrost o 2%). W roku 2011 poziom eksportu w przypadku usług komputerowych i IT, opłat licencyjnych i podobnych należności, innych usług biznesowych oraz osobistych, kultury i rekreacji przekroczył poziom sprzed kryzysu. Kolejnym analizowanym kierunkiem będzie import. W tabeli 9 przedstawiono strukturę gałęziową importu usług w Unii Europejskiej.

14 Międzynarodowe obroty usługowe w latach Tabela 8. Struktura gałęziowa eksportu usług pozostałych w Unii Europejskiej w latach (w mln USD) Kategoria Telekomunikacja brak brak danych danych Budownictwo Ubezpieczenia Finansowe Komputerowe i IT Opłaty licencyjne i podobne należności Inne usługi biznesowe Osobiste kultura i rekreacja Źródło: jak w tabeli 7. Tabela 9. Struktura gałęziowa importu usług w Unii Europejskiej w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ). Jak widać w tabeli 9, w unijnym imporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. usługi tradycyjne, czyli transportowe i turystyczne, które stanowiły łącznie ponad połowę całości importu. W roku 2011 poziom importu w żadnej kategorii usług nie powrócił do poziomu sprzed początku kryzysu Zmiany w strukturze gałęziowej międzynarodowej wymiany usług w Polsce Podobnie jak w ujęciu globalnym, również w Unii Europejskiej analiza przedmiotowego zagadnienia opracowana zostanie w podziale na dwa kierunki wymiany, czyli eksport i import usług w latach W tabeli 10 przedstawiono strukturę gałęziową sprzedaży zagranicznej usług w Polsce. Z tabeli 10 wynika, że w polskim eksporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. usługi tradycyjne, czyli transportowe i turystyczne, które stanowiły łącznie ponad połowę całości wymiany. W roku 2011 poziom eksportu usług rynkowych i pozostałych usług przekroczył po-

15 442 Wojciech Zysk Tabela 10. Struktura gałęziowa eksportu usług w Polsce w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ). ziom początku kryzysu. Warto zatem szczegółowo podobnie jak w przypadku eksportu usług globalnie i w Unii Europejskiej (traktując eksport jako wyznacznik konkurencyjności gospodarek) zbadać tendencje i zmiany w tym właśnie kierunku wymiany. W tabeli 11 zamieszczono szczegółowe dane dotyczące kategorii pozostałe usługi. Tabela 11. Struktura gałęziowa eksportu usług pozostałych w Polsce w latach (w mln USD) Kategoria Telekomunikacja Brak Brak danych danych Budownictwo Ubezpieczenia Finansowe Komputerowe i IT Opłaty licencyjne i podobne należności Inne usługi biznesowe Osobiste kultura i rekreacja Źródło: jak w tabeli 7. W tabeli 11 można zauważyć, że w roku 2009 w porównaniu z rokiem 2008 nastąpił spadek eksportu usług w każdej badanej kategorii. Największe obniżenie poziomu zagranicznej sprzedaży aż o 83%! zanotowano w przypadku usług ubezpieczeniowych (z 143 mld USD w roku 2008 do 24 mld USD w 2009 r.) W roku 2011 poziom eksportu tylko w przypadku usług finansowych i budownictwa nie osiągnął poziom sprzed kryzysu. Kolejnym analizowanym kierunkiem będzie import. W tabeli 12 przedstawiono strukturę gałęziową importu usług w Polsce. Jak widać w tabeli 12, w polskim imporcie usług przed kryzysem finansowym (lata ) dominującą pozycję zajmowały tzw. usługi tradycyjne, czyli trans-

16 Międzynarodowe obroty usługowe w latach Tabela 12. Struktura gałęziowa importu usług w Polsce w latach (w mln USD) Kategoria Usługi rynkowe transport turystyczne pozostałe usługi Źródło: jak w tabeli 7. portowe i turystyczne, które stanowiły łącznie ponad połowę całości importu. W roku 2011 poziom importu w kategorii usługi rynkowe i pozostałe usługi powrócił do poziomu sprzed początku kryzysu. 6. Główni eksporterzy i importerzy usług W ostatniej części niniejszego opracowania zostanie dokonana analiza głównych eksporterów i importerów usług. Metoda badań jest następująca: za lata obliczono sumę eksportu lub importu usług krajów, które są objęte statystykami Światowej Organizacji Handlu. Następnie wybrano pierwszą dziesiątkę według kryterium suma eksportu/importu usług narastająco w latach Do analizy zarówno eksportu, jak i importu dodano Polskę, aby ocenić pozycję naszego kraju w tych badaniach. W tabeli 13 zamieszczono głównych dziesięciu eksporterów usług na świecie w latach Zsumowano zagraniczną sprzedaż usług w każdym roku i obliczono narastającą wartość eksportu dla danego kraju. Tabela 13. Główni eksporterzy usług na świecie, lata (w mln USD) Kraj Razem USA Wielka Brytania Niemcy Francja Japonia Hiszpania Chiny Holandia Włochy Indie Polska Źródło: obliczenia własne na podstawie: ( ).

17 444 Wojciech Zysk Z tabeli 13 wynika, że w eksporcie usług w omawianym okresie dominowały na świecie następujące kraje: USA, Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Japonia. Na liście dziesięciu krajów znajduje się aż sześć państw Unii Europejskiej, co świadczy o wysokim potencjale naszej części świata w eksporcie usług. Pozycja Polski jest w tym zestawieniu niezadowalająca nie mieścimy się w pierwszej dziesiątce eksporterów usług na świecie. Wynik z roku 2011 jest najlepszy w badanym okresie (ponad 36 mld USD), co można ocenić jako początek pozytywnego trendu. W tabeli 14 zamieszczono głównych dziesięciu importerów usług na świecie w latach Zsumowano zagraniczne zakupy usług w każdym roku, obliczono narastającą wartość importu dla danego kraju. Do analizy, podobnie jak przy eksporcie usług, dodano Polskę. Tabela 14. Główni importerzy usług na świecie, lata (w mln USD) Kraj Razem USA Niemcy Wielka Brytania Japonia Chiny Francja Włochy Holandia Irlandia Australia Polska Źródło: jak w tabeli 13. Z tabeli 14 wynika, że w imporcie usług w omawianym okresie dominowały na świecie następujące kraje: USA (ponownie 1. pozycja), Niemcy (w eksporcie na 3. miejscu), Wielka Brytania (w eksporcie na 2. miejscu), Japonia (w eksporcie na 5. miejscu), Chiny (w eksporcie na 7. miejscu). Na liście wśród dziesięciu krajów znajduje się siedem państw Unii Europejskiej, o jedno więcej niż w przypadku eksportu usług. Świadczy to o wysokim potencjale naszej części świata także w imporcie usług. Również w tej analizie pozycja Polski jest niezadowalająca, nie mieścimy się w pierwszej dziesiątce importerów usług na świecie. Wynik naszego kraju z roku 2011 jest ponownie najlepszy w omawianym okresie. Warto zauważyć, iż w omawianym okresie ujęcie narastające w latach więcej usług eksportowaliśmy (prawie 212 mld USD), niż importowaliśmy (ponad 184 mld USD). Podsumowując przeprowadzone analizy, można stwierdzić, iż światowy kryzys finansowy i gospodarczy miał negatywny wpływ na wielkość zarówno eksportu, jak i importu usług. Dotyczy to ujęcia globalnego, krajów Unii Europejskiej oraz Polski.

18 Międzynarodowe obroty usługowe w latach Zaobserwowano też zmiany struktury gałęziowej międzynarodowej wymiany usług oraz w przypadku wielu krajów spadek wartości eksportu (Wielka Brytania, Japonia, Hiszpania, Włochy) i importu krajów-liderów światowego obrotu usługowego (Wielka Brytania, Włochy). Jednak w większości badanych krajów zaobserwowano większe obroty w roku 2011 niż w początkowym roku kryzysu (2008) zarówno w eksporcie, jak i w imporcie, co może świadczyć o odwracaniu się negatywnego trendu dotyczącego międzynarodowych obrotów usługowych w analizowanych krajach i na świecie. Literatura Kuźnar A., Usługi w handlu międzynarodowym, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń Non-Equity Modes of International Production and Development, World Investment Report 2011, Pera B., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a eksport usług, [w:] S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjność eksportu Polski, CeDeWu, Warszawa Unctad Handbook of Statistics, New York Geneva, 2011, Wróbel A., Międzynarodowa wymiana usług, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Zysk W., Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a międzynarodowa konkurencyjność gospodarki Polski, [w:] S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera (red.), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne a konkurencyjność eksportu Polski, CeDeWu, Warszawa Zysk W., Międzynarodowe obroty usługowe w latach , [w:] S. Wydymus, E. Bombińska, B. Pera (red.), Handel międzynarodowy w warunkach kryzysu gospodarczego. Implikacje dla Polski, CeDeWu, Warszawa INTERNATIONAL TRADE IN SERVICES IN THE YEARS Summary: The article presents a study on the size of the international trade in services in the world, the European Union and Poland, the changes in the branch structure of international trade in services and the main exporters and importers of services. The research included the years , which allowed the analysis of the phenomena both from before the economic crisis, as well as during its duration. In most cases, higher turnovers were observed in 2011 than in the early years of the crisis (starting in 2008) both in exports and imports, which may indicate a reversal of the negative trend of international trade in services. Keywords: trade in services, exports and imports of services in the world, Europe and Poland, trade in services and the economic crisis.